Cuộc biểu tình ở Bayamo và các nơi từ cuối tháng 5 có yếu tố tác động từ bên ngoài đã kéo theo nhiều tác động đối với Cuba trên các mặt an ninh, xã hội và kinh tế. Các thách thức về xã hội ở trong nước đang phản ánh nhiều vấn đề từ chính sách đối nội cho tới những tác động từ chính sách của các nước lớn. Những diễn biến vừa qua tại Cuba đặt ra nhiều bài học không chỉ đối với nước này mà còn là kinh nghiệm tham khảo đối với các quốc gia khác trong việc giải quyết các khiếm khuyết bên trong đất nước trước những thay đổi mới của thời đại.
Diễn biến tại Bayamo và tình hình Cuba thời gian qua
Tuần cuối tháng 5/2025, thành phố Bayamo (tỉnh Granma) chứng kiến các cuộc biểu tình tự phát của người dân địa phương do quá bức xúc vì mất điện triền miên và thiếu lương thực, nước sạch. Nhiều khu dân cư ở Bayamo đã bị cắt điện hơn 36 giờ liên tục, buộc người dân phải cầm đèn pin xuống đường giữa đêm để tuần hành phản đối. Các video lan truyền trên mạng xã hội cho thấy đám đông hô vang “Chúng tôi muốn có điện, có thức ăn!”, thậm chí có nơi hô khẩu hiệu “Đả đảo chính quyền!”, thể hiện sự bất bình trước tình cảnh khó khăn. Tại một số tuyến phố, người biểu tình đã đối mặt trực tiếp với quan chức chính quyền địa phương. Bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản tỉnh Granma, bà Yudelkis Ortiz, cùng lãnh đạo thành phố đã phải có mặt đối thoại với người dân nhưng đều đi kèm lực lượng an ninh áp tải. Trong một đoạn video, một sĩ quan quân đội cố gắng trấn an đám đông nhưng bị la ó, phản đối kịch liệt. Đáng chú ý, ngay sau khi lực lượng đặc nhiệm “mũ nồi đen” và cảnh khuyển được triển khai để răn đe, điện đã bất ngờ được đóng trở lại ở một số khu vực, được người dân xem là kết quả của áp lực quần chúng buộc chính quyền nhượng bộ.
Cuộc biểu tình ở Bayamo không phải hiện tượng riêng lẻ, mà nằm trong làn sóng phản kháng lan rộng gần đây tại vùng miền Đông và Trung Cuba. Cùng đêm 23 rạng sáng 24/5, người dân thành phố Cienfuegos ở miền Trung cũng xuống đường tại khu vực Công viên Martí, phản đối tình trạng cúp điện kéo dài và thiếu thốn nhu yếu phẩm. Trước đó ít ngày, tại Santiago de Cuba, thành phố lớn thứ hai cả nước, cư dân các khu phố như Micro 9 đã biểu tình với khẩu hiệu “Chúng tôi muốn lương thực!”, bày tỏ bất bình vì điều kiện sống tồi tệ. Theo các nguồn tin độc lập, hiện tượng mất điện diện rộng đã ảnh hưởng đến gần một nửa đất nước, châm ngòi cho sự bất bình tích tụ ở nhiều tỉnh. Chỉ cần mỗi lần mất điện hay thiếu thực phẩm, lại có những cuộc biểu tình tự phát nổ ra, điều hiếm thấy sau nhiều thập kỷ ở Cuba. Giới quan sát nhận định trật tự xã hội Cuba đang lung lay khi làn sóng biểu tình từ 2021 đến nay đã trở thành thách thức nghiêm trọng nhất đối với chính quyền kể từ sau cách mạng 1959.
Các cuộc khủng hoảng chồng chất đã đẩy chế độ Cuba vào tình thế nguy hiểm. Nền kinh tế suy sụp hơn so với mức trước đại dịch, kéo theo khủng hoảng lương thực, thuốc men và hàng hóa thiết yếu chưa từng có kể từ thời “Thời kỳ Đặc biệt” sau khi Liên Xô tan rã. Tình trạng thiếu nhiên liệu trầm trọng khiến nhiều nhà máy điện ngừng hoạt động, dẫn đến cúp điện kéo dài 10 – 20 giờ mỗi ngày trên diện rộng. Sự tuyệt vọng vì đói nghèo và bóng tối đã khiến xã hội Cuba sôi sục, thể hiện qua số vụ bất ổn nhiều chưa từng thấy sau 64 năm. Uy tín của Đảng Cộng sản Cuba và Chủ tịch Miguel Díaz-Canel bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Bản thân lãnh đạo Cuba cũng lo ngại một “sự bùng nổ xã hội” lớn hơn có thể xảy ra, đặc biệt khi hàng trăm ngàn người dân đã bỏ nước ra đi trong làn sóng di cư ồ ạt những năm gần đây để trốn tránh khủng hoảng. Sự kiện Bayamo lần này gợi nhớ đến cuộc nổi dậy “Maleconazo” năm 1994 và các cuộc biểu tình đồng loạt ngày 11/7/2021 (11J), cho thấy nguy cơ mất ổn định hiện hữu nếu chính quyền không sớm xử lý căn nguyên của những bất bình.
Chính phủ Cuba tố cáo các hoạt động phản kháng gần đây là do “thế lực thù địch” bên ngoài kích động, ám chỉ sự nhúng tay của Mỹ và cộng đồng người Cuba lưu vong. Trên thực tế, giới bất đồng chính kiến và các nhóm lưu vong đã tích cực tận dụng mạng xã hội để kêu gọi biểu tình, dù đa phần các thủ lĩnh đối lập trong nước bị quản thúc hoặc đã di cư. Hồi tháng 4/2025, một lời kêu gọi xuống đường đòi cải cách dân sự đã lan truyền nhưng đã không thành công dưới sức ép của chính quyền. Dù vậy, sự trỗi dậy tự phát của dân chúng khiến nhà nước Cuba không thể chỉ đổ lỗi cho “thù địch” mà bỏ qua những vấn đề nội tại. Về phía Mỹ và phương Tây, họ công khai ủng hộ các yêu sách dân sinh của người dân Cuba. Washington tiếp tục duy trì lập trường cứng rắn. Đặc phái viên Mỹ ở Havana, ông Mike Hammer, thời gian qua đã trực tiếp gặp gỡ nhiều tầng lớp xã hội Cuba, kể cả các nhà hoạt động, nghệ sĩ và thanh niên, như một hình thức “ngoại giao công chúng” để nghe tiếng nói dân thường. Cách tiếp cận này của Mỹ bị Havana xem là “diễn biến hòa bình” nguy hiểm, thách thức độc quyền thông tin và tính chính danh của chế độ. Truyền thông nhà nước Cuba liên tục công kích Hammer, cáo buộc ông “can thiệp công việc nội bộ”. Giới lãnh đạo Cuba sợ rằng các động thái ngoại giao mềm của Mỹ sẽ thổi bùng những phản ứng gay gắt của quần chúng, tạo cớ để Mỹ tăng cấm vận trừng phạt. Với Phương Tây, các quốc gia trong khối cũng thường xuyên chỉ trích Cuba về nhân quyền nhưng ảnh hưởng trực tiếp hạn chế hơn so với Mỹ. Dù vậy, áp lực quốc tế đang gia tăng khi hình ảnh chính quyền Cuba đàn áp dân chúng lan truyền khắp toàn cầu, khiến Havana ngày càng bị cô lập trên trường ngoại giao.
Tuy nhiên, trong bối cảnh bị Mỹ và phương Tây bao vây cấm vận, Cuba ngày càng xích lại gần Nga và Trung Quốc để tìm kiếm cứu cánh kinh tế – chính trị. Kể từ sau khi chiến sự Ukraina bùng nổ, Moskva coi Havana là đồng minh chiến lược tại Tây Bán cầu, tăng mạnh hỗ trợ Cuba nhằm đối phó sức ép Mỹ. Năm 2022, Nga tái khởi động việc cung cấp dầu thô cho Cuba lần đầu sau 3 thập kỷ, ký thỏa thuận cung cấp tới 1,64 triệu tấn dầu/năm. Về quân sự, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu đề xuất mở rộng hợp tác toàn diện với quân đội Cuba và phía Cuba đã hoan nghênh, lên án các lệnh trừng phạt của Mỹ nhắm vào Nga và Cuba. Song song với Nga, Trung Quốc cũng tăng cường hiện diện tại Cuba. Bắc Kinh nhiều lần viện trợ lương thực thiết yếu khi Cuba thiếu đói. Bên cạnh đó, Trung Quốc đã xóa một phần nợ, đầu tư vào viễn thông, hạ tầng và đưa Cuba vào Sáng kiến Vành đai và Con đường nhằm thắt chặt quan hệ kinh tế. Đặc biệt, tháng 6/2023, Wall Street Journal tiết lộ Trung Quốc đạt thỏa thuận bí mật để xây cơ sở do thám điện tử tại Cuba, giúp Bắc Kinh thu tin tình báo chỉ cách bờ biển Florida 160 km. Dù Havana phủ nhận cáo buộc này, nhưng chính quyền Biden tuyên bố “vô cùng quan ngại” về hoạt động tình báo và quân sự của Trung Quốc trên đảo. Giới chuyên gia nhận định Cuba đang trở thành tâm điểm cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc, khi mà Moscow và Bắc Kinh ra sức chống lưng giúp Havana về kinh tế, năng lượng và an ninh, còn Washington thì quyết không nới lỏng trừng phạt. Sự hiện diện sâu hơn của Nga và Trung Quốc có thể giúp Cuba cầm cự trước cấm vận, nhưng cũng khiến đảo quốc này phụ thuộc nhiều hơn vào hai nước, đồng thời làm gia tăng căng thẳng Mỹ – Trung – Nga tại Caribe.
Ai xuống đường tại Bayamo?
Cuộc biểu tình ở Bayamo và các nơi khác cho thấy sự tham gia của nhiều tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thanh niên và người trong độ tuổi lao động. Theo ghi nhận, giới trẻ Cuba đang dẫn đầu các cuộc biểu tình. Chủ tịch Díaz-Canel cũng thừa nhận nhiều người xuống đường là thanh niên “mất niềm tin” vào hệ thống hiện tại. Những người trẻ này không còn chấp nhận hy sinh như thế hệ cha anh, bởi họ phải đối mặt trực tiếp với tương lai mịt mờ, thiếu việc làm, thiếu tự do. Các video cho thấy nhiều người mẹ và người cao tuổi cũng tham gia, như ở Bayamo có tiếng phụ huynh la rằng “trẻ con không thể đến trường” vì cúp điện. Sự hiện diện của phụ nữ, thậm chí trẻ em, tại hiện trường biểu tình phản ánh nỗi tuyệt vọng chung của cả cộng đồng trước cảnh thiếu đói. Đáng chú ý, Bayamo và Santiago vốn là căn cứ cách mạng lâu đời, người dân trung kiên với chính quyền, nay cũng bùng phát biểu tình, điều đó cho thấy bất bình đã lan rộng kể cả trong nhóm dân từng ủng hộ chế độ. Không còn chỉ là các nhà bất đồng chính kiến chuyên nghiệp, lực lượng biểu tình lần này chủ yếu là người dân thường đều cùng chung tiếng nói đòi những nhu cầu cơ bản.
Trong bối cảnh báo chí nhà nước Cuba bị kiểm soát chặt chẽ, mạng xã hội và các kênh truyền thông phi chính thức đã trở thành “vũ khí” quan trọng của người dân trong và sau các cuộc biểu tình. Facebook, WhatsApp, Telegram… được người dân sử dụng để chia sẻ video, hình ảnh về biểu tình một cách chóng mặt. Chỉ vài giờ sau sự kiện Bayamo, trên mạng đã lan truyền nhiều clip quay cảnh đêm tối, người dân cầm đèn pin tập trung trước cửa nhà và trên đường phố hô khẩu hiệu, bất chấp xung quanh có công an và quân đội. Những thước phim chân thực này đã phá vỡ sự bưng bít thông tin, khiến dư luận cả nước và cộng đồng quốc tế biết đến vụ việc. Có thể nói, truyền thông xã hội và truyền thông “chui” chính là chất xúc tác giúp lan tỏa và duy trì sự phản kháng tại Cuba. Mặc dù, Chính quyền Cuba từ lâu duy trì một đội ngũ “dư luận viên mạng” (cyber combatant) để định hướng thông tin có lợi cho mình, tuy nhiên, hiệu quả của nó đang giảm sút khi ngày càng nhiều người Cuba tiếp cận được nguồn tin độc lập qua Internet và họ dễ dàng nhận ra mâu thuẫn giữa tuyên truyền với thực tế. Sự kiện Bayamo cho thấy sức mạnh của mạng xã hội, vừa giúp dân chúng tổ chức phản kháng tốt hơn, vừa buộc chính quyền phải thay đổi chiến thuật tuyên truyền để đối phó.
Trước làn sóng biểu tình, chính quyền Cuba đã nhanh chóng huy động bộ máy an ninh để kiểm soát tình hình. Ngay trong đêm 23/5 ở Bayamo, lực lượng cảnh sát cơ động đặc biệt (biệt danh “mũ nồi đen”) cùng chó nghiệp vụ được triển khai đến các điểm nóng. Họ lập tức phong tỏa đường xá và tìm cách giải tán đám đông. Tại Cienfuegos, báo cáo cho biết công an cũng xuất hiện đông đảo ở khu vực công viên trung tâm khi người dân vừa tụ tập. Ở Bayamo, tuy một số lãnh đạo địa phương ra gặp dân nhưng luôn có nhiều sĩ quan Bộ Nội vụ và quân nhân vây quanh bảo vệ, tạo không khí căng thẳng. Sau khi tạm thời phục hồi điện để xoa dịu dân, công an đã bắt giữ một số người cầm đầu và duy trì sự hiện diện dày đặc suốt đêm. Các tổ chức nhân quyền độc lập cho biết đã có một số vụ bắt bớ và nhiều trạm kiểm soát công an được lập thêm ở những khu vực có biểu tình. Đồng thời, dịch vụ Internet bị cắt cục bộ trong thời gian nhạy cảm, nhằm cản trở việc người dân liên lạc và đăng tải thông tin. Chiến thuật quen thuộc của Havana là dập tắt nhanh các đốm lửa phản kháng trước khi chúng lan rộng. Thực tế, đến sáng 24/5, đường phố Bayamo đã vắng bóng người biểu tình, tình hình trở lại “bình thường” dưới sự giám sát của công an. Song song, chính quyền trung ương cũng ra tuyên bố cứng rắn khi Chủ tịch Díaz-Canel lên án các vụ biểu tình là hành động “gây rối” theo chiến lược của kẻ thù và cảnh báo “sẽ không khoan nhượng cho những rối loạn”. Chiến thuật răn đe mạnh mẽ ấy tạm thời giúp chính quyền Cuba ngăn biểu tình lan tới các thành phố lớn hơn. Tuy nhiên, nó cũng đào sâu thêm hố ngăn cách giữa nhà nước và người dân, khiến mâu thuẫn âm ỉ chứ không giải quyết từ gốc.
Nguyên nhân bùng phát khủng hoảng
Nguyên nhân chủ quan
Gốc rễ sâu xa của làn sóng bất ổn tại Cuba là khủng hoảng kinh tế – xã hội kéo dài nhiều năm qua. Nền kinh tế Cuba gần như đình trệ và tụt dốc khi tổng sản phẩm quốc nội hiện thấp hơn 10% so với năm 2019, cho thấy đất nước chưa hồi phục sau cú sốc đại dịch. Sản xuất trong nước suy yếu nghiêm trọng, nông nghiệp và công nghiệp đều sụt giảm khiến Cuba phụ thuộc lớn vào nhập khẩu lương thực, nhiên liệu. Trớ trêu thay, quốc đảo 11 triệu dân này lại thiếu ngoại tệ trầm trọng nên không thể nhập đủ nhu yếu phẩm, dẫn tới thiếu hụt mọi thứ từ gạo, đậu, dầu ăn đến thuốc men. Từ năm 2021, Cuba rơi vào vòng xoáy lạm phát phi mã sau khi tiến hành cải cách tiền tệ. Đồng peso thì mất giá nghiêm trọng dẫn đến tình trạng bào mòn sức mua của người dân. Giới chuyên gia nhận định mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung kiểu Xô-viết đã lỗi thời nhưng Cuba chậm cải tổ, dẫn đến năng suất thấp, cấu trúc kém linh hoạt và tụt hậu cạnh tranh. Thêm vào đó, chính sách sai lầm như quá ưu tiên đầu tư vào du lịch hạng sang trong khi sản xuất nông nghiệp đình trệ, đã tạo ra nền kinh tế méo mó, không bền vững. Hậu quả là Cuba hiện thiếu cả lương thực lẫn nhiên liệu, nhập siêu triền miên. Thâm hụt ngân sách tăng vọt khi nhà nước cố duy trì bao cấp, dẫn tới in tiền và lạm phát càng cao. Cuộc khủng hoảng kinh tế toàn diện này chính là ngòi nổ khiến dân chúng phẫn uất, sẵn sàng xuống đường đòi cải thiện cuộc sống.
Một nguyên nhân trực tiếp châm ngòi biểu tình tại Bayamo và nhiều nơi là tình trạng cắt điện kéo dài trong những tháng gần đây. Cuba đang trải qua khủng hoảng năng lượng tồi tệ, với hệ thống điện quốc gia suy kiệt do thiếu nhiên liệu và máy móc lạc hậu. Nhu cầu mỗi năm khoảng 8 triệu tấn dầu quy đổi, Cuba chỉ tự sản xuất được 3 triệu tấn, còn lại phải nhập. Khi các nguồn cung như Venezuela suy giảm, nhiều nhà máy điện thiếu dầu, liên tục hỏng hóc. Bộ Năng lượng Cuba tháng 5/2025 thừa nhận mất cân đối lớn và dự báo thiếu tới 1.770 MW điện, đồng nghĩa nhiều khu vực chịu cảnh tối tăm hàng chục giờ mỗi ngày. Cúp điện triền miên 10 – 20 giờ/ngày không chỉ gây khốn khổ sinh hoạt mà còn đình trệ sản xuất, dịch vụ, đẩy kinh tế lâm nguy. Cùng với điện, cơ sở hạ tầng kém khiến nhiều nơi dân phải xếp hàng lấy nước. Lương thực theo tem phiếu cũng ngày càng ít ỏi, khẩu phần gạo, đường, dầu ăn hàng tháng bị cắt giảm đến mức không đủ duy trì mức sống tối thiểu. Khi đói, khát, nóng bức và màn đêm cộng hưởng, sự bức xúc của dân chúng dâng cao là điều không tránh khỏi. Có thể nói, sự yếu kém trong quản lý vận hành các dịch vụ công thiết yếu của chính quyền là nguyên nhân chủ quan làm bùng nổ phẫn nộ. Người dân chứng kiến chính phủ quay cuồng đối phó bằng giải pháp chắp vá dẫn đến tình trạng người dân ngày càng mất niềm tin vào năng lực điều hành.
Một yếu tố chủ quan khác nằm ở cách ứng phó của nhà nước Cuba trước khủng hoảng còn nhiều hạn chế. Thay vì mạnh dạn cải cách kinh tế – chính trị để giải phóng năng lực sản xuất, chính quyền lại do dự, sợ ảnh hưởng đến sự ổn định chế độ. Từ 2021 đến nay, Cuba có cho phép thành lập một số doanh nghiệp vừa và nhỏ tư nhân, mở cửa bán lẻ cho vốn nước ngoài, nhưng những thay đổi này chưa đủ sức vực dậy nền kinh tế trong lúc khủng hoảng sâu. Bất cập trong quản lý còn thể hiện ở việc Cuba chi hàng tỷ USD xây khách sạn sang trọng để hút khách du lịch cao cấp, trong khi thiếu vốn đầu tư cho nông nghiệp, năng lượng. Hậu quả là những tài sản đó giờ bỏ không vì vắng khách, còn dân thì thiếu ăn. Thêm nữa, chính quyền có xu hướng đổ lỗi cho bên ngoài thay vì thừa nhận sai lầm điều hành, khiến chính sách đối nội không thay đổi kịp thời. Tất cả những nguyên nhân chủ quan này đã và đang bào mòn lòng tin của người dân vào chính phủ, khiến họ không còn kiên nhẫn chờ cải thiện mà phải tự xuống đường đòi quyền lợi.
Nguyên nhân khách quan
Yếu tố khách quan hàng đầu tác động tiêu cực đến Cuba là chính sách cấm vận, trừng phạt kinh tế kéo dài suốt hơn 60 năm của Mỹ. Các biện pháp cấm vận ngăn Cuba tiếp cận thị trường tài chính quốc tế, hạn chế thương mại và đầu tư, thậm chí cản trở việc mua các mặt hàng có thành phần linh kiện của Mỹ. Đặc biệt, Luật Helms-Burton 1996 còn răn đe các công ty nước ngoài, khiến họ e ngại kinh doanh với Cuba vì sợ bị Mỹ phạt. Ngay cả khi Cuba cần nhập thiết bị, thuốc men chống dịch COVID-19, việc thanh toán quốc tế cũng gặp khó do hệ thống ngân hàng lo ngại luật cấm vận của Mỹ. Chính quyền Cuba liên tục nhấn mạnh cấm vận là nguyên nhân chính của khủng hoảng. Chủ tịch Díaz-Canel khẳng định “chính sách bao vây, thù địch của đế quốc” đã bóp nghẹt kinh tế Cuba. Thật vậy, tác động của cấm vận là không thể phủ nhận khi kinh tế Cuba vốn nhỏ bé lại phải chịu sự bao vây của Mỹ, dẫn đến thiếu vốn đầu tư, công nghệ lạc hậu, sản xuất trì trệ.
Cùng với đó, Cuba chịu tác động nặng nề từ đại dịch COVID-19 và dư chấn của nó vẫn đang làm đau đầu nền kinh tế. Ngành du lịch – nguồn thu ngoại tệ chính của Cuba, gần như tê liệt vì đại dịch. Lượng du khách quốc tế giảm hơn 70%, các resort, khách sạn phải đóng cửa, Cuba mất đi hàng tỷ USD doanh thu. Hậu quả là nguồn cung ngoại tệ cạn kiệt, khiến chính phủ không nhập đủ nguyên liệu sản xuất và hàng tiêu dùng, gây thiếu hụt trầm trọng. Đồng thời, dịch bệnh cũng khiến sản xuất trong nước đình đốn: các nhà máy xí nghiệp phải ngừng hoạt động nhiều đợt do phong tỏa, nông nghiệp thiếu nhân lực thu hoạch. Trong khi đó, chính quyền phải dốc nguồn lực cho y tế và an sinh chống dịch, càng làm ngân sách kiệt quệ. Mặc dù Cuba đã tự phát triển vắc-xin nội địa thành công, nhưng đợt bùng phát biến chủng Delta giữa 2021 vẫn gây thiệt hại lớn về nhân mạng và kinh tế. Đến năm 2022 – 2023, khi nhiều nước phục hồi, Cuba lại chậm hồi phục du lịch do thiếu vốn đầu tư quảng bá và dịch vụ xuống cấp. Khách nước ngoài đến Cuba năm 2023 chỉ đạt khoảng 30% so với mức trước đại dịch. Kiều hối từ cộng đồng Cuba hải ngoại cũng giảm mạnh trong dịch và chưa phục hồi hoàn toàn. Tất cả điều này khiến Cuba lún sâu hơn vào khủng hoảng sau đại dịch, giống như “cú đánh bồi” vào nền kinh tế vốn đã mong manh. Tuy Cuba không phải nước duy nhất chịu ảnh hưởng COVID-19, nhưng do trước đó đã khó khăn, nên thiệt hại do đại dịch với Cuba nặng nề hơn hẳn các nước khác. Khó khăn chồng chất sau đại dịch là một nguyên nhân bên ngoài đẩy Cuba vào tình thế bùng nổ bất ổn như hiện nay.
Có thể thấy, nguyên nhân khủng hoảng Cuba là tổng hòa cả yếu tố chủ quan lẫn khách quan. Những sai lầm quản lý, trì trệ cải cách của chính quyền đã tạo mảnh đất cho khủng hoảng nảy mầm, trong khi cấm vận, đại dịch, thiên tai là những tác nhân khách quan tưới thêm dầu vào lửa. Yếu tố chủ quan quyết định vì nếu Cuba có nền kinh tế vững và quản trị tốt, thì sức chống chịu trước tác động bên ngoài sẽ cao hơn. Ngược lại, hoàn cảnh khách quan khắc nghiệt cũng đóng vai trò lớn. Trong các cuộc biểu tình, người dân vừa trách chính phủ kém cỏi vừa oán thán cấm vận của Mỹ, cho thấy họ cũng ý thức được cả hai mặt vấn đề. Giải quyết khủng hoảng đòi hỏi phải xử lý đồng thời: nội bộ cải cách khắc phục yếu kém, đồng thời tìm cách hóa giải hoặc giảm nhẹ các tác động bên ngoài. Nếu chỉ tập trung đổ lỗi cho khách quan mà không sửa sai chủ quan, hay ngược lại, thì khó lòng đưa đất nước thoát khỏi vòng luẩn quẩn bất ổn.
Giải pháp của chính quyền Cuba: Từ ứng phó ngắn hạn đến định hướng dài hạn
Biện pháp ngắn hạn để trấn an và kiểm soát tình hình
Trước áp lực của các cuộc biểu tình, chính quyền Cuba đã nhanh chóng đưa ra một loạt biện pháp ngắn hạn nhằm xoa dịu dư luận và lập lại trật tự. Đầu tiên, Havana tập trung giải quyết ngay những yêu cầu bức thiết của người dân tại các điểm nóng. Ngay sau sự kiện Bayamo, giới chức đã huy động các nguồn dự phòng để cấp điện trở lại tạm thời cho khu vực bị cắt điện lâu ngày. Song song, chính quyền triển khai phân phát một số nhu yếu phẩm. Về điện, chính quyền tuyên bố đã khẩn trương sửa chữa máy phát, phân bổ nhiên liệu để giảm ngay lịch cắt điện sau biểu tình. Đây rõ ràng là động thái nhượng bộ có tính chiến thuật, nhằm ngay lập tức rút ngòi nổ phẫn nộ trong dân. Song song với các biện pháp trên, chính quyền cũng tăng cường hiện diện lực lượng an ninh, bắt giữ nhanh các phần tử gây rối để răn đe; thông tin trên mạng bị siết chặt. Có thể thấy, chiến lược ngắn hạn của Havana là kết hợp vừa xoa dịu vừa răn đe nhưng đồng thời phô trương sức mạnh kiểm soát để ngăn biểu tình tái diễn. Bước đầu, chiến thuật này có hiệu quả tức thời khi các cuộc biểu tình lẻ tẻ lắng xuống hẳn sau vài ngày. Tuy nhiên, đây chỉ là biện pháp tạm thời, chữa phần ngọn. Về dài hạn, nếu các vấn đề cốt lõi không giải quyết, nguy cơ bất ổn sẽ trở lại.
Giải pháp trung và dài hạn
Nhận thức được rằng các biện pháp tình thế không đủ lâu dài, chính quyền Cuba đang đề ra một số hướng giải pháp trung – dài hạn nhằm từng bước tháo ngòi khủng hoảng. Trước hết, đảm bảo an ninh năng lượng là ưu tiên sống còn. Chính phủ tuyên bố sẽ giảm mạnh cắt điện từ mùa hè 2025 bằng nhiều cách: khẩn trương sửa chữa các nhà máy điện cũ, tìm kiếm đối tác cung cấp nhiên liệu ổn định và phát triển nguồn điện tái tạo. Tháng 5/2025, một tàu vận tải đặc biệt từ Thổ Nhĩ Kỳ đã chở tới thiết bị tuabin phát điện hỗ trợ Cuba, cho thấy Havana đang tích cực tận dụng mọi sự hỗ trợ kỹ thuật. Cuba cũng đàm phán để mua dầu ưu đãi từ Nga, Algeria và khuyến khích Mexico, Venezuela tiếp tục cung ứng dầu thô, xăng.
Bên cạnh năng lượng, đảm bảo an sinh xã hội cũng là trọng tâm trong chiến lược trung hạn. Chính quyền khẳng định sẽ giữ vững hệ thống phân phối lương thực thực phẩm theo tem phiếu. Dù khẩu phần bị giảm, Cuba cam kết “không để ai bị đói bỏ rơi”. Ngân sách đang được cân đối lại để ưu tiên nhập khẩu thực phẩm, thuốc men thay vì các hạng mục chưa cấp bách. Việc này đòi hỏi Cuba phải xoay xở ngoại tệ: một mặt, họ mở cửa đón khách du lịch trở lại hết mức có thể, mặt khác, khuyến khích kiều bào gửi tiền về bằng cách nới lỏng hạn chế nhận ngoại tệ.
Một trụ cột nữa của giải pháp dài hạn là tiến hành cải cách kinh tế có lộ trình, từng bước tháo gỡ khó khăn cơ cấu. Dù còn dè dặt, chính quyền Díaz-Canel đã phát tín hiệu sẽ đẩy nhanh cải tổ mô hình kinh tế sau giai đoạn khủng hoảng này.
Điều chỉnh chính sách đối ngoại trong cạnh tranh Mỹ – Trung – Nga
Cuba không chỉ lo đối nội mà còn phải tái định hướng chính sách đối ngoại trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ – Trung – Nga ngày càng gay gắt. Về quan hệ với Mỹ, triển vọng ngắn hạn khá ảm đạm. Đến 2025, với việc chính trường Mỹ có khả năng chứng kiến sự trở lại của những nhân vật cứng rắn như Donald Trump, Marco Rubio, khiến cho Cuba được dự báo sẽ phải chịu sức ép gia tăng từ Washington. Do đó, Havana có xu hướng không kỳ vọng cải thiện quan hệ với Mỹ, thay vào đó tập trung đấu tranh dư luận và ngoại giao đa phương để phá thế cô lập. Cuba tiếp tục vận động tại Liên Hợp Quốc đòi Mỹ dỡ bỏ cấm vận. Bên cạnh đó, Cuba cũng củng cố quan hệ với cộng đồng Mỹ Latinh để tạo mặt trận chung chống cấm vận. Tuy nhiên, Havana hiểu rằng chìa khóa vẫn nằm ở Washington. Tóm lại, chiến lược đối với Mỹ là cầm cự chờ thời, vừa kiên quyết về chủ quyền nhưng cũng tránh va chạm trực tiếp, hy vọng tương lai có điều kiện đàm phán bình thường hóa.
Ngược lại, với Nga và Trung Quốc, Cuba đang xoay trục mạnh mẽ sang phía Đông để tìm cứu trợ và bảo trợ. Quan hệ Cuba – Nga được nâng cấp lên tầm “đối tác chiến lược toàn diện”. Havana ủng hộ lập trường của Moscow trong xung đột Ukraine, đổi lại Nga hỗ trợ Cuba cả về kinh tế lẫn quốc phòng. Về phía Trung Quốc, Cuba coi Bắc Kinh là “đối tác phát triển chủ chốt”. Chủ tịch Díaz-Canel từng thăm Trung Quốc cuối 2022 và đạt được một số thỏa thuận quan trọng. Cuba cũng hưởng ứng Sáng kiến An ninh Toàn cầu của Trung Quốc, bỏ phiếu ủng hộ Bắc Kinh tại LHQ về vấn đề Tân Cương, Hong Kong… Đổi lại, Trung Quốc tăng cường đầu tư vào viễn thông, đáng kể nhất chính là thiết bị của Huawei cho mạng 4G Cuba, cung cấp hệ thống nhận diện và kiểm soát Internet giúp Havana quản lý thông tin tốt hơn. Chính quyền Cuba có lẽ tin rằng sự hậu thuẫn của Nga và Trung Quốc sẽ giúp họ cân bằng được áp lực từ Mỹ, tạo thế chân vạc ngoại giao có lợi. Bằng chứng là khi Mỹ lên án Cuba về nhân quyền, Nga và Trung Quốc luôn bênh vực Cuba tại Hội đồng Nhân quyền LHQ, phủ quyết các nghị quyết bất lợi cho Cuba.
Tác động và hệ quả: Cuba sẽ ra sao sau biến cố Bayamo?
Ảnh hưởng đến an ninh, trật tự xã hội và kinh tế trong nước
Cuộc biểu tình ở Bayamo và các nơi kéo theo nhiều tác động đối với Cuba trên các mặt an ninh, xã hội và kinh tế. Trước hết, về an ninh – trật tự: sự kiện này đã buộc chính quyền phải nâng cấp độ cảnh giác an ninh lên mức cao nhất kể từ sau năm 2021. Lực lượng cảnh sát, an ninh nội địa được đặt trong tình trạng sẵn sàng chiến đấu, đặc biệt tại các thành phố trọng điểm. Chính quyền đã tăng cường tuần tra ban đêm, lập thêm chốt kiểm soát và có thể triển khai bán vũ trang khi cần thiết để răn đe. Bản thân Chủ tịch Díaz-Canel xuất hiện trong trang phục quân đội ngay sau các cuộc biểu tình, phát tín hiệu cứng rắn rằng chế độ sẽ dùng biện pháp mạnh với người gây rối. Động thái này có thể ổn định tạm thời trật tự, nhưng cũng gây tâm lý lo lắng trong dân về khả năng đàn áp. Nhiều người dân Cuba giờ sống trong sợ hãi bị theo dõi, bắt bớ nếu lỡ tham gia hay bày tỏ quan điểm bất bình trên mạng. Về dài hạn, nếu chính quyền tiếp tục duy trì bầu không khí quân sự hóa như hiện nay, xã hội Cuba có nguy cơ mất dần những khoảng không tự do còn lại, khi mà bất cứ sự tụ tập nào cũng bị cảnh giác. Tuy nhiên, mặt tích cực đối với chính quyền là trật tự được duy trì, chưa có dấu hiệu hỗn loạn vô chính phủ. Không xảy ra cướp bóc, bạo lực nghiêm trọng trong các cuộc biểu tình, điều này một phần là vì lực lượng an ninh đã kiểm soát kịp. Do đó, an ninh quốc gia của Cuba về tổng thể vẫn vững, chưa đến mức sụp đổ hay nội chiến. Song, uy tín và tính chính danh của bộ máy công quyền đã bị sứt mẻ nặng. Rất nhiều người dân (đặc biệt giới trẻ) nay mất lòng tin vào chính phủ, họ công khai gọi chính quyền là “độc tài” và xem thường những luận điệu tuyên truyền cũ rích. Sự rạn nứt niềm tin này là nguy cơ an ninh mềm khó khắc phục, chính quyền có thể giữ trật tự bằng vũ lực, nhưng không dễ dàng giành lại trái tim người dân. Về xã hội, những biến cố vừa qua càng đào sâu mâu thuẫn giai cấp và thế hệ ở Cuba. Người nghèo, người ở tỉnh lẻ cảm thấy bị đối xử bất công so với tầng lớp ưu đãi (cán bộ, quân đội), họ phải chịu cảnh cúp điện trong khi khu trung tâm Havana đèn vẫn sáng. Giới trẻ thì bất bình với thế hệ cầm quyền già nua bám ghế, và bị gọi là “phần tử hư hỏng”. Hậu quả là khối đoàn kết xã hội suy giảm, lý tưởng cách mạng mai một. Nguy hiểm hơn, xu hướng bỏ ra nước ngoài có thể tăng vọt: sau sự kiện 11J năm 2021 đã có cả trăm ngàn người di cư, lần này nếu tình hình không cải thiện, làn sóng di cư mới (qua đường biển sang Florida hoặc đường bộ qua Trung Mỹ) có thể hình thành, gây chảy máu chất xám và bất ổn cho cả khu vực.
Về kinh tế, những bất ổn xã hội và phản ứng an ninh cứng rắn cũng để lại hệ quả tiêu cực. Ngay lập tức, nó ảnh hưởng xấu tới môi trường đầu tư và du lịch, hai lĩnh vực Cuba đang trông cậy phục hồi. Hình ảnh người dân Cuba xuống đường vì kinh tế khó khăn, xung đột với cảnh sát, lan truyền trên truyền thông quốc tế chắc chắn làm nản lòng các nhà đầu tư tiềm năng. Bất cứ doanh nghiệp nào cũng e ngại rủi ro chính trị. Khách du lịch cũng vậy, họ có thể chọn tránh một điểm đến đang bất ổn. Giới lữ hành lo ngại du khách sẽ hủy chuyến tới Cuba vì sợ thiếu điện, thiếu dịch vụ hoặc ngại gặp biểu tình. Bởi vậy, mục tiêu khôi phục ngành du lịch của Havana càng thêm khó khăn. Về thương mại, nhiều đối tác xuất khẩu sang Cuba sẽ yêu cầu thanh toán tiền mặt trước vì sợ Cuba mất ổn định sẽ không trả được nợ. Điều này làm trầm trọng thêm khủng hoảng thanh khoản ngoại tệ. Thêm nữa, chính phủ Cuba vì tập trung ngân sách để dập tắt khủng hoảng sẽ phải hy sinh một số khoản đầu tư phát triển dài hạn. Nguồn lực vốn ít ỏi nay dồn cho nhu cầu trước mắt, kinh tế khó có đột phá về sau. Các nhà lãnh đạo Cuba sẽ phải đánh đổi giữa bơm tài nguyên để dân yên tâm và duy trì cân đối kinh tế. Tuy nhiên, nếu xử lý không khéo, Cuba có thể rơi vào vòng lặp: kinh tế yếu kéo theo bất ổn, bất ổn lại khiến kinh tế càng tụt dốc.
Phản ứng từ lực lượng đối lập và các quốc gia khác
Những diễn biến tại Cuba chắc chắn không qua mắt được các lực lượng đối lập lưu vong và những quốc gia quan tâm. Từ bên ngoài, cộng đồng người Cuba lưu vong, đặc biệt tại Miami (Mỹ), đã và sẽ tiếp tục lợi dụng tình hình để thúc đẩy mục tiêu chống chế độ Castro. Sau cuộc biểu tình 11/7/2021, Mỹ từng đưa một số quan chức cảnh sát Cuba vào danh sách cấm vận nhân quyền, lần này điều tương tự có thể diễn ra. Liên minh châu Âu cũng đang theo dõi sát tình hình hiện tại của Cuba, tuy EU có thỏa thuận đối thoại với Cuba, nhưng nếu bạo lực leo thang, EU có thể đình chỉ hợp tác, gây thêm khó khăn kinh tế cho Havana.
Về phản ứng chính phủ các nước, Mỹ đương nhiên tận dụng cơ hội chỉ trích Cuba. Quốc hội Mỹ, dưới áp lực của các nghị sĩ gốc Cuba, có thể thảo luận các biện pháp trừng phạt cứng rắn hơn. Tuy chưa có dấu hiệu Mỹ can thiệp trực tiếp, nhưng trong ngắn hạn quan hệ Mỹ – Cuba chắc chắn xấu đi, triển vọng nới lỏng cấm vận càng xa vời. Phía Trung Quốc và Nga tất nhiên đứng về phía Cuba thông qua việc lên án các thế lực bên ngoài can thiệp, ủng hộ Havana khôi phục ổn định. Tóm lại, các bên bên ngoài đều nhập cuộc theo lợi ích riêng, điều này có thể khiến tình hình Cuba trở thành một điểm nóng mới trong cuộc đối đầu Đông-Tây.
Nguy cơ lan rộng và tái diễn làn sóng biểu tình
Một câu hỏi lớn đặt ra: liệu những cuộc biểu tình như ở Bayamo có lan rộng ra các tỉnh khác hoặc tái diễn nhiều lần hay không? Dựa trên tình hình hiện tại, nguy cơ này là có, dù chính quyền đang làm mọi cách để ngăn chặn. Thực tế, các cuộc biểu tình phản đối cúp điện, thiếu đói đã bùng phát lẻ tẻ ở nhiều nơi trong 2 năm qua, từ vụ 11J năm 2021 đến các vụ nhỏ hơn như Nuevitas (2022), Caimanera (2023), … Hiện tại, chính quyền đã tạm thời giảm cắt điện, cấp thêm lương thực, nên tình thế lắng dịu. Nhưng đây chỉ như biện pháp tạm thời, nếu nhiên liệu dự trữ cạn hoặc không còn gạo cứu trợ, cúp điện và thiếu ăn tái diễn thì người dân sẽ một lần nữa xuống đường. Một số chuyên gia dự báo nếu chính quyền không có cải cách kinh tế đáng kể trong những tháng tới, thì bất ổn xã hội sẽ trở thành “bình thường mới” ở Cuba. Dần dần, các đốm lửa nhỏ có thể kết nối thành một phong trào toàn quốc nhờ mạng xã hội và sự hưởng ứng của cộng đồng lưu vong.
Bài học rút ra đối với Việt Nam
Cuộc khủng hoảng tại Cuba mang đến nhiều bài học sâu sắc cho Việt Nam – một quốc gia xã hội chủ nghĩa anh em, cũng đang trong giai đoạn phát triển và hội nhập đầy thách thức.
Thứ nhất, bài học về đảm bảo an ninh năng lượng và nguồn dự phòng xã hội. Từ câu chuyện Cuba có thể thấy, an ninh năng lượng chính là nền tảng của ổn định xã hội. Việc Cuba phụ thuộc năng lượng bên ngoài, không dự phòng đủ, dẫn đến cúp điện diện rộng đã trực tiếp thổi bùng bất bình. Việt Nam cần đặc biệt chú trọng đầu tư phát triển nguồn điện, nguồn xăng dầu ổn định để tránh rơi vào tình thế thiếu điện nghiêm trọng. Thực tế, nước ta từng đối mặt nguy cơ thiếu điện mùa khô, cắt điện luân phiên ở một số nơi, bài học từ Cuba nhắc nhở ta phải quy hoạch dài hạn, đa dạng hóa nguồn điện, ưu tiên các nguồn điện chiến lược, ổn định, luôn có công suất dự phòng cho các tình huống cực đoan. Nguồn dự phòng xã hội cũng quan trọng không kém, nó có nghĩa là chuẩn bị sẵn các nguồn dự trữ lương thực, quỹ an sinh để dùng trong khủng hoảng. Khi đời sống người dân được bảo vệ qua các lưới an sinh vững chắc, họ sẽ ít bị tổn thương trước cú sốc và lòng tin vào chính quyền được củng cố. Việt Nam nên xem xét tăng cường dự báo và kế hoạch ứng phó biến động năng lượng, lương thực toàn cầu, ví dụ có kịch bản cho giá dầu tăng đột biến hoặc đứt gãy chuỗi cung ứng, để không lúng túng bị động.
Thứ hai, vai trò của truyền thông trong kiểm soát thông tin và định hướng dư luận. Khủng hoảng Cuba cho thấy truyền thông có thể quyết định cục diện, khi mà thông tin bùng nổ trên mạng đã vượt khỏi tầm kiểm soát của Havana, khiến họ chậm phản ứng và mất thế chủ động dư luận. Đối với Việt Nam, bài học là cần xây dựng chiến lược truyền thông chủ động, minh bạch và linh hoạt. Trước hết, khi có dấu hiệu bất ổn hoặc vấn đề xã hội gây bức xúc, truyền thông nhà nước phải nhanh chóng lên tiếng, thừa nhận vấn đề và cho người dân thấy chính quyền đang giải quyết tránh để khoảng trống thông tin cho tin đồn lan truyền. Cuba do chậm trễ, ban đầu phủ nhận biểu tình, để mạng xã hội chi phối dư luận nên sau đó dù có thanh minh cũng bị dân nghi ngờ. Việt Nam cần rút kinh nghiệm phải công khai và trung thực ở mức có thể để giữ uy tín, đồng thời phản bác luận điệu xuyên tạc ngay lập tức với bằng chứng. Bên cạnh đó, phải nâng cao hiệu quả quản lý không gian mạng nhưng theo cách tinh tế, thay vì cắt Internet toàn diện, điều này có thể sẽ gây hiệu ứng ngược, Chính phủ nên kết hợp giám sát, đấu tranh với thông tin xấu độc cùng việc đưa thông tin tích cực, định hướng dư luận kịp thời. Vai trò các kênh truyền thông đại chúng, báo chí chính thống rất quan trọng trong hướng dẫn người dân hiểu đúng tình hình. Ở Cuba, vì báo chí mất uy tín lâu năm nên dân chỉ tin mạng xã hội. Bài học khác trong vấn đề truyền thông chính là truyền thông văn hóa đối ngoại. Tình hình ở Cuba cho thấy câu chuyện tại Cuba dường như bị bẻ lái theo hướng xấu đi thông qua nhiều tờ báo khác. Vậy nên, Việt Nam cần chủ động hơn nữa trong việc thông tin ra thế giới về tình hình trong nước, đặc biệt khi có sự kiện nhạy cảm, để tránh bị bóp méo dẫn đến hiểu lầm quốc tế. Tóm lại, truyền thông hiệu quả là chìa khóa giúp hạ nhiệt dư luận, ngăn ngừa đốm lửa nhỏ bùng thành đám cháy lớn.
Cuối cùng, từ cuộc khủng hoảng của Cuba, Việt Nam có thể rút ra rằng ổn định bền vững phải dựa trên phát triển và cải cách kịp thời, không thể chỉ dựa vào biện pháp hành chính hay hô hào ý chí. Việt Nam đã và đang làm tốt hơn về kinh tế, nhưng không thể chủ quan. Bài học là phải luôn đặt lợi ích, đời sống nhân dân làm trọng tâm mọi chính sách; cần kiên quyết tránh tư duy chủ quan, duy ý chí có thể dẫn đến sai lầm. Thay vào đó, Đảng và Nhà nước phải dũng cảm nhìn thẳng vào hạn chế để kịp thời chỉnh đốn. Một giải pháp lâu dài quan trọng là duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế song song với tiến bộ xã hội. Bên cạnh đó, xây dựng bộ máy Đảng, chính quyền trong sạch, gần dân là giải pháp then chốt. Một kinh nghiệm nữa là về cải cách chính sách linh hoạt. Khi thế giới biến động nhanh chóng khó lường, nếu cơ chế quản lý không linh hoạt, đát nước sẽ sớm bị tụt hậu và gây khủng hoảng. Việt Nam đã chuyển đổi thành công kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa, nhưng vẫn cần cải cách liên tục (thủ tục hành chính, môi trường kinh doanh, dịch vụ công) để thích ứng.
Tóm lại, khủng hoảng Cuba là hồi chuông cảnh tỉnh về những nguy cơ có thể xảy ra với bất cứ quốc gia nào nếu kinh tế trì trệ, xã hội bất an và quản trị kém hiệu quả. Đối với Việt Nam, bài học rút ra là phải luôn chủ động giữ vững an ninh năng lượng, lương thực; tăng cường an sinh xã hội; làm tốt công tác truyền thông, định hướng dư luận minh bạch và thường xuyên tự đổi mới, chỉnh đốn để đáp ứng nguyện vọng nhân dân. Chỉ có như vậy mới đảm bảo được ổn định chính trị – xã hội lâu dài, tạo nền tảng cho phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc thành quả của đất nước./.
Tác giả: Nguyễn Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
Abigail Marquez. (2025, May 29). U.S. Diplomatic Mission Chief in Cuba Honored as Ambassador of the Cuban Exile Community. CubaHeadlines. https://www.cubaheadlines.com/articles/303788
Dave Sherwood. (2025, May 24). Top US diplomat in Havana promises more sanctions on Cuba. Reuters. https://www.reuters.com/world/americas/us-top-diplomat-havana-promises-more-sanctions-cuba-2025-05-23/
CiberCuba Editorial Team. (2025, May 22). Díaz-Canel again criminalizes protest: calls Cuban youth demanding change “antisocials.” CIBERCUBA. https://en.cibercuba.com/noticias/2025-05-22-u1-e199894-s27061-nid303423-diaz-canel-vuelve-criminalizar-protesta-llama
CiberCuba Editorial Team. (2025, May 24). Cuban regime broadcasts images of apparent “citizen calm” following protests in Bayamo. CIBERCUBA. https://en.cibercuba.com/noticias/2025-05-24-u1-e207888-s27061-nid303527-regimen-cubano-transmite-imagenes-aparente-calma
CiberCuba Editorial Team. (2025, May 24). “We Don’t Want Any More Toothaches”: Hunger and Darkness Drive the Bayamese to the Streets. CIBERCUBA. https://en.cibercuba.com/noticias/2025-05-24-u1-e207888-s27061-nid303520-queremos-muela-hambre-oscuridad-sacan-bayameses
CiberCuba Editorial Team. (2025, May 28). Concern is growing within the Cuban regime regarding Mike Hammer’s agenda and his contacts with civil society. CIBERCUBA. https://en.cibercuba.com/noticias/2025-05-28-u1-e207888-s27061-nid303821-crece-preocupacion-regimen-cubano-agenda-mike-hammer
CiberCuba Editorial Team. (2025, May 28). Is a floating power plant leaving?: A heavy cargo transporter arrives in Havana from Turkey. CIBERCUBA. https://en.cibercuba.com/noticias/2025-05-28-u1-e129488-s27061-nid303848-central-flotante-llega-habana-transportador-carga
Felix Ortiz. (2025, May 24). Predawn Protests Erupt in Cuba: Unrest in Bayamo and Cienfuegos. CubaHeadlines. https://www.cubaheadlines.com/articles/303513
Oscar Fernandez. (2025, May 28). Arrests Made During Power Outage Protest in Manzanillo. CubaHeadlines. https://www.cubaheadlines.com/articles/303755
Reuters. (2023, June 28). Cuba and Russian defense ministers discuss joint ‘technical military’ projects. Reuters. https://www.reuters.com/world/cuba-russian-defense-ministers-discuss-joint-technical-military-projects-2023-06-28/
Reuters. (2024, April 5). Cuba guarantees food rations in bid to defuse tension after protests. Reuters. https://www.reuters.com/world/americas/cuba-guarantees-food-rations-bid-defuse-tension-after-protests-2024-04-04/
