Tháng 7/2025, căng thẳng biên giới Thái Lan – Campuchia bất ngờ leo thang chạm ngưỡng xung đột quân sự đã làm sống dậy những ký ức về chuỗi ngày đụng độ kéo dài quanh khu vực đền Preah Vihear hơn một thập niên trước. Nhưng khác với quá khứ, cuộc đối đầu lần này không chỉ là hệ quả của những mâu thuẫn chủ quyền lịch sử chưa dứt, mà còn phơi bày biểu hiện của những biến động chính trị nội bộ và toan tính chiến lược mới trong bối cảnh khu vực Đông Nam Á đang chịu sức ép ngày càng lớn từ cạnh tranh giữa các nước lớn. Cuộc khủng hoảng này một lần nữa nhắc nhở mạnh mẽ về tính mong manh của lòng tin chiến lược trong nội khối ASEAN, cũng như vai trò không thể xem nhẹ của chính trị cá nhân trong quan hệ quốc tế khu vực.
Tổng quan về cuộc xung đột biên giới Thái Lan – Campuchia
Nguồn gốc xung đột
Xung đột biên giới giữa Thái Lan và Campuchia không phải một hiện tượng mới xuất hiện trong đời sống chính trị – an ninh tại khu vực Đông Nam Á mà chính là hệ quả của chuỗi sự kiện tranh chấp lãnh thổ kéo dài nhiều thế kỷ, được tích tụ qua các lớp lịch sử. Tranh chấp quanh các khu di tích đền cổ như Prasat Ta Moan Thom và Ta Krabey từng nhiều lần bùng phát. Năm 1962, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) ra phán quyết trao đền Preah Vihear cho Campuchia, nhưng không giải quyết dứt điểm vấn đề phân định vùng đất phụ cận rộng 4,6 km² mà cả hai nước đều tuyên bố chủ quyền[1]. Vấn đề càng trở nên phức tạp bởi hai bên có cách diễn giải đường biên khác nhau, đồng thời chưa hoàn tất tiến trình phân giới do Ủy ban hỗn hợp Campuchia – Thái Lan đề xuất. Đỉnh điểm của căng thẳng diễn ra trong các năm 2008, 2009 và 2011, khi xảy ra những vụ đấu súng và pháo kích giữa lực lượng quân đội hai bên.
Bên cạnh yếu tố lịch sử, tình hình chính trị nội bộ ở cả hai nước cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc dẫn tới bùng phát xung đột. Tại Thái Lan, cuộc tổng tuyển cử hồi năm 2024 đã dẫn tới một chính phủ liên minh yếu do đảng Pheu Thai dẫn đầu, bị kìm hãm bởi các phe bảo hoàng chịu ảnh hưởng ngày càng lớn của phe quân đội[2]. Tình hình chính trị Thái Lan có sự chia rẽ, các vấn đề ngoài biên cương trở thành công cụ hữu hiệu để chuyển hướng dư luận, khơi dậy chủ nghĩa dân tộc và tạo cơ hội cho giới quân sự tăng cường tiếng nói. Cuộc khủng hoảng chính trị xoay quanh mối liên hệ giữa bà Paetongtarn và ông Hun Sen đã vượt khỏi phạm vi cá nhân, trở thành đòn bẩy cho các đảng phái đối lập tại Thái Lan tranh thủ gây sức ép lên chính phủ. Trong bối cảnh đó, việc lựa chọn phản ứng cứng rắn với Campuchia không chỉ mang tính đối ngoại mà còn phục vụ nhu cầu bảo toàn uy tín nội bộ.
Ở chiều ngược lại, Campuchia đang bước vào một giai đoạn chuyển giao chính trị quan trọng, khi cựu Thủ tướng Hun Sen trao quyền lãnh đạo đất nước cho con trai mình, đồng thời lui về đảm nhiệm vai trò Chủ tịch Thượng viện. Mặc dù Thủ tướng Hun Manet có nền tảng đào tạo vững chắc và từng giữ nhiều chức vụ trong quân đội, nhưng ông vẫn phải đối mặt với những thách thức không nhỏ về sự hoài nghi năng lực lãnh đạo đến từ tầng lớp quan chức kỳ cựu và bộ phận giới trẻ kỳ vọng vào cải cách thể chế. Trong hoàn cảnh trên, việc khẳng định quyền lực và củng cố sự ủng hộ trong nước đòi hỏi chính phủ mới phải thể hiện lập trường cứng rắn, kể cả trong chính sách đối ngoại. Những tuyên bố cứng rắn trước các hành vi bị coi là khiêu khích từ phía Thái Lan có thể trở thành công cụ chính trị để Thủ tướng Hun Manet chứng minh bản lĩnh cầm quyền, đồng thời trấn an phe bảo thủ vốn vẫn đặt nghi vấn về sự kế thừa quyền lực từ ông Hun Sen.
Từ căng thẳng đến xung đột vũ trang
Tình trạng căng thẳng xuất hiện từ đầu năm khi vào ngày 13/2, nhóm người Campuchia hát quốc ca tại vùng đền Ta Moan Thom, gây phản ứng dữ dội từ phía Thái Lan làm gia tăng căng thẳng ngoại giao[3]. Một tuần sau, quân đội Thái gửi công hàm yêu cầu Campuchia không lặp lại hành vi tương tự. Đến ngày 28/5, một binh sĩ Campuchia thiệt mạng trong vụ đấu súng ở khu vực làng Chong Bok (giáp tỉnh Ubon Ratchathani Thái Lan)[4]. Đây được xem như mồi lửa giao tranh quy mô đầu tiên trong năm, khiến hai bên đồng loạt nâng mức báo động tăng cường điều động thêm lực lượng đến khu vực biên giới đang tranh chấp.
Trong bối cảnh đó, nỗ lực đàm phán song phương thông qua Ủy ban Biên giới chung bị đình trệ, nhất là khi Campuchia đơn phương loại bỏ một số khu vực tranh chấp khỏi lộ trình đàm phán. Động thái này bị phía Thái Lan đánh giá vi phạm nguyên tắc đối thoại thiện chí, đẩy quá trình hòa dịu vào thế bế tắc. Chuỗi động thái đáp trả lẫn nhau đã nhanh chóng lan rộng trên nhiều lĩnh vực. Ngày 22/6, Thủ tướng Hun Manet tuyên bố đóng vĩnh viễn hai cửa khẩu biên giới với Thái Lan, nhằm đáp trả việc quân đội Thái nhiều lần đơn phương đóng cửa biên giới[5]. Trên không gian mạng, các chiến dịch tẩy chay đối phương được triển khai đồng loạt, góp phần đẩy cao làn sóng bài ngoại trong dư luận hai nước. Chủ tịch Thượng viện Hun Sen đăng đàn kêu gọi toàn bộ lực lượng vũ trang phải duy trì trạng thái cảnh giác cao độ 24/24, sẵn sàng ứng phó và bảo vệ đất nước nếu phát hiện xâm phạm[6].
Căng thẳng càng trở nên nghiêm trọng sau khi một đoạn ghi âm điện thoại giữa Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn với ông Hun Sen bị rò rỉ khiến công chúng Thái phẫn nộ vì cho rằng bà Paetongtarn gây tổn hại chủ quyền quốc gia. Giọt nước tràn ly này nhanh chóng khuếch đại thành sự mất lòng tin lẫn nhau giữa hai chính phủ đồng thời là chất xúc tác mạnh mẽ kích hoạt chủ nghĩa dân tộc ở cả hai phía. Tại Thái Lan, các đảng đối lập tận dụng làn sóng phẫn nộ để gây sức ép chính trị nhằm mở đường cho phe quân đội trở lại nắm quyền. Còn tại Campuchia, chính quyền Hun Manet buộc phải có những tuyên bố cứng rắn nhằm xoa dịu dư luận trong nước, đồng thời gia tăng hiện diện quân sự ở khu vực biên giới như một tín hiệu không nhân nhượng.
Vào đầu tháng 7, biên giới Thái Lan – Campuchia tại khu vực tỉnh Oddar Meanchey (Campuchia) giáp Surin (Thái Lan) trở thành điểm nóng an ninh khi xảy ra đụng độ vũ trang giữa lực lượng biên phòng hai nước. Nguyên nhân ban đầu được xác định do tranh chấp kiểm soát ranh giới tại khu vực rừng phòng hộ chưa phân định rạch ròi, cùng với việc Thái Lan đẩy mạnh hoạt động tuần tra và mở rộng hàng rào kiểm soát biên giới, mà Campuchia cho là “xâm nhập bất hợp pháp”. Cao trào dẫn tới xung đột bùng phát vào hai ngày 23–24/7/2025 khi giao tranh dữ dội nổ ra tại khu vực biên giới gần đền Ta Moan. Tình hình trở nên nghiêm trọng trong vòng chưa đến 6 giờ, khi quân đội Campuchia và Thái Lan đều triển khai vũ khí hạng nặng. Thái Lan cáo buộc Campuchia bắn pháo vào các khu dân cư khiến 12 người thiệt mạng, sau đó triển khai tiêm kích F-16 tấn công mục tiêu quân sự bên kia biên giới để trả đũa[7]. Cho đến nay, tình trạng giao tranh đã bước sang ngày thứ tư mặc cho con số thương vong đa phần là dân thường.
Mức độ và quy mô của các xung đột
Về mức độ xung đột hiện nay, nếu như trong quá khứ, các vụ va chạm tại khu vực biên giới Campuchia – Thái Lan phần lớn chỉ mang tính cục bộ, phát sinh từ tình huống ngoài tầm kiểm soát của các đơn vị tuần tra hoặc nổ súng giữa lực lượng dân quân địa phương. Thế nhưng, từ giai đoạn tháng 5/2025 đến nay, mức độ của các cuộc đụng độ đã chuyển dịch rõ rệt sang một mô hình xung đột vũ trang có tổ chức và cường độ vượt xa những gì từng diễn ra trong giai đoạn 2008–2011.
Về mức độ sẵn sàng, có thể nói cả hai nước đều không bị bất ngờ trước xung đột vũ trang lần này. Ngược lại, dấu hiệu cho thấy hai bên đã có sự tính toán từ trước nhằm đạt mục tiêu chính trị.“Chúng tôi đã sử dụng không quân tấn công các mục tiêu quân sự theo đúng kế hoạch”, phó phát ngôn viên Quân đội Hoàng gia Thái Lan Richa Suksuwanon nói với các phóng viên[8]. Tuyên bố trên cho thấy Bangkok dường như đã lường trước kịch bản leo thang, với sự chuẩn bị bài bản từ cấp chiến thuật. Phía bên kia, Campuchia cũng không hoàn toàn bị động. Trong nhiều tháng qua, Phnom Penh đã tăng cường bố trí lực lượng dọc theo khu vực tranh chấp.
Về phạm vi địa lý, ban đầu tranh chấp chủ quyền chủ yếu tập trung quanh khu vực đền Preah Vihear, tuy nhiên, diễn biến thực địa cho thấy phạm vi căng thẳng đã nhanh chóng vượt khỏi một điểm nóng đơn lẻ. Thay vào đó, toàn tuyến biên giới tiếp giáp giữa Tây Bắc Campuchia với vùng Đông Bắc Thái Lan đang chứng kiến giao tranh lan rộng. Theo Bộ Quốc phòng Thái Lan, giao tranh hiện đang diễn ra tại ít nhất 6 khu vực dọc biên giới bao gồm các tỉnh Ubon Ratchathani, Surin, Sisaket, Oddar Meanchey và Anlong Veng. Đợt đụng độ đầu tiên vào sáng thứ Năm xảy ra gần khu vực đền cổ Ta Muen Thom, nằm giữa tỉnh Surin (Thái Lan) và tỉnh Oddar Meanchey (Campuchia)[9].
Một điểm đáng chú ý về tính chất xung đột lần này mang đậm dấu ấn của việc hiện đại hóa phương thức. Khu vực vốn được xem như tương đối yên bình kể từ sau Chiến tranh Lạnh giờ đây đang dần hội nhập vào xu thế tác chiến thế hệ mới. Những đặc điểm như sử dụng máy bay không người lái (UAV) hoặc hình ảnh vệ tinh đặc trưng của các điểm nóng như Ukraine hay Trung Đông, thì nay bắt đầu xuất hiện trong tranh chấp tại Đông Nam Á. Thế nhưng, cán cân lại nghiêng phần nào về phía Thái Lan khi tương quan sức mạnh giữa hai bên có sự chênh lệch đáng kể. Nhìn nhận cách khác quan, lực lượng quân sự Campuchia vẫn còn nhiều hạn chế về trang bị kỹ thuật và hệ thống hậu cần so với một quân đội Thái Lan được đầu tư hiện đại hơn.
Song hành với leo thang quân sự, mặt trận truyền thông đã trở thành một phần không thể tách rời của cuộc đối đầu hiện nay. Truyền thông hai nước đồng loạt đưa tin theo hướng khơi gợi chủ nghĩa dân tộc, khiến làn sóng bài ngoại lan rộng trong cộng đồng mạng và cả trong đời sống thường nhật. Báo chí Thái Lan, đặc biệt các tờ lớn như Bangkok Post và The Nation, liên tục đăng tải các bài viết lên án điều mà họ gọi là “sự xâm phạm có hệ thống” từ phía Campuchia đối với lãnh thổ Thái Lan.
Ngoài ra, cuộc xung đột đã bắt đầu gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến vấn đề nhân quyền của dân thường hai bên biên giới. Theo thống kê của The Guardian, hơn 130.000 người dân Thái Lan buộc phải sơ tán khỏi khu vực giao tranh, trong khi phía Campuchia có khoảng 1.500 gia đình phải rời bỏ nhà cửa để đảm bảo an toàn[10]. Hệ thống trường học, chợ biên giới bị buộc đóng cửa tạm thời, kéo theo sự đứt gãy nghiêm trọng trong chuỗi cung ứng hàng hóa nông sản giữa hai quốc gia. Tình trạng này đang giáng đòn nặng nề lên nền kinh tế của các tỉnh biên giới, vốn phụ thuộc lớn vào thương mại xuyên biên giới và hoạt động sản xuất quy mô nhỏ. Sự căng thẳng không chỉ khiến người dân mất đi sinh kế mà còn làm gia tăng bất ổn xã hội trong tương lai tại khu vực vốn đã khó khăn này.
Dự báo khả năng phát triển của xung đột
Đối chiếu với xung đột biên giới Ấn Độ – Pakistan
Mặc dù khác biệt về quy mô và mức độ đối đầu quân sự, song cuộc xung đột biên giới Thái Lan – Campuchia đang gợi nhắc đến cuộc xung đột kéo dài giữa Ấn Độ và Pakistan hồi tháng 5 vừa qua. Việc so sánh cuộc xung đột biên giới Thái Lan – Campuchia hiện nay với mô hình đối đầu giữa Ấn Độ và Pakistan tại khu vực Kashmir bởi cả hai đều có điểm tương đồng liên quan đến các tranh chấp lãnh thổ kéo dài, sự hiện diện của quân đội thường xuyên tại vùng biên giới cùng tính kích động nhắm vào chủ nghĩa dân tộc. Tuy nhiên, một đánh giá khách quan cũng cho thấy giữa hai trường hợp này tồn tại những khác biệt nền tảng, cả về cấp độ chiến lược lẫn bối cảnh địa chính trị.
Trước hết, Thái Lan và Campuchia không sở hữu vũ khí hạt nhân và không thuộc nhóm các quốc gia có năng lực răn đe chiến lược đáng kể. Trong khi đó, xung đột giữa Ấn Độ và Pakistan luôn bị phủ bóng bởi lằn ranh hạt nhân. Hai là, tranh chấp giữa Thái Lan và Campuchia chủ yếu giới hạn quanh các khu vực đền cổ, mốc giới lịch sử bắt nguồn từ thời kỳ thực dân hoàn toàn không mang tính chất sắc tộc hoặc tôn giáo đối lập sâu sắc như ở Kashmir.
Tuy vậy, cuộc đối đầu hiện nay vẫn có thể được xếp vào dạng “xung đột phức hợp” kết hợp các thành tố quân sự – pháp lý – tuyên truyền – ngoại giao đan xen lẫn nhau. Điều này tiềm ẩn nguy cơ hình thành một trạng thái căng thẳng thường xuyên ngay cả khi xung đột hiện tại đã kết thúc. Ở đó các va chạm nhỏ dù không chủ ý vẫn có thể được diễn giải tiêu cực gây leo thang trở lại nếu thiếu các kênh liên lạc khẩn cấp giữa hai bên.
Các kịch bản diễn biến xung đột
Kịch bản một, xung đột sớm kết thúc nhưng duy trì trạng thái va chạm cục bộ kéo dài. Đây là kịch bản có khả năng xảy ra cao nhất trong ngắn hạn. Trong giai đoạn hiện tại, xung đột tại khu vực biên giới Thái Lan – Campuchia, dù đã gia tăng đáng kể về cường độ song thế trận đang duy trì trong tầm kiểm soát một cuộc đối đầu vũ trang cục bộ và chưa bên nào tuyên bố chiến tranh. Điều này thể hiện ở việc hai bên vẫn duy trì kênh ngoại giao song phương ở mức tối thiểu. Theo đó, hai nước sẽ rút quân hoặc giảm cường độ triển khai vũ trang. Thế nhưng, trạng thái này duy trì một sự bất định chiến lược: xung đột tuy không leo thang nhưng cũng không được giải quyết dứt điểm. Về dài hạn, mô hình này có nét tương đồng với cách Ấn Độ – Pakistan đình chiến, bề ngoài yên tĩnh, nhưng tiềm ẩn nguy cơ tái phát bất kỳ lúc nào.
Kịch bản hai, trong trường hợp các vụ va chạm tiếp tục gia tăng về quy mô và tần suất, xung đột có thể vượt tầm kiểm soát phát triển thành chiến tranh biên giới. Tuy không kéo dài như một cuộc chiến tranh tổng lực, nhưng hậu quả của một cuộc chiến cục bộ vẫn có thể gây tổn thương lâu dài về kinh tế đặc biệt làm xói mòn nghiêm trọng niềm tin chiến lược giữa hai nước. Điều đáng lo ngại hơn cả khi căng thẳng leo thang, cả hai phía đều có xu hướng né tránh việc bị nhìn nhận là yếu thế, từ đó rơi vào vòng xoáy nguy hiểm của tâm lý “ăn miếng trả miếng” thể hiện qua hành động trả đũa – đáp trả không có điểm dừng.
Kịch bản ba, hai bên đạt được thỏa thuận ngừng bắn. Trên cơ sở tổn thất nhận thấy hoặc do sức ép dư luận quốc tế và các đối tác kinh tế, Thái Lan và Campuchia có thể tiến tới một thỏa thuận ngừng bắn chính thức. Hai nước có thể chọn giải pháp song phương hoặc tìm đến các kênh trung gian hoặc một bên thứ ba. Thực tế đã có những quốc gia như Malaysia, Trung Quốc, Mỹ đều đề xuất muốn giữ vai trò này. Điều kiện tiên quyết để kịch bản ba trở thành hiện thực nằm ở chính sự nhận thức chung của cả hai bên rằng: không có lợi ích chiến lược nào có thể biện minh cho một cuộc chiến kéo dài. Một khi các bên đạt đến điểm đồng thuận rằng chiến tranh chỉ là sự nối dài của tổn thất, thì ngừng bắn mới thực sự có thể trở thành thực tế.
Ba kịch bản trên phản ánh tính đa chiều của cuộc xung đột Thái Lan – Campuchia hiện nay. Dù bề ngoài chỉ thể hiện tranh chấp địa phương, nhưng đều có nguy cơ bị thổi bùng thành khủng hoảng mang tính khu vực. Khi lòng tin chiến lược bị xói mòn và cơ chế kiểm soát rạn nứt, thậm chí một va chạm nhỏ cũng có thể trở thành mồi lửa cho sự đổ vỡ.
Khả năng can thiệp của các bên liên quan
Trong giai đoạn hiện tại, xung đột vẫn nằm trong giới hạn đối đầu cục bộ, chưa có dấu hiệu cho thấy các cường quốc can thiệp quân sự trực tiếp. Tuy vậy, không thể bỏ qua các động thái ủng hộ cả trực tiếp và gián tiếp từ các nước đối tác song phương của hai chủ thể này.
Về quan điểm của Mỹ, trên trang Thông tin Chính phủ ngày 24/7 đăng tải Mỹ vô cùng quan ngại trước các báo cáo về tình hình giao tranh leo thang dọc biên giới Thái Lan – Campuchia. Chúng tôi kêu gọi chấm dứt ngay lập tức các cuộc tấn công, bảo vệ thường dân và giải quyết tranh chấp một cách hòa bình[11]. Như vậy, một đồng minh truyền thống của Washington tại Đông Nam Á đang trực tiếp đối đầu với quốc gia Đối tác hàng đầu của Bắc Kinh. Khả năng can thiệp của Mỹ vẫn phụ thuộc lớn vào rủi ro ảnh hưởng đến trật tự khu vực mà Mỹ muốn duy trì. Xét về mặt kỹ thuật, lực lượng quân sự của Campuchia có thể không phải mối nguy ngại để Mỹ phải trực tiếp can thiệp. Đồng thời, Thái Lan cũng đủ sức mạnh để tự mình giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, Mỹ có thể tăng cường hiện diện hải quân và gây sức ép ngoại giao mạnh mẽ đối với Campuchia để thăm dò phản ứng của Trung Quốc.
Về quan điểm của Trung Quốc, trưa 24/7, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết nước này quan ngại sâu sắc về những diễn biến đang diễn ra tại khu vực biên giới giữa Thái Lan và Campuchia, đồng thời bày tỏ hy vọng hai bên sẽ giải quyết các vấn đề thông qua đối thoại và tham vấn[12]. Trung Quốc là đối tác chiến lược toàn diện của Campuchia và đồng thời có quan hệ kinh tế – chính trị sâu rộng với Thái Lan. Trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng với Mỹ tại Đông Nam Á, Bắc Kinh có lợi ích trong việc duy trì hòa bình khu vực để thúc đẩy sáng kiến Vành đai – Con đường (BRI). Tuy nhiên, nếu buộc phải chọn bên, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ ủng hộ Phnom Penh ở mức độ chính trị – ngoại giao. Khả năng can thiệp của Trung Quốc sẽ linh hoạt theo nguyên tắc không can thiệp quân sự, tránh đối đầu trực diện và tranh thủ gia tăng vị thế như một nhà môi giới hòa giải.
Về phía Liên Hợp Quốc, Hội đồng Bảo an ra các tuyên bố kêu gọi kiềm chế. Trừ khi xung đột vượt ra ngoài khuôn khổ song phương, khả năng can thiệp mang tính cưỡng chế từ lực lượng gìn giữ hòa bình vẫn rất hạn chế. Vai trò lớn hơn có thể đến từ các cơ chế khu vực như ASEAN, vốn gần gũi về địa lý và lợi ích trực tiếp gắn liền với ổn định nội khối.
Tóm lại, trong cuộc khủng hoảng biên giới giữa Thái Lan và Campuchia, cả Mỹ, Trung Quốc và Liên Hợp Quốc đều có khả năng can thiệp nhưng theo những cách thức khác nhau. Hiệu quả của những can thiệp này vẫn sẽ phụ thuộc vào mức độ ý chí chính trị của hai quốc gia trong cuộc.
Tuy nhiên, không thể xem nhẹ các dấu hiệu cho thấy một mức độ quốc tế hóa đang âm thầm diễn ra trong lòng cuộc xung đột này. Đặc biệt, tình trạng phân tuyến giữa các trục quan hệ song phương chẳng hạn giữa Mỹ – Thái so với Trung Quốc – Campuchia có thể tạo ra nguy cơ “ủy nhiệm hóa” xung đột. Một khi các nước lớn len lỏi can thiệp vào Đông Nam Á biến nơi đây thành sân khấu gián tiếp để cạnh tranh chiến lược, thì vấn đề biên giới Thái – Cam hoàn toàn có thể trở thành điểm nóng xung đột mới trong bàn cờ địa chính trị khu vực bên cạnh các điểm nóng đã có như Biển Đông hay Myanmar. Trong trường hợp ấy, việc duy trì mức giới hạn xung đột trở thành bài toán rất khó khăn.
Tổng thể, dù hiện tại vẫn được phân loại là một cuộc xung đột cục bộ, nhưng những yếu tố cấu thành hiện nay từ mức độ, quy mô, tính chất đối đầu kéo dài, đến sự dính líu của các nước lớn đều đặt ra nguy cơ vượt ngưỡng. Trong tương lai gần, nếu không có cơ chế kiểm soát hiệu quả hoặc bên trung gian hòa giải, nhiều khả năng xung đột sẽ tiếp tục lặp lại theo chu kỳ va chạm – hạ nhiệt – tái leo thang, đẩy khu vực rơi vào trạng thái bất ổn kéo dài trở thành tiền đề cho một cuộc khủng hoảng an ninh mới ở lục địa Đông Nam Á.
Tác động của cuộc xung đột tới chính trị hai nước và an ninh khu vực
Tác động đến chính trị nội bộ Thái Lan
Cuộc xung đột biên giới với Campuchia diễn ra trong bối cảnh chính trường Thái Lan đang đối mặt với một trong những thời điểm mong manh nhất kể từ sau cuộc tổng tuyển cử năm 2023. Việc bà Paetongtarn Shinawatra người đại diện cho thế hệ mới của gia tộc Shinawatra bị tòa án Hiến pháp đình chỉ chức vụ Thủ tướng đã tạo ra một khoảng trống quyền lực nghiêm trọng[13]. Trước bối cảnh đó, xung đột tại biên giới phía Đông trở thành đòn bẩy chính trị để giới quan chức thuộc phe quân đội vốn luôn đóng vai trò then chốt trong đời sống chính trị Thái Lan tái khẳng định vai trò lãnh đạo dưới danh nghĩa bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền quốc gia.
Không chỉ giới hạn ở khía cạnh quân sự, xung đột biên giới lần này đang được các nhóm thuộc phe bảo thủ tại Thái Lan khai thác tối đa trên mặt trận chính trị – lập pháp. Một số nghị sĩ thân quân đội đã kêu gọi Quốc hội tiến hành điều tra về sự lỏng lẻo trong công tác kiểm soát và giám sát an ninh biên giới, đồng thời thúc đẩy việc tăng chi tiêu quốc phòng trong kỳ họp thảo luận ngân sách tài khóa sắp tới[14]. Ngoài ra, không thể loại trừ khả năng quân đội Thái Lan sẽ viện dẫn xung đột như một cái cớ để áp đặt cơ chế kiểm soát hành chính nhằm gia tăng quyền lực đặc biệt tại các tỉnh biên giới một dạng can thiệp “tiền đảo chính” từng xuất hiện nhiều lần trong lịch sử chính trị hiện đại của quốc gia này, điển hình cho các biến cố vào các năm 2006 và 2014.
Nếu các cuộc đụng độ tiếp tục kéo dài và gây ra thương vong dân sự ở mức độ nghiêm trọng, Thái Lan có nguy cơ rơi vào một vòng xoáy bất ổn chính trị mới, trong đó sự phân cực nội bộ sẽ bị đẩy lên đến cực điểm. Trong kịch bản quay trở lại mô hình quân đội kiểm soát chính quyền dân sự là hoàn toàn có khả năng xảy ra. Tồi tệ hơn, đất nước có thể phải chứng kiến thêm một cuộc đảo chính nữa, nhưng lần này được tiếp sức bởi làn sóng dân tộc chủ nghĩa và các lập luận về bảo vệ an ninh quốc gia.
Tác động đến chính trị nội bộ Campuchia
Tại Campuchia, cuộc xung đột diễn ra chỉ chưa đầy hai năm sau khi quyền lực được chuyển giao từ cựu Thủ tướng Hun Sen sang người con trai Hun Manet. Sự kiện này được quốc tế nhìn nhận như một phép thử cho mô hình chuyển giao quyền lực theo lối kế vị trong chế độ bán chuyên chế của Campuchia. Tuy nhiên, tính chính danh của tân thủ tướng vẫn chưa được củng cố đầy đủ trong mắt giới quan chức chính trị lẫn người dân đặc biệt ở tầng lớp trung lưu đô thị và cựu chiến binh ở nông thôn.
Trước tình hình căng thẳng biên giới leo thang, một cuộc xung đột giới hạn có thể trở thành liều thuốc chính trị kép đối với chính quyền Hun Manet. Một mặt, nó tạo cơ hội để Thủ tướng Campuchia khẳng định bản lĩnh cầm quyền trong tình thế ông vẫn đang trong giai đoạn củng cố tính chính danh hậu kế nhiệm. Mặt khác, xung đột cho phép chính quyền thổi bùng ngọn lửa chủ nghĩa dân tộc qua đó chuyển hướng sự chú ý khỏi những hoài nghi trong nước về tính kế thừa quyền lực gia tộc.
Lợi ích ngắn hạn đó mặc nhiên đi kèm những hệ lụy dài hạn. Cuộc xung đột này Campuchia chỉ có thể tìm đến sự hỗ trợ từ đối tác khu vực duy nhất là Trung Quốc. Vậy nhưng, chính sách gắn chặt với Trung Quốc từ kinh tế đến an ninh càng đẩy Campuchia rời xa thế cân bằng chiến lược vốn làm nền tảng trong chính sách đối ngoại đa phương của Phnom Penh từ sau Chiến tranh Lạnh. Việc nghiêng hẳn về Bắc Kinh trong bối cảnh ASEAN ngày nhất thể hóa mục tiêu, định hướng chung có thể khiến Campuchia bị gạt ra ngoài một số cơ chế hợp tác khu vực rộng mở, đồng thời làm suy yếu uy tín quốc tế mà chính quyền Hun Sen từng dày công vun đắp.
Ngoài ra, các chỉ dấu mới cho thấy Campuchia đang đẩy nhanh hợp tác quốc phòng với Trung Quốc thông qua việc mở rộng cảng Ream bằng vốn viện trợ không hoàn lại[15]. Đây không chỉ thể hiện sự ngày một gia tăng phụ thuộc vào Bắc Kinh, mà còn có nguy cơ gây phản ứng dây chuyền trong nội bộ chính quyền, đặc biệt từ các Đảng phái đối lập, phe nhóm muốn mở rộng không gian hợp tác với phương Tây. Về dài hạn, điều này có thể làm xói mòn quyền lực của chính quyền Hun Sen – Hun Manet và gia tăng rạn nứt trong nội bộ giới lãnh đạo.
Tác động đến an ninh khu vực Đông Nam Á
Cuộc đối đầu giữa Thái Lan và Campuchia không đơn thuần dừng lại ở phạm vi một tranh chấp song phương, mà đã trở thành phép thử thực tiễn với sức bền thể chế đối với ASEAN.
Trước hết, dù mức độ xung đột có nguy cơ làm rạn nứt nền tảng đoàn kết nội khối ASEAN một nguyên tắc trụ cột trong kiến tạo môi trường an ninh chung của khu vực. Việc cả Campuchia và Thái Lan đều là thành viên cốt cán của ASEAN lại đang đối đầu trực tiếp với nhau sẽ khiến cơ chế đồng thuận vốn đã mong manh càng rơi vào khủng hoảng niềm tin sâu sắc. Những nỗ lực củng cố thể chế như Kế hoạch tổng thể ASEAN về kết nối (MPAC) hay Sáng kiến 3 trụ cột về Chính trị – An ninh, Kinh tế, và Văn hóa – Xã hội đều đòi hỏi môi trường ổn định, hợp tác. Tuy nhiên, một cuộc xung đột quân sự sẽ kéo theo nguy cơ chia rẽ nội khối, đặc biệt vết nứt ngoại giao khó lành khi hai bên đều đã đổ máu.
Thứ hai, tình hình biên giới Thái Lan – Campuchia đẩy ASEAN vào thế khó trong việc khẳng định vai trò trung tâm của khối trong các cơ chế đối thoại an ninh khu vực. Khi chính các thành viên của khối trở thành tác nhân gây bất ổn, tính bền vững của ASEAN như một “cộng đồng kiến tạo an ninh” sẽ bị đặt dấu hỏi. Nếu tổ chức không thể can thiệp hiệu quả hoặc không được các bên liên quan chấp nhận vai trò trung gian hòa giải thì hình ảnh của ASEAN trong mắt các đối tác đang tranh cạnh tranh ảnh hưởng khu vực như Trung Quốc, Mỹ sẽ bị tổn hại, kéo theo sự suy giảm tiếng nói của tổ chức.
Thứ ba, một hệ quả đáng lo ngại khác thể hiện ở nguy cơ quốc tế hóa xung đột. Trước mắt, chưa có dấu hiệu cho thấy khả năng can thiệp quân sự từ các nước lớn. Tuy nhiên, trong trường hợp căng thẳng tiếp tục leo thang, không loại trừ nguy cơ kéo theo các đối tác an ninh song phương của hai nước can dự. Điều này không chỉ đi ngược lại nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình của ASEAN mà còn tạo ra những tiền lệ nguy hiểm cho các điểm nóng khác trong khu vực tiêu biểu như tranh chấp Biển Đông.
Cuối cùng, nếu khủng hoảng giữa Thái Lan và Campuchia kéo dài, khu vực sẽ đối mặt với một làn sóng bất ổn từ dòng người tị nạn ồ ạt, sự trỗi dậy của các nhóm vũ trang phi chính phủ, đến các hoạt động tội phạm diễn ra trong lúc hỗn loạn. Những hệ lụy này không chỉ vượt khỏi tầm kiểm soát của Bangkok và Phnom Penh mà còn lan sang các quốc gia lân cận như Lào, Việt Nam đe dọa nghiêm trọng đến an ninh biên giới và ổn định kinh tế – xã hội của toàn vùng.
Những vấn đề đặt ra với Việt Nam
Xung đột biên giới giữa Thái Lan và Campuchia không chỉ ảnh hưởng đến cấu trúc an ninh tiểu vùng Mekong nói riêng và Đông Nam Á nói chung, mà còn đặt ra nhiều thách thức chiến lược đối với Việt Nam.
Trước hết, một trong những vấn đề cấp thiết là đảm bảo an toàn tuyến biên giới phía Tây Nam. Cả Campuchia và Thái Lan đều là đối tác thương mại, vận tải quan trọng trong kết nối tiểu vùng sông Mekong và hành lang kinh tế như tuyến Hành lang phía Nam, Hành lang Đông – Tây. Bất kỳ sự bất ổn nào tại khu vực biên giới hai nước này đều có thể ảnh hưởng tiêu cực tới chuỗi cung ứng, dòng chảy hàng hóa, hoạt động logistics từ Tây Nam Bộ qua Thái Lan. Do đó, việc nắm chắc tình hình, chủ động phối hợp an ninh – quốc phòng với chính quyền Phnom Penh đảm bảo thông suốt các tuyến giao thương huyết mạch của Việt Nam trong giai đoạn nhạy cảm này.
Thứ hai, cuộc xung đột có thể làm gián đoạn nghiêm trọng các cơ chế hợp tác trong khuôn khổ tiểu vùng chẳng hạn như Hợp tác Mekong – Lan Thương (MLC) và Ủy hội sông Mekong (MRC). Một khoảng thời gian đóng băng ngoại giao giữa hai thành viên của các cơ chế này không chỉ làm suy yếu tính hiệu quả của các sáng kiến hợp tác, mà còn gây khó khăn cho Việt Nam trong việc thúc đẩy các chương trình phát triển kinh tế – xã hội ở đồng bằng sông Cửu Long. Vì vậy, thúc đẩy hòa bình giữa Thái Lan và Campuchia cũng chính là đang bảo vệ sinh kế bền vững của Việt Nam.
Thứ ba, Việt Nam đứng trước cơ hội đồng thời cũng thể hiện trách nhiệm, thể hiện vai trò trung gian tích cực, giúp giảm nhiệt căng thẳng giữa hai nước láng giềng. Với quan hệ hữu nghị truyền thống với cả Campuchia và Thái Lan, Việt Nam có thể tận dụng kênh ngoại giao song phương hoặc thông qua kênh ASEAN để đóng góp xây dựng lòng tin, thúc đẩy đối thoại và ngăn chặn leo thang xung đột. Một vai trò trung gian thành công sẽ không chỉ góp phần giữ ổn định khu vực, mà còn nâng cao uy tín quốc tế của Việt Nam như một trụ cột kiến tạo hòa bình đáng tin cậy trước hết ở Đông Nam Á.
Cuối cùng, cuộc xung đột một lần nữa phơi bày tính chất còn lỏng lẻo của cấu trúc an ninh khu vực hiện nay. Tổ chức ASEAN vẫn thiếu một cơ chế phòng ngừa và giải quyết xung đột hiệu quả giữa các nước thành viên. Chính vì vậy, Việt Nam nên chủ động thúc đẩy tiến trình cải cách cấu trúc an ninh trong ASEAN. Trong đó, cần chú trọng đến việc tăng cường vai trò đối thoại của các diễn đàn thường niên như ARF, ADMM+…, thiết lập các cơ chế cảnh báo sớm, đồng thời viện dẫn luật pháp quốc tế dựa trên các nguyên tắc của Hiến chương Liên Hợp Quốc vào khuôn khổ giải quyết tranh chấp giữa các quốc gia hiện tại hoặc cả trong tương lai.
Ứng xử thành công trước giai đoạn khủng hoảng khu vực này sẽ giúp Việt Nam không chỉ bảo vệ lợi ích quốc gia, mà còn khẳng định vị thế lãnh đạo có trách nhiệm trong một Đông Nam Á đang nhiều biến động./.
Tác giả: Phạm Quang Hiền
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của các tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] Trường Sơn (2023), “ICJ phán quyết về vùng đất quanh đền Preah Vihear”, Báo Nhân Dân, https://nhandan.vn/icj-phan-quyet-ve-vung-dat-quanh-den-preah-vihear-post188406.html
[2] Mathis Nohatepanont (2025), “Thailand’s grand political compromise cracks under pressure”, East Asia Forum, https://eastasiaforum.org/2025/06/15/thailands-grand-political-compromise-cracks-under-pressure/
[3] Tâm Dương (2025), “Thái Lan – Campuchia xung đột vì hát quốc ca tại biên giới”, Báo Tuổi Trẻ, https://tuoitre.vn/thai-lan-campuchia-xung-dot-vi-hat-quoc-ca-tai-bien-gioi-20250218152814725.htm
[4] Khánh Quỳnh (2025), “Bộ Quốc phòng Campuchia lên tiếng về vụ đấu súng với Thái Lan”, Báo Tuổi Trẻ, https://tuoitre.vn/bo-quoc-phong-campuchia-len-tieng-ve-vu-dau-sung-voi-thai-lan-20250528193953256.htm
[5] Hà Đào (2025), “Campuchia đóng cửa vĩnh viễn hai cửa khẩu với Thái Lan”, Báo Tuổi Trẻ, https://tuoitre.vn/campuchia-dong-cua-vinh-vien-hai-cua-khau-voi-thai-lan-20250622113852386.htm
[6] Thanh Danh (2025), “Campuchia cắt internet từ Thái Lan, yêu cầu quân đội cảnh giác cao độ”, VnExpress, https://vnexpress.net/campuchia-cat-internet-tu-thai-lan-yeu-cau-quan-doi-canh-giac-cao-do-4898426.html
[7] Al Jazeera (2025), “Thai-Cambodian border conflict escalates with deadly clashes” https://www.aljazeera.com/gallery/2025/7/24/thai-cambodian-border-conflict-escalates-with-deadly-clashes
[8] The War Zone (2025), “Thai F-16 strikes as border dispute with Cambodia erupts”, https://www.twz.com/news-features/thai-f-16-strikes-as-border-dispute-with-cambodia-erupts
[9] CNN (2025), “Thailand-Cambodia border clashes intensify”, CNN International, https://edition.cnn.com/2025/07/24/asia/thailand-cambodia-border-clashes-friday-intl-hnk
[10] The Guardian (2025), “Thailand and Cambodia: how have you been affected by the border dispute?”, https://www.theguardian.com/world/2025/jul/25/thailand-and-cambodia-how-have-you-been-affected-by-the-border-dispute
[11] U.S. Department of State (2025), “On the Thailand-Cambodia Border Conflict”, United States Department of State, https://www.state.gov/releases/office-of-the-spokesperson/2025/07/on-the-thailand-cambodia-border-conflict
[12] Công Khải (2025), “Trung Quốc quan ngại sâu sắc về xung đột Thái Lan – Campuchia”, Báo Tuổi Trẻ, https://tuoitre.vn/trung-quoc-quan-ngai-sau-sac-ve-xung-dot-thai-lan-campuchia-20250724153617197.htm
[13] Huyền Lê (2025), “Thủ tướng Thái Lan bị đình chỉ chức vụ”, VnExpress, https://vnexpress.net/thu-tuong-thai-lan-bi-dinh-chi-chuc-vu-4908701.html
[14] Huyền Chi (2025), “Thái Lan cảnh báo về chiến dịch quân sự cấp cao giữa căng thẳng biên giới với Campuchia”, VietTimes, https://viettimes.vn/thai-lan-canh-bao-ve-chien-dich-quan-su-cap-cao-giua-cang-thang-bien-gioi-voi-campuchia-post186284.html
[15] The Asia Live (2025), “China and Cambodia inaugurate joint Yunyang Port support and training center, deepening military ties”, https://theasialive.com/china-and-cambodia-inaugurate-joint-yunyang-port-support-and-training-center-deepening-military-ties/2025/04/06/
