Ngày 5/12/2025, chính quyền 2.0 của Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố chiến lược an ninh quốc gia (NSS). Trái ngược với các nhiệm kỳ trước, chiến lược an ninh quốc gia đã được công bố trong năm đầu tiên nhiệm kỳ tổng thống, đã phản ánh hàm ý và thông điệp mà chính quyền Donald Trump muốn gửi đến thế giới về cách mà Washington sẽ tiếp cận đối với nhiều vấn đề toàn cầu.
Khi nước Mỹ buộc phải lựa chọn lại sứ mệnh của mình
Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt lớn trong tư duy chiến lược của Washington. Không còn những khẳng định quen thuộc về “lãnh đạo thế giới tự do”, “bảo vệ dân chủ toàn cầu”, hay “gia tăng can dự mở rộng”, văn kiện năm 2025 dường như quay lại với triết lý nền tảng: nước Mỹ phải được củng cố từ bên trong trước khi vươn ra bên ngoài.
Văn kiện mở đầu bằng lời thừa nhận hiếm hoi: trong nhiều thập niên sau Chiến tranh Lạnh, Mỹ đã theo đuổi một loạt mục tiêu rộng, lý tưởng hóa, và đôi khi xa rời lợi ích cốt lõi. Sự can thiệp trải rộng tại Trung Đông, tham vọng “quốc tế hóa dân chủ”, mở rộng trách nhiệm quốc phòng tại nhiều khu vực, hay việc nuôi dưỡng các chuỗi cung ứng dễ tổn thương… đã khiến nước Mỹ bước vào thế kỷ XXI với “sức mạnh phân tán và nền tảng bất ổn”.
Chiến lược 2025 phản ứng lại bối cảnh đó bằng cách xác lập ba đặc điểm quan trọng: (1) Một tư duy hiện thực (realist) rõ ràng: đặt lợi ích quốc gia, an ninh lãnh thổ và tự chủ chiến lược lên hàng đầu. (2) Xác lập lại phạm vi và giới hạn của việc Mỹ đóng vai “cảnh sát quốc tế”. (3) Một sự kết hợp giữa bảo hộ kinh tế, tái thiết quốc lực, và cạnh tranh chiến lược có chọn lọc, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ, công nghiệp quốc phòng và chuỗi cung ứng.
“Chúng ta muốn gì?” – Tái định nghĩa lợi ích quốc gia
Khác với các văn kiện NSS trước, chiến lược 2025 bắt đầu bằng cách đặt câu hỏi: Mỹ muốn gì? Đây không phải câu hỏi tu từ. NSS dưới thời chính quyền 2.0 của Tổng thống Donald Trump đánh dấu sự chấm dứt của thời kỳ “danh sách mong muốn vô tận”, giai đoạn mà Mỹ theo đuổi cả những mục tiêu không nằm trong nhu cầu an ninh thiết yếu của chính mình.
An ninh lãnh thổ và chủ quyền: ưu tiên số một về an ninh
Điểm nhấn rõ nhất của chiến lược là việc đặt an ninh biên giới lên cùng hàng với an ninh quốc phòng. Đây là điều chưa từng có trong các NSS trước đây. Mỹ coi việc kiểm soát dòng di cư, chống buôn người, chống ma túy và kiểm soát biên giới là nhiệm vụ an ninh quốc gia, chứ không chỉ là chính sách nhập cư. Trong những năm qua, dòng người từ các nước Nam Mỹ đã di cư bất hợp pháp đến Mỹ thông qua Mexico ngày càng tăng. Đồng thời, lượng ma túy tại khu vực này được vận chuyển vào Mỹ gia tăng, dẫn đến bất ổn chính trị-xã hội. Ngoài ra, nguy cơ các nhóm tội phạm xuyên quốc gia dùng biên giới Mỹ làm điểm trung chuyển hàng cấm và gây tác động tiêu cực đến an toàn của người dân và an ninh Mỹ. Bối cảnh đề cập trên phản ánh Mỹ coi ổn định nội địa là nền tảng của sức mạnh đối ngoại. Điều này phản ánh bước chuyển dịch lớn, mang tính cách mạng về an ninh đối ngoại Mỹ từ sau Chiến tranh lạnh, chủ trương can thiệp vào tình hình nước khác nhằm làm ổn định tình hình đối nội.
Tự chủ kinh tế – “Nước Mỹ phải sản xuất trở lại”
Chiến lược 2025 coi tái thiết công nghiệp là trụ cột sức mạnh quốc gia. NSS không chỉ đề cập đến phục hồi sản xuất mà còn yêu cầu một công nghiệp chiến lược có thể chuyển đổi nhanh sang thời chiến. Đây là điều phản ánh rõ quan điểm “nước lớn cạnh tranh nước lớn”: Mỹ muốn sản xuất chip, pin, thiết bị năng lượng, vũ khí, tàu chiến, vật liệu chiến lược… trong nước; Mỹ muốn giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc và Mỹ muốn biến tái thiết công nghiệp thành phần lõi của an ninh quốc gia.
Trước đây, làn sóng nhà máy công nghiệp của Mỹ đã đầu tư sang các nước, trong đó có Trung Quốc. Điều này dẫn đến khả năng sản xuất công nghiệp, vốn được xem là xương sống của nền kinh tế Mỹ khi giúp Washington vượt qua hai cuộc chiến tranh thế giới, bị suy yếu và nước Mỹ tập trung nhập khẩu các mặt hàng ở nước ngoài, mất đi khả năng cạnh tranh. Khi Trung Quốc trỗi dậy và trở thành đối thủ hàng đầu của Mỹ bằng nền công nghiệp Mỹ, Washington đã không còn đủ năng lực cạnh tranh trước Bắc Kinh. Do đó, việc khôi phục sản xuất công nghiệp, xương sống của nền kinh tế công nghệ hiện đại, sẽ được chính quyền Tổng thống Donald Trump và các đời tổng thống tiếp theo quan tâm hàng đầu.
Công nghệ – cuộc chiến giành quyền dẫn dắt tương lai
Đáng chú ý nhất, chính quyền 2.0 của Tổng thống Donald Trump xem trí tuệ nhân tạo, năng lượng mới, công nghệ sinh học, không gian và hạ tầng số như các “miền chiến lược” sánh ngang với quân sự truyền thống. Chiến lược 2025 diễn giải rằng: “Cạnh tranh công nghệ không chỉ là cạnh tranh kinh tế – đó là cạnh tranh về quyền lực, chuẩn mực và an ninh.” Do đó, Mỹ sẽ: hạn chế chuyển giao công nghệ tiên tiến; thúc đẩy sản xuất phần cứng chiến lược trong nước; tăng cường hợp tác công – tư với các tập đoàn Mỹ; sử dụng ưu thế phần mềm để duy trì vị thế thống trị toàn cầu.
“Chúng ta có gì?” – Những công cụ quyền lực mà Mỹ đang sở hữu
Sau khi trả lời câu hỏi “Muốn gì?”, chiến lược tiếp tục hỏi “Có gì để đạt được điều đó?”.
Danh sách công cụ của Mỹ được miêu tả rất cụ thể, cho thấy Washington vẫn nhận thức rõ sức mạnh to lớn của mình.
Một nền kinh tế khổng lồ và linh hoạt nhất thế giới
Dù đối mặt với thách thức từ Trung Quốc, Mỹ vẫn giữ vị trí nền kinh tế số 1 thế giới với: (1) thị trường tài chính sâu rộng, (2) đồng đô la là đồng tiền dự trữ, (3) khả năng thu hút vốn và nhân tài hàng đầu, (4) mức đầu tư vào R&D vượt xa phần còn lại của thế giới. Những điều này được nhận định sẽ giúp Mỹ tự tin đối đầu với Trung Quốc phát triển vượt bậc dù có được nhận xét là suy yếu đáng kể.
Năng lực công nghiệp quốc phòng độc nhất
Mỹ sở hữu 11 tàu sân bay (nhiều hơn tất cả quốc gia khác cộng lại), có hệ thống căn cứ toàn cầu cùng mạng lưới radar – vệ tinh – chỉ huy – kiểm soát lớn nhất. Đồng thời, kho vũ khí hạt nhân có khả năng răn đe vượt trội.
2025 NSS khẳng định Mỹ vẫn là “cường quốc quân sự duy nhất” có thể triển khai sức mạnh toàn cầu trong mọi lĩnh vực: biển, không, đất, không gian, và mạng.
Bên cạnh đó, Mỹ vẫn đặt niềm tin ở sự vượt trội về công nghệ của họ, bao gồm các yếu tố: Silicon Valley, nền tảng AI, công nghệ viễn thông, năng lực chế tạo thiết bị tinh vi, các tập đoàn hàng đầu như Nvidia, Apple, Lockheed Martin. Họ tự tin rằng, không quốc gia nào có hệ sinh thái công nghệ hội tụ đầy đủ như Mỹ.
Sức mạnh thể chế và khả năng điều chỉnh nội bộ
Một điểm quan trọng: văn kiện nhấn mạnh rằng Mỹ có khả năng tự sửa lỗi, tự tái thiết.
Đây là cách Mỹ lý giải vì sao họ luôn có thể phục hồi sau khủng hoảng – từ Đại Suy thoái 1929, cuộc chiến ở Việt Nam, khủng hoảng tài chính 2008, hay đại dịch Covid-19.
Ưu tiên chiến lược: Khi Mỹ tái định hình vai trò “cảnh sát quốc tế”
Điểm đáng chú ý nhất của Chiến lược 2025 là việc giới hạn phạm vi can dự toàn cầu.
Mỹ vẫn muốn duy trì vai trò lãnh đạo, nhưng không còn theo cách “ôm hết mọi vấn đề của thế giới”.
Thứ nhất, châu Âu – NATO là ưu tiên nhưng không vô hạn. Mỹ nhấn mạnh họ sẽ tập trung bảo vệ đồng minh NATO, răn đe Nga và duy trì ổn định ở Baltic và Đông Âu. Tuy nhiên, văn kiện nhắc khéo rằng châu Âu phải chia sẻ gánh nặng nhiều hơn. Điều này phù hợp với quan điểm “ bảo hộ có điều kiện”.
Thứ hai, Trung Đông – vẫn quan trọng nhưng không phải trung tâm. Văn kiện 2025 cho rằng Mỹ không còn cần “duy trì sự hiện diện quân sự quy mô lớn” tại Trung Đông. Thay vào đó, Mỹ tập trung chống khủng bố, kiểm soát eo biển năng lượng, ngăn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân, giữ vai trò trung gian trong các xung đột khu vực.
Thứ ba, Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương: trọng tâm chiến lược mới và dài hạn. Mỹ xác định Trung Quốc là thách thức chiến lược số một và xuyên suốt. Văn kiện 2025 nhấn mạnh: tăng cường quan hệ với Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc, Philippines; củng cố QUAD; hợp tác mạnh với Ấn Độ; duy trì hiện diện quân sự tại Biển Đông và biển Hoa Đông.
Tuy nhiên, điều đáng chú ý nhất là văn kiện dùng từ “cạnh tranh có trách nhiệm”, tránh ngôn ngữ đối đầu trực tiếp. Điều này cho thấy Mỹ muốn kiểm soát rủi ro xung đột, bảo vệ chuỗi cung ứng nhưng vẫn tránh một cuộc chiến lớn.
Thứ tư, Mỹ Latinh – tuyến phòng thủ phía Nam. Mục tiêu chủ đạo của Mỹ gồm: ngăn chặn di cư bất hợp pháp, kiểm soát tội phạm xuyên quốc gia, ngăn Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng tại Nam Mỹ.
Từ đây có thể thấy vai trò “cảnh sát quốc tế kiểu mới”: Mỹ can thiệp khi có liên quan trực tiếp đến an ninh biên giới, chuỗi cung ứng, năng lượng, hoặc ưu thế công nghệ – nhưng sẽ bỏ qua các vấn đề không ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích quốc gia.
Triết lý chiến lược: Chủ nghĩa hiện thực có lớp phủ bảo hộ
Có thể tóm tắt triết lý của 2025 NSS bằng ba điểm lớn:
Một là, Mỹ không còn đặt lý tưởng lên trên lợi ích quốc gia. Mỹ không còn muốn tái cấu trúc thế giới theo giá trị Mỹ. Mỹ chỉ can thiệp khi lợi ích bị đe dọa.
Hai là, từ góc độ Chủ nghĩa dân tộc kinh tế (economic nationalism), Nước Mỹ phải sản xuất chip trong nước, tự chủ năng lượng, giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc, bảo vệ công nghệ lõi khỏi đối thủ.
Ba là, chủ nghĩa bảo hộ có điều kiện (conditional hegemony) nhìn nhận, Mỹ vẫn lãnh đạo thế giới, nhưng sẽ buộc đồng minh chia sẻ chi phí, và chỉ bảo vệ những khu vực gắn trực tiếp với an ninh của mình. Hình ảnh “cảnh sát quốc tế” được tái thiết với đặc trưng không còn là cảnh sát đi tuần toàn cầu vì lý tưởng mà là cảnh sát can thiệp khi lợi ích chiến lược bị đe dọa.
Ý nghĩa đối với trật tự thế giới
Chiến lược 2025 có thể tạo ra 5 hệ quả lớn.
Thứ nhất, sự phân mảnh sâu hơn trong toàn cầu hóa. Mỹ hạn chế đầu tư vào Trung Quốc, giảm xuất khẩu công nghệ, và khuyến khích doanh nghiệp Mỹ “hồi hương”. Đây là sự triệt tiêu mô hình “siêu toàn cầu hóa” đã tồn tại từ đầu thế kỷ XXI, phản ánh xu thế toàn cầu hóa đang từng bước bị thay thế bởi xu hướng thực dụng trong quan hệ quốc tế.
Thứ hai, cuộc đua công nghệ Mỹ – Trung trở thành trung tâm của cạnh tranh chiến lược: AI, chip, công nghệ lượng tử, không gian… trở thành chiến trường chính.
Thứ ba, đồng minh của Mỹ phải “tự vươn lên”, trở thành một nhân tố quan trọng một cách chủ động trong “trục và nan hoa” của Mỹ. Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và châu Âu đều sẽ tăng ngân sách quốc phòng, tăng tự chủ chiến lược hơn, đồng nghĩa sẽ ít phụ thuộc hơn vào ô bảo hộ của Mỹ.
Thứ tư, Nga bị kiềm chế, nhưng không bị ưu tiên như Trung Quốc. Mỹ phân bổ nguồn lực dựa trên thứ bậc đe dọa: (1) Trung Quốc; (2) Nga; (3) Iran; (4) Bắc Triều Tiên; (5) các mối đe dọa phi truyền thống.
Thứ năm, cán cân chiến lược tại Đông Nam Á thay đổi. Mỹ sẽ tập trung vào nhóm các quốc gia như: Philippines, Singapore, Việt Nam, Indonesia. Các quốc gia này trở thành “hành lang chiến lược” kiềm chế Trung Quốc tại Biển Đông.
Hàm ý đối với Việt Nam
Việt Nam đứng trước một bối cảnh mới, với ba xu thế lớn:
Đầu tiên, Mỹ tăng cường can dự vào Biển Đông. Điều này tạo cơ hội để Việt Nam có thể củng cố năng lực quân sự – đặc biệt là ISR, tác chiến trên biển, phòng vệ tên lửa, hợp tác công nghệ và chuỗi cung ứng.
Tiếp đến, Mỹ sẽ ưu tiên hợp tác công nghiệp – công nghệ với các nước có tiềm năng. Trong xu thế đó, Việt Nam có thể hưởng lợi trong lĩnh vực sản xuất chip, năng lượng xanh, công nghiệp hàng không – quốc phòng, AI và dữ liệu.
Tuy nhiên, Mỹ sẽ yêu cầu nhiều hơn trước. Các đòi hỏi của Mỹ có thể tiếp tục tập trung vào tính minh bạch chuỗi cung ứng, tuân thủ tiêu chuẩn an ninh công nghệ, giảm rủi ro “rò rỉ công nghệ” sang Trung Quốc. Đây là bài toán cân bằng phức tạp đối với Việt Nam.
Khi Mỹ định nghĩa lại vai trò siêu cường
Chiến lược An ninh Quốc gia 2025 là tuyên ngôn chính trị của một nước Mỹ tự tin nhưng thận trọng, mạnh mẽ nhưng có giới hạn. Văn kiện này đưa Mỹ quay lại với triết lý quyền lực truyền thống: tự chủ nội tại, cạnh tranh thực dụng, và can dự có điều kiện. Hình ảnh “cảnh sát quốc tế” không biến mất, nhưng được tái cấu trúc thành “cảnh sát chiến lược”. Mỹ không bỏ thế giới, nhưng sẽ chỉ ra tay khi lợi ích cốt lõi – quân sự, công nghệ, kinh tế, hoặc lãnh thổ – bị đe dọa.
Đây là chiến lược của một siêu cường chuẩn bị cho thời kỳ cạnh tranh dài hạn với Trung Quốc, trong khi vẫn phải bảo vệ nền tảng trong nước trước những biến động toàn cầu. Việt Nam – như nhiều quốc gia ở tuyến đầu của Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương – cần hiểu rất rõ tinh thần này để tận dụng cơ hội, giảm thiểu rủi ro, và xây dựng thế cân bằng bền vững trong một trật tự quốc tế đang thay đổi nhanh chóng.
Tác giả: Bùi Gia Kỳ
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
