Nửa đầu năm 2025 đã chứng kiến nhiều biến động lớn của thế giới cùng những yếu tố nội tại bên trong Trung Quốc đã đặt ra nhiều vấn đề mới cho các hoạt động ngoại giao của cường quốc này. Về tổng thể, chính sách đối ngoại của Trung Quốc trong 6 tháng đầu năm phản ánh sự điều chỉnh nhạy bén giữa nhu cầu kiềm chế rủi ro chiến lược và tham vọng mở rộng ảnh hưởng trong không gian quốc tế đang phân mảnh, qua đó định hình một mô hình ngoại giao có tính kiến tạo, kết nối và lựa chọn trọng điểm. Tuy vậy, vẫn còn nhiều vấn đề cần đặt ra đối với ngoại giao của Trung Quốc trong bối cảnh thế giới đang thay đổi nhanh chóng.
Khu vực Châu Phi: Khẳng định vai trò kết nối và tận dụng khoảng trống
Trong 6 tháng đầu năm 2025, chính sách ngoại giao của Trung Quốc tại châu Phi không chỉ thể hiện sự hiện diện sâu rộng, mà còn là chiến lược tận dụng tối đa các “khoảng trống chiến lược” do phương Tây để lại cả về thể chế, tài chính và lòng tin nhằm gia tăng ảnh hưởng và tạo dựng nền tảng ủng hộ chính trị trên trường quốc tế. Trong bối cảnh nhiều nước phương Tây bị phân tán bởi khủng hoảng tại Ukraine, Trung Đông và những bất đồng nội bộ trong EU – G7, Trung Quốc nhanh chóng đẩy mạnh hoạt động ngoại giao cường độ cao, với trọng tâm là giành được sự tín nhiệm của các quốc gia châu Phi như một đối tác “không ràng buộc, không can thiệp và cùng phát triển”.
Chuyến công du của Ngoại trưởng Trung Quốc tới 5 quốc gia châu Phi ngay trong tháng 1 cho thấy Bắc Kinh chủ ý tái khẳng định vai trò “người bạn đầu năm”, vốn được duy trì liên tục từ 1991 đến nay, để củng cố tính biểu tượng và lòng tin. Thay vì chỉ dựa vào các công cụ viện trợ truyền thống, Trung Quốc tập trung vào những lĩnh vực mới như chuyển đổi số, đào tạo kỹ năng và y tế cộng đồng, những nhu cầu thực tiễn nhưng chưa được phương Tây đáp ứng kịp thời. Một dấu mốc đáng chú ý khác là việc Trung Quốc công bố Kế hoạch Hành động FOCAC giai đoạn 2025 – 2027 tại Hội nghị Bộ trưởng FOCAC tổ chức tại Trung Quốc vào tháng 6/2025[1]. Tại đây, Bắc Kinh cam kết hỗ trợ tài chính toàn diện trị giá 360 tỷ nhân dân tệ (tương đương khoảng 50 tỷ USD), bao gồm các khoản vay ưu đãi, tín dụng thương mại và viện trợ không hoàn lại. Đồng thời, Trung Quốc tuyên bố sẽ miễn, xóa nợ đến hạn cho các khoản vay không lãi suất đối với một số quốc gia châu Phi có thu nhập thấp, thể hiện cam kết lâu dài với lục địa này. Trung Quốc đồng thời thành lập Trung tâm Đổi mới Kỹ thuật số Trung – Phi đặt tại Nairobi (Kenya), với nhiệm vụ thúc đẩy chuyển giao công nghệ, đào tạo kỹ năng số và hỗ trợ chính phủ điện tử. Sự kiện này không chỉ củng cố ảnh hưởng công nghệ của Bắc Kinh tại lục địa đen, mà còn định vị Trung Quốc như một “đối tác chuyển đổi số toàn diện”, khác biệt với mô hình viện trợ truyền thống của phương Tây.
Mặt khác, Trung Quốc cũng đẩy mạnh các cơ chế song phương như Đối thoại Chính sách An ninh Trung – Ai Cập, tổ chức tại Cairo vào tháng 4/2025, nhấn mạnh hợp tác chống khủng bố và bảo đảm an ninh tuyến vận tải trên Biển Đỏ tuyến giao thương thiết yếu trong sáng kiến Vành đai và Con đường.
Đáng chú ý hơn, Trung Quốc đang sử dụng các kênh ngoại giao văn hóa như Diễn đàn Văn minh Trung – Phi và mạng lưới Viện Khổng Tử để tái định nghĩa mối quan hệ với châu Phi không đơn thuần là kinh tế, mà còn mang tính đồng hành lịch sử và mô hình phát triển thay thế. Các hình thức học bổng, giao lưu thanh niên và sản xuất phim tài liệu chung là những công cụ xây dựng lòng tin thế hệ mới, giúp Trung Quốc dần “nội địa hóa ảnh hưởng” theo cách mềm mại nhưng bền vững.
Mục tiêu dài hạn của chiến lược này là tích lũy sự ủng hộ chính trị từ châu Phi, khu vực có 54 phiếu tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc để hỗ trợ các ưu tiên chiến lược của Trung Quốc tại các diễn đàn đa phương như G77, BRICS+, Hội đồng Nhân quyền, và trong tương lai có thể là cải cách cấu trúc quyền lực tại Liên Hợp Quốc. Việc xây dựng “một châu Phi Trung Quốc hóa về kết nối và lập luận” giúp Bắc Kinh hình thành một khối đồng minh mềm, nơi tiếng nói ủng hộ được thiết lập không bằng áp lực, mà bằng lợi ích chung.
Châu Âu: Phân hóa tiếp cận, chủ động trung gian hóa căng thẳng toàn cầu
Trong 6 tháng đầu, chính sách ngoại giao của Trung Quốc với châu Âu phản ánh chiến lược rõ rệt: vừa phân hóa tiếp cận nhằm duy trì ảnh hưởng đa hướng trong nội bộ EU, vừa chủ động trung gian hóa căng thẳng toàn cầu để nâng cao vị thế quốc tế, đặc biệt trong bối cảnh lục địa này đang chia rẽ trước xung đột Nga – Ukraine và cạnh tranh Mỹ – Trung.
Về song phương, Trung Quốc tiếp tục thúc đẩy quan hệ với các nước Trung và Đông Âu, khu vực được xem là có mức độ phụ thuộc tương đối vào đầu tư và thương mại với Bắc Kinh. Dù không diễn ra chuyến thăm châu Âu của Chủ tịch Tập Cận Bình trong năm 2025, Trung Quốc vẫn duy trì kênh ngoại giao chiến lược thông qua các chuyến công tác cấp cao. Nổi bật là chuyến thăm Tây Ban Nha của Phó Chủ tịch Han Zheng vào tháng 6/2025[2], nhấn mạnh hợp tác trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, logistic xanh và chuỗi cung ứng chiến lược. Song song, các đối thoại chiến lược cấp ngoại trưởng với Anh, Ireland và Đức cũng được đẩy mạnh trong khuôn khổ Hội nghị An ninh Munich tháng 2/2025, nhằm định hình lại không gian đối thoại Trung – Âu trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ và thương mại toàn cầu.
Đặc biệt, việc Trung Quốc và Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) ký kết biên bản ghi nhớ hợp tác ngày 12/6/2025, thiết lập khuôn khổ điều phối tài chính định kỳ giữa hai bên, là minh chứng cho nỗ lực đa tầng hóa kết nối trong lĩnh vực tài chính và kỹ thuật số, phù hợp với chiến lược điều chỉnh Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) theo hướng kỹ thuật số hóa và xanh hóa. Trong khi EU đang siết chặt chuỗi cung ứng chiến lược và kiểm soát đầu tư công nghệ, Trung Quốc chuyển hướng tiếp cận linh hoạt hơn, tận dụng các mắt xích ít đối kháng để duy trì đà kết nối Á – Âu.
Về đa phương, Trung Quốc chủ động xuất hiện tại các diễn đàn an ninh và chính trị trọng yếu của châu Âu. Tại Hội nghị An ninh Munich tháng 2/2025, Ngoại trưởng Vương Nghị nhấn mạnh sự cần thiết của việc nối lại đàm phán hòa bình về xung đột Nga – Ukraine, đồng thời kêu gọi châu Âu đóng vai trò tích cực hơn trong việc xây dựng một cấu trúc an ninh cân bằng và bền vững. Dù không đưa ra một sáng kiến cụ thể như các kế hoạch trước đây, phát biểu của Trung Quốc được nhìn nhận như một nỗ lực “định vị vai trò trung gian trật tự”, nhằm làm đối trọng mềm với ảnh hưởng của Mỹ và NATO trong không gian địa chính trị châu Âu.
Chính sách châu Âu của Trung Quốc trong nửa đầu 2025 cho thấy một chiến lược ngoại giao “cân bằng đa điểm”, tận dụng mâu thuẫn nội khối châu Âu để duy trì ảnh hưởng ở khu vực thân thiện, đồng thời định vị hình ảnh là nhà trung gian có trách nhiệm trong các hồ sơ xung đột toàn cầu.
Bắc Mỹ và Mỹ Latinh: Giao thoa giữa kiềm chế và mở rộng tầm ảnh hưởng
Chính sách ngoại giao của Trung Quốc đầu năm 2025 đối với khu vực Bắc Mỹ và Mỹ Latinh thể hiện sự phân hóa chiến lược rõ rệt: kiềm chế cạnh tranh và kiểm soát rủi ro với Mỹ, trong khi chủ động mở rộng ảnh hưởng về kinh tế – công nghệ và văn hóa tại Mỹ Latinh nhằm xây dựng đối trọng chiến lược trong vùng ảnh hưởng truyền thống của Washington.
Bầu không khí đối thoại mong manh này nhanh chóng bị che khuất bởi bước chuyển mạnh mẽ trong chính sách thương mại của Mỹ, sau khi ông Donald Trump tái đắc cử vào đầu năm 2025. Đúng như dự báo từ các học giả chính sách quốc tế, sự trở lại của ông Trump đánh dấu bước ngoặt trong tư duy thương mại đối ngoại: bảo hộ cứng rắn, định hình lợi ích kinh tế quốc gia bằng các rào cản thuế quan và sử dụng thương mại như đòn bẩy chiến lược. Đến tháng 4/2025, chính quyền Trump công bố gói áp thuế mới lên tới 245% đối với nhiều mặt hàng Trung Quốc từ xe điện, thiết bị y tế đến các sản phẩm công nghệ cao được đánh giá là “cuộc chiến thuế lớn nhất kể từ nhiệm kỳ đầu của ông Trump”[3]. Đây không chỉ đơn thuần là một phản ứng thị trường, mà là sự tái hiện mô hình “cạnh tranh có cấu trúc” vốn từng định hình giai đoạn thương chiến Mỹ – Trung 2018 – 2020.
Trung Quốc phản ứng tức thì bằng các biện pháp đối xứng: áp thuế bổ sung lên đến 125% đối với hàng hóa Mỹ, đồng thời đưa vụ việc ra Hội đồng Giải quyết Tranh chấp WTO nhấn mạnh lập trường bác bỏ chủ nghĩa đơn phương và ủng hộ một trật tự thương mại đa phương dựa trên luật lệ. Tuy nhiên, thay vì leo thang theo hướng đối đầu toàn diện, Bắc Kinh chọn duy trì các “kênh ngoại giao thứ cấp” như học thuật, giao lưu chuyên gia và tiếp xúc kỹ trị.
Sau nhiều tháng căng thẳng liên quan đến thương mại, công nghệ và an ninh, Trung Quốc và Mỹ đã nối lại các kênh đối thoại cấp cao trong năm 2025, nổi bật là vòng đàm phán kinh tế song phương tại London vào tháng 5. Tại đây, hai bên đạt đồng thuận về việc khởi động lại cơ chế cảnh báo sớm rủi ro tài chính và thiết lập kênh điều phối chuỗi cung ứng chiến lược, đặc biệt với các mặt hàng thiết yếu như đất hiếm, chip bán dẫn và thiết bị y tế. Những bước tiến này phản ánh nỗ lực ổn định cục diện “cạnh tranh có kiểm soát” một ưu tiên chiến lược của Bắc Kinh trong bối cảnh kinh tế nội địa phục hồi thận trọng và Trung Quốc tiếp tục đối mặt với các lệnh kiểm soát công nghệ ngày càng siết chặt từ Washington.
Dù vậy, các lĩnh vực nhạy cảm như trí tuệ nhân tạo, an ninh mạng và công nghệ quốc phòng vẫn bị khóa chặt trong khung đối đầu cấu trúc, phản ánh một trật tự cạnh tranh địa – kinh tế đang tái định hình. Chính sách ngoại giao của Trung Quốc với Mỹ trong 6 tháng đầu năm 2025 cho thấy sự điều chỉnh linh hoạt giữa duy trì đối thoại và bảo vệ lợi ích cốt lõi, đồng thời phản ánh nhận thức ngày càng rõ về tính dài hạn và không đảo ngược của cuộc cạnh tranh chiến lược Trung – Mỹ trong kỷ nguyên hậu toàn cầu hóa.
Tại Mỹ Latinh, Trung Quốc tăng tốc triển khai Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) bằng các dự án hạ tầng kỹ thuật số và năng lượng xanh. Tại Hội nghị Thượng đỉnh Trung – CELAC tổ chức ở Santiago (Chile) vào tháng 5/2025, Bắc Kinh cam kết gói đầu tư trị giá gần 10 tỷ USD trong 5 năm tới, ưu tiên các dự án tại Brazil, Argentina và Mexico. Đáng chú ý, Trung Quốc và Brazil ký thỏa thuận xây dựng mạng lưới Internet vệ tinh khu vực, trong khi Argentina đạt đồng thuận trong việc sử dụng đồng nhân dân tệ cho một phần thương mại song phương, đánh dấu bước tiến trong quốc tế hóa đồng nội tệ của Trung Quốc[4].
Trên mặt trận ngoại giao văn hóa, Trung Quốc tăng cường hiện diện mềm thông qua việc mở rộng Viện Khổng Tử và các Trung tâm Văn hóa Trung Quốc tại Peru và Colombia. Các cơ sở này không chỉ dạy tiếng Hoa, mà còn tổ chức diễn đàn học thuật, hội thảo phát triển bền vững và chương trình học bổng cho sinh viên Mỹ Latinh, phục vụ chiến lược xây dựng hình ảnh “Trung Quốc thân thiện, không can thiệp”.
Chính sách ngoại giao của Trung Quốc tại khu vực châu Mỹ trong nửa đầu năm 2025 là một bước đi tinh chỉnh giữa kiềm chế cạnh tranh với Mỹ và mở rộng hiện diện ảnh hưởng tại Mỹ Latinh, qua đó dần tạo ra một thế cân bằng địa chính trị mới trên bán cầu Tây.
Trung Đông và thế giới Hồi giáo: Vai trò trung gian mới tới gia tăng vị thế
Chính sách ngoại giao của Trung Quốc tại khu vực Trung Đông và thế giới Hồi giáo tiếp tục ghi nhận những bước chuyển đáng chú ý, thể hiện rõ nỗ lực gia tăng vai trò trung gian chiến lược và mở rộng ảnh hưởng một cách đa tầng, từ hòa giải chính trị, đảm bảo an ninh năng lượng, đến thúc đẩy hợp tác công nghệ và giao lưu nhân dân. Diễn biến thực địa cho thấy Bắc Kinh không chỉ giữ vai trò đối tác kinh tế chủ chốt mà còn chủ động kiến tạo trật tự mới tại một trong những khu vực địa chính trị phức tạp nhất toàn cầu.
Trên bình diện chính trị, Trung Quốc tiếp tục khẳng định vai trò ngoại giao trong các hồ sơ Trung Đông thông qua việc tích cực nêu quan điểm về xung đột Israel – Palestine tại các diễn đàn đa phương trong năm 2025. Bắc Kinh ủng hộ giải pháp hai nhà nước, kêu gọi ngừng bắn nhân đạo có giám sát quốc tế và đề xuất thiết lập cơ chế đối thoại dưới sự đồng bảo trợ của Liên Hợp Quốc, Trung Quốc và các quốc gia Ả Rập. Trong bối cảnh các cường quốc phương Tây gặp khó trong vai trò trung gian, lập trường rõ ràng và nhất quán của Bắc Kinh được xem là một bước đi nhằm tái định vị Trung Quốc không chỉ là “quan sát viên kinh tế”, mà đang từng bước trở thành đối tác chính trị – an ninh có ảnh hưởng tại khu vực.
Song song đó, vai trò trung gian của Trung Quốc trong tiến trình hòa giải giữa Iran và Ả Rập Saudi tiếp tục được duy trì trong năm 2025. Bắc Kinh tiếp tục thúc đẩy các vòng đối thoại và trao đổi ngoại giao nhằm củng cố thỏa thuận khôi phục quan hệ ngoại giao năm 2023 do Trung Quốc bảo trợ. Trong năm 2025, các cuộc thảo luận tập trung vào việc thiết lập cơ chế liên lạc ngoại giao hiệu quả, phối hợp an ninh tại vùng Vịnh và đàm phán khung hợp tác năng lượng xuyên biên giới. Những nỗ lực này thể hiện chiến lược “trung gian ổn định khu vực” của Bắc Kinh, xây dựng một mô hình đối trọng hòa bình khác biệt với các phương pháp can thiệp quân sự truyền thống từ phương Tây.
Trong lĩnh vực năng lượng, Trung Quốc tiếp tục thực hiện nhiều thỏa thuận chiến lược nhằm đảm bảo an ninh nguồn cung và mở rộng hợp tác xanh. Tháng 3/2025, Công ty quốc doanh QatarEnergy ký hợp đồng cung cấp khí hóa lỏng (LNG) kéo dài 27 năm với PetroChina và CNOOC, khối lượng 4 triệu tấn/năm, dự kiến bắt đầu giao hàng từ năm 2026[5]. Cùng thời gian này, ADNOC của UAE công bố các hợp đồng cung cấp LNG cho các công ty Trung Quốc như ENN và Zhenhua Oil, đồng thời thúc đẩy hợp tác phát triển dự án hydrogen xanh tại Abu Dhabi. Những hợp tác này không chỉ củng cố an ninh năng lượng trong giai đoạn chuyển đổi hậu than đá của Trung Quốc mà còn mở rộng quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với các quốc gia vùng Vịnh, góp phần đa dạng hóa nguồn năng lượng và thúc đẩy phát triển bền vững.
Đáng chú ý, Bắc Kinh tiếp tục thúc đẩy hợp tác công nghệ và kỹ thuật số với các nước Trung Đông, hướng tới phát triển các lĩnh vực thương mại, công nghệ, nhân lực và xây dựng lòng tin tạm gọi là mô hình “4T” (Trade – Tech – Talent – Trust). Các tập đoàn công nghệ lớn của Trung Quốc như Huawei, Alibaba và Tencent đang mở rộng hoạt động tại các quốc gia như Saudi Arabia, Bahrain và Ai Cập, với nhiều dự án phát triển hạ tầng kỹ thuật số và mạng 5G[6]. Đồng thời, Trung Quốc cũng tăng cường hợp tác với các đối tác trong khu vực về an ninh mạng và quản trị dữ liệu. Ngoài ra, Trung Quốc và Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) tiếp tục duy trì đối thoại thương mại, với kỳ vọng thúc đẩy tiến trình đàm phán Hiệp định thương mại tự do (FTA) trong tương lai, góp phần hình thành trục thương mại đầu tư liên Á – Phi, tạo ra các cơ hội hợp tác mới bên cạnh vai trò truyền thống của các thiết chế phương Tây.
Trên mặt trận ngoại giao nhân dân và giáo dục, Trung Quốc tiếp tục mở rộng các Viện Khổng Tử tại Riyadh, Doha và Cairo, kết hợp chương trình học bổng song phương và các diễn đàn giao lưu học thuật, mục tiêu là xây dựng hình ảnh một Trung Quốc “hòa hiếu, tôn trọng văn hóa Hồi giáo”, tạo nền tảng mềm cho quan hệ song phương dài hạn.
Chính sách ngoại giao Trung Quốc tại Trung Đông trong nửa đầu năm 2025 thể hiện một cấu trúc đa tầng, nơi Bắc Kinh vừa là trung gian hoà giải, đối tác năng lượng – công nghệ, vừa là chủ thể kiến tạo hình ảnh quốc tế mềm mại hơn. Sự hiện diện ngày càng sâu rộng này báo hiệu một chuyển dịch cán cân ảnh hưởng trong khu vực, khi Trung Quốc không chỉ là nhà đầu tư, mà còn từng bước định hình luật chơi chính trị – an ninh tại Trung Đông trong bối cảnh các cường quốc phương Tây giảm dần cam kết trực tiếp.
Với các tổ chức đa phương và thể chế toàn cầu
Trung Quốc không chỉ gia tăng mức độ tham gia vào các tổ chức quốc tế truyền thống, mà còn tích cực dẫn dắt và thể chế hóa các sáng kiến ngoại giao mới, phản ánh rõ nét sự dịch chuyển chiến lược từ một “người tham dự thụ động” sang vai trò “kiến tạo luật chơi toàn cầu”. Sự tham gia song song cả trong hệ thống quốc tế hiện hữu do phương Tây dẫn dắt và trong các thể chế do chính Trung Quốc chủ động thiết kế là biểu hiện điển hình cho chiến lược “song hành thể chế” nhằm tối ưu hóa ảnh hưởng chiến lược của Bắc Kinh trong bối cảnh cạnh tranh cường quốc đang diễn ra sâu sắc.
Tại các thiết chế toàn cầu như Liên Hợp Quốc, Trung Quốc tiếp tục tăng cường hiện diện và ảnh hưởng chính sách, đặc biệt trong khuôn khổ Hội đồng Nhân quyền. Với tư cách là thành viên nhiệm kỳ 2024 – 2026, Bắc Kinh đã đẩy mạnh vận động trong nhóm các nước đang phát triển, thúc đẩy cách tiếp cận nhân quyền dựa trên nguyên tắc không can thiệp và tôn trọng đa dạng văn hóa. Đây được xem là một nỗ lực cụ thể nhằm định hình lại chuẩn mực nhân quyền toàn cầu theo hướng khác biệt với mô hình tự do phương Tây. Ngoài ra, Trung Quốc cũng duy trì ảnh hưởng trong ECOSOC, WHO và FAO thông qua viện trợ kỹ thuật, chuyển giao nông nghiệp, và sáng kiến y tế cộng đồng, đặc biệt tại châu Phi và châu Á.
Tại Hội nghị Thượng đỉnh BRICS+ ở Nam Phi tháng 3/2025, các thành viên, bao gồm Trung Quốc, đã tái khẳng định cam kết tăng cường hợp tác tài chính qua NDB, CRA và thúc đẩy phi đô la hóa, những cơ chế này nhằm hỗ trợ các nước thành viên đối phó với cú sốc tài chính và biến động tỷ giá. Đây là bước đi đáng chú ý để định hình hệ thống tài chính toàn cầu theo hướng đa phương hơn, có chiều hướng đối trọng với các thể chế phương Tây. Cùng lúc, Trung Quốc cũng đẩy mạnh vận động để các nền kinh tế như Thổ Nhĩ Kỳ, Indonesia và Nigeria gia nhập BRICS mở rộng, qua đó củng cố “khối liên minh Nam bán cầu” như một đối trọng chiến lược trước G7.
Song song đó, Trung Quốc tiếp tục thể chế hóa vai trò dẫn dắt trong các thiết chế khu vực như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) nơi Trung Quốc không chỉ là sáng lập viên mà còn là trung tâm thúc đẩy các chương trình an ninh phi truyền thống, chống khủng bố và kết nối kinh tế liên lục địa. Trong quý I/2025, Trung Quốc tiếp tục thúc đẩy chiến lược “thể chế hóa ảnh hưởng” trong khuôn khổ SCO, đặc biệt qua nỗ lực thành lập Ngân hàng Phát triển SCO và các cơ chế tài chính liên quan, như động thái thúc đẩy thanh toán bằng đồng nội tệ và xây dựng Quỹ Đầu tư SCO. Những bước đi này được thiết kế để cung cấp cơ chế tài chính nội khối và giảm sự phụ thuộc vào hệ thống tài chính quốc tế do phương Tây dẫn đầu qua đó củng cố vai trò lãnh đạo tài chính của Bắc Kinh trong hợp tác khu vực.
Tại Diễn đàn Bác Ngao về châu Á vào tháng 3/2025, Trung Quốc truyền đi thông điệp chiến lược về mô hình “phát triển an ninh hóa”, nhấn mạnh rằng tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với khả năng tự vệ trước các cú sốc hệ thống do cạnh tranh công nghệ, tài chính và địa chính trị gây ra. Bắc Kinh kêu gọi thiết lập các chuẩn mực chia sẻ dữ liệu hạ tầng xuyên quốc gia và hệ thống cảnh báo sớm về khủng hoảng tài chính. Đây là bước đi thể hiện rõ tham vọng của Trung Quốc trong việc xây dựng không gian hợp tác kinh tế mới có thể tránh khỏi ảnh hưởng của các vòng trừng phạt và biện pháp cưỡng chế từ phương Tây.
Trong lĩnh vực an ninh, Tại Diễn đàn Hương Sơn 2025 diễn ra ở Bắc Kinh vào tháng 4, Trung Quốc nhấn mạnh vai trò thúc đẩy các cơ chế giảm va chạm quân sự và đối thoại an ninh, đặc biệt liên quan đến Biển Đông và eo biển Đài Loan, nhưng không công bố bộ quy tắc mới như đề xuất. Còn tại Đối thoại Shangri-La lần thứ 19 ở Singapore vào cuối tháng 5/2025, Trung Quốc chỉ gửi đại biểu cấp thấp, không có phát ngôn chống lại mô hình liên minh kiểu NATO tại châu Á, và không đề cập chính thức đến sáng kiến GSI như hướng đi thay thế chiến lược an ninh khu vực. Việc Trung Quốc chỉ cử đại biểu cấp thấp và không nêu sáng kiến GSI tại Đối thoại Shangri – La 2025 cho thấy sự thận trọng chiến lược trong bối cảnh cạnh tranh an ninh gia tăng. Bắc Kinh tránh đối đầu trực diện tại diễn đàn do phương Tây dẫn dắt, đồng thời ưu tiên thúc đẩy các sáng kiến an ninh như GSI tại những diễn đàn mà họ kiểm soát diễn ngôn, điển hình là Diễn đàn Hương Sơn.
Trong năm 2025, Trung Quốc đẩy mạnh hợp tác đa phương tại Trung Á thông qua các cơ chế mềm và diễn đàn phát triển, điển hình là Diễn đàn “Sức mạnh Trung Á – Trung Quốc” tổ chức tại Astana vào tháng 6[7]. Thay vì thúc đẩy một cơ chế cố định như “Tổ chức Năng lượng Trung Á” (Central Asia Energy Organization – CAEO), Bắc Kinh lựa chọn hình thức hợp tác linh hoạt, tập trung vào các lĩnh vực chiến lược như chuyển đổi năng lượng và công nghệ sạch, nổi bật là việc khởi động Quỹ Hydrogen tại Kazakhstan nhằm hỗ trợ phát triển năng lượng tái tạo.
Song song, trong lĩnh vực kỹ thuật số, Trung Quốc tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh Trung Quốc Số (Digital China Summit) tại Phúc Châu vào tháng 4/2025, với trọng tâm là xây dựng hạ tầng số, thúc đẩy chuyển đổi số và mở rộng hợp tác công nghệ với các quốc gia đang phát triển, đặc biệt tại châu Á và châu Phi. Những hoạt động này phản ánh tư duy “kết nối mềm” của Bắc Kinh ưu tiên chia sẻ công nghệ, tài chính và nền tảng phát triển, thay vì xây dựng liên minh chính trị hay quân sự cố định.
Ngoài ra, trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), Trung Quốc cũng từng bước chuyển đổi từ mô hình hợp tác lỏng sang hình thức thiết chế hóa qua việc xây dựng các trung tâm điều phối khu vực, hội nghị thường niên cấp bộ trưởng, và khung pháp lý hợp tác năng lượng và số hóa. Điển hình là Hội nghị Bộ trưởng Giao thông BRI tại Bắc Kinh tháng 2/2025 đã thông qua “Khung Hợp tác logistics xuyên Á – Phi”, một cơ chế mới được đánh giá là giúp Bắc Kinh kiểm soát và chuẩn hóa dòng vận tải khu vực theo các chuẩn mực do Trung Quốc đặt ra.
Trung Quốc cũng tận dụng các cơ chế tiểu đa phương để định hình cấu trúc khu vực. Tại Mekong – Lan Thương, Trung Quốc tiếp tục giữ vai trò tài trợ hạ tầng và điều phối lưu vực sông. Trong khi đó, tại SCO (Tổ chức Hợp tác Thượng Hải), Trung Quốc cùng Nga đề xuất mở rộng mô hình “an ninh tích hợp” bao gồm cả kinh tế – năng lượng – an ninh mạng. Trung Quốc cũng đẩy mạnh hợp tác trong RCEP và vận động khởi động đàm phán giai đoạn 2 về hợp tác tài chính và chuyển đổi số trong hiệp định này. Những bước đi này củng cố vị thế của Trung Quốc như một quốc gia chủ động kiến tạo trật tự khu vực dựa trên “luật chơi châu Á”.
Các biểu hiện này cho thấy chiến lược ngoại giao đa phương của Trung Quốc đang bước sang giai đoạn ba: từ “đồng tham dự” sang “đồng kiến tạo”, và nay là “dẫn dắt thiết chế”. Bắc Kinh không còn chỉ tìm cách mở rộng tiếng nói trong các thiết chế hiện hữu mà đang xây dựng một hệ sinh thái thể chế song song mang màu sắc Trung Quốc, đáp ứng nhu cầu của các nước đang phát triển, đồng thời từng bước thách thức tính hợp pháp và hiệu quả của trật tự toàn cầu do phương Tây kiến tạo sau Chiến tranh Lạnh.
Đối ngoại của Trung Quốc trong sáu tháng đầu năm 2025 cho thấy sự mở rộng cả về chiều rộng địa lý lẫn chiều sâu chiến lược. Thay vì tập trung vào các trọng điểm quen thuộc, Bắc Kinh thể hiện rõ vai trò toàn cầu hóa chính sách đối ngoại thông qua: (i) đa dạng hóa công cụ và đối tượng can dự; (ii) tích hợp linh hoạt giữa ngoại giao song phương – đa phương – nhân dân; (iii) thiết lập hình ảnh kiến tạo thay vì chỉ phản ứng. Những biểu hiện này là minh chứng cụ thể cho việc Trung Quốc đang chuyển từ một nền ngoại giao vị thế sang nền ngoại giao kiến tạo trật tự quốc tế mới.
Dự báo triển vọng chính sách ngoại giao Trung Quốc trong nửa cuối năm 2025
Trong bối cảnh trật tự thế giới tiếp tục phân hóa, cạnh tranh chiến lược gia tăng và các thể chế quốc tế suy yếu về hiệu lực điều phối, chính sách ngoại giao của Trung Quốc trong nửa cuối năm 2025 được dự báo sẽ tiếp tục vận động theo hướng “chủ động định hình, đa tầng liên kết và kiểm soát rủi ro”, với các điều chỉnh quan trọng nhằm bảo vệ lợi ích cốt lõi và nâng cao vị thế trong cấu trúc quốc tế đa trung tâm. Phần phân tích dưới đây sẽ trình bày ba hướng dự báo chính, gắn kết với bối cảnh toàn cầu và nội bộ Trung Quốc, từ đó phác họa các kịch bản chiến lược mà Bắc Kinh có thể theo đuổi.
Duy trì ổn định “vành đai lân cận” trong bối cảnh điểm nóng địa chính trị gia tăng
Trong nửa cuối năm 2025, Trung Quốc được dự báo sẽ tiếp tục đặt ưu tiên cao vào việc kiểm soát các rủi ro chiến lược tại khu vực “vành đai lân cận”, đặc biệt tại các điểm nóng như eo biển Đài Loan, Biển Đông và bán đảo Triều Tiên những khu vực đang chứng kiến sự gia tăng hiện diện quân sự của Mỹ và các đồng minh. Việc Washington mở rộng hợp tác quốc phòng với Nhật Bản và Philippines, triển khai khí tài hiện đại, cùng các hoạt động diễn tập chung trong chuỗi đảo thứ nhất đã làm gia tăng sức ép lên không gian chiến lược của Bắc Kinh.
Đáp lại, Trung Quốc nhiều khả năng vẫn theo đuổi cách tiếp cận “kiềm chế va chạm trực tiếp” tránh tạo ra cớ cho các phản ứng cứng rắn từ liên minh an ninh do Mỹ dẫn dắt. Trong Biển Đông, Bắc Kinh sẽ tiếp tục tận dụng các cơ chế khu vực như đàm phán Bộ Quy tắc Ứng xử (COC) với ASEAN để vừa định hình luật chơi, vừa kéo giãn sự đồng thuận nội khối. Trên bán đảo Triều Tiên, Trung Quốc có thể nối lại các kênh tham vấn ba bên với Hàn Quốc và Nga nhằm giảm thiểu nguy cơ hình thành liên minh ba trụ Mỹ – Hàn – Nhật có tính răn đe cao.
Ở hướng Tây, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ tiếp tục mở rộng ảnh hưởng tại Trung Á thông qua Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) nền tảng đa phương ngày càng mang tính bán thể chế với vai trò ngày càng rõ nét về an ninh và phát triển khu vực. Bắc Kinh đẩy mạnh hỗ trợ kỹ thuật chống khủng bố, đào tạo lực lượng và tăng cường chia sẻ thông tin với các nước thành viên như Uzbekistan, Tajikistan và Kazakhstan trong đó có cả việc tái khởi động các chương trình an ninh biên giới từng bị gián đoạn sau đại dịch. Đồng thời, với Pakistan và Afghanistan hai quốc gia được coi là “vành đai đệm chiến lược” án ngữ phía Tây Tân Cương, Trung Quốc không chỉ viện trợ an ninh mà còn khởi động trở lại một số hợp phần của Hành lang Kinh tế Trung Quốc – Pakistan (CPEC), như đường cao tốc Gilgit và dự án mạng lưới giám sát khu vực Gwadar, vừa phục vụ mục tiêu phát triển, vừa là công cụ kiểm soát an ninh mềm.
Chiến lược ngoại giao vùng biên của Trung Quốc trong giai đoạn này cho thấy sự chuyển dịch rõ nét sang chủ động tạo hình ổn định, trong đó việc thiết lập ảnh hưởng thông qua viện trợ, cơ chế khu vực và đồng bộ hạ tầng an ninh là phương tiện chủ đạo. Mục tiêu cốt lõi vẫn là bảo vệ không gian phát triển bên trong Trung Quốc, ngăn chặn các rủi ro lan truyền từ các điểm nóng cận biên như Hồi giáo cực đoan, xung đột sắc tộc, hay sự can thiệp của các thế lực bên ngoài. Đồng thời, Bắc Kinh cũng tìm cách gia tăng tính chủ động trong việc xác lập các chuẩn mực và diễn ngôn khu vực bao gồm khái niệm an ninh không liên minh, kiểm soát khủng hoảng mềm và hợp tác kỹ thuật số có điều kiện nhằm dần thay thế ảnh hưởng của các mô hình do phương Tây dẫn dắt.
Tái khẳng định và mở rộng định nghĩa về “lợi ích cốt lõi”: Từ lãnh thổ sang công nghệ và chuẩn mực toàn cầu
Trong nửa cuối năm 2025, Trung Quốc được dự báo sẽ tiếp tục mở rộng khái niệm “lợi ích cốt lõi” từ các vấn đề lãnh thổ truyền thống như Đài Loan, Tân Cương và Tây Tạng sang các lĩnh vực công nghệ cao, dữ liệu số và năng lượng chiến lược. Đây là sự dịch chuyển quan trọng trong tư duy đối ngoại của Bắc Kinh từ bảo vệ biên giới địa lý sang bảo vệ biên giới công nghệ và chủ quyền kỹ thuật số. Với cách tiếp cận này, Trung Quốc không chỉ bảo vệ quyền kiểm soát nội bộ, mà còn hướng tới định hình lại các luật chơi toàn cầu theo hướng phù hợp với lợi ích phát triển lâu dài của mình.
Trong thực tiễn, sự mở rộng này thể hiện rõ qua việc Bắc Kinh tăng cường các biện pháp kiểm soát đầu tư nước ngoài vào công nghệ lõi như bán dẫn, AI, lượng tử, đẩy mạnh hỗ trợ nội địa hóa sản xuất và thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong nước. Những công cụ này được gắn kết chặt chẽ với chính sách ngoại giao kinh tế, khoa học – công nghệ và cả định hình chuẩn mực quốc tế. Cụ thể, Trung Quốc đang chủ động thúc đẩy thiết lập các “chuẩn công nghệ không phương Tây” thông qua các khuôn khổ như BRICS+, Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), và Diễn đàn BRI, nhằm tập hợp sự ủng hộ của các nước đang phát triển trong cạnh tranh thể chế với phương Tây.
Cùng lúc, Bắc Kinh sẽ phản ứng mạnh mẽ với các hành động bị coi là đe dọa đến lợi ích cốt lõi mở rộng này chẳng hạn như việc EU áp thuế chống trợ cấp đối với xe điện Trung Quốc, hay Mỹ tiếp tục siết chặt kiểm soát xuất khẩu chip cao cấp. Các phản ứng này không chỉ dừng ở ngoại giao phản đối, mà còn bao gồm các biện pháp kinh tế đối ứng, gia tăng trợ cấp trong nước, và thúc đẩy xây dựng chuỗi cung ứng độc lập để giảm phụ thuộc vào các nền kinh tế phát triển. Điều đó phản ánh một chiến lược toàn diện: chuyển từ “bảo vệ” sang “tạo lập” không gian chiến lược cho phát triển dài hạn trong bối cảnh thế giới ngày càng phân mảnh về công nghệ và quyền lực quy chuẩn.
Chủ động mở rộng ảnh hưởng trong cấu trúc quốc tế đa trung tâm: Từ phòng thủ sang kiến tạo
Nửa cuối năm 2025 đánh dấu bước chuyển tư thế “kiến tạo trật tự” trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Sau khi củng cố ảnh hưởng thông qua các sáng kiến như Diễn đàn Vành đai và Con đường (BRF) và Diễn đàn Phát triển Toàn cầu (GDI), Bắc Kinh được kỳ vọng sẽ tăng tốc thể chế hóa vai trò như một trung tâm quyền lực mới trong cấu trúc quốc tế đa cực. Việc chủ trì các sự kiện đa phương quy mô lớn, thúc đẩy hình ảnh “cường quốc kiến tạo hòa bình” là một phần trong nỗ lực dài hạn nhằm làm đối trọng với G7, NATO và các thể chế do phương Tây dẫn dắt.
Một trọng tâm quan trọng là vai trò trung gian trong các điểm nóng toàn cầu từ Ukraine, Trung Đông đến Myanmar hoặc Sudan nơi phương Tây ngày càng phân hóa chiến lược. Trung Quốc có thể đề xuất các cơ chế đối thoại ba bên như Trung – Nga – Ukraine hoặc Trung – ASEAN – Myanmar, qua đó thể hiện vị thế trung lập tương đối và khả năng môi giới. Thành công trong các sáng kiến này sẽ giúp Bắc Kinh củng cố hình ảnh là một người kiến tạo trật tự thay thế, phù hợp với mục tiêu dài hạn định hình luật chơi toàn cầu.
Song song, Trung Quốc tiếp tục mở rộng mạng lưới “hợp tác phi phương Tây” thông qua các trục hợp tác kinh tế với Nam bán cầu gồm châu Phi, Mỹ Latinh và Trung Đông với ba công cụ chính: thúc đẩy thanh toán thương mại bằng Nhân dân tệ (RMB), ký kết FTA song phương, và triển khai các quỹ đầu tư hạ tầng. Mạng lưới này nhằm giảm phụ thuộc vào hệ thống tài chính phương Tây và từng bước xây dựng hệ sinh thái phát triển theo định hướng Trung Quốc.
Tuy nhiên, mức độ thành công của chiến lược này phụ thuộc lớn vào năng lực ổn định nội bộ của Bắc Kinh: duy trì đà tăng trưởng, kiểm soát thất nghiệp và ổn định kỳ vọng thị trường. Ngoài ra, khả năng duy trì quan hệ bền vững với các đối tác chủ chốt như ASEAN, EU và Ấn Độ sẽ quyết định phạm vi ảnh hưởng toàn cầu thực chất của Trung Quốc.
Kết luận
Sáu tháng đầu năm 2025 đánh dấu giai đoạn hoạt động ngoại giao đặc biệt sôi động và định hướng chiến lược rõ nét của Trung Quốc trong bối cảnh môi trường quốc tế tiềm ẩn nhiều bất định. Dưới sức ép từ cạnh tranh địa chính trị với Mỹ, bất ổn tại nhiều khu vực và nhu cầu phục hồi kinh tế hậu COVID-19, chính sách đối ngoại của Bắc Kinh thể hiện ba mục tiêu cốt lõi.
Thứ nhất, Bắc Kinh ưu tiên ổn định môi trường khu vực và kiểm soát rủi ro cạnh tranh, nhất là với các cường quốc như Mỹ, Nhật Bản và Ấn Độ, nhằm tạo dư địa cho phục hồi và điều chỉnh kinh tế trong nước.
Thứ hai, Trung Quốc chủ động bảo vệ các lợi ích cốt lõi về công nghệ, chuỗi cung ứng và chủ quyền, đặc biệt là trong bối cảnh gia tăng áp lực từ các lệnh kiểm soát xuất khẩu công nghệ cao và các đòn trừng phạt tài chính của phương Tây.
Thứ ba, mang tính dài hạn, là nỗ lực tái định vị vai trò của Trung Quốc như một bên kiến tạo trong trật tự quốc tế, thông qua việc mở rộng hiện diện thể chế và thúc đẩy các chuẩn mực thay thế hệ thống do phương Tây thiết lập.
Về biểu hiện, Trung Quốc triển khai ngoại giao một cách đồng bộ trên cả ba tầng: song phương, khu vực và toàn cầu. Trên bình diện song phương, Bắc Kinh thúc đẩy đối thoại “kiểm soát đối đầu” với Washington, gia tăng tiếp xúc cấp cao tại Đông Nam Á, Trung Đông và Mỹ Latinh. Trên phương diện khu vực và tiểu đa phương, Trung Quốc đẩy mạnh vai trò tại SCO, BRICS+ và ASEAN+3, trong khi khởi xướng nhiều sáng kiến mới như Quỹ Ổn định Kinh tế Toàn cầu hay Đối thoại An ninh Biển Đông không chính thức. Trên bình diện toàn cầu, Bắc Kinh tích cực sử dụng các diễn đàn như Diễn đàn Bác Ngao, Hội nghị Hương Sơn, Thượng đỉnh Trung Quốc – CELAC, và Diễn đàn Trung Quốc – Thế giới Hồi giáo để quảng bá hình ảnh một Trung Quốc đối thoại, kết nối và không áp đặt.
Một xu hướng đáng chú ý là việc Trung Quốc kết hợp linh hoạt giữa ngoại giao chính thống (chính phủ – chính phủ), ngoại giao nhân dân (giao lưu học thuật, học bổng, truyền thông quốc tế) và ngoại giao thể chế (dẫn dắt thiết lập quy chuẩn, tiêu chuẩn mới). Điều này phản ánh một nền ngoại giao chuyển dịch từ thế thủ sang thế chủ động, từ vai trò phản ứng sang vai trò định hình không gian quốc tế.
Nhìn về phía trước, trong nửa cuối năm 2025, ngoại giao Trung Quốc nhiều khả năng sẽ tiếp tục đi theo định hướng “đa tuyến song hành”: vừa duy trì ổn định các mối quan hệ chủ chốt, đặc biệt với Mỹ, EU, và ASEAN, vừa mở rộng ảnh hưởng về phía Nam toàn cầu, nơi Bắc Kinh đang tập trung xây dựng hình ảnh là đối tác phát triển đáng tin cậy. Tuy nhiên, Bắc Kinh cũng đối diện với thách thức không nhỏ, bao gồm sự hoài nghi về ý đồ chiến lược, cạnh tranh công nghệ gay gắt với phương Tây, và áp lực gia tăng từ nội bộ về tăng trưởng và thể chế minh bạch.
Tổng thể, chính sách đối ngoại của Trung Quốc trong nửa đầu năm 2025 phản ánh sự điều chỉnh nhạy bén giữa nhu cầu kiềm chế rủi ro chiến lược và tham vọng mở rộng ảnh hưởng trong không gian quốc tế đang phân mảnh, qua đó định hình một mô hình ngoại giao có tính kiến tạo, kết nối và lựa chọn trọng điểm./.
Hết
Tác giả: Trương Quốc Lượng
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
[1] Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China. (2025). “Foreign Ministry Spokesperson Lin Jian’s regular press conference on June 11, 2025”. https://www.mfa.gov.cn/eng/wjbzhd/202506/t20250611_11646041.html
[2] Reuters. (2025). “China’s vice president visits Spain as mutual courtship blossoms”. https://www.reuters.com/world/china/chinas-vice-president-visits-spain-mutual-courtship-blossoms-2025-06-10/
[3] Wall Street Journal. (2025). “How did Trump’s team get to a 245% tariff level for China? Is that new? The Wall Street JJourna”. https://www.wsj.com/livecoverage/stock-market-trump-tariffs-trade-war-04-16-25/card/how-did-trump-s-team-get-to-a-245-tariff-level-for-china-is-that-new–G1hvNFzyOCp1k1ZFlUbJ
[4] Peoples Dispatch. (2025). “China deepens Latin America ties with CELAC meeting in Beijing”. Peoples Dispatch. https://peoplesdispatch.org/2025/05/14/china-deepens-latin-america-ties-with-celac-meeting-in-beijing/
[5] Offshore Engineer Magazine. (2025). “China’s ENN, Zhenhua Oil ink LNG supply deals with ADNOC”. Offshore Engineer Magazine. https://www.oedigital.com/news/524846-china-s-enn-zhenhua-oil-ink-lng-supply-deals-with-adnoc=
[6] Nguyễn Tùng. (2023). “Huawei mở rộng trung tâm dữ liệu đám mây tại Saudi Arabia”. Bnews. https://bnews.vn/huawei-mo-rong-trung-tam-du-lieu-dam-may-tai-saudi-arabia/305422.html bnews.vn+4bnews.vn+4bnews.vn+4
[7] Ministry of Energy of the Republic of Kazakhstan. (2025). “Power Central Asia – China 2025: 1st Regional Energy Forum, 16–17 June 2025, Astana”. https://www.pca2025.kz/
