Mặc dù vai trò của Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên (CHDCND Triều Tiên) trong hợp tác quốc tế tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương (APEC) còn hạn chế, quốc gia này vẫn là một nhân tố quan trọng trong các tiến trình đảm bảo an ninh khu vực. “Yếu tố Triều Tiên” phần lớn định hình đặc điểm của tổ hợp an ninh khu vực Đông Bắc Á, bởi nó luôn được các bên liên quan trong khu vực (Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Nga) và các bên bên ngoài (Mỹ, EU, Úc) cân nhắc kỹ lưỡng. Việc ký kết Hiệp định Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện giữa Nga và CHDCND Triều Tiên vào tháng 6/2024 đã khiến giới chuyên gia nước ngoài đặt ra giả thuyết về sự không hài lòng của Trung Quốc khi bị gắn với vai trò thành viên của một “trục chống phương Tây”. Các nhà phân tích nước ngoài cho rằng Bắc Kinh sẽ giảm hợp tác với Triều Tiên để cải thiện quan hệ với Mỹ. Tuy nhiên, logic thực tế lại chỉ ra điều ngược lại – các sự kiện trên bán đảo Triều Tiên tác động trực tiếp đến hòa bình và an ninh toàn cầu, do đó Trung Quốc không thể từ bỏ vai trò của một cường quốc có trách nhiệm, cam kết duy trì ổn định, trong đó có việc hỗ trợ Bình Nhưỡng.
Nga bày tỏ sự thấu hiểu đối với lý do CHDCND Triều Tiên phát triển chương trình tên lửa hạt nhân và luôn ủng hộ con đường hòa bình để đảm bảo an ninh trên bán đảo Triều Tiên. Hơn nữa, trong Tuyên bố chung ngày 8/5/2025, Moskva và Bắc Kinh kêu gọi các “quốc gia liên quan” từ bỏ chính sách áp đặt các biện pháp cưỡng chế đơn phương và sức ép quân sự đối với CHDCND Triều Tiên, cũng như từ bỏ xu hướng quân sự hóa Đông Bắc Á và kích động đối đầu. Nga và Trung Quốc cũng bày tỏ sẵn sàng hỗ trợ các bước đi thực tế nhằm giảm căng thẳng và loại bỏ nguy cơ xảy ra các sự cố vũ trang hoặc xung đột quân sự quy mô lớn trên bán đảo Triều Tiên. Như Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình từng phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Phương Đông 2018 ở Vladivostok: “Không phải Trung Quốc đã thắt Nút thắt Triều Tiên, nhưng tất cả chúng ta cần kiên nhẫn tháo gỡ nó cùng nhau.”
Nút thắt khó nhất
Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2011 đến nay, nhà lãnh đạo CHDCND Triều Tiên Kim Jong Un đã thực hiện khoảng mười chuyến công du nước ngoài. Trung Quốc là điểm đến thường xuyên nhất, với chuyến thăm chính thức tới Bắc Kinh vào tháng 3/2018, chuyến công tác tới Đại Liên hai tháng sau đó, và hai cuộc gặp cá nhân với Chủ tịch Tập Cận Bình vào tháng 6/2018 và tháng 1/2019. Vào tháng 6/2019, Chủ tịch Trung Quốc cũng lần đầu tiên thăm Bình Nhưỡng sau 14 năm. Tần suất tiếp xúc cấp cao giữa lãnh đạo hai nước láng giềng này một phần xuất phát từ sự quan tâm đặc biệt của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với vấn đề an ninh trên bán đảo Triều Tiên trong nhiệm kỳ đầu tiên. Các cuộc đàm phán cấp cao Mỹ – Triều đã diễn ra tại Singapore vào tháng 6/2018 và tại Hà Nội vào tháng 2/2019, và vào tháng 6/2019, ông Trump đã bước qua đường ranh giới tại khu vực phi quân sự Panmunjom để gặp nhà lãnh đạo Triều Tiên như một biểu tượng của hòa giải.
Đại dịch COVID-19 đã tạm dừng gần như toàn bộ các quá trình đàm phán, và chính quyền Tổng thống Joe Biden không thể hiện sự quan tâm tới việc nối lại quan hệ với Bình Nhưỡng. Từ năm 2023, CHDCND Triều Tiên dần khôi phục các mối liên hệ thương mại, kinh tế và nhân đạo với nước ngoài. Đặc biệt, Bình Nhưỡng chú trọng tăng cường các tiếp xúc chính thức và kinh doanh với Trung Quốc, bao gồm cả kênh đảng và liên cơ quan. Tuy nhiên, trong suốt sáu năm qua, lãnh đạo Trung Quốc và CHDCND Triều Tiên chưa từng gặp trực tiếp, tạo cơ hội cho các thuyết âm mưu lan truyền. Một trong những giả thuyết nhẹ nhàng nhất là Trung Quốc không sẵn sàng bảo vệ Triều Tiên trong trường hợp xảy ra xung đột trên bán đảo, bất chấp các điều khoản trong Hiệp định Hỗ trợ Tương hỗ năm 1961.
Sau khi trở lại Nhà Trắng vào tháng 1/2025, ông Donald Trump đã nhiều lần nhắc đến ông Kim Jong Un và CHDCND Triều Tiên với giọng điệu bất ngờ thân thiện. Chẳng hạn, ông một lần nữa kể từ năm 2018 nhấn mạnh tiềm năng của bờ biển dài ở miền Bắc bán đảo, nơi có thể xây dựng các khu nghỉ dưỡng và khu dân cư cao cấp, đồng thời lần đầu tiên gọi Triều Tiên là “một cường quốc hạt nhân lớn”. Ông Trump cũng mô tả ông Kim là “Nhà đàm phán thông minh, cứng rắn và rất đáng tôn trọng”, và bày tỏ tin tưởng vào khả năng giải quyết xung đột tiềm tàng dựa trên “mối quan hệ tuyệt vời” với nhà lãnh đạo trẻ tuổi này. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth cũng bày tỏ ý định chuyển trọng tâm từ áp lực trừng phạt sang ngăn chặn xung đột trên bán đảo, đồng thời không nhắc đến việc phi hạt nhân hóa Bình Nhưỡng như điều kiện tiên quyết để đạt được thỏa thuận, nhấn mạnh rằng “chế độ không có ý định giải giáp vũ khí”. Tuy nhiên, cả hai quan chức Mỹ đã bị phía Triều Tiên chỉ trích vì sử dụng những cụm từ như “quốc gia bị cô lập” và “mối đe dọa nghiêm trọng”. Ngay cả tại Seoul, một số tuyên bố của đại diện Mỹ về Triều Tiên cũng bị coi là không phù hợp.
Khác với chính quyền Trump, các chính trị gia châu Âu vẫn giữ lập trường cứng rắn chống lại CHDCND Triều Tiên, viện dẫn, trong số các lý do khác, việc các lực lượng Triều Tiên hỗ trợ bảo vệ khu vực Kursk của Nga. Tổng thư ký NATO Mark Rutte cho rằng liên minh giữa Nga và CHDCND Triều Tiên là mối đe dọa đối với Mỹ và gây nguy hiểm nghiêm trọng đến hòa bình trên bán đảo Triều Tiên. Cựu Đại sứ Anh tại CHDCND Triều Tiên John Everard đề xuất Mỹ gây áp lực ngoại giao và kinh tế lên Trung Quốc để chấm dứt hỗ trợ Bình Nhưỡng và ngăn chặn quan hệ đối tác quân sự Nga – Triều. Tuy nhiên, những tuyên truyền này không đi kèm với bất kỳ kế hoạch hành động cụ thể nào.
Báo chí phương Tây bày tỏ nghi ngờ, không phải không có cơ sở, về khả năng của ông Trump trong việc giải quyết nhanh chóng và hòa bình cuộc khủng hoảng trên bán đảo Triều Tiên, viện dẫn các ví dụ như Palestine, Iran và xung đột ở Ukraine, nơi ông từng lạc quan hứa hẹn đạt được hòa bình “trong 24 giờ đầu tiên”. Với Washington, ưu tiên truyền thống luôn là lợi ích kinh tế và duy trì vị thế lãnh đạo toàn cầu. “Nút thắt Triều Tiên” đã không hề được nới lỏng trong hơn 70 năm, và chỉ lời nói của ông Trump rõ ràng là không đủ để cải thiện tình hình. Trong bối cảnh này, việc Trung Quốc và CHDCND Triều Tiên tăng cường hợp tác nhằm đạt được một thỏa thuận chấp nhận được với Mỹ và duy trì hiện trạng ở Đông Bắc Á mà không dẫn đến xung đột vũ trang là hoàn toàn có thể xảy ra.
Phản ứng tất yếu trước sự khiêu khích
Vào tháng 12/2024, tại Hội nghị toàn thể lần thứ 11 của Ủy ban Trung ương Đảng Lao động Triều Tiên, các mục tiêu chính trong tương lai gần đã được công bố, bao gồm các lĩnh vực chính sách đối nội và đối ngoại, phát triển kinh tế và quốc phòng. Đặc biệt, Bình Nhưỡng tuyên bố theo đuổi “chiến lược phản ứng cứng rắn nhất đối với Mỹ, nhằm kiên quyết bảo vệ lợi ích quốc gia và đảm bảo an ninh”. Liên minh ba bên Mỹ – Hàn Quốc – Nhật Bản bị gọi là “khối quân sự hạt nhân hung hăng”, còn Hàn Quốc là “căn cứ quân sự chống cộng toàn diện của Mỹ”. CHDCND Triều Tiên cũng khẳng định quyết tâm hướng tới một trật tự thế giới công bằng và đa phương. Tuy nhiên, các nhà chức trách Triều Tiên không đưa ra chi tiết cụ thể, có thể do đang chờ đợi sự chuyển giao quyền lực tại Washington và Seoul vào thời điểm đó.
Từ đầu năm 2025, ông Kim Jong Un tích cực tham gia các sự kiện trong nước, từ thử nghiệm tên lửa hành trình và đạn đạo mới, kiểm tra cơ sở làm giàu uranium, hạ thủy tàu chiến mới, đến thăm các trang trại nuôi trồng thủy sản và tham gia các ủy ban kỷ luật. Tuy nhiên, các thông báo chính thức của Hãng thông tấn Trung ương Triều Tiên (KCNA) về các sự kiện này không còn chứa đựng những lời chỉ trích Mỹ như trước đây, mà mang tính thông tin hơn, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ trước mọi mối đe dọa, đồng thời ưu tiên khắc phục khó khăn trong phát triển đất nước.
Có những suy đoán hợp lý ở phương Tây rằng giọng điệu kiềm chế bất thường của CHDCND Triều Tiên thực sự xuất phát từ định hướng của lãnh đạo nước này nhằm tiến hành các cuộc đàm phán hòa bình để ngăn chặn một cuộc xung đột khác có sự tham gia của các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân. Ngay cả ở Mỹ, các nhà ra quyết định cũng nhận ra sự vô vọng của con đường phi hạt nhân hóa hoàn toàn và đơn phương đối với CHDCND Triều Tiên, và đang nghiêng về việc đạt được thỏa thuận hạn chế số lượng và tiềm năng của các loại vũ khí tấn công. Bình Nhưỡng kiên trì với các nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trên bán đảo Triều Tiên. Những yếu tố tương tự cũng xuất hiện trong chính sách “hướng Bắc” của tân Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung, ứng viên của đảng Dân chủ Toburo, người dường như sẽ tiếp tục đường lối của ông Moon Jae-in trong việc thúc đẩy hòa giải liên Triều một cách thực dụng. Sau khi các cơ quan phụ trách hợp tác liên Triều bị giải thể và hai bên gọi nhau là “quốc gia nước ngoài, thù địch”, việc khôi phục quan hệ liên Triều sẽ cần thời gian và nỗ lực từ cả hai phía. Tuy nhiên, Bình Nhưỡng có thể kỳ vọng Bắc Kinh sẽ gây ảnh hưởng nhất định lên Seoul để giảm căng thẳng. Cụ thể, một số biện pháp quân sự phản ứng, như triển khai tên lửa đạn đạo tầm trung và tên lửa hành trình từ không quân và hải quân, cũng như các cuộc tập trận phá hủy các mục tiêu kiên cố khởi động dưới thời Yoon Suk-yeol, có thể bị tạm dừng. Điều thú vị là Đại sứ quán Trung Quốc tại Bình Nhưỡng, mở lại vào năm 2023, đang tích cực hỗ trợ CHDCND Triều Tiên, tiếp đón các phái đoàn từ Anh, Thụy Điển, Đức và các nước khác, vốn vẫn chưa khôi phục sự hiện diện ngoại giao tại miền Bắc.
Trung Quốc ủng hộ đối thoại trực tiếp hoặc gián tiếp giữa Mỹ và CHDCND Triều Tiên, ngay cả khi không đạt được văn bản cuối cùng, với quan điểm rằng bất kỳ cuộc đàm phán nào cũng góp phần xây dựng các biện pháp tin cậy và ổn định tình hình. Hơn nữa, các tiếp xúc giữa Washington và Bình Nhưỡng nâng cao vai trò của Bắc Kinh trong các vấn đề an ninh toàn cầu và khu vực, đồng thời tạo cơ hội để truyền đạt lập trường của mình tới phía Mỹ.
Các lệnh trừng phạt như tiền đề cho tăng trưởng
Kể từ vụ thử hạt nhân đầu tiên vào năm 2006 đến nay, CHDCND Triều Tiên đã phải chịu hơn 2.200 lệnh trừng phạt từ Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, cũng như các biện pháp đơn phương từ Mỹ, Nhật Bản, EU, Hàn Quốc và các nước khác. Thực tế cho thấy, con đường áp đặt các hạn chế nghiêm ngặt không thể ngăn chặn chương trình tên lửa hạt nhân của Bình Nhưỡng, mà ngược lại, buộc nước này phải phát triển các lực lượng răn đe hiệu quả. Dù các lệnh trừng phạt gây tác động tiêu cực đến nền kinh tế dân sự, theo số liệu năm 2023, CHDCND Triều Tiên đã xuất khẩu hàng hóa trị giá 380 triệu USD và nhập khẩu 2 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng GDP ước tính 3% mỗi năm, đạt giá trị danh nghĩa khoảng 35 tỷ USD. Trong đó, Trung Quốc, cùng với Khu hành chính đặc biệt Macau và Hồng Kông, chiếm tới 95% kim ngạch thương mại. So sánh với năm 2019, trước đại dịch, xuất khẩu chỉ đạt 261 triệu USD, mặc dù tốc độ tăng trưởng kinh tế được đánh giá ở mức 3,7%.
Theo quyết định tại Hội nghị toàn thể lần thứ 11 của Ủy ban Trung ương Đảng Lao động Triều Tiên, việc tăng cường quan hệ với Trung Quốc dựa trên nhu cầu thực tế của người dân Triều Tiên và phù hợp với các ưu tiên phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Bình Nhưỡng đang triển khai chương trình phát triển khu vực “20×10”, bao gồm xây dựng quy mô lớn các cơ sở công nghiệp và nông nghiệp tại 20 khu vực, nhằm thúc đẩy xuất khẩu. Các cuộc tham vấn thực tế với phía Trung Quốc cũng đang được tiến hành để tái thiết và hiện đại hóa khu vực kinh tế đặc biệt Dandong – Sinuiju, bao gồm việc xây dựng một công viên công nghệ. Ngoài ra, còn có các đề xuất cải thiện điều kiện làm việc cho công dân CHDCND Triều Tiên tại các tỉnh biên giới Trung Quốc như Cát Lâm và Liêu Ninh. Mặc dù việc mở các liên doanh hiện gặp khó khăn do các lệnh trừng phạt đáp trả từ Mỹ và các đồng minh đối với doanh nghiệp Trung Quốc, các mô hình hợp tác thông qua các cộng đồng di cư, tổ chức thanh niên và nghề nghiệp đang được xem xét.
Cuộc gặp có thể diễn ra giữa ông Kim Jong Un và ông Tập Cận Bình sẽ mang ý nghĩa biểu tượng, đặc biệt đối với Trung Quốc, quốc gia đang rất quan tâm đến việc củng cố vị thế lãnh đạo khu vực tại “Đông Á mở rộng”. Việc thể hiện ý định đạt được hòa bình thông qua các cuộc đàm phán bình đẳng, tôn trọng lợi ích của tất cả các bên, sẽ giúp giải quyết “lưỡng nan an ninh” ở Đông Bắc Á. Việc tiếp tục duy trì cách tiếp cận có trách nhiệm với vấn đề Triều Tiên chắc chắn sẽ tạo tác động tích cực đến sự phát triển quan hệ của Bắc Kinh với Washington, Seoul và Tokyo, đồng thời giảm mức độ căng thẳng. Đối với Bình Nhưỡng, việc khôi phục các tiếp xúc cấp cao với cả Trung Quốc và Mỹ sẽ mang ý nghĩa thực tiễn quan trọng, vì điều này sẽ cho phép phân bổ thêm nguồn lực để thực hiện các sáng kiến và kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội, nhằm tăng cường ổn định nội bộ.
Nga bày tỏ sự thấu hiểu đối với lý do CHDCND Triều Tiên phát triển chương trình tên lửa hạt nhân và luôn ủng hộ con đường hòa bình để đảm bảo an ninh trên bán đảo Triều Tiên. Hơn nữa, trong Tuyên bố chung ngày 8/5/2025, Moskva và Bắc Kinh kêu gọi các “quốc gia liên quan” từ bỏ chính sách áp đặt các biện pháp cưỡng chế đơn phương và sức ép quân sự đối với CHDCND Triều Tiên, cũng như từ bỏ xu hướng quân sự hóa Đông Bắc Á và kích động đối đầu. Nga và Trung Quốc cũng bày tỏ sẵn sàng hỗ trợ các bước đi thực tế nhằm giảm căng thẳng và loại bỏ nguy cơ xảy ra các sự cố vũ trang hoặc xung đột quân sự quy mô lớn trên bán đảo Triều Tiên. Như Chủ tịch Tập Cận Bình từng phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Phương Đông 2018 ở Vladivostok: “Không phải Trung Quốc đã thắt nút thắt Triều Tiên, nhưng tất cả chúng ta cần kiên nhẫn tháo gỡ nó cùng nhau.”
Biên dịch: Bùi Toàn
Tác giả: Andrey Gubin là Tiến sĩ Khoa học Chính trị, Phó Giáo sư Khoa Quan hệ Quốc tế, Đại học Liên bang Viễn Đông (DVFU), Giáo sư thỉnh giảng tại Trung tâm Nghiên cứu Đông Bắc Á, Đại học Cát Lâm (Trung Quốc)
