Bước sang năm 2026, thế giới càng nhận thức rõ ràng hơn rằng nền kinh tế toàn cầu đang dần tách khỏi quỹ đạo tuyến tính, bước vào một hệ thống phức tạp được định hình bởi tính phi tuyến tính, phụ thuộc vào con đường phát triển và khả năng thích ứng.
Mỗi bước tiến của xã hội và kinh tế nhân loại đều là một quá trình xây dựng trật tự trong hỗn loạn, là nỗ lực không ngừng tìm kiếm sự cân bằng giữa những làn sóng biến động. Khi năng lượng của mô hình cũ dần suy yếu, hình thái của mô hình mới lại dần hình thành. Nền kinh tế toàn cầu đang thoát khỏi quỹ đạo tuyến tính, bước vào một hệ thống phức tạp được định hình bởi tính phi tuyến tính, phụ thuộc vào con đường phát triển và khả năng thích ứng. Những thay đổi nhỏ mang tính khu vực không còn là những tạp âm có thể bỏ qua, mà trở thành các điểm mấu chốt có khả năng làm thay đổi toàn bộ cục diện. Độ quán tính tích tụ của lịch sử cũng không còn đơn thuần là sự kéo dài tuyến tính của xu hướng, mà chuyển thành những ràng buộc tiềm ẩn, giới hạn phạm vi cho sự tiến hóa trong tương lai. Độ nhạy của hệ thống đối với các nhiễu động tăng lên rõ rệt, vận hành kinh tế thể hiện đặc trưng kép, tính bất ổn cao nhưng vẫn giữ được sự vững chắc. Trong một quá trình tiến hóa đầy hỗn loạn như vậy, kinh nghiệm truyền thống khó mà mang lại câu trả lời chắc chắn. Chỉ có cách quay ngược lại xem xét cấu trúc nền tảng mới có thể nhìn thấy hướng đi của tương lai. Sự hỗn độn không đáng sợ, nó tượng trưng cho sức sống của một hệ thống mở với tiềm năng được đánh thức. Dưới sự dẫn dắt của tài chính toàn cầu, cải cách cơ cấu, tái tổ chức chuỗi cung ứng và đổi mới công nghệ đang dần thay thế logic toàn cầu hóa cũ, định vị lại nền tảng tăng trưởng. Nhiệm vụ của chúng ta vẫn là dùng lòng dũng cảm của lý trí và sự đổi mới thể chế để chống lại quán tính của sự hỗn loạn. Tìm ra quy luật trong sự hỗn độn, xây dựng trật tự trong hỗn loạn, đưa ra lựa chọn trong biến động, đó chính là con đường tất yếu để văn minh tiếp tục tiến lên.
Quy luật trong hỗn loạn: Sự tiến hóa phi tuyến tính của nền kinh tế toàn cầu
Trong vô số hiện tượng phức tạp, việc tìm ra những quy luật tiến hóa ẩn sâu phía sau chính là sứ mệnh của nghiên cứu kinh tế vĩ mô. Khi các quy luật được hiểu đúng, quá khứ mới không bị diễn giải sai, hiện tại mới có thể được định vị chính xác, và tương lai mới có không gian suy luận với những giới hạn rõ ràng. Ý nghĩa của nghiên cứu vĩ mô chính là đúc kết từ lịch sử những logic nền tảng mang tính chân lý. Chỉ khi nắm bắt được các quy luật tiến hóa có thể xuyên suốt các chu kỳ này, chúng ta mới tránh bị đánh lạc hướng bởi những biểu hiện bề ngoài của quá khứ và xây dựng được ranh giới đáng tin cậy cho việc dự báo xu hướng tương lai. Bước vào năm 2026, người ta ngày càng nhận thức rõ rằng kinh tế toàn cầu đang rời khỏi quỹ đạo tuyến tính, bước vào một hệ thống phức tạp được hình thành bởi phi tuyến tính, phụ thuộc vào con đường phát triển và khả năng thích ứng. Dựa trên dự báo mới nhất của IMF, tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2025 và 2026 lần lượt ở mức 3,2% và 3,1%. So với dự báo hồi tháng 4 (2,8% và 3,0%) đã có cải thiện, nhưng mức dự báo tăng trưởng năm 2026 vẫn thấp hơn gần 0,2 điểm phần trăm so với dự báo tháng 10 năm 2024. Điều này cho thấy trong bối cảnh nhiều yếu tố bất định đan xen, kinh tế toàn cầu đang bước vào giai đoạn tăng trưởng trung bình nhưng đan xen mức độ bất định cao.
Có ba nguyên nhân gốc rễ dẫn đến sự tiến hóa phi tuyến tính mang tính hỗn độn hiện nay. Thứ nhất, những cú sốc bên ngoài liên tục trong một cấu trúc mở và có tính tiêu tán. Tác động của đại dịch, biến động địa chính trị và chủ nghĩa bảo hộ thương mại đã tái định hình trật tự toàn cầu, khiến kinh tế thế giới thoát khỏi mô hình chu kỳ thống nhất. Nhiều áp lực chồng chéo và khuếch đại lẫn nhau, buộc các nền kinh tế phải dựa vào những công cụ chính sách tốn kém hơn để duy trì ổn định. Thứ hai, sự phân hóa mang tính cấu trúc gây nhiễu nhịp độ phát triển kinh tế. Các chu kỳ kinh tế của các nền kinh tế lớn khác nhau đã có sự lệch pha đáng kể, trong khi định hướng chính sách cũng có sự khác biệt rõ rệt. Hiệu ứng lan tỏa giữa các nền kinh tế liên tục cộng hưởng trên phạm vi toàn cầu, làm giảm tính phối hợp của hệ thống và khiến biến động dễ bị khuếch đại. Thứ ba, các vòng lặp tuần hoàn tự củng cố làm trầm trọng thêm sự bất ổn của hệ thống kinh tế. Trong môi trường có mức độ bất định và nhạy cảm cao, tương tác giữa kỳ vọng thị trường và hành vi chính sách ngày càng chặt chẽ, tạo thành các vòng lặp tuần hoàn mang tính tự tăng cường. Đường đi vận hành của hệ thống kinh tế thể hiện ngày càng rõ đặc điểm bị chi phối bởi tâm lý thị trường. Quản lý kỳ vọng chuyển từ công cụ hỗ trợ trở thành biến số cốt lõi, khiến sự ổn định của hệ thống phụ thuộc nhiều hơn vào việc duy trì lòng tin thay vì các yếu tố cấu trúc.
| Dự báo | Điều chỉnh so với dự báo T7/2025 |
Điều chỉnh so với dự báo T4/2025 |
|||||
| 2024 | 2025 | 2026 | 2025 | 2026 | 2025 | 2026 | |
| Kinh tế toàn cầu | 3.3 | 3.2 | 3.1 | 0.2 | 0 | 0.4 | 0.1 |
| Các nền kinh tế phát triển | 1.8 | 1.6 | 1.6 | 0.1 | 0 | 0.2 | 0.1 |
| Mỹ | 2.8 | 2 | 2.1 | 0.1 | 0.1 | 0.2 | 0.4 |
| Khu vực đồng Euro | 0.9 | 1.2 | 1.1 | 0.2 | -0.1 | 0.4 | -0.1 |
| Nhật Bản | 0.1 | 1.1 | 0.6 | 0.4 | 0.1 | 0.5 | 0 |
| Thị trường mới nổi & đang phát triển | 4.3 | 4.2 | 4 | 0.1 | 0 | 0.5 | 0.1 |
| Ấn Độ | 6.5 | 6.6 | 6.2 | 0.2 | -0.2 | 0.4 | -0.1 |
| Brazil | 3.4 | 2.4 | 1.9 | 0.1 | -0.2 | 0.4 | -0.1 |
| Nam Phi | 0.5 | 1.1 | 1.2 | 0.1 | -0.1 | 0.1 | -0.1 |
| Thương mại toàn cầu
(Hàng hóa & Dịch vụ) |
3.5 | 3.6 | 2.3 | 1 | 0.4 | 1.9 | -0.2 |
| Lạm phát – các nước phát triển (CPI) | 2.6 | 2.5 | 2.2 | 0 | 0.1 | 0 | 0 |
| Lạm phát – thị trường mới nổi (CPI) | 7.9 | 5.3 | 4.7 | -0.1 | 0.2 | -0.2 | 0.1 |
Bảng 1: Dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu của IMF tháng 10 năm 2025 (%)
Chú thích:
Số liệu năm 2025 và 2026 là dữ liệu dự báo.
Nguồn: IMF và tổng hợp của ICBC International.
Biểu đồ 1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu dự kiến chậm lại (2021–2030)
Trật tự trong hỗn loạn: Đặc điểm vận hành của kinh tế toàn cầu
Năm 2026, kinh tế toàn cầu được dự báo sẽ tiếp tục thể hiện bốn đặc trưng vận hành điển hình của một hệ thống hỗn loạn:
Thứ nhất, khả năng tự thích ứng. Đối mặt với nhiều áp lực, nền kinh tế thế giới đã thể hiện khả năng phục hồi vượt ngoài dự kiến. Trong báo cáo tháng 10, IMF đã lần lượt điều chỉnh tăng tốc độ tăng trưởng thương mại toàn cầu năm 2025 và 2026 thêm 1,0 và 0,4 điểm phần trăm, cho thấy tác động tổng thể của thuế quan yếu hơn dự kiến. Nhờ vào khả năng ứng phó linh hoạt của khu vực tư nhân, đàm phán thương mại giữa các quốc gia và sự phối hợp tương đối tốt giữa các khu vực khác trên thế giới, hệ thống thương mại toàn cầu nhìn chung vẫn duy trì mở cửa, khiến cho diễn biến thực tế của các cú sốc thuế quan tích cực hơn so với dự kiến.
Thứ hai, tính phi tuyến tính. Động lực tiêu dùng được thúc đẩy bởi các kích thích tài khóa trong những năm qua đang suy yếu, trong khi đó các ma sát cấu trúc do chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch, căng thẳng địa chính trị và tái cấu trúc chuỗi cung ứng gây ra bắt đầu lộ rõ. Tăng trưởng toàn cầu sẽ không còn tuân theo đường tuyến tính của các chu kỳ kinh tế truyền thống, mà thể hiện mô hình phát triển với nhiều nguồn động lực song song và lộ trình đa dạng hóa.
Thứ ba, tính nhạy cảm cao. Trong bối cảnh lãi suất cao, gánh nặng nợ lớn và rủi ro địa chính trị đan xen, thị trường toàn cầu phản ứng với các thay đổi kỳ vọng nhanh chóng và mạnh mẽ hơn. Độ nhạy cảm của nền kinh tế trước các cú sốc bên ngoài tăng lên rõ rệt.
Thứ tư, tính hai chiều. Kinh tế toàn cầu hiện đang ở trạng thái ngưỡng hai chiều, nơi tiềm năng đi lên và rủi ro suy giảm cùng tồn tại. Một mặt, ràng buộc từ lãi suất cao và nợ cao vẫn chưa được gỡ bỏ, nếu tính dễ tổn thương của hệ thống tài chính bị kích hoạt, các điều chỉnh sâu vẫn có thể xảy ra. Mặt khác, kinh nghiệm lịch sử cho thấy sự hỗn độn thường mang trong mình mầm mống của một trật tự mới, và biến động là cái nôi của đổi mới. Dưới tác động của tái cấu trúc chuỗi cung ứng và gia tăng đầu tư cho công nghệ, động lực tăng trưởng mới đang liên tục xuất hiện ở nhiều khu vực. Chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và đầu tư cho chuyển đổi xanh đang trở thành các hướng đi trọng yếu thúc đẩy tiến bộ công nghệ toàn cầu và chi tiêu vốn.
Hiện nay, kinh tế toàn cầu đang vận hành trong giai đoạn chuyển tiếp giữa việc giải thể trạng thái cân bằng cũ và hình thành cân bằng mới. Trong thời đại ngày nay, dự báo không còn là đưa ra một đáp án duy nhất, mà là hiểu rõ giới hạn của hệ thống và chuẩn bị cho nhiều khả năng có thể xảy ra.
Biểu đồ 2: Nguồn gốc và Đặc điểm Vận hành của Sự Tiến hóa Hỗn độn trong nền kinh tế toàn cầu (Nguồn: ICBC International)
Lựa chọn trong bối cảnh bất ổn: Chuyến tàu kinh tế do tài khóa dẫn dắt sẽ đi về đâu?
Nền kinh tế toàn cầu đang bước vào một giai đoạn mới với đặc trưng chủ đạo là chính sách tài khóa. Khi động lực tăng trưởng kinh tế toàn cầu tiếp tục suy giảm, cùng với sự gia tăng đáng kể của những bất ổn thương mại quốc tế và rủi ro địa chính trị, các nền kinh tế lớn đều đẩy mạnh mở rộng tài khóa để bù đắp áp lực suy thoái. Năm 2026, dự kiến chính sách toàn cầu sẽ tiếp tục phát huy hiệu quả chủ yếu thông qua các biện pháp tài khóa. Một mặt, trong bối cảnh mức nợ toàn cầu liên tục lập kỷ lục mới, hiệu quả truyền tải và không gian điều chỉnh của chính sách tiền tệ bị hạn chế đáng kể. Mức nợ cao làm cho việc điều chỉnh lãi suất và ổn định tài khóa trở nên gắn bó chặt chẽ hơn. Mặt khác, áp lực lạm phát vẫn chưa hoàn toàn biến mất, khiến chính sách tiền tệ phải cân nhắc cẩn trọng giữa việc duy trì thắt chặt để ổn định giá cả và tránh để nền kinh tế suy giảm quá mức. Việc chuyển hướng chính sách quá sớm có thể tái khởi động áp lực giá cả, làm lung lay uy tín chính sách.
Trước các thách thức như già hóa dân số, chuyển đổi năng lượng, cạnh tranh công nghệ và tái cấu trúc khả năng chống chịu của chuỗi cung ứng, chính sách tài khóa đóng vai trò then chốt trong việc định hình ngành công nghiệp và đầu tư chiến lược.
Trong bối cảnh nợ cao, tác động thúc đẩy kinh tế của việc mở rộng tài khóa phụ thuộc vào mức độ hiệu quả của hệ số nhân tài khóa. Nếu các gói kích thích tài khóa quy mô lớn có thể chuyển hóa hiệu quả thành sản lượng kinh tế thực tế, thì việc mở rộng cơ sở thuế có thể phần nào bù đắp cho nguồn thu ngân sách, từ đó giảm bớt áp lực về tính bền vững tài khóa. Nếu phía cung ứng của nền kinh tế có thể đáp ứng đồng bộ, nền kinh tế có thể đạt được sự cải thiện kép về tăng trưởng và việc làm, khiến mức thâm hụt ngân sách và tăng nợ có thể thấp hơn so với dự kiến ban đầu. Ngược lại, nếu hiệu quả kích thích kinh tế hạn chế, thâm hụt và nợ sẽ tích lũy nhanh hơn, hình thành một bẫy tài khóa, kinh tế suy giảm đồng thời nợ tăng tốc. So với các giai đoạn trước, vốn tập trung vào cân bằng vĩ mô và tăng trưởng, hệ thống tài khóa toàn cầu hiện nay chú trọng hơn tới kiểm soát rủi ro và khả năng bền vững nợ công.
Đối với các quốc gia có chủ quyền tiền tệ và phát hành nợ bằng đồng nội tệ, không gian tài khóa về lý thuyết rộng rãi hơn. Các nền kinh tế như Mỹ, khu vực đồng Euro, Nhật Bản về lý thuyết có thể sử dụng mở rộng bảng cân đối để giải quyết khủng hoảng thanh khoản ngắn hạn, lòng tin của thị trường vào nợ công của họ nhiều hơn so với các nước phát hành nợ bằng ngoại tệ.
Tuy nhiên, rủi ro nợ không chỉ nằm ở khả năng vỡ nợ trực tiếp, mà còn ở chi phí trả nợ. Liệu nợ có được điều chỉnh gián tiếp thông qua lạm phát cao, mất giá tiền tệ, hay liệu mất cân đối tài khóa có bùng phát thành tình trạng thị trường mất kiểm soát hay không.
Biểu đồ 3: Nợ trung bình đáo hạn tại các nền kinh tế phát triển lớn năm 2024, tỷ trọng tài trợ nợ ngắn hạn trên tổng nguồn tài trợ và tỷ trọng nhu cầu tái cấp vốn so với GDP (Nguồn: Tổng hợp bởi IMF và ICBC International.)
Lưu ý: Trục X là thời gian đáo hạn trung bình của dư nợ (năm), trục y là tỷ lệ phát hành tín phiếu kho bạc (nợ ngắn hạn) trên tổng số tiền vay (%) và quy mô bong bóng là tỷ trọng nhu cầu tái cấp vốn so với GDP (%)
Cộng hưởng trong phân hóa: Mô hình tăng trưởng mới của kinh tế toàn cầu
Từ góc độ của các nguyên tắc cơ bản về kinh tế, các khu vực khác nhau có sự tăng trưởng không đồng đều.
Mỹ: Động lực nội sinh từ đầu tư và tiêu dùng đã dần suy giảm. Trong tương lai, khi chu kỳ tồn kho giảm và chi tiêu doanh nghiệp trở nên thận trọng, động lực dẫn dắt trước đây có thể yếu dần, tạo áp lực lên tăng trưởng nhu cầu. Dự báo năm 2026, chính sách tiền tệ Mỹ sẽ trở lại mức lãi suất trung lập, với lãi suất giảm về khoảng 3–3,25%, tăng trưởng GDP duy trì khoảng 1,8%. Khi tác động từ thuế quan dần truyền tới người tiêu dùng, lộ trình giảm lạm phát sẽ đối mặt với sự bất ổn, lạm phát dự kiến duy trì ở mức khoảng 2,9%.
Châu Âu: Kinh tế vẫn ở mức tăng trưởng thấp. Trong ngắn hạn, chính sách tài khóa vẫn cung cấp một số hỗ trợ cho nền kinh tế, nhưng về dài hạn, quy mô nợ gia tăng đã thu hẹp không gian tài khóa, và tác động hỗ trợ của chính sách đối với nền kinh tế trong tương lai sẽ trở nên hạn chế. Dự báo năm 2026, khu vực đồng Euro duy trì tăng trưởng nhẹ, GDP tăng khoảng 1,1%, lạm phát dự kiến 1,8%, lãi suất chủ yếu duy trì ở mức 2,15%.
Nhật Bản: Động lực tăng trưởng kinh tế đang dần chậm lại, sự không chắc chắn về cơ cấu lạm phát vẫn còn cao. Cơ chế tương tác giữa tiền lương và giá cả tuy đã hình thành, nhưng vẫn còn yếu. Dự báo năm 2026, kinh tế Nhật duy trì tăng trưởng nhẹ, GDP tăng 0,7%, lạm phát giảm xuống 1,8%, lãi suất trong quá trình bình thường hóa đạt 1%.
Thị trường mới nổi: Năm 2025 tiếp tục duy trì xu hướng tăng trưởng tương đối ổn định. Nhờ quản trị rủi ro vĩ mô và chính sách cải thiện, tính ổn định kinh tế được nâng cao, dù vẫn có phân hóa nội bộ. Dự báo năm 2026, thị trường mới nổi có khả năng duy trì tăng trưởng tương đối ổn định, nhưng sự khác biệt về cấu trúc tăng trưởng và nguồn lực cho khả năng phục hồi có thể mở rộng. Những thay đổi đồng thời của các điều kiện bên trong và bên ngoài sẽ quyết định tính bền vững của đà tăng trưởng tại các thị trường mới nổi.
Bảng 2: Dữ liệu Dự báo Kinh tế cho các nền Kinh tế Phát triển Chính (Nguồn dữ liệu: ICBC International)
Biên dịch: Nguyễn Phượng
Các tác giả: Trình Thực là Nhà Kinh tế trưởng tại ICBC International. Chu Diệp là chuyên viên phân tích vĩ mô tại ICBC International.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của các tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
