NVIDIA và chính phủ Việt Nam sẽ cùng thành lập một trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) về trí tuệ nhân tạo (AI) cùng một trung tâm dữ liệu AI tại Việt Nam theo thỏa thuận được ký kết vào thứ Năm ngày 5/12/2024.
Thỏa thuận giữa NVIDIA và chính phủ Việt Nam được ký kết tại Hà Nội với sự có mặt của ông Jensen Huang và Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính. Tuy nhiên, không có thông tin tài chính cụ thể nào được tiết lộ liên quan đến trung tâm R&D và trung tâm dữ liệu dự kiến thành lập.
NVIDIA cũng cho biết trước đó hãng đã mua lại startup công nghệ y tế VinBrain, một công ty con của tập đoàn Vingroup (VIC.HM), nhưng không tiết lộ giá trị của thương vụ. Giám đốc điều hành NVIDIA, ông Jensen Huang, trong chuyến thăm Hà Nội một năm trước (2023), đã tuyên bố rằng công ty sản xuất chip AI này muốn mở rộng quan hệ hợp tác với các doanh nghiệp công nghệ hàng đầu của Việt Nam và hỗ trợ đất nước trong việc đào tạo nhân lực để phát triển AI và hạ tầng số. Vào tháng 4/2024, tập đoàn công nghệ Việt Nam FPT đã công bố kế hoạch xây dựng một “nhà máy AI” trị giá 200 triệu USD sử dụng chip đồ họa và phần mềm của NVIDIA.
Thủ tướng Phạm Minh Chính cho biết AI sẽ thúc đẩy tăng trưởng và Việt Nam cũng muốn sử dụng công nghệ này để phát triển năng lượng sạch. “Chúng ta không chỉ muốn chinh phục AI, mà còn cả không gian và đại dương. AI sẽ giúp biến mặt trời, gió và sóng biển thành năng lượng sạch cho chúng ta.” Chính phủ Việt Nam coi đổi mới sáng tạo là một trong những yếu tố cốt lõi trong chiến lược phát triển của mình. Với mối quan hệ hợp tác chiến lược này, chính phủ Việt Nam và NVIDIA cam kết cùng nhau thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ AI tại Việt Nam, tạo dựng một tương lai tươi sáng cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và ngành công nghệ cao tại Đông Nam Á.
Ông Jensen Huang, nhà sáng lập kiêm CEO của NVIDIA, chia sẻ “Chúng tôi rất vui mừng khi mở trung tâm R&D của NVIDIA nhằm đẩy nhanh hành trình AI của Việt Nam. Với chuyên môn về phát triển AI, chúng tôi sẽ hợp tác cùng hệ sinh thái sôi động gồm các nhà nghiên cứu, startup và doanh nghiệp để xây dựng những công nghệ AI vượt trội ngay tại Việt Nam.”
Trung tâm R&D tại Việt Nam sẽ phát triển các nền tảng giá trị cho NVIDIA và các đối tác để thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong AI. Các nhà nghiên cứu và startup có thể sử dụng cơ sở hạ tầng này để phát triển các ứng dụng AI trong các lĩnh vực quan trọng như y tế, giáo dục, giao thông và tài chính. Với tốc độ tăng trưởng nhanh trong các lĩnh vực sản xuất công nghệ, ô tô, điện tử và dệt may, Việt Nam đã trở thành một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới. Thị trường AI tại Việt Nam cũng đã mở rộng trong những năm gần đây nhờ tiến bộ công nghệ, sự hỗ trợ của chính phủ và việc tích hợp AI vào nhiều ngành công nghiệp. Kể từ năm 2021, Việt Nam đã thúc đẩy phát triển AI như một phần của chiến lược chuyển đổi số, với mục tiêu khuyến khích đổi mới sáng tạo, xây dựng một hệ sinh thái AI mạnh mẽ và định vị đất nước trở thành trung tâm R&D hàng đầu khu vực.
NVIDIA đã đầu tư vào hệ sinh thái công nghệ tại Việt Nam trong suốt tám năm qua. Công ty hiện đang hợp tác với hơn 100 startup AI tại Việt Nam thông qua chương trình Inception của mình, cùng với 65 trường đại học trong nước. Năm 2023, NVIDIA đã bắt tay với FPT Smartcloud, đánh dấu đối tác điện toán đám mây đầu tiên của hãng tại Việt Nam.
Điều gì khiến NVIDIA đầu tư R&D tại Việt Nam?
Dưới góc nhìn kinh tế
Trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng, việc đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng AI là điều thiết yếu để thích ứng với sự biến động của thị trường, nâng cao khả năng ra quyết định và tối ưu hóa hoạt động nhằm đảm bảo tăng trưởng bền vững trong dài hạn.
Nhờ sự hỗ trợ của chính phủ, nguồn nhân lực STEM dồi dào và những tiến bộ công nghệ, ngành công nghiệp AI tại Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây. Kể từ khi bắt đầu thúc đẩy phát triển AI vào năm 2021, Việt Nam đã không ngừng hướng đến mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu khu vực về nghiên cứu & phát triển (R&D), xây dựng hệ sinh thái AI vững mạnh và khuyến khích đổi mới sáng tạo. Là một phần của chương trình Inception của NVIDIA, sáng kiến nhằm hỗ trợ các công ty khởi nghiệp công nghệ trên toàn cầu, NVIDIA hiện đang hợp tác với hơn 100 start-up AI tại Việt Nam.
Thủ tướng Phạm Minh Chính đã từng nhấn mạnh: “Chính phủ Việt Nam xem đổi mới sáng tạo là một trong những yếu tố cốt lõi trong chiến lược phát triển của mình.” Nguồn nhân lực STEM giàu tiềm năng của Việt Nam sẽ hưởng lợi từ trung tâm Nghiên cứu & Phát triển (R&D) đầu tiên của NVIDIA tại quốc gia này, với mục tiêu thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực AI.
Việt Nam đang nổi lên như một nhân tố quan trọng trong lĩnh vực AI tại Đông Nam Á. Theo Statista, thị trường AI của Việt Nam dự kiến đạt 753,40 triệu USD vào năm 2024, với tỷ lệ tăng trưởng hàng năm kép (CAGR) 28,36% trong giai đoạn 2024 – 2030. Mức tăng trưởng này tương đương với tốc độ trung bình của khu vực là 28,53%, cho thấy Việt Nam có khả năng bắt kịp quá trình chuyển đổi công nghệ toàn cầu, được thúc đẩy bởi dòng vốn đầu tư nước ngoài.
Trong số các khoản đầu tư vào AI và cơ sở hạ tầng điện toán đám mây tại Đông Nam Á, việc NVIDIA phát triển trung tâm R&D có ý nghĩa đặc biệt quan trọng khi Việt Nam đang chuyển dịch từ sản xuất cấp thấp sang kết nối với các mạng lưới đổi mới sáng tạo toàn cầu. Sự chuyển đổi này sẽ củng cố vị thế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu, tạo ra lợi thế cạnh tranh khác biệt cho các doanh nghiệp hoạt động tại và từ Việt Nam.
Cũng theo nghiên cứu của Oxford Insights (Anh) về mức độ sẵn sàng của AI theo đánh giá năng lực số của chính phủ, năng lực công nghệ và hạ tầng dữ liệu, Việt Nam đứng thứ 39/139 quốc gia, tăng 19 bậc so với năm 2023. Trong khu vực Đông Nam Á, Việt Nam nằm trong top 5 quốc gia dẫn đầu, với hơn 5.000 kỹ sư, 7.000 chuyên gia AI và khoảng 500 startup hoạt động trong lĩnh vực này.
Việt Nam có lực lượng lao động trẻ với tỷ lệ biết chữ lên tới 96,6% và có sự quan tâm mạnh mẽ đến các lĩnh vực STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học). Mức lương trung bình hàng tháng vào tháng 6/2023 là 331 USD, thấp hơn 4,2 lần so với Trung Quốc và 14,5 lần so với Mỹ. Năng suất lao động theo giờ đã tăng gấp đôi trong thập kỷ qua, từ 4,8 USD năm 2014 lên 10,3 USD năm 2023.
Tuy nhiên, hệ sinh thái khởi nghiệp và các “kỳ lân” công nghệ đang nổi lên mạnh mẽ ở Việt Nam. Việt Nam đứng thứ ba ở Đông Nam Á về số lượng thương vụ đầu tư và tổng vốn đầu tư vào startup. Hiện có khoảng 3.000 startup đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, trong đó có ba công ty được định giá trên 1 tỷ USD và 11 công ty đạt giá trị trên 100 triệu USD. Trong những năm gần đây, nhiều startup và doanh nghiệp công nghệ nội địa đã hoạt động thành công trong lĩnh vực AI.
Về vị trí địa lý chiến lược, Việt Nam có vị trí thuận lợi trong khu vực Đông Nam Á, gần Trung Quốc và Ấn Độ, giúp kết nối với các thị trường tiềm năng quan trọng.
Bên cạnh đó, không thể không kể đến nỗ lực của chính phủ trong việc duy trì tăng trưởng kinh tế và môi trường kinh doanh thân thiện với đổi mới sáng tạo. Chính phủ Việt Nam đã thể hiện những cam kết mạnh mẽ trong việc thúc đẩy nền kinh tế số và khuyến khích ứng dụng công nghệ cao trong các lĩnh vực kinh tế – xã hội, đặc biệt là việc nới lỏng các quy định đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực trung tâm dữ liệu. Các chính sách mở cửa, các hiệp định thương mại chiến lược và khung pháp lý thuận lợi về đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã tạo môi trường hấp dẫn cho doanh nghiệp quốc tế.
Có thể thấy rằng, khoản đầu tư chiến lược của NVIDIA vào Việt Nam đánh dấu một bước chuyển mình quan trọng trong quá trình phát triển của quốc gia này, đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới AI trong tương lai tại Đông Nam Á. Việc thành lập hai trung tâm AI cùng với các mối quan hệ hợp tác với những doanh nghiệp chủ chốt như VinBrain và Tập đoàn FPT cho thấy Việt Nam ngày càng có vị thế trong hệ sinh thái AI toàn cầu. Sự hội tụ của các lợi thế chiến lược, bao gồm lực lượng lao động trẻ và có kỹ năng, hệ sinh thái startup phát triển mạnh, vị trí địa lý thuận lợi và chính sách hỗ trợ từ chính phủ cũng đã tạo ra một môi trường lý tưởng để Việt Nam tiếp tục tiến xa trong đổi mới công nghệ và thu hút đầu tư nước ngoài. Khi Việt Nam dần chuyển đổi từ sản xuất giá trị thấp sang sản xuất giá trị cao dựa trên đổi mới sáng tạo, những diễn biến này hứa hẹn mang đến tương lai đầy triển vọng cho cả các bên trong nước và quốc tế trong lĩnh vực AI tại Việt Nam.
Dưới góc nhìn địa chính trị
Chiến lược “China+1” đề cập đến xu hướng các tập đoàn đa quốc gia, đặc biệt là các công ty Mỹ, tìm kiếm các địa điểm sản xuất bổ sung ngoài Trung Quốc nhằm giảm thiểu rủi ro từ căng thẳng địa chính trị và sự phụ thuộc vào một quốc gia duy nhất. Điều này xuất phát từ các yếu tố như chiến tranh thương mại Mỹ – Trung, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và các quy định khắt khe của chính phủ Trung Quốc. Các doanh nghiệp tìm kiếm môi trường đầu tư ổn định hơn, chi phí cạnh tranh và nguồn nhân lực dồi dào để đa dạng hóa chuỗi cung ứng của mình. Đặc biệt là khi Tân tổng thống Mỹ Donald Trump đã từng tuyên bố sẽ áp thuế lên đến 60% với Trung Quốc và nhiều biện pháp khác nhằm kìm hãm cường quốc này.
Trong bối cảnh này, Việt Nam đã nổi lên như một lựa chọn hấp dẫn nhờ môi trường chính trị ổn định, chi phí lao động cạnh tranh, lực lượng lao động có tay nghề cao và vị trí địa lý thuận lợi gần Trung Quốc, giúp dễ dàng vận chuyển nguyên liệu và hàng hóa. Ngoài ra, chính sách mở cửa của chính phủ Việt Nam với các ưu đãi thuế và cải thiện cơ sở hạ tầng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút đầu tư nước ngoài. Việt Nam không chỉ trở thành một trung tâm sản xuất mới mà còn nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao.
Mỹ đang tích cực thúc đẩy hợp tác công nghệ với Việt Nam như một phần trong chiến lược đối trọng với Trung Quốc. Việc nâng cấp quan hệ giữa hai nước lên Đối tác Chiến lược Toàn diện vào năm 2023 đã tạo tiền đề quan trọng cho các khoản đầu tư vào công nghệ cao. Điều này giúp Việt Nam tiếp cận các công nghệ tiên tiến hơn, thúc đẩy sự phát triển trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, bán dẫn và công nghệ xanh. Trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ Mỹ – Trung ngày càng căng thẳng, Mỹ cần các đối tác chiến lược đáng tin cậy ở khu vực Đông Nam Á. Việt Nam không chỉ có vị trí địa chính trị quan trọng mà còn sở hữu một hệ sinh thái công nghệ đang phát triển mạnh mẽ. Thông qua các chính sách hợp tác về R&D và đào tạo nhân lực, Mỹ đang hỗ trợ Việt Nam trở thành một trung tâm công nghệ mới, giúp giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Các công ty công nghệ lớn của Mỹ, như NVIDIA, có thể tận dụng mối quan hệ hợp tác này để mở rộng ảnh hưởng tại khu vực. Với sự hỗ trợ từ chính phủ hai nước, NVIDIA có thể dễ dàng tiếp cận nguồn nhân lực chất lượng cao tại Việt Nam, phát triển các trung tâm nghiên cứu và tăng cường năng lực sản xuất.
Tuy nhiên, Việt Nam hiện cũng là điểm đến của nhiều tập đoàn công nghệ lớn như Intel, Samsung và NVIDIA, mỗi công ty đều có chiến lược riêng trong việc phát triển R&D tại quốc gia này. Intel đã đầu tư hàng tỷ USD vào cơ sở sản xuất tại Việt Nam, trong khi Samsung đã xây dựng trung tâm R&D lớn nhất Đông Nam Á tại Hà Nội. Sự hiện diện của các tập đoàn này không chỉ giúp Việt Nam phát triển công nghiệp công nghệ cao mà còn thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo.
Bên cạnh đó, Việt Nam vẫn phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các quốc gia khác như Ấn Độ, Malaysia và Thái Lan, những nước cũng đang triển khai các chính sách hấp dẫn để thu hút đầu tư công nghệ. Để duy trì lợi thế cạnh tranh, Việt Nam cần tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và hoàn thiện khung pháp lý hỗ trợ đổi mới sáng tạo.
Ngoài ra, chính phủ cần có chính sách ưu đãi về thuế, hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp R&D, đồng thời đầu tư mạnh vào giáo dục và đào tạo kỹ thuật nhằm nâng cao trình độ chuyên môn của lực lượng lao động. Việc hợp tác với các trường đại học, xây dựng các trung tâm nghiên cứu công nghệ cao và thúc đẩy các chương trình hợp tác công – tư cũng là những giải pháp quan trọng giúp Việt Nam giữ chân các tập đoàn công nghệ hàng đầu.
Tác động đối với Việt Nam và NVIDIA
Đối với Việt Nam, việc NVIDIA xây dựng nhà máy R&D sẽ góp phần thúc đẩy ngành bán dẫn và công nghệ cao phát triển. Sự phát triển mạnh mẽ của các tập đoàn công nghệ lớn như NVIDIA mang đến động lực to lớn cho ngành công nghệ bán dẫn tại Việt Nam. Các chính sách thu hút đầu tư nước ngoài, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao, sẽ giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc hợp tác với các tập đoàn như NVIDIA sẽ thúc đẩy sự hình thành các doanh nghiệp nội địa trong lĩnh vực thiết kế vi mạch, gia công chip và sản xuất linh kiện bán dẫn.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng có thể nâng cao năng lực nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Việc hợp tác với các tập đoàn công nghệ hàng đầu sẽ giúp Việt Nam tiếp cận với các công nghệ tiên tiến nhất trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và công nghệ điện toán hiệu suất cao. Điều này không chỉ thúc đẩy hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) mà còn giúp các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp trong nước nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu.
Trước đây, nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc chủ yếu vào sản xuất truyền thống như dệt may, da giày, nông nghiệp. Tuy nhiên, với sự xuất hiện của các cơ hội hợp tác công nghệ cao, Việt Nam có thể đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn, chẳng hạn như phần mềm, dịch vụ AI và giải pháp dữ liệu lớn. Điều này không chỉ giúp cải thiện cán cân thương mại mà còn thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại hóa và giảm sự phụ thuộc vào các ngành sản xuất truyền thống.
Tuy nhiên Việt Nam cũng phải đối mặt với thách thức cần phát triển thêm về hạ tầng R&D và nguồn nhân lực chất lượng cao. Việc cơ sở hạ tầng cho nghiên cứu và phát triển (R&D) còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu của ngành công nghệ cao. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là trong lĩnh vực thiết kế chip, AI và khoa học dữ liệu, vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của các tập đoàn công nghệ lớn. Do đó, Việt Nam cần có các chính sách đào tạo bài bản, phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp và thu hút nhân tài từ nước ngoài để nâng cao năng lực cạnh tranh.
Đối với NVIDIA, Việt Nam đang trở thành điểm đến hấp dẫn trong chuỗi cung ứng công nghệ cao nhờ vào chính sách thu hút đầu tư và vị trí chiến lược trong khu vực. Việc hợp tác với các công ty và chính phủ Việt Nam giúp NVIDIA mở rộng tầm ảnh hưởng, từ đó gia tăng lợi thế cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
Cùng với đó, trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, NVIDIA có thể tận dụng Việt Nam như một địa điểm quan trọng trong chiến lược đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Việc đầu tư vào Việt Nam không chỉ giúp NVIDIA giảm thiểu rủi ro địa chính trị mà còn tận dụng được các ưu đãi thuế và chi phí sản xuất cạnh tranh.
NVIDIA có thể tận dụng tiềm năng của các doanh nghiệp công nghệ tại Việt Nam để mở rộng hoạt động trong các lĩnh vực AI, dữ liệu lớn và chip bán dẫn. Ngược lại, các công ty công nghệ tại Việt Nam, với sự hỗ trợ từ NVIDIA, có thể phát triển các giải pháp AI tiên tiến, tối ưu hóa hiệu suất máy tính và tăng cường khả năng xử lý dữ liệu lớn. Đây là cơ hội lớn để cả hai bên cùng phát triển và tạo ra giá trị gia tăng cao hơn trong ngành công nghệ toàn cầu.
Nhìn chung, sự hợp tác giữa Việt Nam và NVIDIA mang lại nhiều lợi ích chiến lược cho cả hai bên. Việt Nam có thể tận dụng sự hiện diện của NVIDIA để thúc đẩy ngành công nghệ cao, trong khi NVIDIA có thể khai thác thị trường mới, giảm rủi ro địa chính trị và củng cố vị thế trên thị trường toàn cầu.
Kết luận
Việc NVIDIA đầu tư vào trung tâm R&D tại Việt Nam là một dấu mốc quan trọng, phản ánh sự kết hợp giữa các yếu tố kinh tế, công nghệ và địa chính trị. Dưới góc nhìn kinh tế, Việt Nam sở hữu nền tảng vững chắc với tốc độ tăng trưởng AI nhanh, nguồn nhân lực STEM dồi dào và chính sách hỗ trợ từ chính phủ. Điều này giúp NVIDIA tận dụng được hệ sinh thái công nghệ đang phát triển, đồng thời tăng cường sự hiện diện tại khu vực Đông Nam Á.
Bên cạnh đó, trong bối cảnh căng thẳng thương mại Mỹ – Trung và chiến lược “China+1”, Việt Nam nổi lên như một điểm đến lý tưởng cho các tập đoàn công nghệ lớn nhằm đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Việc hợp tác với chính phủ Việt Nam không chỉ giúp NVIDIA mở rộng hoạt động mà còn hỗ trợ Việt Nam vươn lên trở thành một trung tâm đổi mới sáng tạo trong khu vực.
Tuy nhiên, để tận dụng tối đa lợi ích từ khoản đầu tư này, Việt Nam cần tiếp tục cải thiện cơ sở hạ tầng R&D, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và xây dựng các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ hơn để thu hút đầu tư công nghệ cao. Nếu thực hiện thành công những điều này, Việt Nam không chỉ trở thành một trung tâm công nghệ quan trọng mà còn khẳng định vị thế trên bản đồ đổi mới sáng tạo toàn cầu.
Tổng hợp, phân tích: Nguyễn Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
1. “NVIDIA lớn cỡ nào vì sao Việt Nam được lựa chọn thay vì Thái Lan?” Youtube, 8 December 2024.
2. “NVIDIA to Open Vietnam R&D Center to Bolster AI Development.” NVIDIA Newsroom, 5 December 2024, https://NVIDIAnews.NVIDIA.com/news/NVIDIA-to-open-vietnam-r-d-center-to-bolster-ai-development. Accessed 25 January 2025.
3. Rice, Sophie. “How NVIDIA’s Inaugural R&D Centre in Vietnam Will Propel AI.” Technology Magazine, 6 December 2024, https://technologymagazine.com/ai-and-machine-learning/how-NVIDIAs-inaugural-r-d-centre-in-vietnam-will-propel-ai. Accessed 25 January 2025.
4. Tien Nguyen. “NVIDIA Expansion into Vietnam: Potential for AI Sector Growth.” VIETNAM BRIEFING, 11 December 2024, https://www.vietnam-briefing.com/news/NVIDIA-expansion-into-vietnam-potential-for-ai-sector-growth.html/.
5. Vu, Khanh, and Susan Fenton. “NVIDIA to build AI research, data centres in Vietnam with govt.” Reuters, 5 December 2024, https://www.reuters.com/technology/NVIDIA-signs-ai-cooperation-agreement-with-vietnamese-government-2024-12-05/. Accessed 25 January 2025.
