Tổng quan về tình hình biểu tình, bạo loạn trên thế giới hiện nay và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam – Phần 1

Lời của Ban Biên tập: Trong những năm vừa qua, tình hình biểu tình, bạo loạn trên khắp thế giới nổ ra với tần suất ngày càng dày đặc. Điều đó phản ánh một thế giới dầy rẫy những mâu thuẫn. Để làm rõ được bản chất cũng như mối liên hệ của các phong trào biểu tình, bạo loạn trên khắp các châu lục, đồng thời đúc kết những kinh nghiệm, đưa ra nhiều gợi mở quan trọng đối với Việt Nam, tác giả Trương Quốc Lượng đã thực hiện một báo cáo khoa học có tựa đề: Báo cáo tổng quan về tình hình biểu tình, bạo loạn trên thế giới hiện nay và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam. Báo cáo này sẽ được Nghiên cứu Chiến lược đăng tải làm 3 phần. Trân trọng giới thiệu tới quý độc giả.

Nhận định bối cảnh toàn cầu

Trong hơn hai thập kỷ đầu thế kỷ XXI, khi thế giới bước ra khỏi bóng đen của Chiến tranh Lạnh, quá trình toàn cầu hóa cùng sự hình thành của trật tự đa cực đã đóng vai trò tái định hình cấu trúc phát triển toàn cầu, mở ra những bước tiến vượt bậc về kinh tế, khoa học, công nghệ và xã hội. Song song với những cơ hội này, các thách thức mới cũng lần lượt xuất hiện, phù hợp với quy luật tiến hóa tự nhiên của các hệ thống xã hội – chính trị. Trong bối cảnh đó, các vấn đề phi truyền thống, vốn không nằm trong phạm vi xung đột quân sự truyền thống, ngày càng nổi lên với mức độ tác động sâu rộng và khó lường, không chỉ khác biệt về phương thức mà còn đa dạng về hình thức biểu hiện. Trong đặc điểm mới này, thế giới đang chứng kiến một loạt các hình thái mà có thể tạm gọi là “các cuộc cách mạng xã hội” đang bùng nổ và trở thành xu hướng đấu tranh xã hội diễn ra trong lòng các quốc gia. Biểu hiện của nó là biểu tình, bạo loạn, bạo động, đảo chính… đó là những biến động không sử dụng vũ lực trực tiếp nhưng đủ mạnh để thách thức hoặc thay đổi thể chế, tác động sâu sắc đến cấu trúc quản trị và đời sống quốc gia. Những “cách mạng” này tồn tại dưới nhiều hình thức và tầng nấc khác nhau, từ các phong trào dân sự quy mô nhỏ đến những làn sóng biểu tình lan rộng, có khả năng làm xáo trộn trật tự xã hội và chính trị. Những hoạt động, phong trào này dưới góc nhìn khoa học, không chỉ đơn thuần là những thuật ngữ chính trị – xã hội, mà còn phản ánh những cách tiếp cận khác nhau trong giới nghiên cứu. Dưới góc nhìn khoa học, các hoạt động và phong trào này được tiếp cận từ nhiều chiều cạnh, với những định nghĩa và lập luận khác nhau tùy thuộc vào đặc điểm, tính chất cũng như bối cảnh xuất hiện của chúng. Chính vì vậy, trong khoa học chính trị và xã hội học, ngày càng xuất hiện đa dạng các khái niệm, cách định nghĩa và lập luận phân tích nhằm lý giải bản chất của những hiện tượng này.

Trong nghiên cứu chính trị – xã hội đương đại, các hiện tượng như biểu tình, bạo loạn, đảo chính và cách mạng màu có thể được đặt trong một phổ biến động chính trị, nơi sự tương tác giữa xã hội, nhà nước và các yếu tố quốc tế định hình những hình thái đối kháng khác nhau.

Theo lý thuyết của Nhà xã hội học chính trị Charles Tilly trong cuốn “Xã hội học lịch sử của Charles Tilly” thì biểu tình là một phần của tập hợp các phương thức mà xã hội dân sự sử dụng để bày tỏ yêu sách chính trị^[1]. Ở cấp độ này, hành vi tập thể mang tính công khai, phi bạo lực, phản ánh quyền tham gia chính trị cơ bản, đồng thời tạo ra sức ép cải cách. Trong tác phẩm “Sức mạnh trong chuyển động – các phong trào xã hội và chính trị gây tranh cãi” của Giáo sư Sidney Tarrow, nhà lý thuyết phong trào xã hội đã mở rộng phân tích này trong khung “contentious politics – chính trị đối kháng” của mình, ông đã nhấn mạnh rằng biểu tình chính là kênh để quần chúng đưa ra tín hiệu cảnh báo cho nhà cầm quyền về những bất mãn tích tụ trong xã hội^[2]. Tuy nhiên, khi các kênh thể chế mất hiệu lực hoặc khi chính quyền phản ứng bằng đàn áp, biểu tình có thể vượt ra ngoài khuôn khổ ôn hòa và chuyển hóa thành bạo loạn. Nhiều học giả hàng đầu khác về biến động cách mạng, lại cho rằng bạo loạn chính là sự đứt gãy của hành vi tập thể, đặc trưng bởi bạo lực tự phát, thiếu tổ chức, và thường xuất phát từ tâm lý đám đông. Nếu như biểu tình hướng tới việc điều chỉnh chính sách, thì bạo loạn, dù mục tiêu không rõ ràng, lại trực tiếp thách thức trật tự công cộng và tính chính danh của chính quyền.

Khác với hai hiện tượng trên vốn phát sinh “từ dưới lên”, hình thức đảo chính phản ánh một phương thức thay đổi quyền lực “từ trên xuống”. Theo Samuel Huntington Giáo sư khoa học chính trị Đại học Harvard, trong công trình kinh điển “Political Order in Changing Societies”, coi đảo chính là một trong những hình thức thay đổi chính trị phi dân chủ phổ biến, nơi quân đội hoặc một nhóm tinh hoa tận dụng ưu thế bạo lực và tổ chức để chiếm quyền kiểm soát bộ máy nhà nước^[3]. Điểm đặc trưng là đảo chính có tính toán chiến lược, diễn ra nhanh chóng và nhằm trực tiếp thay đổi lãnh đạo chính trị, chứ không nhất thiết biến đổi toàn bộ cấu trúc thể chế. Và quan trọng hơn cả là ở hình thức đảo chính này, công cụ hữu hiệu và được coi là bước tiền đề đó chính là các cuộc biểu tình, bạo loạn để làm cơ sở tiến hành mục tiêu chính trị, khi xuất hiện các nhóm lực lượng xuống đường dù là được thao túng hay tự phát thì cũng chính là cơ hội cho phe đối lập tiến hành nhân danh để khai thác lợi ích.

Bên cạnh ba khái niệm phổ biến về các hình trong phong trào chính trị – xã hội đương đại, thì còn một khái niệm nữa mà được quan tâm, đó là thuật ngữ về “Cách mạng màu” mặc dù chưa có định nghĩa cố định về khái niệm này, nhưng theo các học giả thì cách mạng màu được hiểu là sự lai ghép giữa huy động xã hội quy mô lớn và chiến lược thay đổi chính trị có tổ chức của phe đối lập, thường được hậu thuẫn bởi các yếu tố quốc tế. Dù giữ tính phi bạo lực, cách mạng màu mang mục tiêu rõ ràng là thay đổi chế độ, qua đó trở thành hình thái cao nhất của đối kháng dân sự phi vũ lực. Trên một phổ leo thang, biểu tình và bạo loạn đại diện cho sức ép xã hội từ dưới lên, đảo chính thể hiện sự chiếm đoạt quyền lực từ trên xuống, còn cách mạng màu kết hợp cả hai chiều hướng, mở rộng khả năng thay đổi chính trị mà không cần chiến tranh.

Để hoàn thiện bức tranh lớn về khoa học chính trị và khoa học xã hội, cũng cần nhìn nhận rõ hơn về một thuật ngữ chuyên sâu và khá đặc biệt trong cộng đồng học thuật thuộc lĩnh vực quan hệ quốc tế là “phản đảo chính”. Theo cố Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh chia sẻ trong bộ phim tài liệu “Mùa Đông năm 1991” thì để làm rõ khái niệm này cần hiểu bản chất của hai kịch bản. Kịch bản Bravo 1 là cuộc đảo chính giả do một nhóm đứng lên với mục đích nhằm lật đổ chính quyền đương thời, nhưng câu chuyện cuối cùng nằm ở Bravo 2, là một lực lượng đã có âm mưu, sắp đặt từ đầu để nhân danh chính quyền, lật đổ chống lại lực lượng đảo chính và đồng thời nó xóa sổ luôn chính quyền đương nhiệm, thì đó chính là Phản đảo chính^[4]. Đây, không chỉ đơn thuần là một phản ứng tức thời chống lại âm mưu đảo chính, mà là một cơ chế thao túng quyền lực ở cấp độ cao hơn, nơi cả lực lượng đảo chính và phản đảo chính đều trở thành công cụ trong một ván cờ thay đổi cấu trúc quyền lực.

Dưới góc về các hình thái biểu tình, bạo loạn, đảo chính hay phản đảo chính thì đều có thể nhận định rằng đây đều là sự phổ biến của biến động chính trị có thể được coi là những mắt xích trong cùng một quỹ đạo.

Tuy nhiên, khi tất cả những hiện tượng ấy được nhìn qua lăng kính khác thì đó không chỉ còn là những phong trào xã hội đơn thuần mà còn mang một vai trò hoàn toàn mới. Thuật ngữ “diễn biến hòa bình – chuyển hóa hòa bình – cách mạng hòa bình…” nó được tiến hành bằng các biện pháp “phi vũ trang” là chủ yếu để chống phá bằng chiến tranh tâm lý, chiến tranh gián điệp, bóp nghẹt về kinh tế… thông làm suy yếu, tan rã đối phương nhằm mục tiêu “không đánh mà thắng”, đã được các nhà chính trị, quân sự nhiều nước thực hiện từ lâu, nó thực hiện khoét sâu trong chính nội bộ quốc gia đó^[5], từ thao túng các nhà chức trách đến kích động xã hội mà công cụ chính là đi từ biểu tình, bạo loạn lên đến đảo chính nhằm làm cho xã hội bất ổn và suy yếu, từ đó xây dựng nên các chính quyền tay sai hoặc làm tiền đề để can thiệp quân sự, can thiệp nhân đạo. Những biểu hiện này đều phản ánh khả năng xã hội bị dẫn dắt từ phản kháng quần chúng đến thay đổi quyền lực chính trị, trong nhiều trường hợp có sự can dự trực tiếp hoặc gián tiếp của các tác nhân bên ngoài. Trong lịch sử quan hệ quốc tế, diễn biến hòa bình được sử dụng như một khái niệm chiến lược nhằm mô tả quá trình làm thay đổi cấu trúc chính trị – xã hội của một quốc gia mà không cần dùng đến chiến tranh trực diện. Thay vì tấn công quân sự, diễn biến hòa bình khai thác mâu thuẫn nội tại, nuôi dưỡng bất mãn xã hội, khuyến khích các phong trào phản kháng để làm suy yếu dần sức mạnh cầm quyền và cuối cùng thúc đẩy sự chuyển hóa thể chế.

Có nhiều nguồn cho rằng Cách mạng màu bản chất chính là diễn biến hòa bình, nhưng xét về góc độ quy mô và bản chất cốt lõi được nhìn từ thực tiễn các phong trào tại các quốc gia thì Cách mạng màu được xem là một biến thể, một thủ đoạn cụ thể của chiến lược diễn biến hòa bình. Nếu diễn biến hòa bình là chiến lược tổng thể với các tác động phi bạo lực, lâu dài, đa chiều để làm suy yếu hoặc thay đổi chế độ từ bên trong. Thì cách mạng màu là phương thức hiện trường cụ thể nhằm thúc đẩy biểu tình, bãi công, phong trào xã hội quy mô lớn, lợi dụng bất mãn chính trị – xã hội để thay đổi chính quyền theo hướng mong muốn của một lực lượng, thường có sự hậu thuẫn từ bên ngoài. Thực tiễn thế giới đương đại cho thấy, các phong trào xã hội không thể tách rời khỏi môi trường quốc tế. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, công nghệ số và truyền thông mạng xã hội làm gia tốc quá trình này từ một sự kiện nội bộ có thể chỉ trong vài giờ đã trở thành vấn đề quốc tế, kéo theo các sức ép ngoại giao, trừng phạt, hay thậm chí can thiệp.

Các hoạt động chính trị – xã hội khi đặt trong khung diễn biến hòa bình, chúng cũng là những công cụ dù hữu ý hay vô tình trong bàn cờ chiến lược của các nước lớn. Việc biểu tình leo thang thành bạo loạn hay thậm chí đảo chính thường phụ thuộc vào ba biến số đó là sự phân rã trong giới tinh hoa chính trị, vai trò của quân đội công an, và mức độ can dự quốc tế. Trong đó, công nghệ truyền thông và toàn cầu hóa đã làm mờ đi ranh giới giữa nội bộ và bên ngoài. Từ góc độ học thuật, có thể rút ra rằng diễn biến hòa bình ngày nay không còn chỉ là chiến lược do một phía áp đặt, mà là hiện tượng phức hợp khi các phong trào xã hội dựa trên động lực nội tại, những diễn tiến và kết cục của chúng bị định hình mạnh mẽ bởi cấu trúc cạnh tranh toàn cầu. Chính ở điểm này, sự đan xen giữa biểu tình, bạo loạn và đảo chính cho thấy những biến động xã hội đương đại vừa là kết quả của bất công tích tụ, vừa là phản ánh của bàn cờ quyền lực quốc tế, nơi mỗi phong trào trở thành một nút giao giữa nhu cầu cải cách và chiến lược địa chính trị.

Các khái niệm khái niệm nêu trên đều phản ánh những hình thái vận động chính trị – xã hội gắn với mâu thuẫn quyền lực và quá trình thay đổi trật tự chính trị. Tuy có sự khác biệt về quy mô, mức độ và phương thức, nhưng xét về bản chất, chúng không tồn tại biệt lập. Ngược lại, tất cả đều có thể bị chi phối bởi ý chí chính trị, sự thao túng quyền lực hoặc những toan tính chiến lược. Chính yếu tố này khiến các hiện tượng có sự tương tác và chuyển hóa lẫn nhau, biểu tình có thể khởi đầu như một phản ứng xã hội ôn hòa nhưng dễ bị kích động thành bạo loạn, bạo loạn trong một số trường hợp lại tạo tiền đề cho đảo chính và song song với đó, quá trình diễn biến hòa bình có thể lợi dụng, thúc đẩy hoặc lồng ghép trong những biến động ấy để đạt mục tiêu thay đổi chế độ một cách lâu dài.

Nhìn tổng thể từ các khái niệm cho thấy bức tranh chính trị – xã hội đầy phức tạp và đa tầng, nơi những hình thái đối kháng khác nhau đan xen và phản ánh sự vận động khó lường của quan hệ giữa nhà nước, xã hội và môi trường quốc tế.

Trong nửa đầu thập niên 2020, thế giới đã ghi nhận sự bùng phát mạnh mẽ trở lại những hình thái nổi bật của các cuộc cách mạng xã hội, đó là các cuộc biểu tình, bạo loạn và các hoạt động biểu dương lực lượng công khai. Chúng không chỉ phản ánh những mâu thuẫn sâu xa về kinh tế, chính trị, và xã hội mà còn là minh chứng cho sức mạnh ngày càng lớn của truyền thông số và mạng xã hội trong việc kết nối, huy động và khuếch đại các phong trào dân sự. Những hiện tượng này đặt ra thách thức lớn cho khả năng quản trị, dự báo rủi ro và ứng phó chiến lược của các quốc gia, đồng thời nhấn mạnh một xu hướng quan trọng của thế kỷ, quyền lực không chỉ được thể hiện qua vũ lực hay kinh tế, mà còn thông qua khả năng định hình niềm tin, kiểm soát thông tin và điều phối hành vi tập thể trong xã hội. Làn sóng biểu tình và bạo loạn tái bùng phát và ngày càng lan rộng ở nhiều khu vực từ châu Âu, Nam Á, Đông Nam Á tới châu Phi mang tính quy mô và phổ rộng hơn so với các chu kỳ trước.

Những động lực thúc đẩy chồng chéo nhau, không chỉ là cú sốc kinh tế tức thời liên quan đến lạm phát, khủng hoảng năng lượng, đứt gãy chuỗi cung ứng, các vấn đề an sinh xã hội mà còn là hệ quả kéo dài của đại dịch, cùng với các biến động địa chính trị lớn như xung đột và cạnh tranh giữa các cường quốc. Kết hợp lại, các yếu tố này làm dày thêm điểm nóng xã hội về thất nghiệp, sụt giảm thu nhập thực tế, bất công phân phối và áp lực chi phí sinh hoạt.

Phong trào biểu tình hiện có xu hướng lan nhanh hơn nhờ mạng xã hội và các công cụ truyền thông số, đồng thời thể hiện tính đa tầng khi kết hợp yêu cầu kinh tế, đòi hỏi chính trị và phản kháng bản sắc xã hội. Sự xuất hiện cùng lúc của nhiều điểm khởi phát dẫn tới hiện tượng lan tỏa ngang giữa các quốc gia trong cùng khu vực, tạo thành chuỗi bất ổn dễ tái kích hoạt.

Nguyên nhân xuất phát từ các nguồn trực tiếp, gián tiếp khác nhau nhưng có một điểm chung đáng chú ý, đó là sự bào mòn niềm tin vào hiệu lực quản trị nhà nước và kênh đại diện chính thống. Khi niềm tin chính trị suy giảm, các hình thức đối thoại truyền thống mất hiệu quả, khiến xung đột dễ bộc phát và khó kiểm soát. Kết quả là, những làn sóng này không chỉ là biểu hiện tức thời mà còn là tín hiệu về những giới hạn mang tính cấu trúc trong khả năng quản trị và ổn định xã hội ở nhiều quốc gia. Điều này dẫn đến hệ quả không hề nhỏ, không chỉ liên quan đến các vấn đề chính trị – xã hội mà còn là những yếu tố về xung đột sắc tộc, tôn giáo và xung đột ý thức hệ.

Soi chiếu trường hợp từng khu vực

Khu vực Châu Âu

Trong khu vực Châu Âu, các phong trào biểu tình gần đây đa phần đều phản ánh sự giao thoa giữa bất bình xã hội, phúc lợi con người và khủng hoảng kinh tế.

* Khủng hoảng chính trị kéo dài tại Serbia

Tại Serbia, nước  này đang trải qua một trong những cuộc khủng hoảng chính trị – xã hội lớn nhất kể từ sau thập niên 2000, với tâm điểm là các cuộc biểu tình kéo dài từ cuối năm 2024 đến nay. Ngòi nổ của phong trào bắt đầu từ ngày 1/11/2024, khi mái che tại ga tàu hỏa vừa được tân trang ở Novi Sad bất ngờ sập, cướp đi sinh mạng 16 người và làm hàng chục người khác bị thương^[6]. Vụ việc nhanh chóng trở thành biểu tượng của sự yếu kém trong quản lý nhà nước, dấy lên làn sóng phẫn nộ đối với tình trạng tham nhũng, bất cẩn và thiếu trách nhiệm của chính quyền. Ngay sau đó, sinh viên đặc biệt ở Belgrade và Novi Sad đã khởi xướng những hình thức phản kháng mang tính biểu tượng, như ngồi im lặng và chặn giao thông trong 15 phút mỗi ngày^[7]. Tuy nhiên, chỉ trong vòng vài tháng, phong trào này đã mở rộng quy mô và mục tiêu, từ tưởng niệm nạn nhân và đòi hỏi điều tra minh bạch, đến yêu cầu bầu cử sớm và thậm chí thách thức tính chính danh của Tổng thống Aleksandar Vučić cùng đảng cầm quyền SNS.

Đặc biệt đến giai đoạn tháng 8 – 9/2025, phong trào đã đạt đến cao trào khi hàng chục nghìn người xuống đường tại các thành phố lớn, đặc biệt là Belgrade. Đêm 5/9/2025, biểu tình biến thành đụng độ dữ dội trước trụ sở chính phủ, cảnh sát sử dụng hơi cay, lựu đạn choáng và vòi rồng để giải tán đám đông, khiến ít nhất 40 người bị thương, bao gồm 13 cảnh sát và hơn 20 sinh viên, cùng với 60 người bị bắt giữ^[8]. Các cuộc tuần hành tiếp diễn trong tuần sau đó, song song với các hoạt động chính trị đối nghịch khi cả phe đối lập lẫn chính phủ tổ chức mít tinh lớn để phô trương lực lượng. Ngày 7/9/2025, phong trào còn lan sang sự kiện Pride March ở Belgrade, nơi người tham gia kết hợp thông điệp về tự do bản sắc với khẩu hiệu chống bạo lực cảnh sát, cho thấy xu hướng liên kết giữa phong trào dân sự và các phong trào xã hội rộng hơn.

Thành phần tham gia, ngoài sinh viên giữ vai trò hạt nhân, phong trào còn thu hút sự ủng hộ từ giáo viên, trí thức, công đoàn và nhiều nhóm xã hội dân sự. Điều này phản ánh bản chất ngày càng đa tầng của biểu tình từ một phản ứng đối với thảm họa công trình, nó đã chuyển thành khủng hoảng niềm tin chính trị sâu rộng. Phản ứng gay gắt từ chính quyền đã làm dấy lên làn sóng phản kháng. Sinh viên đã leo thang hành động bằng cách chặn các giao lộ chính, chiếm giữ các hội trường đại học và tổ chức biểu tình ngồi bên ngoài các cơ sở công lập. Mỗi đợt đàn áp mới lại thu hút thêm nhiều người xuống đường, tạo ra một vòng xoáy đối đầu.

Bùng phát bạo loạn ở Serbia, các nguyên nhân cốt lõi không chỉ là sự cố Novi Sad, mà còn bao gồm tình trạng tham nhũng hệ thống, chi phí sinh hoạt leo thang, sự suy yếu của kênh đại diện chính trị và việc chính phủ bị cáo buộc đàn áp tự do học thuật cũng như quyền biểu đạt của công dân đã âm ỉ rất lâu, tạo thành những vấn đề tác động hỗn hợp, rắc rối và chồng chéo dẫn đến khó giải quyết. Cách thức tổ chức cũng có hai tầng rõ rệt, từ thông qua các nhóm sinh viên, phong trào dân sự và mạng xã hội vốn giúp huy động nhanh chóng và lan tỏa rộng khắp và từ ở phía chính quyền, là việc triển khai lực lượng cảnh sát chống bạo động, tuyên truyền qua truyền thông nhà nước và trấn áp có chọn lọc, bao gồm cả việc sa thải hơn 100 giáo sư ủng hộ sinh viên^[9].

Trước tình hình leo thang, giải pháp xử lý của chính quyền Serbia vẫn nghiêng mạnh về an ninh và cưỡng chế. Chính phủ từ chối kêu gọi bầu cử sớm, đồng thời cáo buộc phe đối lập và thế lực nước ngoài đứng sau biểu tình. Tuy nhiên, cách tiếp cận này đang đối mặt với áp lực quốc tế ngày càng lớn, khi Liên minh châu Âu và nhiều tổ chức nhân quyền yêu cầu Belgrade kiềm chế bạo lực, bảo đảm quyền tự do hội họp và mở đối thoại. Nhìn tổng thể, biểu tình ở Serbia không chỉ là phản ứng tức thời đối với một sự cố bi kịch, mà đã trở thành chỉ dấu của một giới hạn cấu trúc trong khả năng quản trị của nhà nước, đặt ra thách thức trực tiếp cho tính ổn định chính trị nội bộ và con đường hội nhập châu Âu của quốc gia này. Đặc biệt, Serbia có vị trí chiến lược Đông – Tây quan trọng, chính sách đối ngoại của quốc gia này cũng thiên về cân bằng nên gặp nhiều khó khăn, một mặt vẫn đàm phán xin gia nhập EU từ năm 2012, một mặt vẫn quan hệ với Trung Quốc, Nga, nổi bật là có mặt trong sự kiện SCO 2025.

* Phong trào biểu tình đình công “Bloquons Tout” tại Pháp

Tại nước Pháp, đang chứng kiến sự bùng phát mạnh mẽ của phong trào biểu tình đình công toàn quốc mang tên “Bloquons Tout – chặn đứng mọi thứ”, phản ánh một trạng thái bất ổn xã hội sâu sắc gắn liền với bối cảnh khủng hoảng ngân sách, niềm tin chính trị suy giảm và sức ép kinh tế – xã hội ngày càng lớn. Diễn biến bắt đầu từ ngày 10/9, khi hàng trăm nghìn người xuống đường trên khắp cả nước để phản đối kế hoạch cắt giảm 43,8 tỷ euro trong dự toán ngân sách 2026 do chính phủ dưới quyền Thủ tướng François Bayrou khởi xướng^[10].

Theo số liệu chính phủ, gần 200.000 người đã tham gia, trong khi công đoàn CGT khẳng định con số này lên tới 250.000, hơn 800 cuộc biểu tình từ tuần hành đến đốt phá đường phố trên khắp cả nước, Chính quyền phải huy động tới 80.000 cảnh sát và hiến binh để kiểm soát tình hình, song vẫn xảy ra va chạm rải rác, cho thấy mức độ quyết liệt của các cuộc xuống đường^[11]. Các hoạt động biểu tình trải dài từ Paris tới Toulouse, Rennes và Marseille, với phương thức đa dạng, từ phong tỏa giao thông, đốt rác, dựng rào chắn và đình công tại các ngành then chốt như giao thông, y tế và giáo dục. Thành phần tham gia biểu tình không chỉ bao gồm công nhân và viên chức công, mà còn có đông đảo sinh viên, trí thức, người lao động tự do phản ánh sự liên kết đa tầng giữa các nhóm xã hội vốn chịu tác động trực tiếp từ chính sách thắt lưng buộc bụng.

Bản chất của phong trào này không đơn thuần là phản kháng kinh tế, mà còn gắn liền với sự bào mòn niềm tin vào thể chế chính trị và hiệu lực quản trị, nhất là sau khi chính phủ Bayrou thất bại trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm, buộc Tổng thống Emmanuel Macron phải bổ nhiệm Sébastien Lecornu làm Thủ tướng mới ngày 9/9. Nguyên nhân sâu xa xuất phát từ gánh nặng nợ công, hiện ở mức khoảng 116% GDP, áp lực từ Liên minh châu Âu về cắt giảm chi tiêu, lạm phát kéo dài và chi phí sinh hoạt leo thang^[12]. Bên cạnh đó, dư chấn của đại dịch cùng những bất ổn địa chính trị toàn cầu như xung đột Nga – Ukraine hay đứt gãy chuỗi cung ứng càng khoét sâu vào các bất công phân phối. Về phương thức tổ chức, phong trào “Bloquons Tout” cho thấy tính phi tập trung, được huy động mạnh mẽ qua mạng xã hội, các liên minh công đoàn và kêu gọi tự phát từ các nhóm hoạt động dân sự, tạo ra tính lan tỏa nhanh và khó kiểm soát.

Giới quan sát đánh giá đây là hình thái “cách mạng xã hội” mới, trong đó quyền lực không chỉ thể hiện bằng bạo lực hay nghị trường mà còn qua khả năng điều phối hành vi tập thể bằng công cụ số. Trước sức ép này, chính quyền Pháp buộc phải kết hợp hai hướng xử lý, vừa tăng cường hiện diện an ninh để ngăn phong tỏa gây tê liệt hạ tầng, vừa mở kênh đối thoại với công đoàn và giới xã hội nhằm hạ nhiệt căng thẳng. Triển vọng trước mắt cho thấy ngày đình công tiếp theo 18/9 với sự tham gia của 8 công đoàn lớn có thể tạo ra đợt sóng mới^[13], đặt Pháp vào bài toán kép giữa duy trì ổn định tài khóa theo yêu cầu châu Âu và bảo đảm ổn định xã hội trong nước. Trường hợp này cho thấy cách thức một quốc gia dân chủ phát triển xử lý khủng hoảng không thể chỉ dựa vào trấn áp, mà phải dung hòa giữa đối thoại, điều chỉnh chính sách và quản trị kỳ vọng xã hội bài học có giá trị so sánh rộng hơn trong bối cảnh nhiều quốc gia khác cũng đang đối diện với những làn sóng phản kháng tương tự.

* Làn sóng biểu tình “Unite the Kingdom” tại Anh

Tại Vương quốc Anh đang chứng kiến một làn sóng biểu tình quy mô lớn lan rộng tại nhiều thành phố, nổi bật nhất là London, Manchester, Birmingham và Glasgow. Vào ngày 13/9/2025, hơn 100.000 người đã tham gia cuộc biểu tình “Unite the Kingdom” tại London, được tổ chức bởi nhà hoạt động Tommy Robinson, cuộc biểu tình này là một trong những cuộc biểu tình cánh hữu lớn nhất trong lịch sử hiện đại của Vương Quốc Anh, người tham gia mang theo cờ Anh, cờ St. George, và một số người đeo mũ MAGA, thể hiện sự phản đối đối với chính sách nhập cư và yêu cầu tự do ngôn luận^[14]. Biểu tình khởi nguồn từ làn sóng phản đối tình trạng khủng hoảng chi phí sinh hoạt vốn kéo dài từ năm 2022^[15], nhưng hiện đã phát triển thành phong trào đa tầng, kết hợp các vấn đề kinh tế, xã hội và chính trị.

Thành phần tham gia biểu tình đa dạng, từ công đoàn lao động, sinh viên, các nhóm xã hội dân sự cho đến các tổ chức môi trường và nhóm hoạt động vì công bằng xã hội. Những người biểu tình không chỉ phản đối lạm phát, khủng hoảng năng lượng và thiếu hụt dịch vụ y tế công (NHS), mà còn lên án các chính sách nhập cư của chính phủ, cho rằng chính quyền tập trung quá mức vào kiểm soát biên giới thay vì giải quyết khó khăn dân sinh. Bản chất phong trào biểu tình hiện nay mang tính xã hội rộng lớn hơn là thuần túy chính trị, song vẫn chứa đựng nguy cơ bị chính trị hóa khi các đảng đối lập tận dụng nó để gây sức ép lên chính phủ của Thủ tướng đương nhiệm.

Nguyên nhân sâu xa của tình trạng này bắt nguồn từ sự chồng chất khủng hoảng, nền kinh tế Anh tăng trưởng chậm, nợ công cao, giá năng lượng và lương thực leo thang, cùng với hệ thống phúc lợi xã hội xuống cấp. Thêm vào đó, các tác động kéo dài từ Brexit khiến dòng lao động nhập cư giảm mạnh, làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu hụt lao động trong các lĩnh vực dịch vụ thiết yếu^[16]. Cách thức tổ chức biểu tình cho thấy sự thay đổi rõ rệt dưới ảnh hưởng của công nghệ số: nhiều cuộc xuống đường được huy động qua mạng xã hội, lan tỏa nhanh chóng và ít phụ thuộc vào các kênh tổ chức truyền thống. Điều này vừa tạo sức mạnh huy động tức thời, vừa khiến phong trào trở nên khó kiểm soát, dễ dẫn đến những điểm nóng bạo lực cục bộ, như đã xảy ra tại một số khu vực ở London khi các nhóm cực đoan xen lẫn vào.

Trước tình hình leo thang, chính phủ Anh triển khai đồng thời nhiều giải pháp. Về an ninh, cảnh sát được huy động đông đảo để bảo vệ cơ sở hạ tầng trọng yếu và ngăn chặn hành vi phá hoại, đồng thời nỗ lực duy trì nguyên tắc “kiểm soát nhưng không đối đầu trực diện” để tránh kích động thêm bạo lực. Về chính sách, chính phủ đang chịu sức ép lớn phải đưa ra gói hỗ trợ mới cho người lao động và cải thiện hệ thống y tế công, song lại vướng hạn chế ngân sách và nợ công. Kinh nghiệm từ các đợt biểu tình trước cho thấy giải pháp hiệu quả cần kết hợp hai hướng là trợ cấp và giảm gánh nặng chi phí cho người dân trước mắt, về lâu dài là cải cách cơ cấu kinh tế và phúc lợi nhằm tái tạo niềm tin xã hội.

Trường hợp của Anh minh chứng rõ ràng rằng biểu tình không đơn thuần là hiện tượng tự phát, mà là sản phẩm của sự tích tụ khủng hoảng kinh tế – xã hội, cộng hưởng với sự suy giảm niềm tin chính trị, tạo thành thách thức an ninh phi truyền thống đối với chính phủ trong bối cảnh biến động toàn cầu hiện nay.

* Phong trào bãi công ủng hộ Palestine tại Italia

Cuối tháng 9 năm 2025, Italia trở thành tâm điểm của một phong trào biểu tình và đình công quy mô lớn, bắt đầu từ ngày 22/9, với sự lan tỏa mạnh mẽ từ các trung tâm công nghiệp ở phía Bắc như Milan, Genoa đến thủ đô chính trị Rome và nhiều thành phố miền Nam. Theo thống kê từ các cơ quan truyền thông, biểu tình và đình công đã diễn ra tại ít nhất 75 thành phố, thu hút khoảng 100.000 người tham gia^[17]. Ban đầu được định hình như một phản ứng chính trị – nhân đạo trước cuộc khủng hoảng Gaza, phong trào nhanh chóng vượt ra ngoài khuôn khổ một cuộc xuống đường thông thường để trở thành hiện tượng xã hội đa tầng, phản ánh sự giao thoa giữa bất mãn nội địa và tác động từ môi trường quốc tế.

Về tổ chức, phong trào mang dấu ấn nổi bật của các công đoàn nền tảng, vốn hoạt động linh hoạt và gắn kết chặt chẽ hơn với đời sống lao động thực tế so với các liên đoàn truyền thống. Sự phối hợp với các nhóm xã hội dân sự và phong trào sinh viên đã tạo nên mạng lưới tập hợp đa nguồn lực. Lời kêu gọi đình công 24 giờ lan tỏa nhanh chóng nhờ các kênh truyền thông độc lập và mạng xã hội, đồng thời được cụ thể hóa bằng các hành động chiến lược từ việc ngồi lì phản đối tại các cảng Genoa, Livorno nhằm ngăn cản bốc dỡ hàng hóa liên quan đến hỗ trợ quân sự cho Israel, cho tới chiếm giữ các không gian công cộng như quảng trường trung tâm hay nhà ga Milan để biểu thị sức mạnh tập thể^[18]. Dù phần lớn hoạt động giữ tính chất ôn hòa, tại Milan đã xuất hiện những điểm nóng khi đám đông phá cửa ga Trung tâm, ném bom khói, chai lọ, đá vào cảnh sát, buộc lực lượng an ninh phải dùng hơi cay trấn áp. Đụng độ khiến ít nhất 60 cảnh sát bị thương, trong đó 23 người phải nhập viện, và ít nhất 10 người biểu tình bị bắt giữ^[19]. Tại Bologna, tình hình leo thang khi các tuyến đường lớn bị chặn và cảnh sát phải sử dụng vòi rồng để giải tán đám đông. Tuy nhiên, không có số liệu đáng tin cậy nào ghi nhận tử vong, cho thấy phong trào, xét tổng thể, vẫn nằm trong quỹ đạo phản kháng xã hội hơn là bạo loạn toàn diện.

Nguyên nhân của phong trào có thể được phân tích ở hai tầng. Thứ nhất, động lực trực tiếp đến từ sự phẫn nộ trước thương vong tại Gaza và bất bình với chính sách đối ngoại của chính phủ Giorgia Meloni, bị chỉ trích là thiếu quyết đoán trong việc công nhận Nhà nước Palestine và duy trì quan hệ thương mại quân sự với Israel. Thứ hai, ở chiều sâu, phong trào phản ánh mâu thuẫn xã hội mang tính cấu trúc: bất bình đẳng kéo dài, lao động bấp bênh, suy giảm niềm tin vào đảng phái chính thống và thể chế trung gian. Khi yếu tố nhân đạo quốc tế gắn kết với những bất mãn xã hội trong nước, nó làm bùng phát một dạng phản kháng vừa mang màu sắc chính trị toàn cầu, vừa cắm rễ sâu trong nền tảng xã hội – kinh tế của Italia. Trước tình hình này, chính quyền Italia triển khai lực lượng cảnh sát được huy động mạnh để giải tán các điểm nóng, bảo vệ trật tự công cộng và thực hiện bắt giữ có chọn lọc. Mặt khác, các tuyên bố chính trị được dùng nhằm giảm uy tín phong trào, Thủ tướng Meloni gọi những kẻ bạo loạn là “hooligans – cổ động viên quá khích”, còn các bộ trưởng như Matteo Salvini tìm cách gán nhãn các cuộc đình công là sản phẩm kích động của phe cực tả hoặc các công đoàn nhỏ. Chính phủ đồng thời giữ lập trường cứng rắn khi từ chối công nhận Nhà nước Palestine, bất chấp áp lực từ dư luận và một số nhóm chính trị trong nước.

Từ góc độ các chủ thể liên quan, phong trào thể hiện tính đa dạng và phân tán. Công đoàn cung cấp nền tảng tổ chức và huy động lực lượng, giới sinh viên và xã hội dân sự bổ sung động lực chính trị nhân đạo, trong khi các đảng đối lập chỉ tận dụng sự kiện để gây sức ép chứ không trực tiếp lãnh đạo. Phía sau phong trào, mạng lưới NGO ủng hộ Palestine và các nhóm nhân quyền quốc tế đóng vai trò hậu thuẫn quan trọng, trong khi ảnh hưởng từ các nước lớn thể hiện gián tiếp hơn, chủ yếu thông qua dư luận quốc tế và các chính sách ngoại giao liên quan đến Gaza. Điểm riêng của Italia nằm ở vị trí chiến lược của hệ thống cảng biển sự gián đoạn do đình công và phong tỏa có tác động trực tiếp đến chuỗi cung ứng quốc tế, khiến biểu tình vượt khỏi phạm vi một phong trào xã hội trong nước để thành vấn đề khu vực. Bên cạnh đó, vai trò của công đoàn nền tảng thay vì công đoàn truyền thống gợi mở xu hướng phản kháng mới ở châu Âu, khi phong trào xã hội ít phụ thuộc vào đảng phái chính trị và mang tính mạng lưới hơn. So sánh với các phong trào ở các nước châu Âu khác, Italia cho thấy điểm chung là sự giao thoa giữa bất mãn nội địa và nhân đạo xuyên biên giới, nhưng lại nổi bật ở khía cạnh logistics và sức nặng kinh tế từ đình công cảng.

Các sự kiện ở Italia không chỉ là một phản ứng bột phát trước Gaza mà còn là kết quả của quá trình tích tụ mâu thuẫn xã hội, được kích hoạt bởi một tác nhân quốc tế. Bản chất phong trào là sự kết hợp giữa ý chí chính trị, khả năng thao túng quyền lực và động lực nhân đạo, tạo nên hiện tượng phản kháng xã hội đa tầng. Chính phủ Italia hiện phải đối diện với việc kiểm soát tình trạng bạo lực cục bộ để duy trì ổn định và phải tìm cách thiết lập cơ chế đối thoại hiệu quả nhằm hóa giải căn nguyên bất mãn. Nhìn rộng ra châu Âu, sự kiện này một lần nữa đặt ra câu hỏi về khả năng của các nền dân chủ trong việc xử lý sự giao thoa phức tạp giữa mâu thuẫn nội sinh và làn sóng nhân đạo xuyên biên giới một thách thức ngày càng định hình đời sống chính trị khu vực trong thập niên mới. Trong đó, vấn đề công nhận Nhà nước Palestine là một trong những vấn đề khá nhạy cảm và là bài toán khó đối với giới cầm quyền Châu Âu, khi một bên cần phải hài hòa, kiềm chế những phong trào ủng hộ công nhận Palestine và tẩy chay Israel hay Mỹ, bên còn lại phải cân bằng chiến lược trong quan hệ đối ngoại với vấn đề nhân quyền và sức ép từ Mỹ.

* Nhận định bản chất tại khu vực Châu âu

Nhìn từ lịch sử đến hiện tại, các phong trào biểu tình tại châu Âu phản ánh một sự giao thoa phức tạp giữa bất bình xã hội, khủng hoảng kinh tế và yêu cầu cải thiện phúc lợi, đồng thời là biểu hiện rõ ràng của mâu thuẫn giữa nhà nước và xã hội dân sự. Từ các phong trào lao động thế kỷ XIX, các cuộc cách mạng xã hội đầu thế kỷ XX, đến các làn sóng biểu tình dân chủ cuối thế kỷ XX, các cuộc xuống đường luôn xuất phát từ những nguyên nhân kinh tế – xã hội thiết thực, nhưng đồng thời gắn liền với những yêu cầu về quyền chính trị, minh bạch và trách nhiệm giải trình của thể chế. Điều này cho thấy biểu tình không phải là hiện tượng rời rạc, mà là thành tố liên tục trong tập quán về hành vi phản kháng mà xã hội sử dụng để điều chỉnh quan hệ quyền lực và thúc đẩy cải cách thể chế. Trong bối cảnh hiện nay, từ Pháp, Anh đến Serbia và nhiều quốc gia nhỏ lẻ khác xu hướng này càng được khuếch đại bởi tác động của truyền thông số và mạng xã hội, khiến khả năng huy động nhanh chóng, lan tỏa mạnh mẽ, đồng thời làm giảm kiểm soát trung gian của các tổ chức truyền thống như công đoàn hay đảng phái.

Đặc điểm chung nổi bật là tính đa tầng và đa thành phần của các phong trào, khởi nguồn từ các vấn đề dân sinh nhân quyền như lạm phát, chi phí sinh hoạt và khủng hoảng năng lượng, phong trào nhanh chóng kết hợp các yêu cầu chính trị, từ minh bạch quản trị đến thay đổi cấu trúc quyền lực. Hình thái này vừa bao gồm các phương thức truyền thống như đình công, mít tinh và chiếm không gian công cộng, vừa ứng dụng chiến lược huy động kỹ thuật số để tạo sức mạnh lan tỏa tức thời và khó kiểm soát. Bản chất của các phong trào hiện nay là dấu hiệu rõ ràng của sự bào mòn niềm tin vào khả năng điều hành và hiệu lực chính trị, thể hiện giới hạn của các cơ chế đại diện truyền thống trong xử lý khủng hoảng xã hội.

Nguyên nhân cốt lõi của các cuộc biểu tình thường xoay quanh các xung đột phân phối, tức là mâu thuẫn cơ bản giữa chính sách công và nhu cầu dân sinh. Không chỉ dừng lại ở áp lực kinh tế và chính sách công, mà còn bao gồm các yếu tố lịch sử và cấu trúc, lạm phát kéo dài, bất bình phân phối, yếu kém thể chế và những cú sốc toàn cầu khiến bất ổn kinh tế và xã hội trở thành chất xúc tác cho phản kháng rộng hơn. Sự gia tăng chi phí sinh hoạt, đặc biệt trong bối cảnh lạm phát cao sau đại dịch Covid-19 và tác động của xung đột Nga – Ukraine^[20], đã khiến các giai tầng xã hội, nhất là tầng lớp lao động và nhập cư, trở thành những lực lượng đi đầu trong các cuộc phản kháng. Các phong trào biểu tình hay những cuộc xuống đường phản đối cải cách hưu trí không chỉ là sự phản ứng trước một chính sách cụ thể, mà còn phản ánh cảm giác bị bỏ rơi, mất công bằng trong phân phối phúc lợi xã hội. Nó thường xuất hiện dưới dạng cáo buộc rằng các tập đoàn năng lượng, các nhóm lợi ích tài chính hay thậm chí là những “thế lực siêu quốc gia” đã thao túng chính sách nhằm duy trì lợi ích riêng, trong khi đẩy gánh nặng kinh tế lên vai người dân, cùng với đó là các biểu hiện ngoại giao đi ngược lại với quần chúng chính là chất xúc tác thổi bùng lên phong trào đòi quyền. Chính cách diễn giải này, dù thiếu bằng chứng xác thực, lại có sức lan tỏa mạnh, vì nó cung cấp một lời giải thích giản đơn cho những bất bình phức tạp, đồng thời chuyển sự phẫn nộ từ các hiện tượng trừu tượng sang những thủ phạm cụ thể.

Các phong trào biểu tình trong khu vực Tây Âu, như ở Pháp, Anh, Italia thường mang tính thương lượng, kết hợp giữa yếu tố kinh tế – xã hội và đòi hỏi chính trị. Ở khu vực này, các giá trị về tự do, dân chủ và quyền con người đóng vai trò trung tâm trong nhận thức xã hội, trở thành chuẩn mực định hướng cho cả hành vi chính trị và phản kháng xã hội. Do đó, các phong trào biểu tình trong khu vực thường tập trung vào những vấn đề liên quan trực tiếp đến phúc lợi xã hội, quyền lợi lao động, chi phí sinh hoạt, giáo dục, y tế và minh bạch quản trị, thay vì hướng tới thay đổi thể chế cơ bản theo kiểu “cách mạng màu” hay lật đổ hệ thống chính trị.

Trong khi đó, các quốc gia Trung và Đông Âu thể hiện một đặc thù chính trị – xã hội rõ rệt, các phong trào biểu tình ở đây thường bị chính trị hóa sâu sắc, có khả năng chuyển hướng nhanh chóng từ các phản kháng dân sinh sang thách thức trực tiếp tính chính danh của chính quyền. Những phong trào này thường gắn liền với các tên gọi mang tính biểu tượng đặc thù, phản ánh bản sắc lịch sử và bối cảnh chính trị riêng của khu vực. Tính đặc thù đó có nguồn gốc sâu xa, từ lâu, Trung và Đông Âu đã là vùng đệm truyền thống giữa các quyền lực của Đế quốc Nga và các thế lực phong kiến phương Tây, sau Cách mạng Tháng Mười Nga và sự ra đời của Nhà nước Cộng hòa Xô viết, khu vực này càng trở nên nhạy cảm, là địa bàn cạnh tranh ảnh hưởng khốc liệt. Khi Liên Xô sụp đổ vào cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI, khu vực lập tức trở thành tâm điểm của các làn sóng cách mạng màu, khi các thế lực phương Tây, đặc biệt là Mỹ, tìm cách mở rộng ảnh hưởng về phía Đông trong bối cảnh Nga suy yếu. Kết quả là, ngay từ những năm đầu thế kỷ XXI, Trung và Đông Âu liên tục chứng kiến các phong trào biểu tình và bạo loạn hướng đến thay đổi chính quyền, với mục tiêu thiết lập các thể chế dân chủ tự do theo mô hình phương Tây mà giới nghiên cứu gọi đây là các phong trào Cách mạng màu và hình thức của diễn biến hòa bình.

Những sự kiện như Cách mạng Xe Ủi Đất tại Cộng hòa Liên bang Nam Tư năm 2000, Cách mạng Hoa Hồng ở Gruzia năm 2003, Cách mạng Cam tại Ukraine năm 2004, phong trào EuroMaidan bạo động ở Ukraine năm 2014 và Cách mạng Nhung tại Armenia năm 2018, đều được đặt tên đặc biệt, trở thành biểu tượng của làn sóng dân chủ hậu Xô Viết. Các phong trào này không chỉ phản ánh khát vọng dân chủ mà còn cho thấy sự can thiệp tinh vi của các lực lượng quốc tế và ảnh hưởng địa chính trị trong khu vực. Đặc biệt, những biểu hiện trên đều được xem là hệ quả của giai đoạn đối đầu Chiến tranh lạnh của thế kỷ XX, từ sự đối đầu căng thẳng giữa hai hệ tư tưởng Xã hội Chủ nghĩa và Tư bản chủ nghĩa.

Các phong trào ở Trung và Đông Âu thường dựa trên mô hình phi tập trung, được huy động qua mạng lưới ngang hàng bao gồm sinh viên, tổ chức xã hội dân sự, công đoàn, kết hợp với mạng xã hội để lan tỏa thông tin. Hình thái này tạo ra một sức mạnh lan tỏa rộng, tự phát và khó kiểm soát, đồng thời làm tăng nguy cơ bị các nhóm cực đoan hoặc lực lượng chính trị đối lập lợi dụng, dẫn đến bạo lực cục bộ. Sức mạnh của các phong trào không chỉ nằm ở quy mô biểu tình mà còn ở khả năng điều phối hành vi tập thể thông qua các kênh số, tạo ra một dạng quyền lực mềm mới trong xã hội dân chủ, nơi mà kiểm soát hành vi và thông tin trở thành công cụ quan trọng trong việc thúc đẩy hay hạn chế phong trào.

Các phong trào biểu tình ở Trung và Đông Âu thể hiện đặc vừa là biểu hiện của khát vọng dân chủ và quyền con người, vừa là công cụ cạnh tranh địa chính trị giữa các lực lượng nội bộ và bên ngoài. Chúng minh họa một cách sinh động cách mà lịch sử, cấu trúc chính trị và các yếu tố quốc tế tương tác để hình thành những phong trào xã hội – chính trị đặc thù, vừa phi tập trung, vừa dễ bị chính trị hóa, vừa mang tính biểu tượng và đầy sức lan tỏa, đồng thời luôn tiềm ẩn nguy cơ bạo lực và bất ổn kéo dài.

Vai trò của các bên liên quan nói chung, trở nên đặc biệt quan trọng trong việc hình thành và phát triển phong trào. Lực lượng biểu tình, bao gồm sinh viên, công nhân, trí thức và các nhóm xã hội dân sự, đóng vai trò hạt nhân trong việc duy trì áp lực xã hội. Các đảng phái đối lập thường hỗ trợ về nguồn lực, hợp pháp hóa yêu cầu và chuyển tải các đòi hỏi ra nghị trường, nhưng cố gắng duy trì sự tách bạch để không làm mất tính tự phát và uy tín của phong trào. Các lực lượng phía sau hậu thuẫn, từ NGOs nội địa đến các tổ chức quốc tế, cung cấp kỹ năng tổ chức, truyền thông và huấn luyện vận động, vừa giúp phong trào hiệu quả hơn vừa dẫn đến những cáo buộc về can thiệp. Trong khi đó, vai trò của các nước lớn thể hiện ở áp lực ngoại giao, hỗ trợ pháp trị, nhưng đồng thời có thể tạo ra mâu thuẫn khi sự ủng hộ bị diễn giải là can thiệp, từ đó làm gia tăng lập trường phòng thủ của chính quyền chủ nhà. Cách thức xử lý của quốc gia cũng phản ánh sự khác biệt về thể chế và truyền thống quản trị. Các nước Tây Âu thường kết hợp biện pháp an ninh để duy trì trật tự với kênh đối thoại và điều chỉnh chính sách để giảm căng thẳng, thể hiện tính linh hoạt và chiến lược cân bằng giữa duy trì ổn định xã hội và tuân thủ nghĩa vụ tài khóa hay chính sách liên minh quốc tế. Ngược lại, tại các quốc gia với thể chế yếu, phân cực chính trị cao, chính quyền chủ yếu dựa vào kiểm soát và cưỡng chế, sử dụng cảnh sát chống bạo động, truyền thông nhà nước và trấn áp có chọn lọc. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ giải quyết được bề nổi mà không khắc phục được nguyên nhân cấu trúc, dẫn đến nguy cơ biểu tình kéo dài, biến dạng và lan tỏa ra khủng hoảng chính trị.

Tổng thể, các phong trào biểu tình ở châu Âu hiện nay không chỉ là phản ứng tức thời trước các cú sốc dân sinh hay sự kiện thảm họa, mà là biểu hiện sâu sắc của sự tích tụ khủng hoảng kinh tế – xã hội, sự suy giảm niềm tin chính trị và tác động của cách mạng truyền thông số. Bản chất của chúng phản ánh giới hạn quản trị thể chế, nếu nhà nước chỉ dựa vào trấn áp mà không tái cấu trúc kênh đại diện và điều chỉnh chính sách công, phong trào sẽ không chỉ lặp lại mà còn có khả năng chuyển hóa thành khủng hoảng chính trị sâu hơn. Những chiến lược hiệu quả đòi hỏi tác động kép, ngắn hạn là bảo đảm trật tự và an ninh, dài hạn là tái tạo niềm tin thông qua minh bạch, đối thoại, cải cách phân phối và cơ cấu kinh tế – xã hội. Đồng thời, sự tham gia đa tầng của lực lượng biểu tình, vai trò trung gian của đảng phái đối lập, sự hỗ trợ từ lực lượng hậu thuẫn và ảnh hưởng của các nước lớn tạo nên một hệ sinh thái động, trong đó mọi quyết định chính trị đều phải cân nhắc cả yếu tố nội bộ lẫn ngoại giao, từ đó định hình xu hướng phát triển và mức độ ổn định chính trị trong khu vực. Qua đó, biểu tình tại châu Âu thể hiện một hình thái phản kháng hiện đại, đa chiều, vừa là công cụ xã hội vừa là phép thử đối với khả năng điều hành của nhà nước trong bối cảnh toàn cầu hóa và kỹ thuật số hóa sâu rộng…

Còn tiếp

Tác giả: Trương Quốc Lượng

Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]

Tài liệu tham khảo:

^[1] MARCEL VAN DER LINDEN. (2009). Xã hội học lịch sử của Charles Tilly. Tạp chí Quốc tế về Lịch sử Xã hội, Viện quốc tế dành cho xã hội Geschiedenis, Amsterdam. https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/7AAB3D27C7D7772C60166A98B3CA2218/S0020859009000662a.pdf/charles-tillys-historical-sociology.pdf

^[2] Adam R Brown. Summary of Tarrow: Power in movement. https://adambrown.info/p/notes/tarrow_power_in_movement

^[3] Samuel Phillips Huntington. (1968). Political Order in Changing Societies. New Haven & London: Yale University Press. https://pdfs.semanticscholar.org/bf7d/7528a7d3614f3550ec9ef1b869f7f7d731a1.pdf

^[4]HTV và Media 21. (2022). “Mùa đông năm 1991”. Đài truyền hình TP. Hồ Chí Minh. https://www.youtube.com/playlist?list=PLDDCyth7o8pZaPsvlcIeEUjeWZlcvXksP

^[5] Thành Nam. (2018). Chiến lược ‘Diễn biến hòa bình’ là gì?. Báo Quân đội Nhân dân Việt Nam. https://www.qdnd.vn/phong-chong-dien-bien-hoa-binh/chien-luoc-dien-bien-hoa-binh-la-gi-535937

^[6] Le Monde with AFP. (2025). Death toll from Serbia’s station roof collapse in November rises to 16. https://www.lemonde.fr/en/international/article/2025/03/21/death-toll-from-serbia-s-station-roof-collapse-in-november-rises-to-16_6739387_4.html

^[7]Ivana Sekularac. (2025). Serbian protesters pressure government over railway disaster. Reuters. https://www.reuters.com/world/europe/serbians-hold-silent-protest-honour-railway-station-victims-2025-03-01/

^[8] Reuters. (2025). Serbian police use teargas to disperse anti-government protesters. https://www.reuters.com/world/serbian-police-use-teargas-disperse-anti-government-protesters-2025-09-05/

^[9] AP News. (2025). Serbian police use teargas to disperse anti-government protesters. AP News. https://apnews.com/article/serbia-vucic-president-protests-students-belgrade-29737c9de38b23951bc6fa38fa7e1a98

^[10]  France 24. (2025). ‘Block everything’: What we know about the movement to shut down France on September 10. France 24. https://www.france24.com/en/france/20250903-block-everything-what-we-know-about-the-movement-to-shut-down-france-on-september

^[11]Raquel Villaécija. (2025). Las primeras horas de la jornada de bloqueo en Francia dejan 200 detenidos. EL PAÍS. https://elpais.com/internacional/2025-09-10/las-primeras-horas-de-la-jornada-de-bloqueo-en-francia-dejan-200-detenidos.html

^[12] European Commission. (2025). Economic forecast for France. Directorate – General for Economic and Financial Affairs. https://economy-finance.ec.europa.eu/economic-surveillance-eu-economies/france/economic-forecast-france_en

^[13]Ilayda Cakirtekin. (2025). France expects over 400,000 protesters to join Sept. 18 mobilization. Anadolu Agency. https://www.aa.com.tr/en/europe/france-expects-over-400-000-protesters-to-join-sept-18-mobilization/3689297

^[14]  Vitalii Yalahuzian, Yann Tessier and Stuart Mcdill. (2025). Police and protesters scuffle as 110,000 join anti-migrant London protest. Reuters. https://www.reuters.com/world/uk/police-protesters-scuffle-110000-join-anti-migrant-london-protest-2025-09-13/

^[15] Ben Rielly. (2022). Tens of thousands take to the streets in nationwide protests over cost-of-living. Morning Star. https://morningstaronline.co.uk/article/tens-thousands-take-streets-nationwide-protests-over-cost-living

^[16] O’Carroll (2023). Shortfall of 330,000 workers in UK due to Brexit, say thinktanks. The Guardian. https://www.theguardian.com/politics/2023/jan/17/shortfall-of-330000-workers-in-uk-due-to-brexit-say-thinktanks

^[17] Xinhua. (2025). General strike shuts down Italy amid pro-Gaza protests. https://english.news.cn/europe/20250923/4827943a43a44eef98f92a3c38469b4b/c.html

^[18] Giulio Simei. (2025). Sciopero per Gaza, piazze piene in tutta Italia: autostrade e tangenziali bloccate a Bologna, cariche della polizia a Milano. Il Fatto Quotidiano. https://www.ilfattoquotidiano.it/2025/09/22/sciopero-gaza-manifestazioni-universita-blocchi-oggi/8134491/

^[19] ANSA English Desk. (2025). Over 12 arrested, 60 cops hurt in Milan Gaza clashes. https://www.ansa.it/english/news/politics/2025/09/22/over-12-arrested-60-cops-hurt-in-milan-gaza-clashes_ac99bed8-3d7d-475a-ab9c-3dac49d1865a.html

^[20] European Council in Action (2024). Economic impact of Russia’s war on Ukraine: European Council response. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2024/757783/EPRS_BRI(2024)757783_EN.pdf