Cuộc khủng hoảng Ukraine kéo dài gần ba năm đã trở thành một trong những vấn đề quốc tế phức tạp và cấp bách nhất, ảnh hưởng sâu sắc đến quan hệ giữa các cường quốc lớn như Mỹ, Nga, và châu Âu. Trong bối cảnh đó, cuộc đàm phán cấp cao kéo dài 4,5 giờ giữa Nga – Mỹ tại Riyadh, Ả Rập Xê Út, vào ngày 18/2/2025, đã mở ra một cơ hội mới để thúc đẩy tiến trình hòa bình và chấm dứt xung đột. Cuộc gặp này không chỉ tập trung vào việc giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine mà còn hướng tới việc phá băng trong quan hệ Mỹ – Nga, vốn đã rơi vào tình trạng căng thẳng kéo dài. Tuy nhiên, với những khác biệt căn bản giữa hai bên, liệu cuộc đàm phán này có thể mang lại kết quả cụ thể hay chỉ là bước khởi đầu cho một quá trình dài hơi hơn?
Bộ Ngoại giao Nga cho biết hôm thứ Bảy ngày 15/2/2025, ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov và Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã đồng ý chuẩn bị cho một cuộc gặp giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và người đồng cấp Mỹ Donald Trump, đồng thời duy trì kênh liên lạc để giải quyết các vấn đề tích tụ trong quan hệ Mỹ – Nga. Lavrov và Rubio đã đồng ý trong một cuộc điện đàm sẽ thường xuyên liên lạc về nhiều vấn đề, bao gồm cả việc chuẩn bị cho cuộc gặp giữa Putin và Trump, theo Bộ Ngoại giao Nga, trích dẫn từ Hãng thông tấn Nga TASS.
Cuộc gặp này có thể là bước đầu tiên giúp hâm nóng quan hệ giữa Moscow và Washington, theo đánh giá của các chuyên gia Trung Quốc. Tuy nhiên, họ cũng lưu ý rằng những vấn đề cốt lõi như đối đầu chiến lược giữa Nga và châu Âu, cũng như các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Nga, vẫn là những trở ngại lớn.
Lü Xiang, một chuyên gia về nghiên cứu Mỹ và là nghiên cứu viên tại Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, chỉ ra rằng một trong những vấn đề không thể tránh khỏi là cách xử lý các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Nga, đặc biệt là các biện pháp trừng phạt trong lĩnh vực năng lượng. Ông lưu ý rằng Mỹ và Nga là đối thủ cạnh tranh trong lĩnh vực năng lượng. Sau khi cuộc khủng hoảng Ukraine bùng nổ, châu Âu phụ thuộc nhiều vào khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) nhập khẩu từ Mỹ do các lệnh trừng phạt đối với Nga. Moscow hy vọng các lệnh trừng phạt năng lượng sẽ được dỡ bỏ, nhưng điều đó đồng nghĩa với việc Mỹ sẽ bị tổn hại đến lợi ích của chính mình.
Giáo sư Li Haidong từ Đại học Ngoại giao Trung Quốc tin rằng vẫn còn những khác biệt căn bản giữa Nga và Mỹ trong việc tìm kiếm giải pháp cho cuộc khủng hoảng Ukraine.
Các quan chức Mỹ và Nga dự kiến sẽ gặp nhau tại Ả Rập Xê Út trong những ngày tới để bắt đầu các cuộc đàm phán nhằm chấm dứt cuộc chiến kéo dài gần ba năm ở Ukraine. Ông Rubio, Cố vấn An ninh Quốc gia Mike Waltz và Đặc phái viên Nhà Trắng về Trung Đông Steve Witkoff sẽ đến Ả Rập Xê Út. Hiện vẫn chưa rõ họ sẽ gặp ai từ phía Nga.
Thông tin này được đưa ra sau khi Trump có các cuộc điện đàm riêng biệt với Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vào thứ Tư ngày 12/2/2025. Zelensky, người đã gặp Phó Tổng thống Mỹ JD Vance tại Đức vào thứ Sáu ngày 14/2/2025, cho biết Ukraine không được mời tham gia các cuộc đàm phán tại Ả Rập Xê Út và Kiev sẽ không đàm phán với Nga trước khi tham vấn với các đối tác chiến lược, theo các phương tiện truyền thông.
Mục tiêu chính của Mỹ là tìm kiếm một lệnh ngừng bắn, trong khi Nga muốn giải quyết tận gốc sự đối đầu chiến lược với châu Âu. Tuy nhiên, những khác biệt cơ bản như vậy rất khó giải quyết chỉ thông qua các cuộc đàm phán từng phần, Giáo sư Li nhận định. Ông cũng lưu ý rằng hơn nữa, để quan hệ giữa Nga và Ukraine có thể được hàn gắn và xây dựng lòng tin, sẽ còn nhiều vấn đề cần giải quyết.
Châu Âu, vốn đã bị sốc trước cuộc điện đàm giữa Trump và Putin, có thể thậm chí không có một chỗ ngồi tại bàn đàm phán hòa bình Ukraine. Điều này xảy ra sau khi Washington gửi một bảng câu hỏi đến các thủ đô châu Âu để hỏi họ có thể đóng góp gì cho các đảm bảo an ninh của Kiev. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo châu Âu tuyên bố rằng họ sẽ không chấp nhận bị gạt ra khỏi các cuộc đàm phán. Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb nói với các phóng viên tại Munich rằng sẽ không thể có bất kỳ cuộc thảo luận hay đàm phán nào về Ukraine, tương lai của Ukraine hay cấu trúc an ninh của châu Âu mà không có sự tham gia của người châu Âu.
Cui Heng, một học giả từ Viện Nghiên cứu Trao đổi Quốc tế và Hợp tác Tư pháp SCO tại Thượng Hải nhận định rằng dựa trên tình hình hiện tại, châu Âu đang chịu tổn thất đáng kể trong cuộc xung đột Nga – Ukraine kéo dài. Không chỉ vì họ phải gánh chịu trực tiếp hậu quả của cuộc khủng hoảng kéo dài ba năm, mà còn vì khả năng ảnh hưởng đến diễn biến của tình hình ngày càng suy giảm.
Trung Quốc hy vọng tất cả các bên liên quan và các bên liên đới đến cuộc khủng hoảng Ukraine sẽ tham gia vào tiến trình đàm phán hòa bình vào thời điểm thích hợp, và tìm kiếm một giải pháp chính trị thông qua đối thoại và tham vấn, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị phát biểu hôm 14/2/2025 trong phần trả lời câu hỏi sau bài phát biểu quan trọng của ông tại phiên họp “Trung Quốc trong Thế giới” của Hội nghị An ninh Munich, theo Tân Hoa Xã. Về lập trường của Trung Quốc trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine, ông Vương nói rằng Trung Quốc luôn chủ trương giải quyết các tranh chấp và xung đột toàn cầu thông qua đối thoại, tham vấn và biện pháp chính trị,và nguyên tắc này cũng áp dụng cho vấn đề Ukraine.
Các phái đoàn cấp cao từ Nga và Mỹ đã gặp nhau vào thứ Ba 18/2/2025 tại thủ đô Riyadh của Ả Rập Xê Út để thảo luận về triển vọng giải quyết xung đột ở Ukraine và tìm cách phá vỡ thế bế tắc trong quan hệ song phương. Theo TASS – Hãng Thống tấn xã của Nga, cuộc đàm phán kéo dài khoảng 4,5 giờ.
Phía Nga có sự tham gia của Ngoại trưởng Sergei Lavrov, Trợ lý Tổng thống Yury Ushakov và Giám đốc Quỹ Đầu tư Trực tiếp Nga (RDIF) Kirill Dmitriev. Đại diện Mỹ gồm Ngoại trưởng Marco Rubio, Cố vấn An ninh Quốc gia Mike Waltz và Đặc phái viên Trung Đông Stephen Witkoff. Cuộc họp diễn ra tại một trong những cung điện hoàng gia – Al Diriyah, thuộc khu phức hợp Albasateen.
Dmitriev, nhà đàm phán của Nga nói rằng còn quá sớm để nói về các thỏa hiệp sau cuộc thảo luận với các quan chức Mỹ, nhưng hai bên đã bắt đầu lắng nghe nhau, tôn trọng lẫn nhau và đối thoại trên cơ sở bình đẳng. Cố vấn chính sách đối ngoại hàng đầu của Nga, Yuri Ushakov, cho biết cuộc họp “đã diễn ra tốt đẹp” và là “một cuộc thảo luận nghiêm túc về tất cả các vấn đề”. Ông cũng tiết lộ rằng hai bên đã đồng ý tiếp tục đàm phán về Ukraine và có đề cập ngắn gọn đến điều kiện tổ chức hội nghị thượng đỉnh Putin – Trump, mặc dù khả năng hội nghị này diễn ra vào tuần tới là rất thấp.
Theo tuyên bố của Bộ Ngoại giao Mỹ sau cuộc họp, Mỹ và Nga đã nhất trí thiết lập một cơ chế tham vấn nhằm giải quyết các vấn đề tồn đọng trong quan hệ song phương, với mục tiêu tiến hành các bước cần thiết để bình thường hóa hoạt động của các phái đoàn ngoại giao hai nước. Hai bên cũng đạt được thỏa thuận cử các nhóm cấp cao làm việc để tìm ra lộ trình chấm dứt xung đột ở Ukraine càng sớm càng tốt theo hướng bền vững, lâu dài và được tất cả các bên chấp nhận. Ngoài ra, họ cũng đặt nền tảng cho hợp tác trong tương lai về các vấn đề địa chính trị chung và các cơ hội kinh tế, đầu tư có thể phát sinh từ việc chấm dứt thành công xung đột Ukraine, theo tuyên bố của Mỹ.
Vai trò của Trung Quốc
Khi được hỏi về vai trò của Trung Quốc trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào nhằm giải quyết khủng hoảng Ukraine, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Guo Jiakun cho biết tại cuộc họp báo hôm thứ Ba ngày 18/2/2025 rằng Trung Quốc luôn ủng hộ đối thoại, tham vấn và giải pháp chính trị đối với mọi tranh chấp và xung đột trên thế giới, bao gồm cả cuộc xung đột Nga – Ukraine. Trung Quốc không phải là bên tạo ra khủng hoảng Ukraine cũng như không phải là một bên trong cuộc xung đột. Tuy nhiên, Bắc Kinh không đứng ngoài quan sát mà đã kêu gọi đối thoại và tham vấn ngay từ khi cuộc khủng hoảng bùng phát, ông Guo nhấn mạnh. Trung Quốc sẽ tiếp tục ủng hộ mọi nỗ lực thúc đẩy giải pháp hòa bình, duy trì liên lạc với các bên liên quan và đóng vai trò xây dựng trong tiến trình chính trị nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng.
Li Haidong, giáo sư tại Đại học Ngoại giao Trung Quốc, nhận định rằng Trung Quốc rất vui mừng khi thấy Mỹ và Nga đối thoại và ủng hộ giải pháp chính trị – ngoại giao cho cuộc khủng hoảng Ukraine. Tuy nhiên, họ cũng nhận thức rõ rằng rất khó để đạt được kết quả ngay chỉ qua một cuộc đối thoại. Ông Li giải thích rằng khủng hoảng Ukraine chỉ là biểu hiện của một vấn đề lớn hơn về an ninh châu Âu. Nếu Mỹ và Nga chỉ thảo luận về lệnh ngừng bắn mà không giải quyết nguyên nhân cốt lõi, sự mở rộng quá mức của NATO tại châu Âu, thì xung đột sẽ không thể được giải quyết triệt để.
Sun Xiuwen, phó giáo sư tại Viện Nghiên cứu Trung Á thuộc Đại học Lan Châu, cho rằng Nga khó có thể nhượng bộ đáng kể về các lợi ích cốt lõi, đặc biệt là trong việc hạn chế mở rộng NATO, duy trì hành lang đất liền đến Crimea và thúc đẩy vị thế trung lập của Ukraine. Trong khi đó, đối với chính quyền Trump, các ưu tiên bao gồm ghi điểm cá nhân khi đạt được thỏa thuận hòa bình và giảm bớt đầu tư vào Ukraine để tập trung nguồn lực giải quyết các thách thức tại khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương.
Ukraine và châu Âu thất vọng
Không có quan chức Ukraine nào tham dự cuộc họp. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tuyên bố rằng Kiev sẽ không chấp nhận bất kỳ kết quả nào từ cuộc đàm phán này, vì Ukraine không được tham gia. Các đồng minh châu Âu cũng bày tỏ lo ngại rằng họ đang bị gạt ra ngoài.
Những dấu hiệu căng thẳng giữa Ukraine và Nhà Trắng đã xuất hiện trong những ngày gần đây, đặc biệt sau khi Trump thay đổi thái độ đối với Nga. Theo Sputnik News, các máy bay không người lái của Ukraine đã tấn công trạm bơm dầu Kropotkinskaya vào thứ Hai ngày 17/2/2025, nơi chủ yếu vận chuyển dầu cho các công ty Mỹ và châu Âu qua Kazakhstan. Vụ việc xảy ra sau khi Zelensky ra lệnh cho các cố vấn của mình từ chối đề xuất của chính quyền Trump về việc cho phép Mỹ sở hữu 50% tài nguyên đất hiếm của Ukraine, theo NBC News.
Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã nói với Kiev rằng việc quay lại biên giới trước năm 2014 của Ukraine là “không thực tế” và chính quyền Trump không coi tư cách thành viên NATO của Ukraine là một phần của giải pháp cho xung đột với Nga.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã đăng bài trên X trong khi cuộc họp Mỹ – Nga diễn ra, nhấn mạnh tầm quan trọng của sự hợp tác giữa châu Âu, Mỹ và Ukraine để giải quyết xung đột.
Phá băng trong quan hệ Mỹ – Nga
Ngoài các cuộc đàm phán hòa bình, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết cuộc gặp tại Riyadh cũng tập trung vào việc “khôi phục bộ quan hệ Mỹ – Nga”. Ngoại trưởng Lavrov cũng nhấn mạnh rằng đã đến lúc hai nước chấm dứt giai đoạn “bất thường” trong quan hệ song phương.
Theo các chuyên gia, quá trình hòa giải có thể bao gồm hai hướng: phối hợp chiến lược như gia hạn Hiệp ước New START hoặc tái khởi động đàm phán về kiểm soát vũ khí, và trao đổi lợi ích, chẳng hạn như Mỹ nới lỏng một phần lệnh trừng phạt kinh tế để đổi lấy việc Nga nhượng lại thị phần LNG toàn cầu.
Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cho rằng vòng đàm phán này khó có thể mang lại đột phá ngay lập tức, vì hai bên cần thời gian để tái thiết lập quan hệ sau nhiều năm gián đoạn.
Kết luận
Cuộc đàm phán cấp cao giữa Mỹ và Nga tại Riyadh đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong nỗ lực giải quyết cuộc khủng hoảng Ukraine và cải thiện quan hệ song phương giữa hai cường quốc. Mặc dù chưa đạt được những thỏa thuận cụ thể, hai bên đã thể hiện thiện chí thông qua việc thiết lập cơ chế tham vấn và cam kết tiếp tục đối thoại. Tuy nhiên, những khác biệt căn bản về lợi ích chiến lược, đặc biệt là vấn đề mở rộng NATO và các lệnh trừng phạt kinh tế, vẫn là những rào cản lớn cần được giải quyết. Bên cạnh đó, sự vắng mặt của Ukraine và các đồng minh châu Âu trong cuộc đàm phán này cũng đặt ra câu hỏi về tính toàn diện và công bằng của tiến trình hòa bình. Trong bối cảnh đó, vai trò của các bên trung gian như Trung Quốc, với lập trường ủng hộ đối thoại và giải pháp chính trị, có thể trở thành yếu tố quan trọng giúp thúc đẩy một giải pháp bền vững cho cuộc khủng hoảng Ukraine và ổn định khu vực châu Âu.
Tác giả: Nguyễn Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
1. Xiaoci, D. (2025, February 18). US, Russia hold 4.5-hour high-level talks, agree to push for ending Ukraine crisis. Global Times. Retrieved February 20, 2025, from https://www.globaltimes.cn/page/202502/1328678.shtml
2. Yusha, Z. (2025, February 16). US, Russia agree to prepare for Trump-Putin meeting; key issues remain big obstacles: expert. Global Times. Retrieved February 20, 2025, from https://www.globaltimes.cn/page/202502/1328520.shtml?id=11
