Su-30 là một thế hệ máy bay gây nhiều tranh cãi, đang được sử dụng trong Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga (VKS), đồng thời cũng là lực lượng tấn công chính của một số quốc gia khác. Chẳng hạn như Ấn Độ, quốc gia có 263 máy bay chiến đấu Su-30 thuộc mọi phiên bản đang phục vụ trong Lực lượng Không quân của mình. Con số này cao gấp ba lần so với Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga.
Bên cạnh đó, nhiều quốc gia đã quan tâm, sử dụng các phiên bản nâng cấp khác nhau của dòng Su-30 như Việt Nam, Venezuela, Trung Quốc, Malaysia, Algeria. Tất cả đều đã có những điều chỉnh riêng phục vụ cho nhu cầu của riêng họ.
Su-30 không hẳn là một dòng máy bay mới. Nó được đưa vào sử dụng vào năm 1992, tức là “chỉ” cách đây 30 năm và đã có những nâng cấp. Đó là điều hết sức hiển nhiên. Một phần nguyên nhân bởi Su-30 được xuất khẩu nhiều hơn là sử dụng trong nước, mặc dù Bộ Quốc phòng Nga cũng đã mua những chiếc máy bay này. Bằng cách nào đó, trên thế giới cũng đã có nhiều trường hợp máy bay tương tự được quốc tế đón nhận rộng rãi hơn là ở trong nước.
Su-30 ở thị trường Ấn Độ
Ngày nay, Su-30 (bất kể phiên bản nâng cấp nào) đang mất dần vị thế trên thị trường thương mại quân sự thế giới. Tất nhiên, nó không đồng nghĩa với vị thế trên chiến trường.
Ở Ấn Độ, sự đáng sợ của Su-30 còn nằm ở khả năng mang tên lửa siêu thanh BrahMos ở cả phiên bản chống hạm và không đối đất. Bên cạnh đó, radar N011 Bars cũng tạo ra một ưu thế đặc biệt cho chiến đấu cơ này.
Khác với những tiêm kích của phương Tây trong cuộc đua giành thị phần tại Ấn Độ, Su-30 không đi theo hướng chiếm ưu thế về khả năng tàng hình, hay kích thước nhỏ gọn. Được sinh ra không phải để tàng hình, nhiệm vụ của nó là “tìm, đuổi, diệt” – đây là cách nói ngắn gọn thể hiện được phương châm của Su-30. Máy bay có ưu thế trong việc tìm kiếm kẻ thù với sự trợ giúp của một radar khá mạnh.
Sự khác biệt dẫn đến nhận định rằng, Rafale không nên được coi là sự thay thế cho Su-30MKI. Thay vào đó, chúng nên hoạt động cùng với những loại máy bay chiến đấu khác đang phục vụ trong Lực lượng Không quân Ấn Độ. Nhưng điều này không mấy dễ chịu đối với phía Nga, vì những chiếc MiG-35 từng được cung cấp cho Không quân Ấn Độ. Bản thân chúng có thể dễ dàng cạnh tranh với Rafale – loại máy bay có cùng lớp, cùng chung nhiệm vụ.
Tuy nhiên, đây không phải là cuộc đua giành huy chương giống như Thế vận hội Olympic – nơi có những quy định riêng để giành chiến thắng. Nếu nói về một số nguyên tắc “chơi công bằng” chưa được phổ biến, có thể sẽ chẳng có ai ở Ấn Độ chọn Rafale. Nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Nhìn chung, nếu Su-30 không liên tục có những bản nâng cấp vượt trội mới, sự quan tâm đối với nó có thể giảm dần. Giống như MiG-29, số phận của nó là phục vụ trong Lực lượng Không quân của các quân đội như Myanmar, Ai Cập, Bangladesh, Turkmenistan và các quốc gia khác.
Có thể làm gì để duy trì hoạt động của Su-30?
Cách đây không lâu, có thông tin rất thú vị rằng Su-30SM2, phiên bản nâng cấp từ Su-30SM dành cho Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga, sẽ có những điểm tương đồng với Su-35S/Su-35SM. “Điểm nhấn” chính là việc lắp đặt động cơ AL-41F1S của Su-35 cho Su-30SM2.
Đây là một động thái rất thú vị. Xét cho cùng, Su-30 và Su-35 là hai dòng tiêm kích phát triển từ cùng một cội nguồn. Nếu nhìn lại lịch sử thì Cục thiết kế Sukhoi có hai cơ sở sản xuất: ở Irkutsk và Komsomolsk-on-Amur. Tại Irkutsk, máy bay huấn luyện chiến đấu Su-27UB “tia lửa” đã được chế tạo và tại Komsomolsk-on-Amur họ đã sản xuất Su-27P và Su-27S.
Và chính tại Irkutsk, trên cơ sở Su-27UB, Su-30 – máy bay chiến đấu đánh chặn đa nhiệm đầy hứa hẹn cho lực lượng không quân Liên Xô đã được tạo ra. Một động thái rất hợp lý, một chiếc máy bay hai chỗ ngồi với bộ điều khiển kép và hai phi công có thể “lơ lửng”, tuần tra khu vực của nó trong thời gian rất dài. Và trong chiến đấu, phi công có thể giao quyền kiểm soát vũ khí cho phi công phụ mà không bị phân tâm khỏi các nhiệm vụ ưu tiên.
Còn ở Komsomolsk, Su-35 ra đời là kết quả của các biện pháp hiện đại hóa, giống như việc tạo ra một chiếc máy bay mới.
Điều đó đã xảy ra khi xu hướng phát triển của máy bay từ Su-27 đã có sự khác biệt đáng kể, không chỉ về yếu tố thời gian mà còn về mặt vật lý. Mỗi chiếc máy bay, giống như một samurai, đều có con đường phát triển riêng và kết quả là hai hậu duệ của một chiếc máy bay, vốn rất khác biệt với nhau, cùng phục vụ cho Lực lượng Hàng không Vũ trụ.
Máy bay chính được nhà máy Irkutsk sản xuất là Su-30MKI, phiên bản đầu tiên được tạo ra vào cuối những năm 1990 cho Không quân Ấn Độ. Sau đó là Su-30SM, cùng loại với Su-30MKI, nhưng được điều chỉnh để phù hợp với Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga.
Komsomolsk-on-Amur sản xuất Su-30MKK (phiên bản rất đơn giản cho Trung Quốc), Su-30MKV/V (cho Việt Nam và Venezuela) và máy bay chiến đấu Su-27 nâng cấp, trước đây được bán cho Trung Quốc, Việt Nam, Indonesia, Algeria và các nước khác. Su-30M2 cũng được lắp ráp tại đây, đó là phiên bản thương mại của Su-30MK2 (cung cấp cho Việt Nam và Venezuela) nhưng được Bộ Quốc phòng Nga mua lại.
Mọi thứ có vẻ hơi… khó hiểu
Sự phát triển của Su-30MKI và Su-35 ở các thành phố khác nhau và dưới sự chỉ đạo của các nhóm thiết kế khác nhau đã khiến chúng có khoảng cách khá xa. Các cỗ máy cũng khác nhau về hình thức bên ngoài – ngoài sự khác biệt giữa cabin đơn và cabin đôi, cánh ngang phía trước (ПГО/PGO) cũng được phân biệt trên Su-30MKI và các bản sửa đổi của nó. Su-35 đã từ bỏ PGO.
Nhưng các máy bay thậm chí còn khác nhau nhiều hơn ở cách “trang bị” bên trong của chúng. Và ở đây, sự so sánh không có lợi cho Su-30, vì radar N011M Bars đã trở thành câu chuyện của ngày hôm qua. Radar không còn đáp ứng được yêu cầu của thời đại – hay nói đúng hơn là yêu cầu của Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga.
Việc lắp đặt radar N035 Irbis trên Su-30SM2 không hẳn là hiện đại hóa, nhưng ít nhất N035 Irbis mới hơn sẽ có thể “đưa” tiêm kích Su-30SM2 lên ngang hàng với các đồng nghiệp cùng thế hệ 4++. Tác giả cũng nhấn mạnh rằng các radar mảng pha bị động (PESA) của Nga đều có cả ưu và nhược điểm. Ưu điểm là công suất của radar cao và cho phép bù đắp khả năng của radar về phạm vi và góc nhìn, nhưng kích thước của radar lại khá lớn.
Động cơ cũng thú vị. Su-30 có thể tăng tốc độ và độ cao bao nhiêu nếu AL-31FP được thay thế bằng AL-41F1S? Tất nhiên là những thông số này sẽ tăng rất đáng kể. Nhưng thực tế, để lắp đặt AL-41F1S, cần phải có một số điều chỉnh về khung máy bay và tăng tiết diện của các cửa hút gió là một vấn đề cần được suy nghĩ nghiêm túc. Mặc dù vậy, việc điều chỉnh khí động học nằm trong khả năng có thể làm được.
Tác giả cũng cho rằng Su-35S vẫn là một cỗ máy chuyển tiếp (hoặc có thể gọi là lớp máy bay chuyển giao thế hệ), trong đó nền tảng thế hệ thứ tư vẫn được kết hợp hoàn hảo với các hệ thống và thiết bị được tạo ra trong quá trình phát triển máy bay thế hệ thứ năm. Và chiếc máy bay này đã đi xa hơn nhiều so với Su-27 ban đầu và với Su-30.
Câu chuyện không chỉ đơn thuần là “nhồi nhét thêm thiết bị vào máy bay”, trong thiết kế của Su-35 còn sử dụng vật liệu composite tiên tiến, loại vật liệu này ở thời đại hiện nay cũng rất hữu ích.
Và Su-30 dù gần gũi với Su-27 nhưng cũng đóng vai trò quan trọng không kém. Khả năng và giá trị của cỗ máy này không thể bị xem thường. Chỉ cần nhớ lại rằng khi Nga có vấn đề trong việc sản xuất Su-35, thì chính Su-30 đã trở thành lá chắn và thanh kiếm của Không quân Nga. Vì nó hóa ra là một cỗ máy rất tốt nên Su-30 cũng trở thành một nguồn thu tiền tệ, mọi thứ sau đó đã được hoàn thiện theo chương trình Su-35.
Đổi lại, những hy vọng hoàn toàn tương tự cũng được đặt vào Su-35SM. Su-35SM sẽ trở thành máy bay chủ lực của Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga, trong khi những ồn ào xung quanh Su-57 vẫn đang tiếp diễn. Và rõ ràng, Chiến dịch quân sự đặc biệt đã khẳng định khả năng chiến đấu của Su-35S là rất cao.
Đến năm 2025, với việc sản xuất Su-57, mọi chuyện sẽ ổn thỏa và cỗ máy này sẽ đi vào sản xuất loạt thực sự. Vào thời điểm đó, Lực lượng Hàng không Vũ trụ sẽ có đủ số lượng cả Su-35SM và những chiếc Su-35S còn lại sẽ tiếp tục được nâng cấp lên.
Làm gì với Su-30?
Có hai cách: cho nghỉ hưu và bán những chiếc VKS muốn ngừng hoạt động, hoặc tiếp tục nâng cấp chúng.
Nói đúng ra thì Su-30 không quá cũ. Đặc biệt nếu nhìn vào những chiếc máy bay trăm tuổi thực sự như MiG-21 và Chengdu J-7 (cũng có thể gán cho F-15 vào nhóm này), chúng vẫn bay và vẫn đang thực hiện nhiệm vụ một cách bình thường.
Không cần phải lo ngại về số lượng lớn các loại máy bay trong Lực lượng Hàng không Vũ trụ, Su-27, Su-30, Su-35, Su-57 – mọi thứ đều ổn. Một phần còn lại xứng đáng trong lịch sử, những chiếc máy bay này đã cống hiến mọi thứ có thể, và số lượng đó không còn nhiều nữa. Chủ yếu là trong lực lượng không quân hải quân, vốn thua xa không quân trên bộ về mặt đổi mới.
Một vị trí thích hợp cho Su-30?
Điều đáng chú ý, Su-35 và Su-57 là máy bay một chỗ ngồi. Và đối với các chuyến bay dài về mặt thời gian, không phải đường dài, chúng sẽ gây áp lực nhiều hơn đối với phi công. Rõ ràng, Su-30 không phải là Su-34 với buồng lái sang trọng, nhưng dù sao cũng vậy. Gánh nặng công việc chia cho hai người sẽ rất hữu ích khi thực hiện các chuyến bay dài để tuần tra các khu vực nhất định, không ai hoàn toàn có thể tránh được sự mệt mỏi và mất tập trung.
Nói cách khác, Su-30 có thể đảm bảo khả năng ở lại lâu dài trong một vùng không gian nhất định và đảm bảo khả năng răn đe nhất định cho máy bay địch đi vào vùng này.
Ngoài ra, máy bay này dù được định vị là máy bay chiến đấu chiếm ưu thế trên không nhưng lại có khả năng hoạt động khá tốt trên bộ và trên tàu.
Nếu radar Irbis được thay thế bằng radar nhỏ gọn và nhẹ hơn với AESA, thì không gian được giải phóng có thể và nên được sử dụng để đặt các thiết bị điện tử mà trước đây được cho là treo trong các thùng chứa. Điều đó sẽ giúp khoang chứa vũ khí trở nên rộng rãi hơn, máy bay sẽ có thêm nhiều lựa chọn trong việc thực hiện các nhiệm vụ chiến đấu.
Nhân tiện, trong lực lượng không quân tấn công của hải quân Nga, Su-30, loại máy bay sắp thay thế Su-24, rất được hoan nghênh, vì máy bay này đi trước đáng kể so với sự phát triển của máy bay ném bom Su-24 cũ. Và nếu các phiên bản Su-30 theo gương Su-30MKI, sử dụng tên lửa chống hạm, thì hải quân sẽ có một máy bay phản ứng nhanh lý tưởng cho lực lượng không quân của mình. Và kết hợp với Su-34, nó sẽ là một cú đấm cực mạnh có thể tạo ra nguy cơ đủ lớn cho bất cứ mục tiêu gì, kể cả tàu khu trục.
Nhìn chung, có thể nghĩ đơn giản rằng cặp đôi Su-30/Su-34 tất nhiên sẽ mạnh hơn so với cặp đôi Su-27/Su-24 hiện có trong Hải quân Nga.
Hãy nhìn vào Biển Baltic, Biển Đen và Thái Bình Dương. Có khá nhiều thiết bị trên không của nhiều quốc gia rất không thân thiện. Đặc biệt là ở Thái Bình Dương, nơi Hải quân Nga có một lực lượng vẫn còn nhiều hạn chế. Việc trang bị các máy bay này hoạt động ven biển, có khả năng giải quyết mọi vấn đề phát sinh trên không cũng như trên biển là điều hoàn toàn thực tế và có hiệu quả.
Ngoài ra, phương án sử dụng Su-34 theo cách này cũng có những ưu điểm nhất định: loại máy bay này không cần bảo vệ. Mặc dù được gọi là một tiêm kích bom hoặc cường kích, nhưng khả năng không chiến của nó vẫn rất đáng kể. Nó có thể tiêu diệt bất cứ kẻ tấn công trên không nào.
Thời gian của các chuyến bay có thể được đảm bảo bằng cách tiếp nhiên liệu trên không, nhưng đây lại là một vấn đề khác đối với hàng không hải quân. Và Su-30 cũng như Su-34 có thể hoạt động trong thời gian dài mà không cần tiếp nhiên liệu. Rõ ràng, chúng có thể đảm bảo sự hồi sinh của lực lượng không quân hải quân. Điều quan trọng còn lại chỉ là việc cần số lượng bao nhiêu chiếc mà thôi.
Liên quan đến việc tích hợp các công nghệ của Su-57 cho các máy bay thế hệ cũ hơn như Su-35 và Su-30. Điều này được ủng hộ rất lớn của giới chuyên gia. Việc lắp đặt các thiết bị được phát triển cho Su-57 sẽ mang lại cho cả Su-35S và Su-30SM không chỉ một sức sống mới mà còn nâng cao đáng kể khả năng bay và chiến đấu của chúng. Điều này áp dụng cho cả động cơ AL-41F1 và radar có mảng pha chủ động. Hai thành phần này đã là quá đủ và nếu bổ sung thêm một OLS với kênh chụp ảnh nhiệt thì kết quả của nó sẽ tạo ra một chiếc máy rất ấn tượng.
Điều này áp dụng cho cả Su-35 và Su-30. Việc có bao nhiêu dấu “+” sau số “4” không quá quan trọng, điều quan trọng là những chiếc máy bay này có thể thực hiện nhiệm vụ trên bầu trời ở mức độ nào. Ngay hôm nay, Su-30 và Su-35 đang là một vấn đề rất lớn đối với các đối thủ F-15 và F-16 của Mỹ, nhưng ngày mai, tất nhiên, những chiếc máy bay này sẽ trở thành đối thủ xứng tầm của F-22 và F-35. Bây giờ, Su-30SM có thể đã cũ cho những trận chiến như vậy, nhưng Su-35 thì hoàn toàn khác.
Ngoài ra, việc tích hợp sẽ đòi hỏi nhiều yêu cầu: ngoài việc đơn giản hóa việc bảo trì máy bay, còn giảm chi phí. Đối với Su-30, việc lắp đặt một radar hiện đại hơn nhìn chung là rất quan trọng, nhờ đó, máy bay sẽ trở thành mối quan tâm không chỉ của Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga mà còn của các nước khác, kể cả những người mua rất thất thường (như Ấn Độ).
Tương lai Su-30
Trong mọi trường hợp, máy bay sẽ không mất giá trị và ngừng hoạt động. Xét về thời hạn sử dụng, Su-30 có thể dễ dàng cạnh tranh với F-15E “Strike Eagle” của Mỹ, cũng là loại máy bay hai chỗ và đã được đưa vào sử dụng từ những năm 80 của thế kỷ trước. Su-30 có khả năng thực hiện những nhiệm vụ tương tự mà người Mỹ đặt ra cho F-15E mà hiệu quả không hề kém cạnh, và nếu tính đến việc hiện đại hóa thì kết quả sẽ còn tốt hơn.
Cách đây vài năm, có tin đồn rằng Irkut sẽ cắt giảm việc sản xuất Su-30, nhưng có lẽ người ta đã nhầm lẫn với SSJ-100, loại máy bay này sẽ được chuyển đến sản xuất ở một cơ sở khác để không cản trở công việc trên máy bay chiến đấu. Rất khó để đánh giá tầm quan trọng của bước đi như vậy, Nga cũng cần máy bay chở khách. Với tình hình hàng không dân dụng hiện nay, chúng rất cần thiết.
Tóm lại, ở Irkutsk nên ngừng sản xuất và tập trung vào việc hiện đại hóa Su-30, trong khi việc lắp ráp Su-35 và Su-57 đang tiếp tục được thực hiện ở Komsomolsk-on-Amur. Và hãy nhớ rằng, máy bay chiến đấu hạng nhẹ Su-75 vẫn được mong đợi ở đó./.
Lược dịch: Hoàng Hải
Tác giả: Roman Skomorokhov/Topwar.ru
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết trùng với quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi ý kiến phản hồi học thuật cũng như các vấn đề khác, quý độc giả có thể trao đổi với Ban Biên tập qua mail: [email protected]
