“Màn đấu khẩu” giữa các nước châu Âu và Musk là một mô hình thu nhỏ khác của những xung đột và khác biệt ngày càng gia tăng giữa châu Âu và Mỹ. Dự kiến, sau khi ông Trump nhậm chức, châu Âu chắc chắn sẽ phải đối mặt với áp lực lớn hơn từ Mỹ. Châu Âu có thể thoát khỏi tình thế khó khăn này hay không phụ thuộc vào quyết tâm và lòng dũng cảm của lục địa già trong việc thúc đẩy tự chủ chiến lược, giảm bớt sự phụ thuộc vào Mỹ.
Người xưa đánh giá cao việc “im lặng mà xem cờ”, có nghĩa là những người đứng ngoài ván cờ nên tôn trọng ý tưởng cũng như chiến lược của hai người chơi và không nên đưa ra những nhận xét tùy tiện làm ảnh hưởng đến diễn biến của ván cờ. Thế nhưng, trước bàn cờ chính trị châu Âu, doanh nhân người Mỹ Elon Musk không chỉ đưa ra nhiều nhận xét chính trị liên quan đến châu Âu mà còn đả kích lãnh đạo các nước như Đức, Anh. Điều đó gây ra sự bất bình mạnh mẽ trong dư luận ở lục địa già.
Sự “ồn ào” liên quan tới Elon Musk
“Vẽ đường” cho Đức. Trong thời gian gần đây, Musk đặc biệt quan tâm đến công việc nội bộ của Đức. Vào tháng 12 năm 2024, một cuộc tấn công ở Magdeburg đã khiến 5 người thiệt mạng và hơn 200 người bị thương. Musk công khai kêu gọi Thủ tướng Đức Scholz từ chức ngay lập tức trên mạng xã hội của mình. Đồng thời, Musk cũng không ngại ủng hộ đảng cực hữu (AfD) ở nước Đức. Bản thân đại diện của AfD cũng đã nhanh chóng tổ chức một cuộc đối thoại trực tuyến vào ngày 9 tháng 1 năm 2025 nhằm kêu gọi người dân ủng hộ một giải pháp thay thế cho tình hình của nước này.
“Đòi cải tổ” nước Anh. Cái tên Thủ tướng Anh – Starmer chắc chắn là một “từ nóng” trong miệng Musk. Một mặt, Musk đã nhiều lần chỉ trích Starmer, cáo buộc Starmer không xử lý được các vụ tấn công tình dục xảy ra ở Anh nhiều năm trước, gọi ông là “đồng phạm trong các vụ cưỡng hiếp hàng loạt” và kêu gọi tổ chức một cuộc bầu cử mới ở Anh. Mặt khác, Musk cũng tăng cường ủng hộ phe cực hữu người Anh với hy vọng chọn ra một “nhà lãnh đạo mới”. Theo truyền thông Anh, Musk có kế hoạch cung cấp tới 100 triệu USD cho các nhóm chính trị cực hữu của Anh để đánh bại Đảng Lao động và Đảng Bảo thủ.
“Sự chỉ trích gay gắt” của Pháp. Breton, cựu Ủy viên Thị trường nội bộ EU người Pháp, đã chỉ trích Musk vì ủng hộ phe cực hữu ở Đức. Musk đáp lại một cách chế giễu: “Sự ‘can thiệp từ nước ngoài’ của Mỹ là lý do duy nhất khiến các bạn (người Pháp) không lên tiếng”.
Một cựu cố vấn chính phủ Anh từng làm việc với Musk đã ví Musk như một “con tắc kè hoa” và “bạn không bao giờ biết phiên bản nào của Musk sẽ xuất hiện”.
Ba bộ mặt của Musk đối với châu Âu
“Kẻ kiến tạo cho các vị vua” Musk. Sau khi thành công giúp Trump trở lại Nhà Trắng, Musk đặt mục tiêu sang châu Âu, hy vọng có thể tác động được tới các nhà lãnh đạo chính trị đối lập ở lục địa già có chung ý tưởng với ông. Những người này thường có khả năng nắm bắt sâu sắc những điểm yếu xã hội ở Anh và Đức, đổ lỗi cho chính quyền cầm quyền và cung cấp cho người dân những giải pháp từ các lực lượng cực hữu. Có thể nói, tầm ảnh hưởng của Musk đối với phe cực hữu châu Âu đã vượt qua cả tầm ảnh hưởng của cựu cố vấn chiến lược cấp cao Bannon của Trump. Tristan Mendez, một chuyên gia kỹ thuật số người Pháp, cho biết Musk đang tự khẳng định mình là người phát ngôn cho phe cực hữu toàn cầu.
“Doanh nhân” Musk. Cuộc bầu cử thành công của Trump đã mang lại những phần thưởng to lớn cho đế chế kinh doanh của Musk. Các vệ tinh Internet Tesla, SpaceX và Starlink sau này đều sẽ được hưởng lợi từ chính sách thiên vị và quy định thoải mái của chính phủ Mỹ trong tương lai. Ilan Kapoor, giáo sư tại Đại học York ở Toronto, cho biết theo quan điểm của Musk, “dân chủ, tranh luận, bất đồng và hệ thống phúc lợi quốc gia đều cản trở sự phát triển kinh doanh”. Sau khi nếm trải vị ngọt của đầu tư chính trị, Musk cố gắng tiếp tục phương thức “đầu tư” này để đảm bảo lợi ích của ông ở châu Âu được bảo vệ toàn diện. Đặc biệt, châu Âu mới đây đã đầu tư hơn 10 tỷ đô và tung ra chương trình không gian lớn nhất trong 10 năm để cạnh tranh với dự án Starlink. Tất nhiên, điều đó càng làm cho ý định bảo vệ tầm ảnh hưởng trong các lĩnh vực công nghiệp của Musk ở châu Âu càng mạnh mẽ hơn.
“Kẻ báo thù” Musk. Sự trả thù có thể đưa ra lời giải thích cho lập trường thách thức của Musk đối với chính quyền châu Âu. Ở cấp độ EU, Ủy ban Châu Âu từng cho rằng nền tảng X của Musk đã thất bại trong việc chống lại nội dung bất hợp pháp và thông tin sai lệch, đồng thời tiến hành một loạt cuộc điều tra về vấn đề này. Musk cực kỳ bất mãn và nhiều lần chỉ trích hoạt động của EU là “phản dân chủ”. Hiện tại, cuộc điều tra của EU vẫn đang tiếp diễn. Musk đã làm gián đoạn các vấn đề nội bộ của châu Âu bằng cách thường xuyên kích động phe cực hữu hoặc cố gắng khiến những người ra quyết định của EU phải trả giá chính trị cao hơn cho việc này. Từ góc nhìn của người Anh, trước những cáo buộc xung quanh lời nói và hành động quá đáng của mình, Musk, một nhân vật quan trọng của Trump, đã vạch ra hai “tội ác” lớn của Starmer. Một là người sau này từng gọi Trump là kẻ phân biệt chủng tộc, Starmer đã nói rằng: Chính phủ Anh nên nỗ lực hết sức để ngăn Trump đắc cử. Hai là, trong cuộc bầu cử ở Mỹ, Đảng Lao động Anh đã liên lạc với nhóm của ứng cử viên tổng thống đảng Dân chủ Mỹ Harris và bị nghi ngờ can thiệp vào cuộc bầu cử ở Mỹ.
Châu Âu phản ứng thế nào với Musk?
Cho đến nay, Ủy ban Châu Âu đã thể hiện sự kiềm chế trước hàng loạt nhận xét chính trị của Musk, đồng thời không sẵn sàng hành động vội vàng và làm gia tăng thêm xung đột với Musk. Một số người trong giới chính trị châu Âu cho rằng có thể Musk vừa tận dụng khoảng thời gian trống trải trước khi Trump chính thức nhậm chức. Sau khi chính phủ mới nhậm chức, để tránh xích mích về mặt ngoại giao, lời nói và hành động của Musk sẽ khác.
Tuy nhiên, sau khi lãnh đạo Anh và Đức công khai chỉ trích Musk, ngày càng nhiều lãnh đạo châu Âu và quan chức chính phủ cấp cao đứng vào hàng ngũ chỉ trích. Tổng thống Pháp Macron ám chỉ việc Musk “ủng hộ một phong trào phản động quốc tế”. Thủ tướng Na Uy Steller và Thủ tướng Tây Ban Nha Sanchez cũng bày tỏ lo ngại về tình hình hiện tại. Trong tương lai, thế giới có thể sẽ thấy nhiều nhà lãnh đạo châu Âu dùng lời lẽ gay gắt hơn để công khai gây áp lực lên Musk và thậm chí cả Trump, yêu cầu họ kiềm chế lời nói và hành động để không can thiệp vào công việc nội bộ ở lục địa già. Đồng thời, việc rút khỏi nền tảng X cũng sẽ là một trong những lựa chọn để các chính trị gia và truyền thông châu Âu bày tỏ sự bất bình.
Liên minh Châu Âu phản đối từ cấp độ pháp lý và sử dụng “Đạo luật dịch vụ kỹ thuật số” như một công cụ để tăng cường điều tra và thực thi nền tảng X. Dự luật áp dụng cho tất cả các nền tảng trực tuyến tại EU từ ngày 17 tháng 2 năm 2024, làm rõ trách nhiệm của các nền tảng trong việc xóa nội dung bất hợp pháp và xử lý thông tin sai lệch. Vi phạm Đạo luật dịch vụ kỹ thuật số có thể khiến nền tảng X bị phạt nặng lên tới 6% doanh thu hàng năm trên toàn cầu.
Kể từ khi ông Trump tái đắc cử Tổng thống Mỹ, châu Âu và Mỹ bắt đầu có những tranh chấp gay gắt về các vấn đề như chi tiêu quân sự, thuế quan, thậm chí cả giá trị và quy tắc quốc tế. Cuộc khẩu chiến giữa châu Âu và Musk là một mô hình thu nhỏ khác của những xung đột và khác biệt ngày càng mở rộng giữa Châu Âu và Mỹ. Mới đây, Trump còn đề xuất “mua lại Greenland”, dự đoán sau khi ông nhậm chức, châu Âu sẽ phải đối mặt với áp lực lớn hơn từ Mỹ. Liệu Châu Âu có thể thoát khỏi tình trạng khó khăn này và phát triển từ “động vật ăn cỏ” thành “động vật ăn tạp” như Tổng thống Pháp Macron gọi hay không phụ thuộc vào quyết tâm và lòng dũng cảm của Châu Âu trong việc thúc đẩy tự chủ chiến lược và giảm sự phụ thuộc vào Mỹ.
Biên dịch: Hoàng Hải
Tác giả Cao Bội Nam là nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Châu Âu, Viện Nghiên cứu Quốc tế đương đại (Trung Quốc)
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
