Năm 2023, Ấn Độ tiếp tục ưu tiên quyền tự chủ chiến lược và theo đuổi lợi ích quốc gia của mình. Họ tìm cách duy trì việc ra quyết định chính sách đối ngoại độc lập trong khi hợp tác với nhiều quốc gia và cường quốc toàn cầu khác nhau. Trong bối cảnh các nước lớn đang tập trung sự quan tâm của họ vào khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, Ấn Độ cũng xác định mối ưu tiên và tìm cách tăng cường sự tham gia của mình với các nước trong khu vực này. Nhằm mục đích thúc đẩy một trật tự dựa trên luật lệ, tự do hàng hải và thương mại cởi mở ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Sự tham gia của Ấn Độ vào Bộ Tứ (bao gồm Ấn Độ, Mỹ, Nhật Bản và Australia) nhấn mạnh cam kết của nước này đối với an ninh và ổn định của khu vực. Bên cạnh đó, Ấn Độ tiếp tục tập trung vào hợp tác khu vực ở Nam Á và khu vực lân cận mở rộng. Nhằm mục đích thúc đẩy kết nối, hội nhập kinh tế và giao lưu thông qua các nền tảng như SAARC, BIMSTEC và Hiệp hội Vành đai Ấn Độ Dương (IORA). Tuy nhiên, những thách thức trong việc giải quyết xung đột và giải quyết những khác biệt chính trị giữa các nước trong khu vực vẫn tồn tại.
Như vậy, quan hệ nước lớn của Ấn Độ trong năm vừa qua được biểu hiện như thế nào? Điều đó có liên hệ gì với sự gia tăng sức mạnh tổng hợp của cường quốc Nam Á này trong năm 2023?
Thực tiễn triển khai chính sách ngoại giao nước lớn của Ấn Độ trong năm 2023
Quan hệ Ấn Độ – Mỹ
Tham vọng toàn cầu của Ấn Độ đang được hưởng lợi từ thực tế địa chính trị và chiến lược lớn của Mỹ. Mỹ từ thời Tổng thống Bill Clinton đã ủng hộ mối quan hệ đối tác bền chặt với Ấn Độ. Đến nay, nước Mỹ thời Tổng thống Mỹ Joe Biden lại đặc biệt đặt cược chiến lược vào Ấn Độ. Năm 2023 ghi nhận đầy những tín hiệu mạnh mẽ: chuyến thăm cấp nhà nước tới Mỹ của Thủ tướng Modi vào tháng 6 và chuyến thăm Ấn Độ vào tháng 9 của ông Biden, với những kết quả thực chất, đặc biệt về quốc phòng và công nghệ.
Vào thời điểm Mỹ tìm cách từ chối cung cấp công nghệ cao cấp cho đối thủ cạnh tranh là Trung Quốc, Washington dường như sẵn sàng chia sẻ viên ngọc quý về công nghệ dân sự và quân sự của mình với một đồng minh phi an ninh là Ấn Độ. Mỹ muốn thuyết phục các nước trên thế giới rằng có một lựa chọn thay thế cho Trung Quốc, và đó là Ấn Độ. Là quốc gia duy nhất có hơn một tỷ dân, Ấn Độ thường được coi là đối thủ tiềm năng lớn nhất của Trung Quốc ở châu Á. Thành tích dân chủ, tiềm năng kinh tế và quyền lực mềm của Ấn Độ được phản ánh trong viện trợ phát triển trên khắp châu Á và châu Phi cũng khiến nước này trở thành một lựa chọn thay thế cho Trung Quốc. Ngoài ra, Mỹ còn mong muốn loại bỏ Ấn Độ khỏi sự hợp tác với Nga trong lĩnh vực quốc phòng. Đặc biệt, Ấn Độ là cầu nối quan trọng tới miền Nam toàn cầu của Mỹ.
Trong vài năm qua, Ấn Độ đã tăng cường cam kết song phương không chỉ với Mỹ và các đồng minh an ninh của nước này ở châu Âu và châu Á mà còn với các nước ở Trung Đông, châu Phi và Đông Nam Á.
Ấn Độ và UAE đã ký một hiệp định thương mại tự do và New Delhi đang đàm phán với Israel về một hiệp định khác như vậy. Mối quan hệ kinh tế và an ninh của Ấn Độ với Ai Cập và Saudi Arabia ngày càng sâu sắc.
Ấn Độ cũng đã tăng cường bán hàng quốc phòng, tăng cường kết nối khu vực và tăng cường các cam kết ngoại giao cấp cao với Đông Nam Á. Cuộc khảo sát “Tình hình Đông Nam Á” năm 2022 xếp Ấn Độ ở vị trí đối tác được lựa chọn ở vị trí thứ ba, sau Mỹ và Trung Quốc. Học thuyết về quyền tự chủ chiến lược của Ấn Độ thu hút một khu vực, tuy cảnh giác trước sự thống trị về kinh tế và quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc, nhưng lại muốn tránh đứng về bên nào trong cuộc cạnh tranh ngang hàng giữa Mỹ và Trung Quốc.
Cả Trung Đông và Đông Nam Á đều quan trọng đối với chiến lược lớn của Mỹ và châu Âu – Trung Quốc đã mở rộng xâm nhập vào các khu vực này và mối quan hệ chặt chẽ hơn của Ấn Độ với các khu vực này được hoan nghênh.
Quan hệ Ấn Độ – Nga
Trong suốt Chiến tranh Lạnh, Ấn Độ là nước lãnh đạo có nguyên tắc của phong trào không liên kết. Nền tảng trong chính sách đối ngoại của Ấn Độ, lần đầu tiên được nêu rõ bởi cựu thủ tướng Ấn Độ Jawaharlal Nehru, là các cường quốc không bao giờ nên xác định lợi ích hoặc chính sách của Ấn Độ. Ấn Độ đã kiên trì với tầm nhìn này thông qua việc từ chối hy sinh mối quan hệ với Nga vì cuộc chiến ở Ukraine. Thay vào đó, họ đã lợi dụng các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga bằng cách mua số lượng lớn dầu giá rẻ. Vào năm 2022, Ấn Độ từ chỗ gần như không nhập khẩu dầu của Nga đã chuyển sang nhập khẩu hơn 1 triệu thùng mỗi ngày, mức giá đã bị chế độ trừng phạt giảm xuống[1]. Đến cuối năm 2022, Ấn Độ đã nhập khẩu lượng dầu thô của Nga gấp 33 lần so với một năm trước đó[2]. (Một số hàng nhập khẩu này sau đó được tái xuất khẩu sang Châu Âu[3].)
Một số nhà lãnh đạo phương Tây không hài lòng khi Ấn Độ gián tiếp tài trợ cho cuộc chiến của Nga, nhưng như Bộ trưởng Ngoại giao Ấn Độ S. Jaishankar đã chỉ ra, khả năng phương Tây trả giá cao hơn cho năng lượng của mình là một điều xa xỉ mà Ấn Độ không có. Ấn Độ là nước tiêu thụ năng lượng lớn thứ ba trên thế giới và phần lớn năng lượng này được nhập khẩu[4]. Jaishankar nói: “Tôi có một đất nước có thu nhập bình quân đầu người là hai nghìn đô la, đây không phải là những người có đủ khả năng chi trả cho giá năng lượng cao hơn”[5].
Việc theo đuổi lợi ích cá nhân là đặc điểm trong chính sách đối ngoại của New Delhi. Nước này giữ thái độ trung lập trong cuộc chiến ở Ukraine, không lên án Nga cũng như không đổ lỗi cho nước này về cuộc chiến. Nước này đã bỏ phiếu trắng đối với mọi nghị quyết của Liên hợp quốc liên quan đến Ukraine kể từ tháng 3/2022, bao gồm cả những nghị quyết yêu cầu Nga rút quân hoặc lên án chiến tranh và sáp nhập các lãnh thổ của Ukraine[6].
Sự phụ thuộc của Ấn Độ vào vũ khí của Nga, hoài niệm về sự hỗ trợ của Liên Xô dành cho Ấn Độ và mong muốn không chứng kiến Nga sụp đổ với tư cách một cường quốc cũng khiến New Delhi không muốn xa lánh Moscow.
Moscow tiếp tục là nhà cung cấp vũ khí lớn nhất cho Ấn Độ ngay cả khi Ấn Độ đang dần đa dạng hóa nguồn vũ khí. Từ năm 2017 đến 2022, Ấn Độ mua nhiều vũ khí Nga hơn bất kỳ nước nào khác[7]. Ấn Độ dựa vào Nga để cung cấp các thành phần thiết yếu của một số hệ thống vũ khí tiên tiến, bao gồm máy bay chiến đấu, tên lửa hành trình, tàu ngầm và các phương tiện tác chiến trên bộ. Hiện họ cũng đang mua các hệ thống phòng không S-400, tàu khu trục tàng hình và tàu ngầm hạt nhân của Nga, những hệ thống này sẽ đảm bảo sự phụ thuộc vào công nghệ và bảo trì của Nga trong những năm tới[8].
Tuy nhiên, thị phần của Nga trong kho vũ khí của Ấn Độ đã giảm do Ấn Độ tăng cường buôn bán vũ khí với Pháp và Mỹ cũng như đầu tư vào sản xuất vũ khí trong nước[9]. Trong khi đó, cuộc chiến ở Ukraine càng thúc đẩy Ấn Độ đa dạng hóa nguồn vũ khí khi Nga gặp khó khăn trong việc đáp ứng nguồn cung do nỗ lực chiến tranh và các lệnh trừng phạt đối với xuất khẩu chất bán dẫn của nước này[10].
Việc Ấn Độ quan tâm đến việc duy trì mối quan hệ với Nga không có nghĩa là nước này thờ ơ với bạo lực ở Ukraine. Tại Hội nghị thượng đỉnh G7 vào tháng 5/2023, Thủ tướng Narendra Modi đã đảm bảo với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky rằng Ấn Độ sẽ làm “mọi thứ có thể” để giúp mang lại hòa bình cho Ukraine[11]. Một năm trước đó, bên lề Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) vào tháng 9/2022, Modi đã nhẹ nhàng khiển trách Tổng thống Nga Vladimir Putin, nói rằng “Tôi biết rằng thời đại ngày nay không phải là thời đại của chiến tranh”[12]. Tính trung lập của New Delhi đã khiến nước này trở thành một lựa chọn khả thi cho vai trò hòa giải giữa Nga, Ukraine và phương Tây. Ví dụ, các nhà lãnh đạo Brazil và Mexico đã chỉ định ông Modi là người có thể làm trung gian hòa giải cho các kế hoạch hòa bình của họ[13].
Ấn Độ có thể là cường quốc mới nổi quan trọng nhất có thiện cảm với Nga, nếu chỉ vì quy mô và sức mạnh kinh tế của nước này. Cho dù Ấn Độ có đóng vai trò gì trong nỗ lực hòa bình giữa Nga và Ukraine thì gần như chắc chắn nước này sẽ không tham gia liên minh chống Nga của phương Tây. “Tôi vẫn muốn thấy một thế giới dựa trên quy tắc nhiều hơn”, Jaishankar nói với New York Times , “nhưng khi mọi người bắt đầu ép bạn nhân danh một mệnh lệnh dựa trên quy tắc để từ bỏ, thỏa hiệp về những lợi ích rất sâu sắc. Ở giai đoạn đó, tôi e rằng việc tranh chấp điều đó là rất quan trọng.”[14]
“Mối quan tâm sâu sắc” của Ấn Độ trong trường hợp này là bác bỏ việc phương Tây cô lập Nga, điều mà New Delhi lo ngại sẽ đẩy Moscow đến gần Trung Quốc hơn nữa. Hơn nữa, về lâu dài, Ấn Độ tìm cách duy trì vị thế cường quốc của Nga, một phần vì điều này sẽ giúp đảm bảo một trật tự đa cực toàn cầu, điều mà Ấn Độ coi là cần thiết cho sự phát triển ảnh hưởng của chính mình[15].
Cách tiếp cận của Ấn Độ với Trung Quốc
Bất chấp sự khó chịu, Washington đã chấp nhận lập trường của Ấn Độ đối với Nga. Thay vào đó, dựa vào mối quan hệ gần gũi hơn với New Delhi, Washington tìm cách tác động vào mối quan hệ giữa Ấn Độ với Trung Quốc. Ấn Độ ngày càng hợp tác với Hoa Kỳ về quốc phòng và coi tư cách thành viên của mình trong Đối thoại An ninh Tứ giác (Bộ tứ) với Australia, Nhật Bản và Hoa Kỳ là trụ cột trong chiến lược khu vực nhằm cân bằng Trung Quốc.
Vào tháng 6/2023, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã đón tiếp ông Modi trong chuyến thăm cấp nhà nước. Hai nhà lãnh đạo tuyên bố Mỹ và Ấn Độ sẽ hợp tác sản xuất động cơ phản lực cho máy bay chiến đấu, đánh dấu bước phát triển mang tính lịch sử trong việc chia sẻ công nghệ[16]. Ấn Độ cũng trở thành nước không phải đồng minh đầu tiên nhận được máy bay không người lái Predator có vũ trang của Mỹ – một thỏa thuận được đàm phán dưới thời chính quyền của cựu tổng thống Donald Trump[17]. Hai nước cũng đã ký một loạt thỏa thuận mới về công nghệ chiến lược, hợp tác không gian và chuỗi cung ứng khoáng sản.
Trong chiến lược dài hạn của mình, Trung Quốc được xem là một mối đe dọa tiềm tàng đối với lợi ích quốc gia của Ấn Độ. Về mặt địa chính trị, Trung Quốc và Ấn Độ là hai quốc gia đông dân nhất không chỉ ở châu Á mà trên thế giới, và căng thẳng giữa hai nước đã nóng lên trong vài năm qua. Ví dụ, vào năm 2020, các cuộc tuần tra cạnh tranh của Trung Quốc và Ấn Độ đã tiến vào lãnh thổ tranh chấp dọc biên giới của họ, gây ra giao tranh giữa quân đội hai nước.
Trong khi đó, chính quyền Biden đã đầu tư rất nhiều vào quan hệ đối tác với New Delhi. Về mặt quân sự, Ấn Độ nghiêng về phía Mỹ và tham gia hợp tác quốc phòng chặt chẽ hơn một cách đều đặn. Quân đội Mỹ và Ấn Độ thường xuyên tổ chức các cuộc tập trận quân sự và đối thoại quốc phòng. Họ chia sẻ thông tin tình báo và hợp tác về an ninh hàng hải ở khu vực Ấn Độ Dương. Giống như Mỹ, Ấn Độ coi Bộ tứ là một nền tảng quan trọng để giải quyết các thách thức an ninh khu vực ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Ấn Độ cũng ngày càng liên kết với Hoa Kỳ về phát triển công nghệ. Sáng kiến về Công nghệ quan trọng và mới nổi (iCET), được triển khai vào tháng 5/2022, cung cấp khuôn khổ để Washington và New Delhi hợp tác phát triển hệ thống công nghệ, bao gồm chất bán dẫn, công nghệ viễn thông và trí tuệ nhân tạo. Ấn Độ cũng đã trở thành đối tác thương mại gần gũi hơn với phương Tây hơn là với Trung Quốc. Năm 2019, họ đã rời khỏi các cuộc đàm phán về Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) và hiện đang tham gia vào một số trụ cột trong Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (IPEF) của chính quyền Biden. Ấn Độ sẽ được hưởng lợi từ kế hoạch “giảm thiểu rủi ro” từ chuỗi cung ứng của Trung Quốc nếu nước này có thể nhận ra tiềm năng của mình như một cường quốc sản xuất và xây dựng chuỗi giá trị có thể cạnh tranh với Trung Quốc[18].
Tuy nhiên, hợp tác Mỹ-Ấn cũng có những giới hạn của nó. Ấn Độ đôi khi được coi là “mắt xích yếu nhất của Bộ tứ” vì ngần ngại cam kết đầy đủ về hợp tác an ninh tập thể. Là thành viên duy nhất của Quad có chung đường biên giới với Trung Quốc, Ấn Độ cảnh giác với việc tập trung quá nhiều vào an ninh và có xu hướng ưu tiên các nỗ lực của Quad về viện trợ nhân đạo, y tế toàn cầu, phát triển công nghệ mới và nhận thức về hàng hải[19]. Ấn Độ cũng phản đối các bước tiến tới khả năng tương tác sâu sắc với lực lượng quân sự Mỹ vì lo ngại rằng những bước này sẽ làm xói mòn quyền tự chủ của nước này[20].
Các nhà lãnh đạo Ấn Độ coi hợp tác quốc phòng với Mỹ như một phương tiện để có được công nghệ tốt hơn và cơ sở công nghiệp quốc phòng vững mạnh. Họ muốn những thứ này để có thể tự vệ chứ không phải để hỗ trợ Washington chống lại Trung Quốc. Nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan, Ấn Độ gần như chắc chắn sẽ không cùng Mỹ bảo vệ Đài Loan bằng lực lượng quân sự[21].
Hơn nữa, những lo ngại về an ninh của Ấn Độ đối với Trung Quốc không ngăn cản nước này hợp tác với Trung Quốc thông qua BRICS và SCO – hai nhóm mà Ấn Độ coi trọng trong việc thiết lập chương trình nghị sự toàn cầu. Ấn Độ sẽ tiếp tục xác định là “tiếng nói của miền Nam toàn cầu” và ủng hộ một hệ thống quốc tế toàn diện hơn, trong đó các nước đang phát triển có nhiều đại diện hơn trong việc định hình trật tự quốc tế[22].
Ấn Độ ngày càng liên kết với Mỹ trong vấn đề Trung Quốc, nhưng Ấn Độ không hoàn toàn đứng về phía Washington.
Thực tiễn ngoại giao láng giềng của Ấn Độ
Với “chính sách láng giềng trước tiên”, Ấn Độ đầu tư gần 10 tỷ USD vào bốn quốc gia láng giềng là Nepal, Bangladesh, Afghanistan, Sri Lanka; Myanmar có triển vọng sẽ là nước láng giềng thứ năm nhận khoản đầu tư này[23]. Ấn Độ nỗ lực tiếp cận với các nước này bằng nhiều cách khác nhau, như tiến hành các chuyến thăm ngoại giao đến Mauritius và Seychelles vào năm 2015, ký kết thỏa thuận phát triển căn cứ hải quân trên hòn đảo Assumption với Seychelles, tham gia phát triển cảng Chabahar của Iran[24]. Ở Ấn Độ Dương, Ấn Độ đầu tư vào các dự án lớn nhất ở Mauritius và Seychelles cùng các dự án quan trọng khác ở Indonesia và Malaysia tập trung chủ yếu vào đường sắt và đường bộ. Nhiều quốc gia ở Ấn Độ Dương bắt đầu thận trọng hơn với các khoản vay đến từ Trung Quốc. Sự hiện diện của Ấn Độ tại đây đã góp phần đáp ứng mong mỏi đối với nhu cầu phát triển kết cấu hạ tầng mà không phải rơi vào bẫy nợ. Hiện nay, Ấn Độ đã kêu gọi các đối tác bên ngoài, như Nhật Bản và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tham gia chiến lược phát triển các dự án kết cấu hạ tầng xuyên biên giới nhằm tăng cường mối liên kết với các nước láng giềng nhỏ hơn. Trong vòng năm năm trở lại đây, Ấn Độ đã hỗ trợ Sri Lanka xây dựng 45.000 căn nhà cho người dân; tiếp tục các dự án xây dựng trường học ở Nepal và Bhutan. Ấn Độ đang sử dụng những phương pháp có hiệu quả để cải thiện quy trình của các dự án đầu tư tại các nước láng giềng, trong đó tính đến khả năng tồn tại, tính khả thi, cách thức tiến hành và sự ổn định tài chính, từ đó góp phần củng cố vị thế trong khu vực[25].
Trong khi đó, ở Biển Đông, Ấn Độ không ngừng gia tăng kết nối với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) thông qua ngoại giao nhân dân, kết nối kết cấu hạ tầng, kết nối thương mại và hợp tác quân sự. Ấn Độ cũng đưa ra các tuyên bố mạnh mẽ về việc tôn trọng chủ quyền biển, đảo của các nước trong khu vực và luật pháp quốc tế về biển.
Với tư cách là nước tổ chức cuộc tập trận thường niên Malabar với Mỹ và Nhật Bản, Ấn Độ chính thức mời Australia tham gia cuộc tập trận năm 2020. Đây là lần đầu tiên Australia quay trở lại cuộc tập trận này kể từ lần tham gia năm 2007 bị Trung Quốc phản đối. Với động thái trên, Ấn Độ dường như muốn truyền đi một thông điệp rằng, Nhóm “Bộ Tứ” (hay còn gọi là nhóm QUAD, bao gồm các nước Mỹ, Australia, Nhật Bản, Ấn Độ) sẽ tạo một nền tảng an ninh vững chắc trong khu vực, ngăn chặn mọi ý đồ bành trướng của bất cứ quốc gia nào[26].
Sức mạnh tổng hợp của Ấn Độ dưới tác động của ngoại giao nước lớn năm 2023
Tương tác giữa quá trình gia tăng tiềm lực đất nước với thực tiễn cura hoạt động ngoại giao thể hiện ở các vấn đề: (1) Ngoại giao kinh tế và thương mại toàn cầu đạt được những bước tiến mới: Ngoại giao kinh tế vẫn là ưu tiên hàng đầu của Ấn Độ. Chính phủ tìm cách thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy xuất khẩu và tăng cường quan hệ kinh tế với các nước trên toàn thế giới. Nước này tích cực tham gia vào các cuộc đàm phán thương mại đa phương, bao gồm thông qua WTO và theo đuổi các hiệp định thương mại tự do (FTA) với nhiều quốc gia và khu vực khác nhau. (2) Ấn Độ vẫn phải đối mặt với một số thách thức an ninh, bao gồm khủng bố xuyên biên giới, các mối đe dọa trên mạng và tranh chấp lãnh thổ. New Delhi tiếp tục ưu tiên các nỗ lực chống khủng bố, chia sẻ thông tin tình báo và hợp tác quốc phòng với các nước đối tác. Tăng cường quản lý biên giới, hiện đại hóa lực lượng quốc phòng và đầu tư vào cơ sở hạ tầng an ninh mạng đang được theo đuổi để giải quyết các thách thức an ninh. (3) Trong vấn đề chống biến đổi khí hậu và phát triển bền vững, Ấn Độ duy trì cam kết giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu và thúc đẩy phát triển bền vững. Ấn Độ tìm cách cân bằng khát vọng phát triển của mình với các mục tiêu khí hậu và hướng tới chuyển đổi năng lượng sạch, hiệu quả sử dụng tài nguyên và khả năng phục hồi khí hậu. Hợp tác với các quốc gia khác, chuyển giao công nghệ và xây dựng năng lực vẫn rất quan trọng trong vấn đề này. (4) Đối với các công nghệ mới nổi: Ấn Độ nhận thấy tầm quan trọng của các công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo, khám phá không gian và kết nối kỹ thuật số. Ấn Độ tham vọng khai thác các công nghệ này để tăng trưởng kinh tế, quản trị và phát triển xã hội. Quan hệ đối tác với các quốc gia khác, hợp tác nghiên cứu và khung pháp lý là điều cần thiết để tận dụng các công nghệ này một cách hiệu quả. (5) Chính sách của Ấn Độ với cộng đồng hải ngoại: Ấn Độ coi trọng cộng đồng hải ngoại và tìm cách tăng cường sự gắn kết với các cộng đồng người Ấn Độ ở nước ngoài. Chính phủ nỗ lực giải quyết những mối quan ngại của họ, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển tiền và tận dụng kiến thức chuyên môn của họ về ngoại giao kinh tế và văn hóa. Các chương trình như Pravasi Bharatiya Divas tăng cường kết nối với cộng đồng hải ngoại[27].
Sức mạnh kinh tế
Theo SCMP, 2023 là năm đáng nhớ và mang tính cột mốc với Ấn Độ. Trước hết, đó là thời điểm chính thức ghi nhận Ấn Độ là nước đông dân nhất thế giới, “soán ngôi” nước láng giềng Trung Quốc. Tháng 9/2023, Ấn Độ tổ chức thành công hội nghị thượng đỉnh G20 ở thời điểm rất quan trọng với sự hợp tác toàn cầu trong bối cảnh thế giới vừa thoát khỏi Covid-19 và xung đột Nga-Ukraine vẫn tiếp diễn.
Những biến động chính trị toàn cầu như xung đột tại Ukraine, cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung tác động đáng kể tới việc Ấn Độ điều chỉnh lại chiến lược địa chính trị. Quốc gia Nam Á này xác định sản xuất là lĩnh vực chủ chốt không phải chỉ để tạo thêm việc làm cho lao động trong nước mà còn là động lực quan trọng để hiện thực hóa tham vọng toàn cầu.
Từ tháng 9/2023, Ấn Độ vượt Anh trở thành nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới và GDP của nước này hiện ước tính hơn 3.000 tỷ USD, theo CNBC. Điều đó càng ý nghĩa hơn khi được công bố vào thời điểm Ấn Độ kỷ niệm sự kiện tròn 75 năm độc lập. Nó cũng đánh dấu việc lần đầu tiên quốc gia Nam Á đứng vào top 5 nền kinh tế lớn nhất thế giới, chỉ sau Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản và Đức.
Sức mạnh quân sự
New Delhi đang từng bước tiến gần tới các mục tiêu tự lực tự cường thông qua sáng kiến “sản xuất tại Ấn Độ, sản xuất cho thế giới” được đưa ra vào năm 2020, và bằng cách xây dựng mối quan hệ quốc phòng chặt chẽ hơn với các đối tác khác, tăng cường xuất khẩu vũ khí sang một số địa bàn như châu Phi, Trung Đông, Đông Nam Á…
Một sự kiện có tính biểu tượng cho quyết tâm thúc đẩy chiến lược quốc phòng tự lực tự cường của Ấn Độ là việc Thủ tướng Modi ngày 25/11 đăng trên mạng xã hội X hình ảnh ông mặc đồng phục phi công và mũ bảo hộ, ngồi ở ghế phi công phụ trên chiếc máy bay chiến đấu hạng nhẹ Tejas, kèm theo thông điệp ủng hộ nền công nghiệp quốc phòng nội địa. Các máy bay chiến đấu đa chức năng Tejas được Ấn Độ thiết kế để thay thế phi đội MiG-21 – trụ cột của lực lượng không quân trong nhiều thập kỷ. Cùng với việc phát triển máy bay Tejas Mark 1 và Mark 2, Ấn Độ cũng đang tiến hành chế tạo máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm – máy bay chiến đấu tầm trung tiên tiến HAL (AMCA) – với mục tiêu cạnh tranh với F-35 của Mỹ.
Ấn Độ là nhà nhập khẩu lớn, với các loại vũ khí hiện đại như xe tăng, máy bay chiến đấu và cả đạn pháo, tên lửa. Những năm qua, Ấn Độ đã ký nhiều hợp đồng lớn để mua vũ khí, trang bị và thường kèm điều khoản bán giấy phép sản xuất, chuyển giao công nghệ chế tạo. Đây là một định hướng nhằm nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, giúp ngành công nghiệp quốc phòng Ấn Độ sở hữu các công nghệ cốt lõi, từ đó dần tự phát triển các vũ khí cho riêng mình. Theo đà này, việc giảm phụ thuộc vào các mặt hàng nhập khẩu, tăng cường năng lực sản xuất vũ khí nội địa vừa giúp Ấn Độ tiết kiệm ngân sách vừa đáp ứng được nhu cầu nâng cao năng lực phòng thủ. Đây cũng được xem là bước đi phù hợp với mục tiêu “tự lực, tự cường” mà chính phủ nước này hướng tới.
Đầu tháng 2/2023, Ấn Độ khánh thành nhà máy sản xuất máy bay trực thăng lớn nhất châu Á, có thể sản xuất ít nhất 1.000 chiếc/năm. Đầu tháng 3/2023, Bộ Quốc phòng Ấn Độ ký các hợp đồng mua 70 máy bay huấn luyện với Tập đoàn Hindustan Aeronautics Limited và 3 tàu huấn luyện với Tập đoàn Larsen & Toubro. Cũng trong tháng 3, Hội đồng mua sắm quốc phòng của nước này đã phê duyệt các đơn đặt hàng vũ khí mới trị giá hơn 8,5 tỷ USD cho quân đội, với những điểm nhấn là 225 tên lửa BrahMos, 60 máy bay trực thăng đa nhiệm cùng các hệ thống tác chiến điện tử cho lực lượng hải quân Ấn Độ. Điều đáng nói là các đơn hàng mua sắm quốc phòng mới đều do các công ty trong nước thực hiện.
Chính phủ của Thủ tướng Narendra Modi cũng thực hiện nhiều biện pháp để thúc đẩy tự chủ trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng như tăng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) từ mức 49% lên 74% và cấm nhập khẩu tới hơn 400 loại vũ khí do nước ngoài sản xuất[28].
Ấn Độ vẫn duy trì vị thế là quốc gia có quân đội mạnh thứ tư trên toàn cầu, trong đó Mỹ được đứng đầu tiên, tiếp theo là Nga và Trung Quốc, theo bảng xếp hạng Global Firepower. Theo đánh giá của GFP, Ấn Độ có chỉ số Chỉ số sức mạnh (PwrIndx) là 0,1023. (Điểm 0,0000 được coi là ‘hoàn hảo’). Mỹ giữ điểm chỉ số quyền lực là 0,0699, Nga 0,0702 và Trung Quốc 0,0706[29]. Nhân lực quân sự tiềm năng của Ấn Độ là hơn 653 triệu người, chiếm 47% dân số của đất nước, tính đến tháng 1/2023.
Sức mạnh ngoại giao
Ấn Độ đã triệu tập hội nghị thượng đỉnh trực tuyến Global South với 125 quốc gia vào tháng 1/2023. New Delhi được mời tham dự cuộc họp G7 tại Nhật Bản và tham gia hội nghị thượng đỉnh Quad được tổ chức ngay sau đó. Vào tháng 7/2023, Ấn Độ đã đăng cai tổ chức hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO). Vào tháng 8/2023, Ấn Độ đã tham dự hội nghị thượng đỉnh BRICS chào đón 6 thành viên mới và vào tháng 9/2023, Ấn Độ đăng cai tổ chức hội nghị thượng đỉnh G20, hội nghị thượng đỉnh đầu tiên được tổ chức ở Nam Á, với lãnh đạo của 43 quốc gia tham dự.
Ấn Độ đã được mời tham dự hội nghị thượng đỉnh APEC (Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương) vào tháng 11/2023 và dự kiến trong tháng 1/2024, Ấn Độ sẽ đăng cai tổ chức hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo Đối thoại An ninh Tứ giác (Bộ tứ) tại New Delhi. Ấn Độ cũng đặt mục tiêu tổ chức hội nghị thượng đỉnh vào đêm trước Ngày Cộng hòa Ấn Độ để thể hiện sức mạnh toàn cầu của đất nước. Tuy nhiên, trên thực tế, Hội nghị Thượng đỉnh Quad đã bị hoãn.
Ảnh hưởng lịch sử của Ấn Độ trong thế giới đang phát triển không liên kết trước đây khiến nước này trở thành một lựa chọn cho các quốc gia không còn coi Mỹ là siêu cường duy nhất. Trong nhiều thập kỷ, New Delhi đã củng cố hình ảnh toàn cầu của một quốc gia hậu thuộc địa, tránh được các cuộc đảo chính quân sự và vẫn duy trì chế độ dân chủ. Bất chấp những lời chỉ trích về sự thụt lùi của nền dân chủ và chủ nghĩa dân tộc Hindu không khoan dung dưới thời Thủ tướng Narendra Modi, Ấn Độ được nhiều quốc gia đang phát triển tôn trọng vì giáo dục người dân trong khi xây dựng nền kinh tế và quân sự, tất cả đều nằm trong bối cảnh đạt được một nền kinh tế đa tôn giáo, đa sắc tộc và đa nguyên xã hội. Trong vài năm qua, Ấn Độ đã sử dụng sự hiện diện của mình trong các nhóm đa phương để xây dựng uy tín của mình như một cường quốc toàn cầu có quan hệ với Nga và các nước ở Nam bán cầu nhưng vẫn duy trì mối quan hệ đối tác chặt chẽ với phương Tây.
Ấn Độ từ lâu đã coi mình là nước ứng phó đầu tiên về hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thiên tai ở Ấn Độ Dương, đồng thời là nhà cung cấp hỗ trợ phát triển hàng đầu. Trong thời kỳ Covid-19, Ấn Độ đã khởi xướng “ngoại giao vắc xin” và trong các cuộc họp liên quan đến G20, sức khỏe vẫn là lĩnh vực ưu tiên hàng đầu.
Ngoài các cam kết đa phương khác nhau, Ấn Độ đã mở rộng hoạt động ngoại giao của mình ở một số khu vực, đồng thời dành sự quan tâm nhất định đối với Quad – một nhóm bao gồm Australia, Nhật Bản, Ấn Độ và Mỹ – đối tác I2U2 (Ấn Độ, Israel, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Hoa Kỳ).
Hành lang kinh tế Ấn Độ-Trung Đông-Châu Âu (IMEC) được công bố gần đây là sự kết hợp giữa mối quan hệ đối tác mạnh mẽ của Ấn Độ với Trung Đông với địa chính trị toàn cầu. Mỹ đang tìm kiếm một châu Âu ít phụ thuộc hơn vào năng lượng của Nga, một Trung Đông ổn định có các thị trường khác ngoài Trung Quốc và Nga, và một Ấn Độ có khả năng tiếp cận năng lượng, đầu tư và thị trường. IMEC là giải pháp cho tất cả những thách thức này mà không cần đến sự hiện diện an ninh của Mỹ hoặc những khoản đầu tư quá lớn.
Kết luận
Năm 2023, chính sách đối ngoại của Ấn Độ đã tiếp tục được hoạch định và triển khai nhằm gia tăng tăng ảnh hưởng của nước này ra khu vực cũng như toàn cầu. Ấn Độ trở thành một quốc gia có tiếng nói không chỉ ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương mà còn ảnh hưởng đáng kể tới cục diện toàn cầu. Trên cơ sở đó, Ấn Độ đã có những bước tiến đáng kể trong việc nâng cao năng lực tổng thể quốc gia, tạo ra hình ảnh của một cường quốc có thực lực mạnh một cách toàn diện trên nhiều khía cạnh. Không những vậy, Ấn Độ đã và đang trở thành một mắt xích quan trọng đối với các chiến lược lớn của nhiều siêu cường toàn cầu khác. Điều này khiến bất kỳ điều chỉnh chiến lược nào của Ấn Độ cũng đều có thể làm đảo lộn các tính toán dài hạn của các siêu cường. Đây là điểm đặc biệt quan trọng, cần được xét đến trong các nhận định về tương lai toàn cầu. Đối với Ấn Độ, điểm đặc biệt này đã và đang tạo ra nhiều điều kiện thuận lợi cho cường quốc Nam Á này tranh thủ tận dụng các lợi ích từ các cuộc cạnh tranh địa chiến lược trong những năm tiếp theo./.
Tác giả: Hoàng Bích Phượng
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] Rakesh Sharma, “India’s Oil Imports From Russia Climb to New Peak as Limit Nears,” Bloomberg, July 2, 2023, https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-07-03/india-s-oil-imports-from-russia-climb-to-new-peak-as-limit-nears?sref=QmOxnLFz.
[2] Rakesh Sharma, “India Now Buying 33 Times More Russian Oil Than a Year Earlier,” Bloomberg, January 16, 2023, https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-01-16/india-now-buying-33-times-more-russian-oil-than-a-year-earlier?sref=QmOxnLFz.
[3] Mohi Narayan and Idhi Verma, “Fuels from Russian Oil Gets Backdoor Entry Into Europe Via India,” Reuters, April 5, 2023, https://www.reuters.com/business/energy/fuels-russian-oil-gets-backdoor-entry-into-europe-via-india-2023-04-05/.
[4] “India Energy Outlook 2021,” International Energy Agency, February 2021, https://www.iea.org/reports/india-energy-outlook-2021.
[5] “India Has Never Been Defensive About Stand on Buying Russian Oil: S. Jaishankar in Thailand,” The Hindu, August 17, 2022, https://www.thehindu.com/news/national/india-has-never-been-defensive-about-stand-on-buying-russian-oil-s-jaishankar-in-thailand/article65778019.ece.
[6] “Ukraine War: India Abstains From UN Vote on Russian Invasion,” BBC, February 24, 2023, https://www.bbc.com/news/world-asia-india-64753820.
[7] “Russian Arms Supplies to India Worth $13 Bln in Past 5 Years – News Agencies,” Reuters, February 13, 2023, https://www.reuters.com/world/russian-arms-supplies-india-worth-13-bln-past-5-years-news-agencies-2023-02-13/.
[8] “Russia Supplying S-400 Air Defense Systems to India on Schedule – Defence Official,” Reuters, August 14, 2023, https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/russia-supplying-s-400-air-defence-systems-india-schedule-defence-official-2023-08-14/ ; Sameer Lalwani, “Will India Ditch Russia?” Foreign Affairs, January 24, 2023, https://www.foreignaffairs.com/india/will-india-ditch-russia.
[9] Stockholm International Peace Research Institute, “Trends in International Arms Transfers, 2022,” March 2023, https://www.sipri.org/sites/default/files/2023-03/2303_at_fact_sheet_2022_v2.pdf.
[10] Krishn Kaushik, “Russia Cannot Meet Arms Delivery Commitments Because of War, Indian Air Force Says,” Reuters, March 23, 2023, https://www.reuters.com/world/india/russia-cannot-meet-arms-delivery-commitments-because-war-indian-air-force-says-2023-03-23/.
[11] Happymon Jacob, “Can India Bring Russia and Ukraine to the Table?,” Foreign Affairs, August 2, 2023, https://www.foreignaffairs.com/india/can-india-bring-russia-and-ukraine-table.
[12] Derek Grossman, “India Can Bridge the U.S.-Russia Divide Over Ukraine,” RAND Corporation, March 20, 2023, https://www.rand.org/blog/2023/03/india-can-bridge-the-us-russia-divide-over-ukraine.html.
[13] Pedro Rafael Vllela, “Lula Suggests Group of Nations to Negotiate Peace for Ukraine, Russia,” Agencia Brasil, January 31, 2023, https://agenciabrasil.ebc.com.br/en/internacional/noticia/2023-01/lula-suggests-group-nations-negotiate-peace-ukraine-russia; “At UN, Mexico Proposes a High-Level Diplomatic Delegation to Mediate Between Russia and Ukraine,” UN News, September 22, 2022, https://news.un.org/en/story/2022/09/1127731.
[14] Roger Cohen, “Russia’s War Could Make It India’s World,” New York Times, December 31, 2022, https://www.nytimes.com/2022/12/31/world/asia/india-ukraine-russia.html.
[15] “Remarks By External Affairs Minister, Dr. S. Jaishankar at the India-Russia Business Dialogue,” Government of India, Ministry of External Affairs, April 17, 2023, https://www.mea.gov.in/Speeches-Statements.htm?dtl/36496.
[16] “Joint Statement From India and the United States,” White House, September 8, 2023, https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2023/09/08/joint-statement-from-india-and-the-united-states/
[17] Rajesh Roy, “India Moves Closer to Approving Purchase of Armed Drones From the U.S.,” Wall Street Journal, March 1, 2023, https://www.wsj.com/articles/india-moves-closer-to-approving-purchase-of-armed-drones-from-the-u-s-de1910b3.
[18] Vikram Barhat, “From Apple to Boeing, India is Being Put to the Test as China Manufacturing Alternative,” CNBC, March 23, 2023, https://www.cnbc.com/2023/03/12/from-apple-to-boeing-india-is-being-put-to-the-test-as-the-new-china.html; Rajat Dhawan and Suvojoy Sengupta, “A New Growth Formula for Manufacturing in India,” McKinsey, October 30, 2020, https://www.mckinsey.com/industries/industrials-and-electronics/our-insights/a-new-growth-formula-for-manufacturing-in-india.
[19] Aditi Malhotra, “Engagement, not Entanglement: India’s Relationship with the Quad,” Georgetown Journal of International Affairs, May 1, 2023, https://gjia.georgetown.edu/2023/05/01/engagement-not-entanglement-indias-relationship-with-the-quad/.
[20] Ashley Tellis, “America’s Bad Bet on India,” Foreign Affairs, May 1, 2023, https://www.foreignaffairs.com/india/americas-bad-bet-india-modi.
[21] Tellis, “America’s Bad Bet on India”; Michael K. Mazarr et al, “U,S. Major Combat Operations in the Indo-Pacific: Partner and Ally Views,” RAND Corporation, 2023, https://www.rand.org/pubs/research_reports/RRA967-2.html, vi.
[22] “Voice of Global South Summit 2023,” Government of India, Ministry of External Affairs, https://mea.gov.in/voice-of-global-summit.htm.
[23] A. Giridharadas: “India’s Role in the Great-Power Struggle Over the Indo – Pacific Region”, https://nationalinterest.org/feature/indias-role-great-power-struggle-over-indo-pacific-region-116556
[24] N. Marjani: “India’s Indian Ocean Diplomacy in the COVID-19 Crisis”, https://thediplomat.com/2020/04/indias-indian-ocean-diplomacy-in-the-covid-19-crisis/
[25] Nguyễn Xuân Trung. (2021). “Vai trò của Ấn Độ đối với sự định hình cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương”. Tạp chí Cộng sản. https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/the-gioi-van-de-su-kien/-/2018/823146/vai-tro-cua-an-do-doi-voi-su-dinh-hinh-cau-truc-khu-vuc-an-do-duong—thai-binh-duong.aspx#
[26] Nguyễn Xuân Trung. (2021). “Vai trò của Ấn Độ với sự định hình cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương- Thái Bình Dương”. Tạp Chí Cộng Sản. Accessed February 7. https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/the-gioi-van-de-su-kien/-/2018/823146/vai-tro-cua-an-do-doi-voi-su-dinh-hinh-cau-truc-khu-vuc-an-do-duong—thai-binh-duong.aspx.
[27] Tyagi, Abhishek. 2023. “Current Perspective of India’s Foreign Policy in 2023.” LinkedIn. July 12. https://www.linkedin.com/pulse/current-perspective-indias-foreign-policy-2023-abhishek-tyagi/.
[28] Thái Hân (2023), “Góc Nhìn Chiến Lược Quốc Phòng Ấn Độ.” Báo Công an Nhân Dân Điện Tử. Báo Công an Nhân dân điện tử. https://cand.com.vn/Chuyen-de/goc-nhin-chien-luoc-quoc-phong-an-do-i716641/.
[29] “2024 Military Strength Rankings: US Most Powerful, India at 4th Position behind China.” 2024. The Indian Express. https://indianexpress.com/article/india/2024-military-strength-rankings-us-india-position-china-9112312/.
