Lời của Ban Biên tập: Trong những năm vừa qua, tình hình biểu tình, bạo loạn trên khắp thế giới nổ ra với tần suất ngày càng dày đặc. Điều đó phản ánh một thế giới dầy rẫy những mâu thuẫn. Để làm rõ được bản chất cũng như mối liên hệ của các phong trào biểu tình, bạo loạn trên khắp các châu lục, đồng thời đúc kết những kinh nghiệm, đưa ra nhiều gợi mở quan trọng đối với Việt Nam, tác giả Trương Quốc Lượng đã thực hiện một báo cáo khoa học có tựa đề: Báo cáo tổng quan về tình hình biểu tình, bạo loạn trên thế giới hiện nay và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam. Báo cáo này sẽ được Nghiên cứu Chiến lược đăng tải làm 3 phần. Trân trọng giới thiệu tới quý độc giả.
Khu vực Châu Á
Từ đầu thế kỷ 21, Châu Á trở thành một không gian quan trọng để quan sát các diễn biến chính trị – xã hội mang tính biến động cao, với những phong trào biểu tình, bạo loạn và các hiện tượng gắn nhãn “cách mạng màu” xuất hiện định kỳ và với mức độ ngày càng phức tạp. Mặc dù mỗi phong trào đều nằm ở những mức độ nhất định và hình thái nhất định nhưng tựu chung lại thì có thể thấy được nhưng hiệu ứng lan tỏa khiến cho tần suất ngày càng có dấu hiệu ra tăng.
Không thể không nhấn mạnh đến những yếu tố vị trí địa lý và các đặc điểm về dân số, tôn giáo và thể chế tại khu vực vừa đa dạng vừa đặc biệt khiến nó trở thành những điểm chí mạng khi xảy ra xung đột, mâu thuẫn sẽ trở thành những vấn đề phức tạp, khó giải quyết. Không những vậy, đây còn là khu vực trọng tâm ảnh hưởng và tranh giành vị thế của các nước lớn, vô hình chung khiến cho Châu Á càng trở nên dễ tổn thương và bị chi phối sâu sắc, phân chia ảnh hưởng, phân chia lực lượng bởi các chính sách, chiến lược cạnh tranh của các cường quốc. Đặc biệt, khu vực Châu Á Thái Bình Dương hiện nay nằm trong định hướng chiến lược của nhiều quốc gia, điều này càng trở nên nguy hiểm khi một địa bản trở thành nơi để tranh giành ảnh hưởng thì các tác động lôi kéo, chia phe, kìm kẹp là không thể tránh khỏi. Và hay thay chính các yếu tố xã hội, nhất là những điểm yếu trong kinh tế, an sinh – xã hội, trình độ nhận thức hạn chế chính là những công cụ hữu ích để các thế lực lợi dụng, hòng biến các chủ thể này trở thành món hàng điều khiển trong chính sách của mình.
Từ các cuộc cách mạng màu ở Trung Á và Kavkaz trong những năm 2003 – 2005, như ở Georgia năm 2004 và Cách mạng Hoa Tulip ở Kyrgyzstan năm 2005, đã thiết lập một khuôn mẫu cho việc huy động xã hội dân sự nhằm thay đổi cục diện chính trị thông qua các cơ chế hòa bình nhưng vẫn chứa đựng tính quyết liệt cao. Tiếp theo, Mùa xuân Ả Rập giai đoạn 2010 – 2011 ở Trung Đông và Bắc Phi, đến các phong trào dân chủ, biểu tình và đảo chính quy mô lớn gần đây tại Đông Nam Á và Nam Á như đảo chính tại Myanmar năm 2021, bạo loạn tại Srilanka 2022, Pakistan năm 2024, bạo loạn Bangladesh 2024… càng thể hiện tính đa tầng, vừa phản ánh yêu cầu cải cách thể chế và bảo vệ quyền con người, với khát vọng công bằng xã hội và cải thiện phúc lợi, vừa gắn liền với những biểu hiện của sự chi phối từ các thế lực bên ngoài nhằm đến các vấn đề chiến lược. Các phong trào này, xét về bản chất, không chỉ là phản ứng tức thời trước các sự kiện cụ thể, mà còn phản ánh những bất ổn cấu trúc, áp lực về kinh tế, bất bình chính trị, tham nhũng và sự suy giảm niềm tin vào khả năng quản trị của nhà nước. Một đặc điểm nổi bật trong các phong trào biểu tình và bạo loạn châu Á từ đầu thế kỷ XXI đến nay là sự kết hợp giữa yếu tố xã hội và chính trị, với khả năng huy động nhanh chóng nhờ vào mạng xã hội và các công cụ truyền thông số. Sự lan tỏa của các phong trào này thường diễn ra theo hình thái tập trung, đa tầng và đa lớp, trong đó sinh viên, trí thức, công nhân và các nhóm xã hội dân sự đóng vai trò hạt nhân, đồng thời chịu ảnh hưởng hoặc bị lợi dụng bởi các đảng phái đối lập, lực lượng hậu thuẫn nội bộ và đôi khi từ các tác nhân nước ngoài.
Những diễn biến gần đây tại Nam Á và Đông Nam Á, cho thấy sự “quay trở lại” rõ rệt của các hiện tượng biểu tình, bạo loạn và cả nguy cơ cách mạng màu. Nguyên nhân cốt lõi của sự hồi sinh này không chỉ nằm ở các cú sốc kinh tế như lạm phát, chi phí sinh hoạt gia tăng, suy giảm phúc lợi và thất nghiệp, mà còn bắt nguồn từ các vấn đề chính trị dài hạn, bất bình trong đại diện chính trị, áp lực thể chế, hạn chế tự do dân sự và các mâu thuẫn bản sắc xã hội. Tính chất khu vực hóa và quốc tế hóa ngày càng rõ, khi các phong trào xã hội không chỉ tác động đến chính sách nội địa mà còn đặt ra thách thức với ổn định chính trị và cơ cấu quyền lực trong khu vực, đồng thời tạo ra những bài toán phức tạp cho việc quản trị khủng hoảng, đối thoại xã hội và duy trì trật tự chính trị ở Châu Á – Thái Bình Dương trong thế kỷ XXI.
Tại Nam Á, sau những diễn biến tại Srilanka 2022, Pakistan 2024, Bangladesh 2024 thì hiện nay những gì đang bùng nổ tại Nepal đã càng khẳng định thêm dấu hiệu bất thường về tính ổn định khu vực và các vấn đề chiến lược.
Ở khu vực Đông Nam Á, bức tranh cũng tồn tại nhiều vấn đề lớn, từ các cuộc biểu tình lớn nhỏ đến các cuộc đảo chính. Trong số đó có thể kể đến cuộc đảo chính năm 2021 ở Myanmar dẫn đến tình hình bất ổn nội bộ chưa thể gỡ được cho đến hiện tại, tại Thái Lan cũng là một trong số các quốc gia có các cuộc biểu tình, đảo chính nổi bật trong khu vực dẫn đến thụt lùi về kinh tế. Giai đoạn gần đây, trước những tác động lớn của tình hình quốc tế, chiến tranh thương mại, cạnh tranh nước lớn và hiệu ứng từ các khu vực cạnh bên như Nam Á, Đông Nam Á quay trở lại những dấu hiệu của bất ổn định chính trị.
* Làn sóng bạo loạn của Gen Z tại Nepal
Tại Nepal, quốc gia này đang trải qua một trong những làn sóng biểu tình quy mô và bạo lực nghiêm trọng nhất trong lịch sử gần đây, khởi phát từ quyết định của chính phủ cấm 26 nền tảng mạng xã hội nhằm kiểm soát luồng thông tin và hạn chế những chỉ trích công khai. Quyết định này đã châm ngòi cho phong trào biểu tình từ ngày 8/9/2025 do thế hệ từ 18 – 20 được gọi là Gen Z khởi xướng, nhanh chóng lan rộng khắp cả nước, đặc biệt tại thủ đô Kathmandu, với hàng chục nghìn người tham gia[1].
Thành phần chủ lực của phong trào bao gồm sinh viên, thanh niên, nhưng cũng có sự tham gia của giáo viên, trí thức và các nhóm xã hội dân sự, phản ánh bản chất đa tầng của phong trào, vừa mang tính xã hội vừa hàm chứa yếu tố chính trị sâu sắc. Nguyên nhân sâu xa của phong trào không chỉ nằm ở việc kiểm soát mạng xã hội mà còn phản ánh sự bất mãn lâu dài với tham nhũng, bất công xã hội, cạnh tranh phe phái và sự xa hoa của giới chính trị gia, đồng thời bộc lộ niềm thiếu tin tưởng vào khả năng quản trị minh bạch của nhà nước. Cách thức tổ chức của phong trào tại Nepal thể hiện những đặc điểm mới với việc huy động nhanh chóng qua mạng xã hội và các nhóm sinh viên, đồng thời kết nối với các tổ chức xã hội dân sự để lan tỏa thông tin và điều phối hành vi tập thể. Hình thái này cho thấy sức mạnh của mạng lưới ngang hàng trong việc tạo ra các hành vi phản kháng tự phát nhưng khó kiểm soát, đồng thời dễ bị xen kẽ bởi các nhóm cực đoan hoặc lực lượng chính trị đối lập lợi dụng nhằm mục đích riêng.
Trong các diễn biến thực tế, phong trào đã leo thang thành bạo lực nghiêm trọng, với việc đốt phá các trụ sở cơ quan nhà nước, bao gồm cả quốc hội và dinh tổng thống, dẫn tới ít nhất 72 người thiệt mạng và hơn 2.100 người bị thương trong các cuộc đụng độ với lực lượng an ninh[2]. Trước tình hình này, chính quyền Nepal đã có những động thái xử lý đa chiều. Thủ tướng K.P. Sharma Oli từ chức vào ngày 9/9/2025, nhằm giảm áp lực chính trị, trong khi bà Sushila Karki được bổ nhiệm làm Thủ tướng lâm thời, cam kết thực hiện các cải cách chống tham nhũng và tổ chức bầu cử vào tháng 3/2026[3]. Lực lượng quân đội và cảnh sát được triển khai dày đặc để ổn định trật tự tại Kathmandu, thiết lập trạm kiểm soát và bảo vệ các cơ sở trọng yếu, đồng thời hạn chế tối đa đối đầu trực tiếp để tránh leo thang bạo lực. Giải pháp này thể hiện một cách tiếp cận kết hợp giữa an ninh và chính sách, vừa kiểm soát bạo lực, vừa tạo điều kiện cho đối thoại và cải cách chính trị, đồng thời đáp ứng kỳ vọng của phong trào về minh bạch và công bằng.
Phong trào tại Nepal phản ánh một xu hướng rộng lớn hơn ở Nam Á, nơi các thế hệ trẻ, đặc biệt Gen Z, trở thành lực lượng chủ đạo trong các cuộc biểu tình và bạo loạn, dựa trên mạng xã hội để tổ chức, lan tỏa và tạo sức ép xã hội. Đây không chỉ là phản ứng tức thời trước một quyết định chính sách cụ thể, mà còn là biểu hiện của một giới hạn cấu trúc trong khả năng quản trị nhà nước, đồng thời cho thấy cách thức hiện đại mà các phong trào dân sự khai thác công nghệ để nâng cao sức mạnh phi tập trung, đồng thời tạo ra những thách thức nghiêm trọng về ổn định chính trị và trật tự xã hội.
* Cuộc biểu tình phản đối Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra tại Thái Lan
Tại Thái Lan, một cuộc biểu tình bùng phát ngày 28/6/2025 quanh Victory Monument ở Bangkok, khởi nguồn từ vụ rò rỉ cuộc điện thoại giữa Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra và cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen, bị dư luận coi là can thiệp vào chủ quyền biên giới[4]. Cuộc khủng hoảng chính trị bùng phát tại Thái Lan nhanh chóng trở thành một trong những sự kiện nổi bật nhất của đời sống chính trị Đông Nam Á trong năm. Vụ việc diễn ra chỉ vài tuần sau một cuộc đụng độ vũ trang nhỏ vào ngày 28/5/2025 tại khu vực biên giới, khiến tâm lý xã hội vốn nhạy cảm với chủ quyền lãnh thổ lập tức bùng phát thành phản ứng chính trị quy mô lớn. Hàng nghìn người tập trung tại Victory Monument ở Bangkok ngày 28/6, cùng những cuộc tuần hành nối tiếp tại Ratchaprasong hay quanh trụ sở chính phủ, không chỉ phản ánh sự bất bình tức thời trước một sự cố ngoại giao, mà còn phơi bày những tầng nứt gãy sâu xa hơn của hệ thống chính trị Thái Lan, vốn đã trải qua nhiều chu kỳ bất ổn trong hai thập kỷ qua.
Thành phần tham gia biểu tình hết sức đa dạng, từ sinh viên, tầng lớp trung lưu đô thị, các tổ chức xã hội dân sự cho tới các nhóm dân tộc chủ nghĩa và các lực lượng vốn có lịch sử đối lập với gia tộc Shinawatra. Điểm chung của họ là sự bất mãn về khả năng quản trị của chính phủ và nghi ngờ về tính chính danh của đảng cầm quyền Pheu Thai. Sự kiện rò rỉ cuộc gọi vì thế chỉ đóng vai trò như chất xúc tác, trong khi động lực thực sự bắt nguồn từ ba yếu tố cấu trúc, sự phân cực chính trị kéo dài giữa phe “áo đỏ” và “áo vàng” chưa bao giờ được hóa giải, cảm nhận về sự thiếu minh bạch và kiểm soát trong hệ thống chính trị và bối cảnh kinh tế khó khăn với tốc độ tăng trưởng chậm, chi phí sinh hoạt leo thang, tạo điều kiện để những bất mãn xã hội dễ dàng bị huy động. Bản chất của phong trào, do đó, là sự kết hợp giữa dân tộc chủ nghĩa được khơi dậy từ một vấn đề đối ngoại và sự phản kháng chính trị mang tính nội bộ. Đây là mô hình không mới trong đời sống chính trị Đông Nam Á, nơi các xung đột biên giới hay sự kiện ngoại giao thường được “nội địa hóa” thành công cụ tranh giành quyền lực.
Cách thức tổ chức biểu tình cũng cho thấy sự pha trộn giữa công nghệ truyền thông hiện đại và chiến thuật đường phố truyền thống. Không gian mạng đặc biệt là các nền tảng Facebook, Twitter/X và Line trở thành hạ tầng huy động chính, cho phép các thủ lĩnh phi chính thức lan truyền thông điệp, chia sẻ bằng chứng, chỉ đạo điểm tập trung và tạo ra các “cộng đồng chung” trực tuyến. Đồng thời, các nhóm dân tộc chủ nghĩa và tổ chức xã hội dân sự tận dụng cơ sở hạ tầng truyền thống như mít tinh, diễn thuyết và truyền thông địa phương để duy trì nhịp độ biểu tình. Sự lựa chọn các địa điểm mang tính biểu tượng như Victory Monument hay Ratchaprasong không chỉ giúp tối đa hóa sức ép thực địa mà còn thu hút sự chú ý của truyền thông quốc tế, tạo hiệu ứng nhân rộng vượt khỏi phạm vi quốc gia.
Trước áp lực đường phố ngày càng lớn, chính quyền Paetongtarn Shinawatra đã triển khai cảnh sát chống bạo động để kiểm soát trật tự, phong tỏa một số khu vực và trấn an dư luận qua kênh truyền thông nhà nước. Tuy nhiên, phản ứng này được đánh giá là thiên về phòng thủ và thiếu chiều sâu chính trị. Các biện pháp nhượng bộ mang tính tình thế không giải quyết được yêu cầu cốt lõi của phong trào là minh bạch trong điều hành chính sách và cơ chế giám sát quyền lực. Đồng thời, các cơ quan thể chế như tòa án hiến pháp và ủy ban đạo đức nhanh chóng nhập cuộc, mở điều tra đối với Thủ tướng và thậm chí xem xét đình chỉ chức vụ. Diễn biến này một lần nữa cho thấy vai trò đặc biệt của hệ thống pháp lý và tư pháp Thái Lan trong việc định hình vận mệnh các chính phủ dân cử, vốn nhiều lần trở thành công cụ can thiệp vào tiến trình chính trị khi khủng hoảng bùng phát.
Ở cấp độ quốc tế, phản ứng cũng khá đa dạng. Campuchia với việc cựu Thủ tướng Hun Sen trở thành nhân vật trung tâm của vụ rò rỉ bị lôi kéo trực tiếp vào vòng xoáy khủng hoảng. Những phát ngôn của Phnom Penh trong thời điểm nhạy cảm vô tình làm nóng thêm dư luận, khiến quan hệ song phương trở nên căng thẳng. Về phía các cường quốc, Mỹ và Liên minh châu Âu vừa quan ngại về nguy cơ bất ổn có thể ảnh hưởng đến dòng vốn đầu tư và ổn định khu vực, vừa sử dụng ngôn ngữ quen thuộc về dân chủ và nhân quyền để khẳng định vai trò chuẩn mực. Trung Quốc thì giữ thái độ thận trọng, tập trung vào việc bảo đảm quan hệ kinh tế và không can thiệp công khai, nhưng khó có thể phủ nhận rằng Bắc Kinh theo dõi sát diễn biến này vì bất ổn chính trị tại Thái Lan có thể ảnh hưởng đến tiến trình hợp tác trong các sáng kiến hạ tầng và chuỗi cung ứng khu vực. Trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ – Trung ngày càng gay gắt, bất kỳ biến động chính trị nào tại một quốc gia ASEAN trung tâm như Thái Lan đều có thể được diễn giải dưới lăng kính địa chiến lược, khi Washington và Bắc Kinh cùng tìm cách duy trì ảnh hưởng trong cấu trúc an ninh – kinh tế Đông Nam Á.
Đặc điểm nổi bật của vụ việc Paetongtarn Shinawatra, nếu so sánh với các phong trào biểu tình khác trong khu vực, chính là sự kết hợp giữa yếu tố gia tộc chính trị và sự cố ngoại giao xuyên biên giới. Các phong trào phản đối tại Indonesia hay Philippines thường xuất phát từ bất mãn kinh tế – xã hội hoặc đấu tranh dân chủ, trong khi ở Thái Lan lần này, ngòi nổ là một vấn đề đối ngoại bị nội địa hóa thành khủng hoảng chính trị. Đặc thù Thái Lan còn nằm ở vai trò của quân đội bất kỳ hành vi nào bị diễn giải là “chê trách quân đội” đều có thể dẫn tới phản ứng mạnh, bởi quân đội từ lâu đã là một tác nhân quyền lực quan trọng trong cấu trúc chính trị. Bản thân sự hiện diện của gia tộc Shinawatra trong đời sống chính trị Thái Lan cũng khiến khủng hoảng lần này được gắn thêm yếu tố cảm xúc và lịch sử, biến biểu tình thành không chỉ cuộc phản đối một cá nhân lãnh đạo mà còn là sự đối kháng với cả một dòng chính trị kéo dài hai thập kỷ. Quần chúng biểu tình chính là lực lượng tạo sức ép đường phố, nhưng họ không đồng nhất về động cơ; sự đa dạng về thành phần khiến phong trào vừa có sức lan tỏa rộng, vừa dễ phân hóa khi yêu cầu cụ thể được đưa ra. Các đảng phái đối lập tận dụng khủng hoảng để đẩy mạnh các kênh pháp lý, từ bỏ phiếu bất tín nhiệm tại nghị viện cho tới kiến nghị lên tòa án hiến pháp, qua đó chuyển áp lực đường phố thành thách thức thể chế. Các nhóm hậu thuẫn phía sau, bao gồm tổ chức dân tộc chủ nghĩa có tổ chức, doanh nghiệp và thậm chí một số nhân vật trong quân đội, đóng vai trò cung cấp nguồn lực và duy trì nhịp điệu phong trào. Truyền thông đối lập và các kênh quốc tế cũng góp phần quan trọng trong việc tạo hiệu ứng dư luận và đặt chính phủ vào thế phòng thủ.
Khi nhìn rộng ra bức tranh khu vực, có thể thấy vụ việc Thái Lan chứa đựng nhiều đặc điểm chung của các phong trào chính trị Đông Nam Á sự dễ tổn thương trước các vấn đề chủ quyền, vai trò khuếch đại của mạng xã hội, và xu hướng chính phủ phản ứng bằng sự kết hợp giữa trấn áp hành chính với biện pháp pháp lý. Tuy nhiên, điểm khác biệt nằm ở sự can thiệp trực tiếp của yếu tố ngoại giao một cựu lãnh đạo nước ngoài trở thành nhân tố chính trong khủng hoảng và ở cấu trúc quyền lực đặc thù nơi quân đội vẫn là người chơi trung tâm. Những biến số này khiến biểu tình tại Bangkok không chỉ là một sự kiện nội bộ mà còn có khả năng ảnh hưởng đến quan hệ song phương và cấu trúc ổn định khu vực. Triển vọng của khủng hoảng vẫn còn bỏ ngỏ. Nếu chính phủ không đưa ra được những cải cách thực chất để nâng cao tính minh bạch và khả năng giám sát, phong trào biểu tình có thể tái phát, nhất là khi bất mãn kinh tế chưa được giải quyết. Mặt khác, nguy cơ chính phủ phải đối mặt với kịch bản quen thuộc bị tòa án hiến pháp đình chỉ, hoặc quân đội can thiệp dưới danh nghĩa bảo vệ trật tự không thể loại trừ. Với vị trí địa chiến lược của Thái Lan ở trung tâm lục địa Đông Nam Á, bất ổn chính trị kéo dài sẽ tác động trực tiếp đến niềm tin đầu tư, ngành du lịch và khả năng ASEAN duy trì đoàn kết trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ – Trung ngày càng khốc liệt.
Đây là minh chứng điển hình cho thấy sự mong manh của ổn định chính trị Thái Lan, đồng thời là lời nhắc nhở rằng ở một khu vực mà dân tộc chủ nghĩa, cạnh tranh quyền lực và mạng xã hội đan xen, những sự kiện tưởng chừng ngoại giao đơn lẻ hoàn toàn có thể biến thành khủng hoảng chính trị toàn diện, cuốn hút cả các cường quốc vào vòng xoáy cạnh tranh địa chiến lược.
* Làn sóng biểu tình chống chính phủ tại Indonesia
Tại Indonesia, cũng vừa chứng kiến làn sóng biểu tình chống chính phủ lan rộng với mức độ căng thẳng ngày càng gia tăng, phản ánh sự tích tụ lâu dài của bất bình đẳng xã hội, chi phí sinh hoạt leo thang và sự bất mãn đối với tính minh bạch trong quản trị. Biểu tình khởi phát cuối tháng 8 sau khi dư luận phẫn nộ trước thông tin các nghị sĩ được hưởng phụ cấp nhà ở tới 50 triệu rupiah mỗi tháng, trong khi lương tối thiểu tại Jakarta chỉ bằng một phần mười con số này. Căng thẳng bùng nổ dữ dội hơn khi một tài xế giao hàng trẻ tuổi, Affan Kurniawan, tử vong trong một vụ va chạm với xe bọc thép của cảnh sát cơ động tại Jakarta, được xem như giọt nước tràn ly thổi bùng phẫn nộ công chúng[5]. Từ thủ đô, phong trào nhanh chóng lan sang các trung tâm khác như Yogyakarta, Palembang, Banda, Sulawesi và Kalimantan, cho thấy quy mô lan tỏa cả về địa lý lẫn xã hội.
Thành phần tham gia rất đa dạng, trong đó sinh viên và học sinh giữ vai trò nòng cốt, được tiếp sức bởi công nhân, tài xế công nghệ, lao động tự do và các nhóm dân cư chịu tác động trực tiếp của lạm phát. Các tổ chức xã hội dân sự, công đoàn và phong trào phụ nữ cũng tích cực góp mặt, phản ánh sự mở rộng liên minh xã hội[6]. Bản chất của các cuộc biểu tình không đơn thuần là phản kháng dân sinh mà còn hàm chứa đòi hỏi chính trị sâu xa về công bằng, minh bạch, trách nhiệm giải trình và hạn chế đặc quyền. Nguyên nhân cốt lõi xuất phát từ sự kết hợp giữa bất bình đẳng thu nhập, quyền lực chính trị thiên lệch về phía giới tinh hoa, chi phí sinh hoạt leo thang trong khi phúc lợi giảm sút, và cảm nhận rằng chính phủ dưới quyền Tổng thống Prabowo Subianto ưu ái quân đội và doanh nghiệp lớn hơn là đại đa số dân chúng.
Phương thức tổ chức thể hiện sự hiện đại hóa của phong trào xã hội trong bối cảnh số hóa. Các nhóm sinh viên, công đoàn và tổ chức xã hội dân sự phối hợp lỏng lẻo nhưng hiệu quả, tận dụng mạng xã hội để huy động, lan tỏa và tạo tính chính danh qua hình ảnh và video các vụ đàn áp. Phong trào được thúc đẩy bởi tính phi tập trung, tự phát, nhưng cũng vì vậy dễ bị cực đoan hóa và khai thác bởi các nhóm đối lập. Diễn biến cho thấy các hình thái vừa ôn hòa vừa bạo lực, tuần hành, phong tỏa đường phố, đối đầu với cảnh sát, đốt phá cơ sở công. Phản ứng của chính quyền mang tính hai mặt, vừa đàn áp để kiểm soát trật tự, vừa nhượng bộ nhằm xoa dịu. Chính phủ tuyên bố cắt giảm phụ cấp nghị sĩ, đình chỉ cảnh sát liên quan đến vụ Affan, công bố gói hỗ trợ kinh tế và thành lập ủy ban độc lập điều tra. Tuy nhiên, lực lượng an ninh vẫn sử dụng hơi cay, vòi rồng và biện pháp bắt giữ quy mô lớn, khiến Human Rights Watch và các tổ chức quốc tế lên tiếng chỉ trích. Cách xử lý này thể hiện sự giằng co giữa yêu cầu duy trì ổn định chính trị và áp lực phải đáp ứng đòi hỏi cải cách.
Các cuộc biểu tình tại Indonesia hiện nay phản ánh sự xung đột giữa tăng trưởng kinh tế định hướng nhà nước với nhu cầu công bằng xã hội, minh bạch và đại diện chính trị của công chúng. Việc phong trào dựa trên giới trẻ, tầng lớp lao động và sự khuếch đại của truyền thông số cho thấy đây không chỉ là phản ứng nhất thời mà có khả năng trở thành một thách thức cấu trúc đối với tính chính danh của chính phủ. Nếu các cải cách không đủ sâu rộng để giải quyết bất bình đẳng và khôi phục niềm tin, nguy cơ tái bùng phát vẫn còn hiện hữu, đồng thời kéo theo những tác động lan tỏa đến ổn định của cả Đông Nam Á. Nếu đặt các diễn biến tại Indonesia trong bối cảnh rộng hơn của khu vực Đông Nam Á và cục diện quốc tế, có thể thấy những tác động vượt khỏi phạm vi quốc gia. Trước hết, sự bùng phát của phong trào phản ánh một đặc điểm chung trong các xã hội đang chuyển đổi mạnh về cơ cấu kinh tế khi tăng trưởng định hướng nhà nước mang lại lợi ích cho tầng lớp tinh hoa và doanh nghiệp lớn, trong khi bất bình đẳng xã hội, chi phí sinh hoạt, và thiếu vắng cơ chế phân bổ công bằng lại làm sâu sắc thêm mâu thuẫn xã hội. Bản chất cốt lõi của làn sóng biểu tình Indonesia chính là sự xung đột giữa tăng trưởng và công bằng, giữa quyền lực tập trung và nhu cầu minh bạch, giữa tính chính danh nhà nước và kỳ vọng của công chúng.
Tuy nhiên, đặc điểm riêng của Indonesia nằm ở vị thế đặc thù là một nền dân chủ đông dân thứ ba thế giới, nền kinh tế lớn nhất ASEAN, đồng thời là thành viên của nhóm BRICS mở rộng. Những biến số này khiến mọi bất ổn nội bộ tại Jakarta không chỉ mang tính quốc gia mà còn tác động đến cả cấu trúc khu vực và quốc tế. Đối với các nước lớn, Indonesia là đối tác chiến lược trong nhiều tầng nấc, là cầu nối giữa ASEAN và BRICS, là tâm điểm trong cạnh tranh Mỹ – Trung ở khu vực, và đồng thời là thành viên G20 có ảnh hưởng đến các diễn đàn toàn cầu về kinh tế, biến đổi khí hậu và an ninh hàng hải. Vì vậy, phản ứng quốc tế đối với biểu tình ở Indonesia không thuần túy dựa trên vấn đề nhân quyền, mà còn phản ánh lợi ích chiến lược.
Mỹ và các đồng minh phương Tây có xu hướng khai thác vấn đề minh bạch và nhân quyền để thúc đẩy áp lực cải cách, đồng thời giữ Indonesia trong quỹ đạo hợp tác chiến lược nhằm cân bằng ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Trung Quốc trong khu vực. Trung Quốc, ngược lại, theo dõi chặt chẽ tình hình nhưng kiềm chế phát biểu công khai, bởi ổn định ở Indonesia là thiết yếu cho lợi ích đầu tư và thương mại của Bắc Kinh, nhất là trong khuôn khổ sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) và hành lang hàng hải đi qua eo biển Malacca. Nga, với tư cách đồng minh trong BRICS, tận dụng cơ hội để nhấn mạnh vai trò của Indonesia như một trụ cột trong thế giới đa cực, qua đó cổ vũ cho hình ảnh BRICS như đối trọng với phương Tây. Trong khi đó, ASEAN vốn coi Indonesia là “anh cả” trong điều phối phải đối mặt với thách thức khi bất ổn tại Jakarta làm suy yếu năng lực dẫn dắt nội khối vào thời điểm khu vực đang chịu áp lực lớn từ tranh chấp Biển Đông và cạnh tranh siêu cường.
Phong trào biểu tình ở Indonesia, do đó, không thể tách rời khỏi sự cạnh tranh địa chiến lược toàn cầu. Nó vừa là kết quả của mâu thuẫn nội tại trong xã hội Indonesia, vừa bị tác động bởi những tính toán của các cường quốc về vị trí địa chiến lược của Jakarta. Trong bối cảnh Indonesia gia nhập BRICS, sự ổn định chính trị trở thành điều kiện để nước này phát huy vai trò trong việc thúc đẩy trật tự đa cực mới. Nếu biểu tình kéo dài và làm suy yếu tính chính danh của chính phủ, không chỉ uy tín của Tổng thống Prabowo bị ảnh hưởng, mà cả năng lực của Indonesia trong việc đại diện cho tiếng nói của “Nam toàn cầu” cũng bị đặt dấu hỏi. Từ góc độ cấu trúc, có thể rút ra rằng biểu tình tại Indonesia thể hiện một xu thế mới của phong trào xã hội trong khu vực không còn giới hạn trong phạm vi dân sinh, mà gắn liền với yêu cầu tái cấu trúc chính trị và phân bổ quyền lực. Sự tham gia mạnh mẽ của giới trẻ và tầng lớp lao động phi chính thức phản ánh động lực xã hội mới, trong khi việc sử dụng công nghệ số đã biến mạng lưới phản kháng thành một thực thể khó kiểm soát theo cách truyền thống. Các quốc gia trong khu vực, vốn có nhiều điểm tương đồng về bất bình đẳng và cấu trúc chính trị tập trung, có thể chứng kiến hiệu ứng lan tỏa nếu chính quyền không đủ linh hoạt trong quản trị.
Thách thức đặt ra cho Indonesia không chỉ là kiểm soát được các cuộc biểu tình, mà là làm sao chuyển hóa năng lượng xã hội này thành một tiến trình cải cách chính trị và kinh tế bền vững. Nếu tiếp tục thiên về các biện pháp cưỡng chế, chính phủ sẽ chỉ càng làm sâu thêm hố ngăn cách với xã hội, đồng thời tạo kẽ hở để các thế lực đối lập và cả các cường quốc bên ngoài khai thác. Ngược lại, nếu tận dụng biểu tình như một chỉ báo để tái cấu trúc chính sách phân phối, nâng cao minh bạch và giảm đặc quyền cho giới tinh hoa, Indonesia có thể củng cố tính chính danh trong nước, đồng thời nâng cao vị thế quốc tế như một nền dân chủ năng động của Nam bán cầu.
* Làn sóng biểu tình “Một Ngàn Tỷ Peso” tại Philippines
Cuộc khủng hoảng biểu tình bùng phát ở Philippines ngày 21/9/2025 với quy mô lớn, xoay quanh bê bối tham nhũng trong các dự án kiểm soát lũ lụt, đã trở thành tâm điểm chú ý không chỉ trong nước mà còn của dư luận khu vực, diễn ra vào ngày kỷ niệm 53 năm tuyên bố thiết quân luật của Tổng thống Ferdinand Emmanuel Edralin Marcos (Bố của Tổng thống Philippines hiện tại) vào năm 1972, mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc đối với phong trào dân chủ tại Philippines. Diễn biến này cho thấy sự kết hợp của những nguyên nhân trực tiếp và những căn nguyên mang tính cấu trúc lâu dài, đồng thời phản ánh đặc trưng riêng của nền chính trị Philippines, nơi mà biểu tình thường được xem như một công cụ điều chỉnh chính trị khi các thiết chế chính thức không còn đáp ứng kỳ vọng của xã hội.
Cuộc biểu tình được tổ chức nhằm phản đối bê bối tham nhũng liên quan đến các dự án kiểm soát lũ lụt. Chính phủ Philippines ước tính thiệt hại lên tới 1,48 tỷ bảng Anh trong hai năm qua, trong khi Greenpeace cho rằng hơn 13 tỷ bảng Anh đã bị lạm dụng chỉ riêng trong năm 2023[7]. Các nghị sĩ và quan chức Bộ Công trình Công cộng – Giao thông vận tải bị cáo buộc nhận hối lộ từ các công ty xây dựng, dẫn đến việc nhiều dự án không được thực hiện hoặc thực hiện kém chất lượng. Chính phủ đã phải thừa nhận có “dịch bệnh” bất thường trong các chương trình phòng chống lũ khi báo cáo cho thấy khoảng 9.855 dự án liên quan đến kiểm soát lũ đã được triển khai trong những năm gần đây, với tổng ngân sách giải ngân ước tính 545 tỷ Peso, xấp xỉ 9.5 – 9.6 tỷ USD, thông tin này đã trở thành nhân tố trực tiếp gây phẫn nộ công chúng[8]. Sự phẫn nộ ấy được khuếch đại bởi các bằng chứng thực tế, điều tra ban đầu chỉ ra có một nhóm rất nhỏ các nhà thầu chiếm phần lớn hợp đồng, trong khi các nhà thầu bị cáo buộc khoe khoang tài sản xa hoa tiêu biểu là cặp vợ chồng nhà thầu Discaya, người thừa nhận sở hữu hàng chục xe sang, hình ảnh và lời khai của họ trở thành kích thích trực quan khiến công luận bùng phát dữ dội. Diễn biến bạo lực cục bộ xuất hiện khi các nhóm nhỏ, những nhóm khoảng 100 người gây rối gần Phủ tổng thống hoặc vài trăm thanh niên bịt mặt xâm nhập vùng phong tỏa đã đụng độ với lực lượng cảnh sát, tổng kết ban đầu cho thấy hơn 200 người bị bắt trong các vụ việc rải rác trên toàn thủ đô, trong đó có 49 người bị bắt ngay gần Phủ Tổng thống, và con số thương vong của lực lượng trật tự được báo cáo ở mức hàng chục người[9].
Về phần nhà nước, quyền lực hành pháp và an ninh triển khai biện pháp trấn áp tại các điểm nóng như vòi rồng, hơi cay, bắt giữ nhưng đồng thời chính phủ công khai thừa nhận tính nghiêm trọng của vụ việc, ra lệnh kiểm toán và thành lập các cơ chế điều tra độc lập. Tổng thống Ferdinand “Bongbong” Romualdez Marcos Jr ký quyết định thành lập Ủy ban Độc lập về Cơ sở hạ tầng và bổ nhiệm cựu Thẩm phán Tối cao Andres Reyes làm chủ tịch để điều tra các sai phạm trong các dự án hạ tầng liên quan, động thái này được mô tả trên báo chí như một nỗ lực làm dịu dư luận đồng thời thu thập chứng cứ pháp lý. Về mặt tư pháp và tài chính, các biện pháp tạm thời nhằm bảo toàn chứng cứ và tài sản đã được áp dụng, tòa án đã ra lệnh đóng băng 135 tài khoản ngân hàng và 27 hợp đồng bảo hiểm liên quan tới các cá nhân và công ty bị nghi vấn, thể hiện nỗ lực hạn chế dòng tiền trong lúc điều tra tiếp diễn[10]. Về cơ chế giám sát nội bộ, Ủy ban Kiểm toán (COA) được lãnh đạo bởi Chủ tịch Gamaliel Cordoba đã khởi động các cuộc fraud audit và performance audit đối với các dự án ở các tỉnh trọng điểm như Bulacan, phản ánh một chuỗi hành động điều tra có hệ thống từ phía cơ quan kiểm toán nhà nước[11].
Tác động của biểu tình Philippines không dừng lại ở phạm vi nội địa. Trên bình diện khu vực, bất ổn tại một trong những nền dân chủ lớn và lâu đời nhất Đông Nam Á gửi đi tín hiệu về những điểm yếu chung của các xã hội ASEAN. Điều này có thể tạo hiệu ứng lan tỏa, nhất là trong bối cảnh Indonesia, Thái Lan hay khu vực Nam Á đều đang chứng kiến các dạng khủng hoảng xã hội khác nhau. Trên bình diện quốc tế, Trung Quốc quan sát tình hình với thái độ thận trọng, bởi sự bất ổn tại Philippines một quốc gia then chốt trong Biển Đông có thể tác động trực tiếp đến tính toán chiến lược của Bắc Kinh. Biểu tình Philippines 2025 không chỉ là sự bất mãn xã hội mà còn là minh chứng rõ nét của hiệu ứng ảnh hưởng từ Nepal và Indonesia, những phong trào lân cận tác động không nhỏ đến tâm lý xã hội tại Philippines khiến nó càng dâng cao tinh thần phản kháng như một cách học theo. Đây chính là biểu hiện rõ nhất cho cái được gọi là hiệu ứng domino, tính lan tỏa mạnh mẽ của phong trào xã hội.
Và có thể khẳng định một đặc điểm chung của các phong trào xã hội là sự kết hợp giữa bất mãn dân sinh cụ thể và căn nguyên cấu trúc lâu dài, được kích hoạt nhờ bằng chứng trực quan và sự khuếch đại của truyền thông. Đặc điểm riêng của Philippines nằm ở chỗ biểu tình không phải là “ngoại lệ chính trị” mà là “một phần của vòng đời thể chế”, nghĩa là các chính phủ Philippines liên tiếp phải học cách điều chỉnh qua biểu tình chứ không thể loại bỏ hoàn toàn hiện tượng này. Điều đó khiến Philippines trở thành trường hợp điển hình cho luận điểm rằng trong các nền dân chủ mới nổi, biểu tình đường phố giữ vai trò như một cơ quan lập pháp ngoài nghị trường, buộc giới cầm quyền phải tính toán nhượng bộ hoặc cải cách để duy trì tính chính danh. Tương lai muốn ổn định của Philippines phụ thuộc vào việc liệu chính quyền Ferdinand “Bongbong” Romualdez Marcos Jr. có biến biểu tình thành động lực cải cách hay không. Nếu chỉ dừng ở xử lý tình huống và trấn áp, nguy cơ tái bùng phát là khó tránh, nhất là trong bối cảnh áp lực kinh tế và bất bình đẳng xã hội chưa được giải quyết. Ngược lại, nếu những cơ chế điều tra độc lập, kiểm toán chặt chẽ và cải cách hành chính được thể chế hóa bền vững, Philippines có thể biến khủng hoảng thành cơ hội, củng cố nền dân chủ và vị thế quốc tế của mình.
* Phong trào biểu tình tại Iran
Trong năm 2025, Iran tiếp tục chứng kiến làn sóng biểu tình kéo dài và lan tỏa, phản ánh sự tích tụ bất mãn nhiều tầng lớp xã hội. Khởi nguồn từ cái chết của Mahsa Amini vào tháng 9/2022 khi bị nhà chức trách bắt giữ vì vi phạm quy định về hijab, phong trào “Woman, Life, Freedom” đã trở thành chất xúc tác ban đầu, song đến nay nguyên nhân biểu tình đã vượt xa vấn đề quyền phụ nữ để bao trùm cả bất công kinh tế, khủng hoảng môi trường, quản trị yếu kém và sự thiếu hụt dịch vụ công cơ bản. Các đợt xuống đường vào tháng Năm và tháng Bảy nổi lên trên khắp 31 tỉnh, với sự tham gia của thợ làm bánh tại Isfahan, Kermanshah, Mashhad hay Tehran, cho thấy bất mãn về chi phí sinh hoạt, giá lương thực và chính sách trợ cấp ngày càng trở thành mối quan tâm hàng đầu. Đồng thời, khủng hoảng mất điện, thiếu nước ở nhiều tỉnh miền Nam và vùng biên giới đã biến các nhu cầu tối thiểu thành động lực trực tiếp của phản kháng, trong khi các nhóm giáo viên, nhân viên y tế và công nhân dầu khí tiếp tục đấu tranh vì tiền lương và điều kiện làm việc. Sự đa dạng của thành phần tham gia từ giới trẻ, sinh viên đô thị đến tầng lớp lao động thủ công và các cộng đồng thiểu số bị bỏ quên cho thấy tính toàn diện và đa nguồn lực của phong trào[12].
Bản chất của các cuộc biểu tình vừa là phản kháng xã hội – kinh tế, vừa mang tính chính trị trực diện khi thách thức quyền lực hợp pháp và luật cưỡng chế hijab, đồng thời phơi bày sự bất tín nhiệm sâu sắc đối với nhà nước. Mức độ leo thang thể hiện rõ qua số liệu kể từ 2022, ít nhất hơn 500 người thiệt mạng, khoảng hơn 20.000 người bị bắt giữ trên phạm vi 112 thành phố[13]. Những sự kiện như vụ Mehdi Abaei và Alireza Karbasi bị bắn chết ở Hamadan vào tháng 6/2025 càng làm gia tăng tính biểu tượng của phong trào[14], khi các đám tang trở thành điểm tụ họp phản kháng. Phương thức tổ chức kết hợp cả tính tự phát lẫn tính cục bộ các nhóm địa phương liên kết qua xã hội dân sự, mạng xã hội và không gian công cộng, từ ngồi bất động, khóa đường, chiếm quảng trường đến việc tận dụng sự chú ý của truyền thông quốc tế.
Chính quyền Iran đáp trả bằng một chiến lược trấn áp toàn diện. Họ triển khai lực lượng Basij, cảnh sát, sử dụng hơi cay, đạn cao su và thậm chí đạn thật, đồng thời bắt giữ, xét xử nhanh, và trong một số trường hợp xử tử người tham gia. Song song, nhà nước siết chặt kiểm soát truyền thông, ngắt internet, hạn chế mạng xã hội và gia tăng theo dõi nhằm triệt tiêu không gian huy động. Phản ứng cứng rắn này có thể ngăn chặn bùng phát trước mắt nhưng không xóa bỏ được căn nguyên bất mãn vốn bắt rễ từ cấu trúc kinh tế–xã hội và khủng hoảng niềm tin chính trị.
Điểm chung của phong trào Iran với nhiều phong trào phản kháng toàn cầu là sự giao thoa giữa bất mãn nội sinh và tác động quốc tế, cùng khả năng được kích hoạt bởi một biến cố then chốt. Tuy nhiên, sự khác biệt cốt lõi nằm ở bản chất thần quyền của hệ thống, nơi quyền lực an ninh – tình báo và pháp luật hình sự được sử dụng thường xuyên như công cụ duy trì trật tự. Trong bối cảnh căng thẳng Israel – Iran và những cáo buộc về sự can thiệp của Mỹ cũng như nguy cơ “cách mạng màu” được truyền thông nhà nước nhấn mạnh, chính quyền Iran coi các cuộc biểu tình không chỉ là vấn đề xã hội mà còn là mối đe dọa chiến lược gắn với an ninh quốc gia, thậm chí liên hệ tới tranh cãi về chương trình hạt nhân. Từ góc nhìn khu vực, phong trào ở Iran không chỉ là cuộc đấu tranh vì quyền cá nhân và công bằng xã hội, mà còn nằm trong chuỗi phản kháng rộng lớn gợi nhắc “Mùa xuân Ả Rập”, nơi những khủng hoảng kinh tế, nhân đạo và chính trị giao thoa, tạo ra thách thức hiện hữu cho tính ổn định của các chế độ. Chính quyền Iran có thể duy trì kiểm soát trong ngắn hạn bằng đàn áp, nhưng khó tránh khỏi áp lực cải cách trong dài hạn, khi mâu thuẫn nội sinh ngày càng gắn kết với động lực xuyên quốc gia, biến Iran thành một mắt xích quan trọng trong bản đồ phản kháng Trung Đông thế kỷ XXI.
* Nhận định bản chất tại khu vực Châu Á
Khu vực Châu Á đã và đang thể hiện tính đa dạng và phức hợp hơn, là khu vực đa dạng về thể chế chính trị, ở đây tồn tại cả mô hình biểu tình vì khủng hoảng kinh tế – xã hội và mô hình đấu tranh chủ yếu về thể chế chính trị. Sri Lanka năm 2022 là trường hợp điển hình cho kịch bản “khủng hoảng kinh tế toàn diện → sụp đổ chính phủ”, khi thất bại quản lý tài khóa và khủng hoảng ngoại tệ trực tiếp dồn người dân ra đường phố. Bangladesh năm 2024, Indonesia hay Nepal năm 2025 xuất hiện nhiều phong trào do sinh viên, công đoàn và tầng lớp lao động khởi xướng, tập trung vào phúc lợi và việc làm, cho thấy sự bùng nổ của phong trào người trẻ chống ưu tiên tuyển dụng, một vấn đề vừa mang tính xã hội vừa gắn với những cáo buộc về lợi ích nhóm. Đồng thời, các nước như Thái Lan hay Campuchia phản ánh hình thái nơi xung đột mang tính thể chế, vấn đề không chỉ là phúc lợi mà là câu hỏi về tính chính danh, không gian chính trị và quyền tự do công dân. Phong trào hưởng ứng tại Philippines về quyền sống và biểu hiện tham nhũng cũng trở thành những số mang tính bước ngoặt, đặc biệt với nền chính trị Đông Nam Á vốn cũng đã yếu ớt và chịu nhiều tác động từ các yếu tố bên ngoài. Cho đến bức tranh Mùa xuân Ả Rập đang có hơi hướng xuất hiện tại Trung Đông sau hàng loạt những biến động tại khu vực căng thẳng nhất thế giới. Tất cả đều cho thấy sự chồng lấn và có tính gia tăng các phong trào xã hội ở nhiều tầng nấc khác nhau với những bản chất riêng.
Một đặc điểm xuyên suốt châu Á là mạng xã hội đã trở thành hạ tầng huy động chính làm cho phong trào dễ khuếch tán giữa các thành phố và thậm chí xuyên biên giới khu vực. Do đó, ở châu Á thường xuất hiện dưới hai hình thức: (1) chính quyền hoặc lực lượng thân chính quyền cáo buộc các thế lực nước ngoài/NGO phương Tây chủ mưu làm cách mạng màu để biện minh cho đàn áp; (2) những nhóm đối lập lan truyền luận điệu về “tập đoàn tham nhũng ăn trên đầu dân” hoặc “giới tinh hoa quốc tế” như cách giải thích đơn giản cho khó khăn phức tạp để tạo cơ lôi kéo kích động. Vấn đề ở châu Á là cả hai dạng luận điệu đều có hiệu quả chính trị, phía cầm quyền dùng cáo buộc can thiệp để hợp pháp hóa biện pháp trấn áp, phe đối lập lại dùng truyền thông, mạng xã hội lại để tạo động lực huy động và hiệu triệu. Thực chứng cho thấy đa phần phong trào có bội phần nội sinh từ các cú sốc chính sách, bê bối tham nhũng hay khủng hoảng kinh tế là những nhân tố nhìn thấy được, nhưng cũng không thể phủ nhận rằng các chiến dịch tràn ngập thông tin, thật giả lẫn lộn, cả tự phát và có tổ chức làm thay đổi nhận thức công chúng theo hướng cực đoan hơn. Đặc biệt, Châu Á nói chung là khu vực chiếm 60% dân số thế giới và có tỉ lệ sử dụng mạng xã hội cao nhất không bao gồm Trung Quốc thì có hơn 1,8 tỷ người dùng mạng xã hội tính đến năm 2025[15]. Tại Nepal, sau lệnh cấm mạng xã hội đã dẫn đến làn sóng phản đối mạnh mẽ, với hơn 8.000% tăng trưởng lượt tải ứng dụng VPN trong bối cảnh người dân tìm cách vượt qua kiểm duyệt[16] cho thấy sức mạnh cực kỳ lớn của truyền thông thời đại .
Xét về bản chất, các phong trào biểu tình và bạo loạn ở Châu Á vừa là phản ứng xã hội trước các bất công kinh tế, phúc lợi, và quyền con người, vừa là biểu hiện chính trị nhằm thách thức cơ cấu quyền lực hoặc thúc đẩy cải cách thể chế. Sự pha trộn giữa yếu tố xã hội và chính trị khiến các phong trào này đa tầng, vừa có sức lan tỏa nhanh chóng từ cộng đồng địa phương, vừa tiềm ẩn nguy cơ bị khai thác cho các mục tiêu chính trị rộng hơn. Một đặc điểm riêng của khu vực Châu Á là các phong trào này thường diễn ra trong bối cảnh thể chế chính trị tương đối mong manh, với mức độ giám sát, minh bạch và khả năng đại diện hạn chế, dẫn đến dễ hình thành các chu kỳ bất ổn dai dẳng và tăng tính nhạy cảm trước các cú sốc nội sinh lẫn ngoại sinh.
Về nội sinh, bất bình đẳng kinh tế, tham nhũng, chi phí sinh hoạt cao, hạn chế tự do dân sự và niềm tin suy giảm vào khả năng quản trị là những động lực chính. Đồng thời, các mâu thuẫn về bản sắc xã hội, sắc tộc và khu vực cũng làm tăng nguy cơ bùng phát và mở rộng của phong trào. Về ngoại sinh, các tác động từ bên ngoài, bao gồm cả cạnh tranh nước lớn và các chính sách can thiệp gián tiếp, đóng vai trò không thể xem nhẹ. Sự quan tâm hoặc hậu thuẫn từ các nước lớn có thể cung cấp nguồn lực, hướng dẫn chiến lược truyền thông hoặc tạo điều kiện quốc tế hóa phong trào, nhưng đồng thời làm tăng tính phức hợp và rủi ro về tính hợp pháp và bạo lực cục bộ. Tác động đa phương còn thể hiện ở việc các tổ chức quốc tế, khối kinh tế hoặc mạng lưới xã hội dân sự quốc tế có thể hỗ trợ truyền thông, giám sát nhân quyền và cung cấp nền tảng pháp lý, làm tăng sức ép chính trị đối với nhà nước địa phương. Các phong trào hiện đại dựa mạnh vào mạng xã hội, mạng lưới ngang hàng và các nhóm xã hội dân sự. Cấu trúc phi tập trung, đa lớp, cho phép huy động nhanh chóng nhưng khó kiểm soát. Sinh viên, trí thức, công nhân, lao động tự do và các nhóm dân cư dễ bị tác động trực tiếp đóng vai trò hạt nhân. Đồng thời, các nhóm đối lập và lực lượng hậu thuẫn nội bộ khai thác mạng lưới này để thúc đẩy mục tiêu chính trị, làm gia tăng tính cạnh tranh và xung đột nội bộ. Tính chất đa tầng và lan tỏa nhanh của phong trào đồng nghĩa với khả năng phát triển tự phát, song cũng dễ bị cực đoan hóa, dẫn đến bạo lực cục bộ và thách thức trật tự xã hội.
Cách thức xử lý của nhà nước phản ánh tương quan giữa khả năng kiểm soát và sức ép xã hội. Các quốc gia thường kết hợp các biện pháp an ninh triển khai cảnh sát, quân đội, kiểm soát thông tin với các nhượng bộ chính trị tạm thời như cải cách, đối thoại hoặc thay đổi lãnh đạo để giảm nhiệt. Hiệu quả của các biện pháp này phụ thuộc vào khả năng đáp ứng kỳ vọng về minh bạch, công bằng và quản trị, đồng thời kiểm soát được rủi ro từ các nhóm cực đoan hoặc tác động bên ngoài. Các đảng phái đối lập hoặc lực lượng chính trị nội bộ khai thác phong trào để tăng sức ép đối với chính quyền hoặc thúc đẩy thay đổi quyền lực. Lực lượng phía sau hậu thuẫn, bao gồm mạng lưới xã hội dân sự, tổ chức phi chính phủ, và đôi khi là tác nhân nước ngoài, đóng vai trò cung cấp nguồn lực, chiến lược truyền thông, định hướng thông tin và tạo điều kiện quốc tế hóa phong trào.
Vai trò của các nước lớn được thể hiện ở nhiều mức độ, từ hậu thuẫn gián tiếp, tác động ngoại giao, cung cấp nền tảng quan sát và truyền thông, đến việc định hình môi trường an ninh khu vực và cơ chế trừng phạt kinh tế, tạo ra những áp lực chiến lược phức hợp cho các chính quyền địa phương. Sự tham gia của nhiều bên liên quan, từ lực lượng biểu tình đến các đảng phái đối lập, lực lượng hậu thuẫn nội bộ và tác nhân quốc tế, tạo nên tính phức hợp cao, vừa thúc đẩy thay đổi vừa tiềm ẩn rủi ro bạo lực và bất ổn. Nhận diện các đặc điểm này là cơ sở để đánh giá xu hướng bền vững hay tạm thời của các phong trào, đồng thời đặt ra bài toán chiến lược về quản trị xã hội, ổn định chính trị và duy trì trật tự khu vực trong bối cảnh Châu Á Thái Bình Dương ngày càng nhạy cảm và liên kết với diễn biến toàn cầu.
Còn tiếp
Tác giả: Trương Quốc Lượng
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
[1] Báo Công an nhân dân. (2025). Điều gì đang xảy ra tại Nepal? https://cand.com.vn/binh-luan-quoc-te/dieu-gi-dang-xay-ra-tai-nepal–i780933/
[2] Gopal Sharma (2025). Weeping Nepalis hold funerals for those killed in deadly anti-graft protests. Reuters. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/weeping-nepalis-hold-funerals-those-killed-deadly-anti-graft-protests-2025-09-16/
[3] The Guardian. (2025). From Colombo to Kathmandu, the furious youth movements toppling entrenched elites. https://www.theguardian.com/world/2025/sep/16/colombo-kathmandu-youth-movements-nepal-toppling-entrenched-elites
[4] Liên An. (2025). Biểu tình lớn ở Thái Lan kêu gọi Thủ tướng Paetongtarn từ chức. Báo Tuổi Trẻ. https://tuoitre.vn/bieu-tinh-lon-o-thai-lan-keu-goi-thu-tuong-paetongtarn-tu-chuc-20250628141143956.htm
[5] Human Rights Watch. (2025). Indonesia: End crackdown on protesters, arbitrary detention. https://www.hrw.org/news/2025/09/03/indonesia-end-crackdown-on-protesters-arbitrary-detention
[6] The Straits Times. (2025). Students lead dark Indonesia protests against budget cuts. https://www.straitstimes.com/asia/se-asia/students-lead-dark-indonesia-protests-against-budget-cuts
[7] Rebecca Ratcliffe & Agencies. (2025). Protesters flood streets of Philippines over state corruption. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2025/sep/21/protests-philippines-corruption-state-flood
[8] Guinevere Latoza (2025). Five reveals from the flood-control data. Philippine Center for Investigative Journalism. https://pcij.org/2025/08/31/5-reveals-from-the-flood-control-data/
[9] Katrina Domingo, Karen De Guzman, Adrian Ayalin (2025). 95 cops injured, 216 protesters arrested in violent Sept. 21 demonstrations. ABS-CBN News.
https://www.abs-cbn.com/news/nation/2025/9/22/93-police-officers-injured-113-protesters-arrested-in-violent-september-21-demonstratio
[10] Reuters. (2025). Philippine court freezes assets linked to flood control project anomalies. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/philippine-court-freezes-assets-linked-flood-control-project-anomalies-2025-09-16/
[11] GMA Integrated News. (2025). COA orders fraud audit on Bulacan flood control projects. https://www.gmanetwork.com/news/topstories/nation/956150/coa-audit-bulacan-flood-control/story/
[12] National Council of Resistance of Iran. (2025). “No light, no water, no future”: A look at popular protests in Iran. https://www.ncr-iran.org/en/news/iran-protests/no-light-no-water-no-future-a-look-at-popular-protests-in-iran/
[13] Deepa Parent. (2024). UN: Iran committed crimes against humanity during protest crackdown. The Guardian. https://www.theguardian.com/global-development/2024/mar/08/un-iran-committed-crimes-against-humanity-during-protest-crackdown
[14] Hengaw Organization for Human Rights. (2025). Basij patrols kill two in Hamedan under pretext of ‘combating Mossad’. Hengaw. https://hengaw.net/en/news/2025/07/article-8
[15] World Population Review. (2025). Social media users by country. https://worldpopulationreview.com/country-rankings/social-media-users-by-country
[16]Chiara Castro. (2025). Nepal is the 8th country in 2025 to issue a social media ban – provoking an over 8,000% spike in VPN sign-ups. TechRadar. https://www.techradar.com/vpn/vpn-privacy-security/nepal-is-the-8th-country-in-2025-to-issue-a-social-media-ban-provoking-an-over-8-000-percent-spike-in-vpn-sign-ups
