Vào thứ Bảy ngày 21/9/2024, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã chủ trì cuộc Đối thoại an ninh bốn bên lần thứ tư (QUAD) tại Wilmington, Mỹ. Hội nghị có sự tham gia của Thủ tướng Australia Anthony Albanese, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio.
Hội nghị này nhằm củng cố liên minh giữa Hoa Kỳ và các quốc gia Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, đồng thời đối phó với sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc trong khu vực. Bên cạnh đó, ông Biden cũng tận dụng hội nghị thượng đỉnh lần này để mở rộng chương trình “Cancer Moonshot” của mình và Học bổng Quad, một chương trình học bổng nhằm xây dựng mối quan hệ giữa thế hệ nhà khoa học và kỹ sư tiếp theo [1].
Nội dung chính của hội nghị năm nay
Trong hội nghị năm nay, bốn nhà lãnh đạo sẽ ký một thỏa thuận hàng hải và công bố một sứ mệnh chung của Lực lượng Bảo vệ Bờ biển. Hợp tác hàng hải tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương là dựa trên nền tảng an ninh với lực lượng bảo vệ bờ biển của các quốc gia làm việc để thực thi luật pháp, nhưng cũng tập trung vào việc hỗ trợ nhân đạo và ứng phó với thảm họa.
Ông Biden đã thảo luận về các vấn đề toàn cầu với ba nhà lãnh đạo, bao gồm các cuộc chiến tại Ukraine và Gaza, cũng như mối đe dọa từ Trung Quốc đối với đảo Đài Loan tự trị. Khi cạnh tranh với Trung Quốc ngày càng căng thẳng, và nguy cơ xung đột lớn hơn với Đài Loan hoặc Philippines ở Biển Đông ngày càng hiện hữu, Hoa Kỳ đang nỗ lực củng cố các quan hệ trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Theo Jake Sullivan, cố vấn an ninh quốc gia của ông Biden, sẽ không có các chính sách cụ thể nào nhằm vào Trung Quốc[2]. Tuy nhiên trong tuyên bố chung, các lãnh đạo đã lên án “các hành vi cưỡng ép và đe dọa” ở Biển Đông, mặc dù không nêu đích danh chính phủ Trung Quốc. Các nhà phân tích nhận định rằng những sáng kiến an ninh hàng hải mới sẽ gửi một thông điệp rõ ràng tới Bắc Kinh, thích ứng với lo ngại ngày càng gia tăng về ý định của Trung Quốc. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã phản đối nhóm Quad, cho rằng đây là một nỗ lực bao vây Trung Quốc và leo thang xung đột. Ông Biden miêu tả Trung Quốc đang thay đổi chiến thuật nhưng không thay đổi chiến lược, khi tiếp tục thử thách Hoa Kỳ tại Biển Đông, Biển Hoa Đông và eo biển Đài Loan. Ông cho rằng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đang tập trung vào các thách thức kinh tế trong nước, đồng thời tìm cách giảm thiểu bất ổn trong quan hệ ngoại giao của Trung Quốc và mua thêm thời gian để theo đuổi các lợi ích của nước này một cách quyết liệt hơn. Trung Quốc tuyên bố chủ quyền gần như toàn bộ Biển Đông, bao gồm cả các lãnh thổ mà Philippines, Brunei, Malaysia và Việt Nam đã tuyên bố chủ quyền. Trung Quốc cũng tranh chấp lãnh thổ ở Biển Hoa Đông với Nhật Bản và Đài Loan, đồng thời coi Đài Loan là một phần lãnh thổ của mình [3] [4].
Tuy nhiên phía Trung Quốc lại cho rằng nguyên nhân chính gây ra căng thẳng trên biển Đông là do Mỹ đã chủ động thực hiện chiến lược “chia để trị” bằng cách sử dụng mọi biện pháp để gây bất hòa giữa Trung Quốc và các nước láng giềng. Và mục tiêu của họ là cung cấp hàng hóa và dịch vụ công cho khu vực châu Á – Thái Bình Dương nhằm đối phó tốt hơn với ảnh hưởng của Trung Quốc. Trong tương lai gần, Quad có thể sẽ gắn liền với “Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương vì Thịnh vượng” (IPEF) của Mỹ. Việc thay thế mô hình an ninh-kinh tế kép bằng một mô hình tích hợp và toàn diện hơn là một thay đổi đáng kể trong chiến lược kiềm chế Trung Quốc của chính quyền Biden trong những tháng cuối nhiệm kỳ [5]. Tại một cuộc họp báo thường kỳ hôm thứ Hai ngày 23/9/2024, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lin Jian kêu gọi Hoa Kỳ từ bỏ nỗi ám ảnh về việc duy trì quyền bá chủ và kiềm chế Trung Quốc, ngừng sử dụng các nước trong khu vực làm công cụ, và ngừng các nỗ lực chiến lược của họ để minh oan và làm đẹp cho các nhóm nhỏ khác nhau. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cũng nhắc nhở các nước lớn phải làm gương, phá vỡ vòng tròn địa chính trị bằng một cái trí lớn có lợi cho thế giới, vượt qua xung đột và đối đầu với các khối nhỏ với bức tranh lớn về tự lực, là động lực của đoàn kết thế giới và là viên đá dằn của hòa bình quốc tế [6].
Trong tuyên bố chung, các nhà lãnh đạo cũng sử dụng ngôn từ mạnh mẽ về Triều Tiên, lên án các vụ phóng tên lửa đạn đạo và “các hoạt động tấn công mạng độc hại” của nước này. Một quan chức Hoa Kỳ cho biết các nhà lãnh đạo đều bày tỏ lo ngại về sự hỗ trợ quân sự của Nga dành cho Triều Tiên.
Về vấn đề công nghệ, nhóm Quad cũng đang tăng cường cung cấp các công nghệ quan trọng và an ninh, bao gồm một mạng truy cập vô tuyến mở mới, tới các đảo Thái Bình Dương và Đông Nam Á – những khu vực đang cạnh tranh gay gắt với Trung Quốc. Nhật Bản dự kiến sẽ tăng cường đầu tư vào việc triển khai công nghệ tiên tiến trong liên minh AUKUS (Úc – Vương quốc Anh – Hoa Kỳ), theo thông báo từ Nhà Trắng sau cuộc họp với ông Kishida. Nhà Trắng cũng thông báo về việc tăng cường cam kết giữa Hoa Kỳ và Úc đối với AUKUS, cũng như hợp tác về đầu tư và dự án năng lượng sạch [7].
Hội nghị thượng đỉnh năm nay cũng sẽ giải quyết các vấn đề về sức khỏe. Vào cuối ngày thứ Bảy, các nhà lãnh đạo sẽ công bố một sự hợp tác mới – Sáng kiến Quad Cancer Moonshot nhằm giảm thiểu ung thư cổ tử cung ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Một số quốc gia trong khu vực, đặc biệt là các quốc gia nghèo và đảo xa xôi, có tỷ lệ mắc bệnh rất cao. Sáng kiến này được dẫn dắt bởi Caroline Kennedy, đại sứ Hoa Kỳ tại Australia, một quốc gia đã đạt được nhiều tiến bộ trong việc giảm tỷ lệ mắc ung thư cổ tử cung. Chương trình moonshot mở rộng sẽ tập trung vào việc mở rộng sàng lọc ung thư cổ tử cung; tăng cường tiêm vắc xin phòng chống virus papilloma ở người (HPV), một loại virus lây truyền qua đường tình dục phổ biến và là nguyên nhân chính gây ra ung thư cổ tử cung; và điều trị cho bệnh nhân. Chương trình sẽ được hỗ trợ bởi Gavi, một tổ chức quốc tế làm việc để mở rộng quyền tiếp cận vắc xin. Vào tháng 6/2024, bà Jill Biden, đệ nhất phu nhân, đã công bố cam kết 5 năm trị giá 1,58 tỷ USD dành cho Gavi [8].
Kết luận
Nhóm Quad được thành lập nhằm trở thành một lực lượng toàn cầu vì lợi ích chung. Năm 2024, Quad tự hào triển khai các dự án cụ thể mang lại lợi ích cho các quốc gia đối tác khắp khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, bao gồm Thái Bình Dương, Đông Nam Á và khu vực Ấn Độ Dương. Quad đang hợp tác với quy mô và phạm vi chưa từng có để đáp ứng các ưu tiên của các đối tác trong khu vực. Cùng nhau, Quad đang dẫn đầu các dự án tham vọng giúp các đối tác giải quyết đại dịch và bệnh tật; ứng phó với thiên tai; tăng cường nhận thức về lĩnh vực hàng hải và an ninh hàng hải; huy động và xây dựng cơ sở hạ tầng vật chất và kỹ thuật số chất lượng cao; đầu tư và khai thác lợi ích từ các công nghệ quan trọng và mới nổi; đối phó với mối đe dọa từ biến đổi khí hậu; tăng cường an ninh mạng; và đào tạo thế hệ lãnh đạo công nghệ tiếp theo. Tuy nhiên, hoạt động của nhóm này đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ phía Trung Quốc./.
Tác giả: Nguyễn Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] Fact Sheet: 2024 Quad Leaders’ Summit | The White House
[2] Quad nations strengthen maritime cooperation in Indo-Pacific (thehill.com)
[3] Quad group expands maritime security cooperation at Biden’s farewell summit | Reuters
[4] Biden says China ‘testing us’, in hot mic remarks to Quad allies – CNA (channelnewsasia.com)
[5] Quad summit highlights divide-and-rule strategy has not gained expected traction: China Daily editorial – Opinion – Chinadaily.com.cn
[6] 王毅不点名警告美国：执迷打造小院高墙只会割裂世界 | 联合早报 (zaobao.com.sg)
[7] Fact Sheet: 2024 Quad Leaders’ Summit | The White House
[8] Biden Hosts a Final ‘Quad Summit’ at His Delaware Home – The New York Times (nytimes.com)
