Tình hình kinh tế thế giới năm 2025
Năm 2025, kinh tế thế giới luôn trong trạng thái vô cùng mong manh: tránh được suy thoái hệ thống, nhưng tăng trưởng thấp, đầu tư suy yếu và phân mảnh địa kinh tế gia tăng. World Economic Outlook Update tháng 7/2025 của IMF dự báo tăng trưởng GDP toàn cầu 3,0% năm 2025, nhỉnh hơn so với bản dự báo tháng 4 nhờ “front-loading” thương mại trước khi các gói thuế mới của Mỹ có hiệu lực, điều kiện tài chính nới lỏng hơn và một số nới lỏng tài khóa tại các nền kinh tế lớn[1]. Trước đó, Global Economic Prospects tháng 6/2025 của Ngân hàng Thế giới lại đánh giá thận trọng hơn, ước tính tăng trưởng toàn cầu chỉ 2,3% năm 2025, và coi đây là mức thấp nhất ngoài các năm khủng hoảng kể từ 2008, trong bối cảnh “sự gia tăng mạnh của các rào cản thương mại và bất định chính sách” kéo giảm triển vọng. Cùng báo cáo này chỉ ra tốc độ tăng trưởng của các nền kinh tế đang phát triển đã liên tục “hạ cấp” ba thập kỷ liền, từ 5,9% trong những năm 2000 xuống 5,1% thập niên 2010 và chỉ còn 3,7% trong thập niên 2020, đồng bộ với xu hướng suy giảm tương tự của tăng trưởng thương mại toàn cầu[2]. Như vậy, về tổng thể, kinh tế thế giới năm 2025 không rơi vào suy thoái, nhưng đã đi vào một quỹ đạo tăng trưởng thấp, dài hạn, đặc biệt bất lợi cho nhóm các nước đang phát triển.
Trên phương diện chu chuyển hàng hóa, thương mại toàn cầu năm 2025 chứng kiến sự “bật tăng kỹ thuật” trước khi đối mặt triển vọng u ám hơn. Báo cáo Global Trade Outlook and Statistics cập nhật tháng 10/2025 của WTO dự báo tăng trưởng khối lượng thương mại hàng hóa thế giới đạt 2,4% năm 2025, cao hơn nhiều so với mức 0,9% trong dự báo trước đó, nhưng sẽ giảm mạnh còn 0,5% vào năm 2026 khi các méo mó do thuế quan và bất định chính sách phát huy trọn vẹn[3]. Số liệu thực tế cho thấy khối lượng thương mại hàng hóa toàn cầu đã tăng 4,9% so với cùng kỳ trong nửa đầu 2025, chủ yếu nhờ hai động lực: (i) dồn đơn nhập khẩu vào Mỹ để né thuế mới trong tương lai; (ii) bùng nổ thương mại các mặt hàng liên quan tới AI như chip, máy chủ, thiết bị mạng, được WTO xác định là “động lực chính” của tăng trưởng thương mại trong giai đoạn này[4]. Điều này cho thấy sự cải thiện ngắn hạn của thương mại năm 2025 phần nhiều mang tính kỹ thuật – do tái phân bổ thời điểm giao dịch và đột biến trong một cụm ngành công nghệ – hơn là dấu hiệu của một chu kỳ toàn cầu bền vững.
Về đầu tư, bức tranh năm 2025 kém sáng sủa hơn. Global Investment Trends Monitor số 49 của UNCTAD (10/2025) cho thấy dòng vốn FDI toàn cầu giảm thêm 3% trong nửa đầu 2025, kéo dài chuỗi suy giảm hai năm liên tiếp dưới tác động của căng thẳng thương mại, lãi suất cao và bất ổn địa chính trị[5]. Sự sụt giảm này chủ yếu đến từ các nền kinh tế phát triển, nơi hoạt động M&A xuyên biên giới giảm 18% xuống 173 tỷ USD, trong khi các dự án greenfield công nghiệp và tài trợ dự án hạ tầng cũng tiếp tục giảm, đặc biệt trong các lĩnh vực liên quan tới các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs)[6]. Điều đó cho thấy khu vực tư nhân vẫn rất thận trọng với các khoản đầu tư dài hạn, nhất là tại các nền kinh tế đang phát triển – nơi nhu cầu vốn cho hạ tầng, chuyển đổi năng lượng và thích ứng khí hậu đang tăng nhanh.
Trong bối cảnh đầu tư truyền thống suy yếu, làn sóng đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI) và hạ tầng số trở thành điểm sáng nổi bật, nhưng lợi ích phân bố tương đối không đồng đều. Phân tích của J.P. Morgan cho thấy trong nửa đầu 2025, chi đầu tư vốn liên quan đến AI đã đóng góp 1,1 điểm phần trăm vào tăng trưởng GDP của Mỹ, lần đầu tiên vượt cả tiêu dùng hộ gia đình với vai trò “động cơ tăng trưởng” của nền kinh tế lớn nhất thế giới[7]. Các đánh giá thị trường tổng hợp (bao gồm ước tính của Bank of America) cho rằng chỉ riêng bốn tập đoàn Microsoft, Amazon, Alphabet và Meta đã dự kiến chi khoảng 344 tỷ USD vốn đầu tư năm 2025, tương đương khoảng 1,1% GDP Mỹ, chủ yếu dành cho GPU, máy chủ, trung tâm dữ liệu và nâng cấp lưới điện phục vụ AI[8]. WTO đồng thời ghi nhận thương mại các “hàng hóa liên quan AI” tăng mạnh và trở thành động lực chủ yếu cho tăng trưởng thương mại nửa đầu 2025, nhất là tại các nền kinh tế châu Á có vị thế trong chuỗi giá trị bán dẫn và thiết bị[9]. Như vậy, kinh tế thế giới năm 2025 đang hình thành một trục tăng trưởng mới xoay quanh chuỗi giá trị AI – bán dẫn – hạ tầng số, nhưng dòng lợi ích tập trung vào số ít nền kinh tế phát triển và một số trung tâm sản xuất công nghệ cao, trong khi phần còn lại ít được hưởng lợi.
Tổng hợp các điểm trên, có thể nói bức tranh kinh tế thế giới năm 2025 là sự giao thoa giữa một chu kỳ đầu tư công nghệ bùng nổ và một nền tảng tăng trưởng toàn cầu thấp, phân mảnh và bất bình đẳng, đặt ra thách thức lớn cho tính bền vững của phục hồi hậu đại dịch.
Tình hình an ninh – quân sự năm 2025
Năm 2025, bức tranh an ninh – quân sự thế giới được định hình bởi hai chiều hướng song hành: mức độ xung đột cao và kéo dài, trong khi các cấu trúc răn đe và chi tiêu quân sự được tăng cường ở quy mô chưa từng có từ sau Chiến tranh Lạnh. Báo cáo thường niên về Bảo vệ dân thường trong xung đột vũ trang do Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc trình Hội đồng Bảo an tháng 5/2025 cho biết có hơn 120 cuộc xung đột vũ trang vẫn đang tiếp diễn trên toàn thế giới, với xu hướng gia tăng sử dụng các công nghệ mới (máy bay không người lái, không gian mạng) và vũ khí nổ có sức công phá lớn tại khu vực đô thị, làm trầm trọng thêm rủi ro đối với dân thường[10]. Song song, bản đồ xung đột do ICRC công bố năm 2025 xác định 380 nhóm vũ trang có liên quan đến các vấn đề nhân đạo đang hoạt động ở hơn 60 quốc gia, trong đó hơn một phần ba được coi là “bên tham chiến” theo luật nhân đạo quốc tế, và khoảng 204 triệu người đang sống trong các khu vực do những nhóm này kiểm soát hoặc tranh chấp[11]. Các con số này cho thấy mức độ phân mảnh của bạo lực vũ trang và sự dai dẳng của xung đột phi đối xứng, bất chấp nỗ lực ngoại giao đa phương.
Về mặt năng lực quân sự, năm 2025 ghi nhận một bước nhảy chưa từng có về chi tiêu quốc phòng. Theo số liệu do Viện nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI) công bố tháng 4/2025, chi tiêu quân sự toàn cầu năm 2024 đạt 2.718 tỷ USD, tăng 9,4% thực tế so với 2023, là mức tăng theo năm cao nhất kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc và đánh dấu 10 năm liên tiếp chi tiêu tăng, với tổng mức tăng 37% trong giai đoạn 2015–2024[12]. SIPRI nhấn mạnh chi tiêu tăng ở tất cả các khu vực, với tốc độ đặc biệt cao tại châu Âu và Trung Đông, phản ánh tác động kéo dài của chiến tranh Ukraine, chiến sự ở Gaza và căng thẳng khu vực khác. Trong bối cảnh đó, Hội nghị thượng đỉnh NATO tại La Hay tháng 6/2025 thông qua The Hague Summit Declaration, trong đó các đồng minh cam kết đến năm 2035 sẽ đầu tư 5% GDP/năm cho quốc phòng và chi tiêu liên quan an ninh, trong đó tối thiểu 3,5% GDP là chi tiêu quốc phòng theo định nghĩa của NATO; đi kèm là nghĩa vụ xây dựng lộ trình hàng năm để đạt mục tiêu này[13]. Điều này thể hiện sự “hợp thức hóa chính trị” cho một chu kỳ tái vũ trang dài hạn ở các nước công nghiệp phát triển, đặc biệt tại châu Âu.
Một đặc điểm nổi bật khác của năm 2025 là gia tăng rủi ro hạt nhân trong bối cảnh kiểm soát vũ khí suy yếu. Bản tóm tắt SIPRI Yearbook 2025 nhận định rõ ràng: “một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân mới đang nổi lên trong khi các chế độ kiểm soát vũ khí bị suy yếu nghiêm trọng”, với việc gần như toàn bộ 9 quốc gia hạt nhân tiếp tục các chương trình hiện đại hóa chuyên sâu, vừa nâng cấp hệ thống hiện có, vừa triển khai các phiên bản mới[14]. SIPRI đồng thời nhấn mạnh “kỷ nguyên cắt giảm vũ khí hạt nhân đã chấm dứt”, khi khuôn khổ kiểm soát song phương Mỹ–Nga bị xói mòn và không có cơ chế hiệu quả thay thế. Trong bối cảnh Hiệp ước New START sẽ hết hạn vào đầu năm 2026 nếu không được gia hạn hoặc thay thế, các đánh giá học thuật coi năm 2025 là “điểm gãy” có thể đưa thế giới bước sang giai đoạn “hậu kiểm soát vũ khí”, với rất ít ràng buộc pháp lý đối với các lực lượng hạt nhân chiến lược.
Trên phương diện tác chiến, mô thức chiến tranh tiêu hao kết hợp vũ khí nổ mạnh và công nghệ không người lái ngày càng chi phối nhiều chiến trường. Các tài liệu của Liên Hợp Quốc và các tổ chức nhân quyền đều khẳng định việc sử dụng vũ khí nổ có hiệu ứng trên diện rộng trong khu dân cư là nguyên nhân hàng đầu gây thương vong dân sự. Tài liệu Hỏi – Đáp do hệ thống nhân đạo quốc tế phổ biến tháng 2/2025 nhắc lại rằng đa số nạn nhân là dân thường khi bom, tên lửa, pháo, đạn cối được dùng ở khu vực có dân cư đông đúc, với các trường hợp điển hình tại Gaza, Ukraine, Sudan và Syria[15]. Báo cáo của Văn phòng Cao ủy Nhân quyền LHQ về Ukraine cho biết riêng trong tháng 5/2025 đã có ít nhất 183 dân thường bị giết và 836 người bị thương, với khoảng một nửa thương vong đến từ các đợt tấn công tên lửa và UAV vào khu vực đô thị[16]. Nhìn rộng ra, các phân tích chiến dịch độc lập về chiến sự Ukraine cho thấy chiến tranh pháo binh – UAV – “drone cảm tử” trở thành kiểu mẫu, trong đó các bên sử dụng dày đặc phương tiện không người lái để trinh sát, hiệu chỉnh hỏa lực và tấn công mục tiêu tầm xa, nhưng không làm giảm cường độ hủy diệt đối với hạ tầng dân sự.
Ngoài không gian lục địa, các tuyến hàng hải chiến lược tiếp tục bị “vũ khí hóa”. Chiến dịch tấn công tàu thuyền của lực lượng Houthi ở Hồng Hải kéo dài sang năm 2025 là ví dụ điển hình của việc sử dụng công cụ quân sự để gây sức ép kinh tế. Hãng AP và Al Jazeera dẫn số liệu của giới chức hàng hải cho biết lực lượng Houthi đã tấn công hơn 100 tàu thương mại bằng tên lửa và UAV kể từ khi khủng hoảng bùng phát cuối 2023, trong đó ít nhất 4 tàu đã bị đánh chìm và tối thiểu 9 thủy thủ thiệt mạng, tính tới cuối 2025[17]. Các cuộc tấn công này gây gián đoạn nghiêm trọng tuyến Hồng Hải – Kênh đào Suez, buộc nhiều hãng tàu phải định tuyến vòng qua Mũi Hảo Vọng, làm tăng chi phí logistics và rủi ro đối với chuỗi cung ứng.
Trước các diễn biến an ninh xấu đi, các cấu trúc an ninh khu vực và cơ chế can thiệp đa phương được củng cố và tăng cường hơn. Ở châu Âu – Bắc Đại Tây Dương, mục tiêu chi 5% GDP cho quốc phòng – an ninh của NATO, cùng với xu hướng tăng mạnh chi tiêu quốc phòng tại châu Âu và Trung Đông, cho thấy các nước đã bước vào “tư duy thời chiến” trong bố trí nguồn lực. Tại Trung Đông, ngày 17/11/2025, Hội đồng Bảo an thông qua Nghị quyết 2803 (2025) với tỷ lệ 13–0, ủy quyền thành lập Lực lượng Ổn định Quốc tế (ISF) tại Gaza, hỗ trợ giám sát ngừng bắn và tạo điều kiện cho lộ trình rút quân, chuyển giao dần sang một cơ quan Palestine, đánh dấu mức độ can dự an ninh đa phương sâu hơn vào một trong những điểm nóng nguy hiểm nhất khu vực[18]. Ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, cũng có thể ghi nhận các cơ chế như Quad và AUKUS tiếp tục được cụ thể hóa, từ chương trình tàu ngầm hạt nhân SSN-AUKUS tới chương trình nghị sự mới về an ninh biển và công nghệ nhạy cảm, góp phần tái cấu trúc cán cân lực lượng khu vực.
Tổng thể, tình hình an ninh – quân sự thế giới năm 2025 mang tính lưỡng diện: một mặt, mạng lưới xung đột đa tầng, đa chủ thể vẫn duy trì cường độ cao, với sự kết hợp giữa chiến tranh tiêu hao truyền thống, vũ khí nổ mạnh ở khu dân cư và công nghệ không người lái; mặt khác, các nhà nước phản ứng bằng tái vũ trang quy mô lớn, củng cố liên minh và chuẩn bị cho một môi trường “hậu kiểm soát vũ khí”. Dưới góc độ cấu trúc, đây không chỉ là sự “gia tăng căng thẳng” ngắn hạn, mà là tái cấu hình dài hạn của trật tự an ninh toàn cầu, trong đó rủi ro hạt nhân, vũ khí hóa không gian hàng hải và phân mảnh bạo lực phi nhà nước sẽ tiếp tục là những biến số trung tâm trong những năm tới.
Tình hình chính trị thế giới năm 2025
Năm 2025, cục diện chính trị thế giới là bức tranh tổng thể là một trật tự quốc tế đang được tái cấu hình sâu sắc hơn là đơn thuần “dao động ngắn hạn”.
Trước hết, Mỹ tiếp tục là biến số trung tâm làm gia tăng bất định thể chế toàn cầu. Ngày 20/1/2025, Donald Trump tuyên thệ nhiệm kỳ tổng thống thứ hai, đánh dấu việc một nhân vật vốn bị xem là “phá vỡ chuẩn tắc” quay trở lại trung tâm quyền lực Mỹ. Trong 100 ngày đầu, Nhà Trắng triển khai gói thuế quan rộng khắp: từ đầu tháng 4, Mỹ áp thuế cơ bản 10% lên hầu hết hàng nhập khẩu, kèm theo các mức “thuế đối ứng” cao hơn nhiều với một số đối tác, được Reuters đánh giá là “hàng rào thương mại cao nhất trong hơn một thế kỷ”[19]. Đồng thời, Trump đẩy mạnh lập trường đối đầu với các chính thể bị coi là “thù địch”, thể hiện qua việc đơn phương tuyên bố “đóng hoàn toàn” không phận Venezuela và tăng cường hiện diện quân sự Mỹ tại Caribe trong khuôn khổ chiến dịch gây sức ép với Tổng thống Maduro[20]. Các động thái này củng cố nhận định rằng châu Âu và các đồng minh phải ứng phó với một Mỹ “khó đoán định và đơn phương hơn”, qua đó thúc đẩy nhu cầu “tự chủ chiến lược” trong chính sách đối ngoại.
Tiếp đến, một xu hướng lớn diễn ra trong năm qua là một làn sóng phản kháng xã hội mới – đặc biệt do thế hệ trẻ (GenZ) dẫn dắt. Dữ liệu Global Protest Tracker của Carnegie và phân tích tổng kết cuối năm 2025 cho thấy các cuộc biểu tình chống chính phủ “tràn ngập đường phố trên toàn cầu”, với làn sóng biểu tình mới xuất hiện ở hơn 70 quốc gia chỉ trong vòng 12 tháng, tập trung vào các chủ đề bất bình đẳng, tham nhũng, lạm quyền và điều kiện kinh tế khó khăn[21]. Một trong những điểm bùng phát điển hình nhất là “biểu tình Gen Z” ở Nepal: sau khi chính phủ ban hành lệnh cấm 26 nền tảng mạng xã hội trong tháng 9/2025, các cuộc biểu tình do giới trẻ phát động đã nhanh chóng biến thành khủng hoảng chính trị sâu sắc, với ít nhất 19 người thiệt mạng và hơn 100 người bị thương trong các đụng độ[22]. Ở Indonesia, từ cuối tháng 8 đến đầu tháng 9/2025, các cuộc biểu tình phản đối lương bổng và đặc quyền quá mức của nghị sĩ đã bùng phát tại Jakarta rồi lan rộng trên toàn quốc, khiến ít nhất 5–6 người thiệt mạng và gây thiệt hại hàng triệu USD, buộc Tổng thống Prabowo Subianto phải tuyên bố cắt giảm các khoản phụ cấp nhà ở và đi lại cho nghị sĩ. Những nghiên cứu dư luận và chính sách (như khảo sát của GlobeScan và bình luận của CFR) cho thấy từ Nepal tới Madagascar, Peru và nhiều nước khác, các phong trào do thế hệ trẻ lãnh đạo tập trung vào các chủ đề chung: tham nhũng, bất công kinh tế, thất bại quản trị và khoảng cách thế hệ với giới tinh hoa cao tuổi[23].
Bên cạnh biểu tình đường phố, vai trò chính trị của quân đội và các thiết chế an ninh – tư pháp được gia cố mạnh mẽ tại nhiều nước, đặt ra câu hỏi về “đảo chính mềm” và “đảo chính hiến định”. Trường hợp Pakistan là điển hình: ngày 2/12/2025, Chatham House đánh giá Tu chính án Hiến pháp thứ 27 mà Quốc hội Pakistan thông qua đã trao cho Tổng tham mưu trưởng Lục quân Asim Munir vị trí Chief of Defence Forces với quyền chỉ huy tối cao cả ba quân chủng, và thiết lập một tòa án hiến pháp mới do chính phủ kiểm soát – qua đó “đưa Pakistan tiến thêm một bước tới chế độ chuyên chế”, thậm chí được nhiều nhà quan sát gọi là một “cuộc đảo chính hiến định”[24]. Ở Tây Phi, ngày 26/11/2025, các sĩ quan quân đội Guinea-Bissau xuất hiện trên truyền hình tuyên bố lật đổ Tổng thống Umaro Sissoco Embaló và nắm quyền lực, đúng vào thời điểm Ủy ban bầu cử chuẩn bị công bố kết quả bầu cử tổng thống gây tranh cãi. Dư luận thế giới ghi nhận đây là một mắt xích mới trong chuỗi đảo chính khu vực[25]. Liên minh châu Phi (AU) và ECOWAS ngay sau đó tuyên bố đình chỉ tư cách thành viên của Guinea-Bissau, lên án “sự thay đổi chính quyền phi hiến định” và yêu cầu khôi phục tiến trình bầu cử[26]. Các trường hợp này cho thấy quân đội không chỉ can thiệp bằng đảo chính công khai, mà còn bằng tái thiết kế hiến pháp, tái cấu trúc thiết chế tư pháp để hợp thức hóa vị thế tối cao của mình.
Đối diện những biến động đó, các cấu trúc liên minh và chiến lược của các cường quốc – đặc biệt ở châu Âu – cũng dịch chuyển theo hướng vừa dựa vào Mỹ, vừa tìm cách tự chủ hơn. Song song với việc tăng ngân sách quốc phòng, mạng lưới các viện nghiên cứu châu Âu (ETNC) trong báo cáo năm 2025 về “Quest for Strategic Autonomy” nhận định châu Âu đang “tái hiệu chỉnh lập trường toàn cầu, tìm kiếm tự chủ chiến lược trong bối cảnh Mỹ khó đoán và Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng”, dù trên thực tế hợp tác quốc phòng với Mỹ vẫn được tăng cường do chiến tranh Ukraine[27]. Những động thái này phản ánh một nghịch lý: phụ thuộc an ninh vào Mỹ tăng lên, nhưng nhu cầu tạo dư địa chính sách độc lập cũng lớn hơn, đặc biệt về kinh tế, công nghệ và đối sách với Trung Quốc.
Tổng hợp lại, năm 2025 về chính trị được mô tả là năm đang ở trong giai đoạn chuyển tiếp về chính trị khi trật tự cũ chưa hoàn toàn bị triệt tiêu nhưng trật tự mới cũng chưa hoàn toàn được định hình. Sự trở lại của Trump với một chương trình nghị sự đơn phương và bảo hộ sâu hơn, cùng với việc quân đội gia tăng vai trò chính trị ở nhiều nước, cho thấy các chuẩn tắc dân chủ – pháp quyền hậu Chiến tranh Lạnh tiếp tục bị xói mòn. Song song, từ Nepal, Indonesia tới nhiều điểm nóng khác, các phong trào phản kháng – đặc biệt do thế hệ trẻ lãnh đạo – trở thành nhân tố chính trị mới không thể bỏ qua, buộc các chính quyền phải nhượng bộ hoặc điều chỉnh thể chế trong nhiều trường hợp. Trong bối cảnh đó, hành vi của các quốc gia tầm trung và các cấu trúc khu vực (như NATO, EU, các tổ chức khu vực châu Phi, Mỹ Latinh, châu Á) sẽ là biến số then chốt quyết định liệu thế giới bước vào một chu kỳ đối đầu phe phái mới, hay có thể hình thành một hình thái đa cực linh hoạt với mức độ tự chủ cao hơn của các chủ thể ngoài “tam giác” Mỹ – Trung – Nga.
Công nghệ AI trong năm 2025
Năm 2025, AI vẫn đóng vai trò chính trong động lực đổi mới khoa học, công nghệ và thậm chí là buộc các nước đưa ra các điều khoản, điều luật chặt chẽ hơn, kéo theo cuộc đua định hình chuẩn mực AI trong thời kỳ mới. Các cuộc khảo sát năm 2025 cho thấy công nghệ này đã đạt tới mức độ phổ cập sâu trong hoạt động của doanh nghiệp hơn hẳn các năm trước. Khảo sát toàn cầu thường niên về AI của McKinsey ghi nhận 88% tổ chức được hỏi cho biết đang sử dụng AI trong ít nhất một chức năng kinh doanh, tăng đáng kể so với năm trước, và các tổ chức này trung bình dùng AI trong khoảng ba mảng chức năng khác nhau[28]. Song song với đó, làn sóng đầu tư vào chip AI và hạ tầng tính toán là một trong những động lực kinh tế – công nghệ nổi bật nhất trong năm. Báo cáo 2025 Global Semiconductor Industry Outlook của Deloitte ước tính doanh thu các loại chip phục vụ genAI sẽ vượt 150 tỷ USD trong năm 2025, sau khi đã đạt mức trên 125 tỷ USD năm 2024 và chiếm hơn 20% tổng doanh thu ngành bán dẫn[29].
Trên thượng tầng doanh nghiệp, Nvidia trở thành công ty niêm yết đầu tiên trên thế giới vượt mốc vốn hóa 5.000 tỷ USD vào cuối tháng 10/2025, với giá trị thị trường tăng hơn 50% chỉ riêng trong năm 2025; Reuters và Euronews đều nhận định đây là cột mốc biểu tượng cho việc Nvidia chuyển từ “nhà sản xuất chip” thành “nhà kiến tạo ngành” trong hệ sinh thái AI[30]. Những số liệu này cho thấy cấu trúc công nghệ thế giới năm 2025 đang hội tụ vào một mạng lưới rất hẹp các nhà cung cấp hạ tầng AI, kéo theo rủi ro tập trung chuỗi cung ứng và quyền lực thị trường.
Trên bình diện thể chế, các khung khổ quản trị số và AI cũng có những bước ngoặt quan trọng trong năm 2025, cho thấy cách tiếp cận khác biệt giữa châu Âu và Mỹ đối với rủi ro công nghệ. Tại Liên minh châu Âu, Quy định về khả năng chống chịu vận hành số (Digital Operational Resilience Act – DORA) chính thức bắt đầu được áp dụng từ ngày 17/1/2025, áp dụng cho một loạt rộng các định chế tài chính (ngân hàng, công ty bảo hiểm, doanh nghiệp đầu tư, v.v.), với mục tiêu buộc các tổ chức này phải xây dựng năng lực chịu đựng, ứng phó và phục hồi sau các sự cố công nghệ thông tin – truyền thông (ICT) như tấn công mạng hay gián đoạn hệ thống[31]. DORA gắn liền với khung Markets in Crypto-assets Regulation (MiCAR), vốn đã được ban hành từ 2023 và bắt đầu áp dụng lần lượt cho các nhà phát hành token tham chiếu tài sản – e-money (từ 30/6/2024) và các nhà cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa (từ 30/12/2024); năm 2025 là năm đầu tiên toàn bộ khuôn khổ này vận hành đầy đủ, đặt ra chuẩn mực về cấp phép, an toàn vận hành và bảo vệ nhà đầu tư đối với thị trường tài sản số trong toàn EU.
Ngược lại, tại Mỹ, ngày 23/1/2025 Tổng thống Trump ký sắc lệnh “Removing Barriers to American Leadership in Artificial Intelligence”, trong đó hủy bỏ sắc lệnh 14110 năm 2023 của Tổng thống Biden về “AI an toàn, bảo mật và đáng tin cậy”, vốn yêu cầu các nhà phát triển hệ thống AI có rủi ro cao phải chia sẻ kết quả kiểm thử an toàn với chính phủ trước khi phát hành[32]. Đến tháng 7/2025, Nhà Trắng công bố tài liệu America’s AI Action Plan, khẳng định chủ trương tránh “bóp nghẹt AI bằng quan liêu” và ưu tiên duy trì ưu thế công nghệ quốc gia, hạn chế tối đa các rào cản pháp lý liên bang đối với phát triển và triển khai AI[33]. Nếu đặt cạnh nhau, có thể thấy EU đang tiến dần tới mô hình quản trị số dựa trên rủi ro và tiêu chuẩn cứng, trong khi Mỹ năm 2025 tạm thời chuyển sang một mô hình “deregulation-first”, sử dụng sức mạnh thị trường và năng lực công nghệ làm đòn bẩy cạnh tranh chiến lược thay vì tập trung vào kiểm soát rủi ro.
Tình hình khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương năm 2025
Về kinh tế
Năm 2025, khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tiếp tục giữ vai trò “động cơ” của kinh tế toàn cầu, nhưng trong bối cảnh cú sốc thuế quan mới từ Mỹ và đà giảm tốc trung hạn ngày càng rõ rệt. Báo cáo Khu vực châu Á – Thái Bình Dương của IMF tháng 10/2025 dự báo tăng trưởng GDP thực của khu vực đạt khoảng 4,5% năm 2025, cao hơn đáng kể so với các khu vực khác và đóng góp gần 60% mức tăng trưởng toàn cầu, dù thấp hơn mức 4,6% của năm 2024 và có xu hướng giảm về khoảng 3,7% trong trung hạn do năng suất và dân số già hóa[34].
Cú sốc lớn nhất trong năm đối với cục diện kinh tế khu vực là chế độ “thuế đối ứng toàn cầu” mà chính quyền Trump công bố ngày 2/4/2025, với mức thuế cơ bản khoảng 10% và nhiều biểu thuế lên tới xấp xỉ 50% cho một loạt đối tác châu Á. Trước khi có gói thuế này, (ASEAN+3 Macroeconomic Research Office) AMRO dự báo ASEAN+3 tăng trưởng “trên 4%” trong cả 2025–2026, nhưng trong kịch bản “Liberation Day” mới, tăng trưởng có thể tụt xuống dưới 4% năm 2025 và chỉ còn khoảng 3,4% năm 2026[35]. ADB cũng cho thấy tăng trưởng khu vực đang phát triển châu Á bị hạ 0,2 điểm phần trăm, trong đó Đông Nam Á chịu điều chỉnh giảm mạnh nhất, với dự báo chỉ còn khoảng 4,2% năm 2025 và 4,3% năm 2026[36]. Như vậy, thương mại – vốn là trụ cột tăng trưởng của không gian Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương – đã trở thành kênh truyền dẫn chủ yếu của rủi ro chính sách từ Mỹ trong năm 2025.
Tuy nhiên, tác động của cú sốc thuế không đồng đều giữa các tiểu vùng và quốc gia. Ở Nam Á, Ấn Độ vẫn là điểm sáng, khi ADB dự báo tăng trưởng ở mức khoảng 6,5% cho các năm tài khóa 2025 và 2026, dù đã hạ so với trước do thuế Mỹ áp lên hàng hóa Ấn Độ; ADB nhấn mạnh rằng sức cầu nội địa và xuất khẩu dịch vụ vẫn đủ mạnh để duy trì vị thế của Ấn Độ như một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất khu vực[37]. Trái lại, ADO tháng 7/2025 ghi nhận Đông Nam Á chịu sức ép kép từ cầu nội địa suy yếu và đầu tư chững lại tại Indonesia, Malaysia và Thái Lan, trong khi hoạt động xuất khẩu tuy hồi phục nhưng không đủ bù đắp. Điều này cho thấy cấu trúc tăng trưởng dựa nhiều vào thương mại hàng hóa và đầu tư nước ngoài khiến các nền kinh tế cỡ trung quanh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương dễ bị tổn thương hơn trước cú sốc thuế, trong khi các nền kinh tế có thị trường nội địa lớn như Ấn Độ lại có biên độ đệm tốt hơn.
Trong năm qua, Trung Quốc vừa thể hiện sức bền vừa phơi lộ những lệ thuộc cấu trúc. ADO tháng 7/2025 ghi nhận GDP Trung Quốc tăng khoảng 5,4% quý I và 5,3% trong nửa đầu 2025, được hỗ trợ bởi kích thích chính sách và làn sóng “đẩy nhanh xuất khẩu” trước khi thuế Mỹ tăng mạnh, trong đó xuất khẩu tháng 3 tăng 12,3% so cùng kỳ trước khi hạ nhiệt về 6,2% trong quý II[38]. Dù phải đối mặt với thuế Mỹ cao, Trung Quốc vẫn đạt thặng dư thương mại kỷ lục khoảng 1,1 nghìn tỷ USD sau 11 tháng đầu năm 2025, vượt cả kỷ lục cả năm 2024; riêng tháng 11, xuất khẩu tăng 5,9% còn nhập khẩu tăng 1,9%, tạo thặng dư hơn 111 tỷ USD[39]. Tờ The Business Standard chỉ ra rằng trong khi xuất khẩu sang Mỹ giảm 29% trong tháng 11 (tháng thứ tám liên tiếp sụt giảm hai chữ số) thì xuất khẩu sang EU tăng gần 15% và sang châu Phi tăng gần 28%, phản ánh sự tái cơ cấu mạnh mẽ các thị trường của doanh nghiệp Trung Quốc. Như vậy, tăng trưởng của Trung Quốc năm 2025 tiếp tục dựa nhiều vào cầu bên ngoài và thặng dư thương mại, nhưng là thặng dư ngày càng gắn với châu Âu, châu Phi và các nền kinh tế đang phát triển khác trong không gian Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, qua đó làm sâu thêm các căng thẳng thương mại và điều tra chống trợ cấp từ phía phương Tây.
Ở cấp độ khu vực, các định chế kinh tế và tài chính khu vực được sử dụng như công cụ chủ yếu để “hấp thụ” cú sốc thuế và rủi ro bên ngoài. AMRO nhấn mạnh ASEAN+3 “bước vào giai đoạn sốc thuế mới từ vị thế tương đối vững chắc”, với không gian tài khóa và tiền tệ đủ lớn để hỗ trợ có mục tiêu cho các nhóm dễ tổn thương, đồng thời duy trì ổn định tài chính[40]. Tuyên bố chung Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng Trung ương ASEAN+3 tháng 5/2025 tiếp tục khẳng định vai trò then chốt của Sáng kiến Đa phương hóa Chiang Mai (CMIM) và Sáng kiến Thị trường Trái phiếu ASEAN+3 (ABMI) trong việc củng cố mạng lưới an toàn tài chính bằng đồng nội tệ và giảm lệ thuộc vào vốn bằng USD trong điều kiện thị trường toàn cầu biến động[41]. Việc nhấn mạnh phát triển thị trường trái phiếu bằng nội tệ và trái phiếu “xanh/bền vững” được coi là chìa khóa để huy động vốn dài hạn cho hạ tầng và chuyển dịch xanh trong khu vực, góp phần ổn định tăng trưởng.
Một xu hướng nổi bật khác trong năm 2025 là tăng tốc hội nhập số và tăng cường sử dụng đồng nội tệ trong thanh toán khu vực. Phát biểu tại Hội nghị Liên đoàn các Hiệp hội Kinh tế ASEAN lần thứ 48, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Malaysia cho biết chỉ riêng nửa đầu năm 2025, các giao dịch thanh toán QR xuyên biên giới trong ASEAN đã đạt 12,9 triệu lượt, và được kỳ vọng tăng nhanh khi các kết nối mới được triển khai. Bài phát biểu này cũng nhấn mạnh việc tăng cường sử dụng cơ chế thanh toán bằng nội tệ, song song với việc đàm phán Hiệp định Kinh tế Số ASEAN (DEFA) nhằm hài hòa các quy tắc về quản trị dữ liệu, thanh toán điện tử, định danh số và an ninh mạng, hướng tới một “không gian kinh tế số không biên giới” trong khu vực[42]. Đây là những công cụ quan trọng giúp các nền kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương giảm chi phí giao dịch, mở rộng thương mại dịch vụ số và nâng cao khả năng chống chịu trước cú sốc tài chính quốc tế, đặc biệt trong bối cảnh đồng USD biến động do chính sách tiền tệ và thương mại của Mỹ.
Tổng hợp lại, năm 2025 có thể được hiểu như một năm “thử lửa” đối với kinh tế khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương: tăng trưởng vẫn vượt trội so với phần còn lại của thế giới nhưng chịu sức nén từ cú sốc thuế của Mỹ, từ quá trình giảm tốc cấu trúc ở Trung Quốc và từ hoạt động tái cấu hình chuỗi cung ứng toàn cầu. IMF, ADB và AMRO cùng chỉ ra rằng sức chống chịu của khu vực dựa trên ba trụ chính: dư địa chính sách vĩ mô còn đáng kể, sức cầu nội địa đang tăng lên ở những nền kinh tế lớn như Ấn Độ, và mức độ hội nhập nội khối – cả về thương mại, tài chính, lẫn số hóa – ngày càng sâu. Tuy nhiên, các tổ chức này cũng đồng thuận rằng nếu xu thế bảo hộ kéo dài hoặc leo thang, tăng trưởng khu vực trong những năm sau 2025 có nguy cơ giảm thêm, và “động cơ” Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương cho kinh tế toàn cầu sẽ phải vận hành trong trạng thái chịu tải nặng nề hơn.
Chính trị
Năm 2025, bức tranh chính trị khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương được định hình bởi ba động lực lớn diễn ra đồng thời: (i) sự trở lại của một nước Mỹ theo đường lối “America First” dưới thời Tổng thống Trump với mức thuế và yêu sách an ninh chưa từng có, (ii) một Trung Quốc vừa đẩy mạnh ngoại giao “đại cường có trách nhiệm” vừa gia tăng sức ép cứng trên biển và (iii) làn sóng bất ổn nội trị, đặc biệt là các phong trào do thế hệ Gen Z dẫn dắt, tạo thành một “vành đai bất ổn” từ Nam Á tới Đông Nam Á.
Về vai trò của Mỹ, các phân tích của Chatham House chỉ ra rằng chiến lược Indo-Pacific của Trump 2.0 duy trì cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc nhưng chuyển mạnh sang logic giao dịch: Mỹ vừa áp đặt mức thuế cao bất thường, vừa đòi hỏi các đồng minh trong khu vực phải tăng chi tiêu quốc phòng và gánh thêm trách nhiệm an ninh nếu muốn tiếp tục được bảo trợ. Theo đánh giá này, các đồng minh “không hài lòng nhưng buộc phải tuân thủ”, bởi không có lựa chọn thay thế khả thi cho chiếc ô an ninh của Mỹ trong bối cảnh môi trường chiến lược xấu đi nhanh chóng[43]. Đồng thời, một phiên bản Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ được công bố cuối năm 2025 nhấn mạnh răn đe quân sự nhằm “ngăn xung đột với Trung Quốc về Đài Loan và Biển Đông”, đồng thời yêu cầu các đồng minh ở cung Đông Bắc Á – Đông Nam Á tăng đóng góp cho phòng thủ tập thể[44]. Như vậy, Mỹ vẫn là trụ cột an ninh cứng trong khu vực, nhưng sự thiếu nhất quán và xu hướng “ép chia sẻ gánh nặng” khiến các đối tác Indo-Pacific gia tăng tư duy phòng bị và đẩy mạnh “tự chủ chiến lược”.
Trong bối cảnh đó, Trung Quốc triển khai một chiến lược “hai tầng”: vừa nêu khẩu hiệu đa phương, vừa sử dụng sức ép tại các điểm nóng tranh chấp biển. Ở tầng thể chế, Bắc Kinh tận dụng các diễn đàn như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải mở rộng (SCO+), BRICS mở rộng và APEC để tự trình bày mình như lực lượng bảo vệ chủ nghĩa đa phương, phản đối chủ nghĩa bảo hộ và “chính trị hóa” chuỗi cung ứng, qua đó mồi chài các nước đang phát triển ở Indo-Pacific[45]. Tuy nhiên, ở tầng thực địa, Trung Quốc đồng thời đẩy mạnh các hành động cưỡng ép tại Biển Đông: ngày 16/9/2025, Cảnh sát biển Trung Quốc thừa nhận dùng vòi rồng với tàu Philippines gần Bãi cạn Scarborough, phía Philippines tố cáo tàu Trung Quốc gây “thiệt hại đáng kể” và làm một thủy thủ bị thương do kính vỡ. Các phân tích ghi nhận các vụ phun vòi rồng, va chạm tàu, cơ động cự ly gần và thậm chí cho máy bay Trung Quốc bám theo máy bay Philippines trên khu vực này, làm Biển Đông tiếp tục là điểm nóng pháp lý – chính trị trung tâm của khu vực trong năm 2025[46].
Một diễn biến quan trọng khác là sự trỗi dậy của Nhật Bản như một tác nhân chính trị – an ninh quyết đoán hơn, thể hiện qua việc bà Sanae Takaichi được Quốc hội bầu làm nữ Thủ tướng đầu tiên ngày 21/10/2025. Các phân tích đều nhấn mạnh Takaichi là một nhân vật bảo thủ cứng rắn, thân cựu Thủ tướng Shinzo Abe, chủ trương tăng cường phòng vệ, củng cố liên minh với Mỹ và có lập trường hoài nghi Trung Quốc, trong khi nội các lại chỉ có hai nữ bộ trưởng cho thấy định hướng xã hội – chính trị mang màu sắc truyền thống[47]. Sau khi lên nắm quyền, phát biểu của bà về Đài Loan coi việc Trung Quốc dùng vũ lực với đảo này là “tình huống đe dọa sự tồn vong” của Nhật đã kéo theo phản ứng ngoại giao gay gắt từ Trung Quốc, bao gồm việc cáo buộc Nhật “đe dọa quân sự Trung Quốc” trong các cuộc tiếp xúc với đối tác châu Âu[48]. Cùng với các động thái điều động quân sự ngoài khơi bờ biển của hai nước và các phát biểu ngoại giao tiếp sau đó, điều này cho thấy trục Tokyo – Bắc Kinh bước vào một chu kỳ căng thẳng mới, với yếu tố Đài Loan trở thành chất xúc tác then chốt trong cấu trúc an ninh Đông Bắc Á năm 2025.
Ở cấp độ khu vực, ASEAN và các cơ chế Đông Á được huy động như công cụ thể chế nhằm “đệm” các xung lực cạnh tranh cường quốc. Năm 2025, Malaysia giữ chức Chủ tịch ASEAN với chủ đề “Inclusivity and Sustainability”, làm rõ mục tiêu phát triển bao trùm, bền vững và tăng cường khả năng chống chịu của khu vực trước các cú sốc địa chính trị. Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 46 ở Kuala Lumpur (tháng 5/2025), các nhà lãnh đạo đã thông qua Tuyên bố Kuala Lumpur về Tầm nhìn ASEAN 2045 – một văn kiện định hướng để ASEAN trở thành “một chủ thể có ảnh hưởng toàn cầu, nền kinh tế đứng thứ tư thế giới, dựa trên tăng trưởng bền vững, quản trị tốt và công nghệ tiên tiến”. Diễn văn của Thủ tướng Anwar Ibrahim cũng nhấn mạnh việc Malaysia sẽ thúc đẩy “tính trung tâm của ASEAN” như nền tảng để Đông Nam Á duy trì độc lập chiến lược giữa cạnh tranh Mỹ – Trung. Những tín hiệu đó cho thấy, về mặt chính trị – ngoại giao, ASEAN tìm cách vừa củng cố nội kết, vừa định vị mình như trục “đa phương hóa” trong một trật tự Indo-Pacific đang phân mảnh.
Song song với cạnh tranh giữa các cường quốc là một làn sóng bất ổn nội trị mang dấu ấn thế hệ Gen Z, trải dài từ Nam Á tới Đông Nam Á. Le Monde mô tả các phong trào này – lật đổ giới tinh hoa cầm quyền ở Sri Lanka, Bangladesh và gây chấn động Nepal, Indonesia, Philippines – như một dạng “mùa xuân châu Á”, khi thế hệ trẻ sử dụng mạng xã hội, biểu tượng văn hóa đại chúng và cấu trúc tổ chức phi tập trung để thách thức tính chính danh của hệ thống chính trị hiện hữu[49]. Những “điểm đen” như Pakistan, Myanmar, Nepal hậu khủng hoảng và Bangladesh trong giai đoạn chuyển tiếp cùng lúc tạo ra một vành đai bất ổn ngay sát biên giới hoặc vùng ảnh hưởng truyền thống của Trung Quốc, làm phức tạp thêm môi trường chính trị – an ninh của toàn bộ không gian Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Tổng thể lại, năm 2025 đối với khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương là một năm “định hình lại” trật tự chính trị theo nhiều lớp: cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung chuyển sang trạng thái vừa đối đầu cứng (thuế quan, răn đe quân sự) vừa thiếu ổn định thể chế; các cường quốc tầm trung và các cơ chế khu vực như ASEAN phải tích cực “lấp chỗ trống” bằng việc khẳng định trung tâm tính và đẩy mạnh hợp tác đa phương; trong khi ở tầng nội bộ, làn sóng Gen Z và các khủng hoảng quản trị tạo ra các dạng bất ổn mới, đan xen giữa yêu sách dân chủ hóa và nguy cơ phản ứng độc đoán. Cục diện chính trị tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương năm 2025 vì vậy không chỉ được quyết định bởi tương tác giữa các cường quốc, mà ngày càng chịu chi phối bởi “trận tuyến từ dưới lên” – những chuyển động xã hội và thể chế tại chính các quốc gia trong khu vực, vốn có thể hoặc củng cố, hoặc làm suy yếu nỗ lực xây dựng một trật tự khu vực ổn định và bao trùm hơn.
An ninh – Quân sự
Năm 2025, bức tranh an ninh – quân sự của khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương được định hình bởi các xu hướng chính như: (i) militarisation và chạy đua vũ trang với tốc độ cao, (ii) leo thang cạnh tranh vùng xám trên biển, đặc biệt ở Biển Đông và quanh Nhật Bản – Triều Tiên, và (iii) tái cấu trúc mạng lưới liên minh – đối tác an ninh, trong đó Mỹ, các đồng minh và Trung – Nga cùng tăng cường hiện diện. Báo cáo của SIPRI cho thấy tổng chi tiêu quân sự tại châu Á – châu Đại Dương đạt 629 tỉ USD năm 2024, tăng 6,3% so với 2023 và tăng 46% so với 2015, xu hướng được đánh giá tiếp tục gia tăng trong ngân sách 2025 của đa số các nước lớn trong khu vực[50]. Song song, phân tích về Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ năm 2025 chỉ ra rằng Mỹ coi Indo-Pacific là “đấu trường kinh tế – địa chính trị quyết định của thế kỷ XXI”, nơi răn đe quân sự, bảo vệ tự do hàng hải và an ninh chuỗi cung ứng được đặt làm lợi ích “cốt lõi và sống còn”[51]. Điều này giải thích vì sao khu vực vừa là tâm điểm ưu tiên chiến lược, vừa là nơi tập trung rủi ro xung đột cao nhất toàn cầu trong năm qua.
Trên thực địa, Biển Đông nổi lên là điểm nóng vùng xám điển hình. Ngày 16/9/2025, Cảnh sát biển Trung Quốc thừa nhận dùng vòi rồng bắn vào tàu Philippines gần bãi cạn Scarborough, trong khi Manila cáo buộc hành động “hung hăng” này đã làm bị thương một thủy thủ và gây hư hại tàu[52]. Các vụ việc tương tự – phun vòi rồng, cơ động áp sát, cản trở tiếp tế – diễn ra liên tục quanh Scarborough và các thực thể mà Philippines kiểm soát, cho thấy Trung Quốc tiếp tục sử dụng lực lượng chấp pháp biển để củng cố yêu sách chủ quyền mà không vượt ngưỡng xung đột vũ trang. Đáp lại, Mỹ và Philippines tăng cường phối hợp quân sự: tháng 11/2025, hai nước tuyên bố thành lập lực lượng đặc nhiệm chung Mỹ–Philippines nhằm “tái lập răn đe” ở Biển Đông, với thành phần nòng cốt khoảng 60 sĩ quan tham mưu Mỹ đồn trú tại Philippines và phối hợp trực tiếp với lực lượng sở tại[53]. Tập hợp lại, các động thái này cho thấy Biển Đông năm 2025 là không gian đối đầu vùng xám có kiểm soát, nơi mỗi bên đều nâng cấp công cụ cưỡng ép và răn đe nhưng vẫn cố tránh vượt ngưỡng chiến tranh công khai.
Ở cấp độ cấu trúc, mạng lưới liên minh – đối tác an ninh do Mỹ dẫn dắt tiếp tục được “dày hóa”. Ngày 1/7/2025, hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Quad (Mỹ, Nhật, Ấn Độ, Australia) tại Washington ra tuyên bố chung “phản đối mạnh mẽ mọi nỗ lực đơn phương thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực hoặc cưỡng ép, kể cả tại Biển Hoa Đông và Biển Đông”, đồng thời tái khẳng định mục tiêu phi hạt nhân hóa hoàn toàn bán đảo Triều Tiên phù hợp các nghị quyết HĐBA LHQ[54]. Trên trục AUKUS, ngày 26/7/2025, Anh và Australia ký Hiệp ước Hợp tác Tàu ngầm Hạt nhân – Geelong Treaty, cho phép “hợp tác toàn diện về thiết kế, đóng mới, vận hành, bảo dưỡng và xử lý tàu ngầm SSN-AUKUS”, đồng thời hỗ trợ hạ tầng, nhân lực, quy chế an toàn và sự hiện diện luân phiên tàu ngầm hạt nhân Anh tại căn cứ HMAS Stirling[55]. Cùng với đó, Australia và Mỹ tại AUSMIN 2025 cam kết “AUKUS full steam ahead” và tăng cường luân phiên máy bay ném bom, phát triển chung tên lửa siêu vượt âm, nâng cấp hạ tầng quân sự ở miền Bắc Australia[56]. Bên cạnh các cấu trúc “cứng”, chương trình Indo-Pacific Endeavour 2025 (IPE25) của Australia triển khai tàu chiến, lực lượng đa binh chủng và các nhóm diễn tập – huấn luyện đến hầu khắp Đông Nam Á, Bắc Ấn Độ Dương và cả Maldives, với các hoạt động từ diễn tập hải quân, huấn luyện mạng, tới chương trình đổi mới thông qua đội “drone racing”. Điều này phản ánh một mô hình răn đe mạng lưới, nơi các liên minh kiểu “trục–nan hoa” truyền thống đang được bổ sung bằng lớp kết nối đa phương mới.
Trong khi đó, Bán đảo Triều Tiên năm 2025 nổi bật như “điểm tập trung” của cạnh tranh tên lửa – hạt nhân khu vực. Ngày 11/10/2025, Triều Tiên công bố tên lửa đạn đạo liên lục địa Hwasong-20 trong duyệt binh kỷ niệm 80 năm thành lập Đảng Lao động; KCNA mô tả đây là “vũ khí tấn công chiến lược siêu mạnh”, và các phân tích cho rằng đây là ICBM nhiên liệu rắn, có tiềm năng mang nhiều đầu đạn trong tương lai. Theo Arms Control Association, Hwasong-20 được xem là bước tiến quan trọng trong nỗ lực của Triều Tiên nhằm tăng khả năng sống sót và phản công nhanh trong kịch bản khủng hoảng, do thời gian chuẩn bị phóng ngắn hơn so với các ICBM nhiên liệu lỏng trước đây[57]. Trước đó, Bình Nhưỡng đã tiến hành diễn tập mô phỏng “phản công hạt nhân” với pháo phản lực 600mm và tên lửa đạn đạo chiến thuật, phóng nhiều quả ra biển Nhật Bản, được Hàn Quốc và Nhật ghi nhận. Đáp lại, Seoul tuyên bố sẽ triển khai tên lửa Hyunmoo-5 mang đầu đạn quy ước mạnh có khả năng phá hủy mục tiêu ngầm trước cuối năm 2025 nhằm tăng răn đe, đồng thời củng cố hệ thống phòng thủ tên lửa đa tầng. Cán cân răn đe trên bán đảo vì thế dịch chuyển sang cấu hình mỗi bên đều có nhiều lựa chọn tấn công – phòng thủ nhanh, khó đoán, qua đó làm gia tăng rủi ro tính toán sai trong bối cảnh căng thẳng.
Bên cạnh các liên minh do Mỹ dẫn dắt, năm 2025 còn chứng kiến mức độ phối hợp quân sự Trung – Nga cao chưa từng có trong khu vực. Ngày 9/12/2025, Bộ Quốc phòng Trung Quốc thông báo cuộc tuần tra không quân chiến lược lần thứ 10 chung với Nga trên Biển Hoa Đông và Tây Thái Bình Dương, trong đó Hàn Quốc cho biết đã phải cho tiêm kích xuất kích khi 7 máy bay Nga và 2 máy bay Trung Quốc nhiều lần ra – vào vùng nhận dạng phòng không của mình[58]. Hôm sau, Nhật Bản báo cáo hai oanh tạc cơ Tu-95 của Nga và hai H-6 của Trung Quốc, được hộ tống bởi tiêm kích J-16 và máy bay cảnh báo sớm A-50, đã bay gần Okinawa và Miyako trong khoảng 8 giờ, buộc Tokyo và Seoul phải cho chiến đấu cơ bám sát; Bộ trưởng Quốc phòng Nhật mô tả đây là “màn phô trương lực lượng rõ ràng đe dọa an ninh quốc gia”[59]. Các nguồn tin quốc tế nhấn mạnh việc các cuộc tuần tra này diễn ra ngay sau cáo buộc Trung Quốc khóa radar vào máy bay Nhật gần Okinawa và trong bối cảnh quan hệ Trung – Nhật xấu đi vì vấn đề Đài Loan, cho thấy trục quân sự Nga – Trung ngày càng được sử dụng như công cụ gây sức ép chiến lược lên mạng lưới liên minh của Mỹ ở Đông Bắc Á.
Cùng với căng thẳng leo thang giữa các cường quốc trong khu vực, các cường quốc tầm trung khác như Ấn Độ và Úc cũng tích cực trang bị các vũ khí phòng thủ của mình. Cuối cùng, bối cảnh an ninh – quân sự trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương năm 2025 không chỉ bị chi phối bởi các hệ thống vũ khí truyền thống mà còn bởi sự giao thoa giữa an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống. Bản tóm lược SIPRI Yearbook 2025 chỉ ra rằng các hoạt động lừa đảo mạng, gián điệp mạng và tấn công vào hạ tầng trọng yếu từ các “scam compounds” trong khu vực Indo-Pacific đã đạt mức “chưa từng có”, cho thấy mặt trận không gian mạng ngày càng gắn chặt với cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc[60]. Nhiều cuộc tập trận lớn như Balikatan 2025 cũng đã tích hợp diễn tập phòng thủ mạng vào chương trình chính thức, khẳng định cyber trở thành trụ cột tác chiến song song với lục – hải – không quân. Trong bối cảnh Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ 2025 vừa đặt nặng lợi ích địa – kinh tế, vừa giữ Indo-Pacific là “trọng tâm ngoài Tây bán cầu” trong tư duy chiến lược, các khuynh hướng nói trên cho thấy một cấu trúc an ninh khu vực đang chuyển từ mô hình cân bằng sức mạnh cổ điển sang một mạng lưới răn đe phức hợp, nơi vũ khí tầm xa, hệ thống không người lái, liên minh đa tầng và không gian mạng đan xen, đồng thời làm gia tăng nguy cơ va chạm, tính toán sai và chạy đua vũ trang trong những năm tiếp theo…
Còn tiếp
Tác giả: Phạm Quang Phúc
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] IMF (2025), “Global Economy: Tenuous Resilience amid Persistent Uncertainty”, IMF.Org, https://www.imf.org/en/publications/weo/issues/2025/07/29/world-economic-outlook-update-july-2025
[2] World Bank (2025), “Global Economic Prospects”, Worldbank. Org, https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/0e685254-776a-40cf-b0ac-f329dd182e9b/content
[3] Economic Research and Statistics Division (2025), “Global Trade Outlook and Statistics, WTO, https://www.wto.org/english/news_e/news25_e/stat_07oct25_e.pdf
[4] Holly Ellyatt (2025), “WTO hikes global trade forecast for 2025 — but next year doesn’t look so good”, CNBC, https://www.cnbc.com/2025/10/07/wto-hikes-global-trade-forecast-for-2025-slowdown-expected-in-2026-.html
[5] UN trade & development (2025), “Global foreign investment falls 3% in first half of 2025, hitting industry and infrastructure”, UN, https://unctad.org/news/global-foreign-investment-falls-3-first-half-2025-hitting-industry-and-infrastructure
[6] UN trade & development (2025), tldd
[7] Stephanie Aliaga (2025), “Is AI already driving U.S. growth?”, J.P.Morgan, https://am.jpmorgan.com/us/en/asset-management/adv/insights/market-insights/market-updates/on-the-minds-of-investors/is-ai-already-driving-us-growth/
[8] Kitty Wheeler (2025), “Has the US Economy Become Dependent on AI Investment?”, AI Magazine, https://aimagazine.com/news/has-the-us-economy-become-dependent-on-ai-investment
[9] Economic Research and Statistics Division (2025), “AI goods and frontloading lift world trade in 2025 but outlook dims for 2026”, WTO, https://www.wto.org/english/news_e/news25_e/stat_07oct25_e.htm
[10] Security Council (2025), “Protection of civilians in armed conflict Report of the Secretary-General”, UN, https://docs.un.org/en/s/2025/271
[11] Matthew Bamber-Zryd (2025), “ICRC engagement with armed groups in 2025”, Humanitarian Law & Policy, https://blogs.icrc.org/law-and-policy/2025/10/30/icrc-engagement-with-armed-groups-in-2025/
[12] Xiao Liang, Nan Tian, Diego Lopes Da Silva, Lorenzo Scarazzato, Zubaida Karim And Jade Guiberteau Ricard (2025), “TRENDS IN WORLD MILITARY EXPENDITURE, 2024”, Sipri, https://www.sipri.org/publications/2025/sipri-fact-sheets/trends-world-military-expenditure-2024
[13] “The Hague Summit Declaration” (2025), NATO, https://www.nato.int/en/about-us/official-texts-and-resources/official-texts/2025/06/25/the-hague-summit-declaration
[14] “SIPRI Yearbook 2025, new data on world nuclear forces, arms industry consolidation and more” (2025), SIPRI, https://www.sipri.org/sites/default/files/2025-06/yb25_summary_en.pdf
[15] Human Rights Watch (2025), “Explosive Weapons in Populated Areas: Questions and Answers [EN/PT]|,Relief Web, https://reliefweb.int/report/world/explosive-weapons-populated-areas-questions-and-answers-enpt
[16] “Protection of Civilians in Armed Conflict — May 2025” (2025), United Nations Human Rights Ukraine, https://ukraine.ohchr.org/en/Protection-of-Civilians-in-Armed-Conflict-May-2025
[17] Jon Gambrell (2025), “Yemen’s Houthis release mariners held since July ship attack”, AP News, https://apnews.com/article/yemen-ship-houthis-release-mariners-eternity-54d87ebd3c8c36d5a2b8216b9386b404
[18] News Agencies (2025), “UN Security Council passes US resolution backing international Gaza force”, Aljazeera, https://www.aljazeera.com/news/2025/11/17/unsc-approves-us-resolution-mandating-intl-stabilisation-force-in-gaza
[19] Jeff Mason, David Ljunggren, Satoshi Sugiyama (2025), “Trump tariffs sow fears of trade wars, recession and a $2,300 iPhone”, Reuters, https://www.reuters.com/world/trump-stokes-trade-war-world-reels-tariff-shock-2025-04-03/
[20] Phil Stewart, Idrees Ali (2025), “Trump says Venezuelan airspace should be considered closed”, Reuters, https://www.reuters.com/world/americas/trump-says-airspace-above-surrounding-venezuela-be-closed-its-entirety-2025-11-29/
[21] Global Protest tracker (2025), Carnegie, Global Protest Tracker | Carnegie Endowment for International Peace
[22] Gopal Sharma (2025), “Nineteen killed in Nepal in ‘Gen Z’ protest over social media ban, corruption”, Reuters, https://www.reuters.com/business/media-telecom/nineteen-killed-nepal-gen-z-protest-over-social-media-ban-corruption-2025-09-08/
[23] Clara Fong (2025), “How Global Gen Z Protests Have Shocked and Transformed Governments”, Council Foreign Relations, https://www.cfr.org/article/how-global-gen-z-protests-have-shocked-and-transformed-governments
[24] Farzana Shaikh (2025), “Pakistan’s 27th constitutional amendment moves it one step closer to authoritarian rule”, Chatham House, https://www.chathamhouse.org/2025/12/pakistans-27th-constitutional-amendment-moves-it-one-step-closer-authoritarian-rule
[25] Assana Sambu (2025), “Guinea-Bissau electoral commission unable to finalize results after armed men steal vote tally”, AP News, https://apnews.com/article/guineabissau-election-coup-321c3e0981f93ffa760ee6a4e26165ed
[26] Shola Lawal (2025), “Guinea-Bissau coup: What happened, why it matters, what happens next?”, Aljazeera, https://www.aljazeera.com/news/2025/11/27/guinea-bissau-coup-what-happened-why-it-matters-what-happens-next
[27] Mario Esteban, Miguel Otero-Iglesias, Cristina de Esperanza (2025), “Quest for Strategic Autonomy? Europe Grapples with the US – China Rivalry”, ETNC, https://media.realinstitutoelcano.org/wp-content/uploads/2025/06/2025-etnc-quest-for-strategic-autonomy-europe-grapples-with-the-us-china-rivalry.pdf
[28] “The state of AI in 2025: Agents, innovation, and transformation” (2025), McKinsey, https://www.mckinsey.com/capabilities/quantumblack/our-insights/the-state-of-ai#/
[29] Nhiều tác giả (2025), “2025 global semiconductor industry outlook”, Deloitte Center for Technology, Media & Telecommunications, https://www.deloitte.com/us/en/insights/industry/technology/technology-media-telecom-outlooks/semiconductor-industry-outlook.html
[30] Niket Nishant, Rashika Singh (2025), “Nvidia hits $5 trillion valuation as AI boom powers meteoric rise”, Reuters, https://www.reuters.com/business/nvidia-poised-record-5-trillion-market-valuation-2025-10-29/
[31] “Digital Operational Resilience Act (DORA)” (2025), European Insurance and Occupational Pensions Authority, https://www.eiopa.europa.eu/digital-operational-resilience-act-dora_en
[32] “Trump orders AI action plan and more work erasing Biden’s AI efforts” (2025), Reuters, https://www.reuters.com/technology/artificial-intelligence/trump-orders-ai-action-plan-more-work-erasing-bidens-ai-efforts-2025-01-23/
[33] The White House (2025), “AMERICA’S AI ACTION PLAN”, Whitehose.gov, https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2025/07/Americas-AI-Action-Plan.pdf
[34] “Regional economic outlook. Asia and Pacific : navigating trade headwinds and rebalancing growth” (2025), IMF, https://www.imf.org/-/media/files/publications/reo/apd/2025/october/english/ch1.pdf
[35] “ASEAN+3 Positioned for Resilience Amid Unprecedented Trade Shocks” (2025), AMRO, https://amro-asia.org/asean3-positioned-for-resilience-amid-unprecedented-trade-shocks
[36] “SLOWER GROWTH AMID TARIFFS AND UNCERTAINTY” (2025), ADB, https://www.developmentaid.org/api/frontend/cms/file/2025/07/asian-development-outlook-july-2025.pdf
[37] “ADB Lowers Economic Growth Forecast for Asia and the Pacific” (2025), ADB, https://www.adb.org/news/adb-lowers-economic-growth-forecast-asia-and-pacific
[38] SLOWER GROWTH AMID TARIFFS AND UNCERTAINTY” (2025), tldd
[39] “China surpasses $1 trillion trade surplus despite low exports to US” (2025), The Business Standard, https://www.tbsnews.net/worldbiz/china/china-surpasses-1-trillion-trade-surplus-despite-low-exports-us-1304411
[40] “ASEAN+3 Positioned for Resilience Amid Unprecedented Trade Shocks” (2025), Amro, https://amro-asia.org/asean3-regional-economic-outlook-2025
[41] “Joint Statement of the 28th ASEAN+3 Finance Ministers’ and Central Bank Governors’ Meeting” (2025), Asian Bonds Online, https://asianbondsonline.adb.org/documents/asean3-fm-cbg-js/20250504.pdf
[42] Technode Global Staff (2025), “ASEAN cross-border QR payments reach 12.9 million transactions in first half – BNM’s governor”, TN Global, https://technode.global/2025/11/20/asean-cross-border-qr-payments-reach-12-9-million-transactions-in-first-half-bnms-governor/
[43] Kanishkh Kanodia (2025), “US Indo-Pacific allies are unhappy about Trump’s defence demands. But they have to comply”, Chatham House, https://www.chathamhouse.org/2025/07/us-indo-pacific-allies-are-unhappy-about-trumps-defence-demands-they-have-comply
[44] “China vows to defend sovereignty over Taiwan as Trump unveils security strategy” (2025), Reuters, https://www.reuters.com/world/china/china-vows-defend-sovereignty-over-taiwan-trump-unveils-security-strategy-2025-12-08/
[45] Nhiều tác giả (2025), “How to Seize the Momentum for US-Indo-Pacific Relations”, FPRI, https://www.fpri.org/article/2025/11/how-to-seize-the-momentum-for-us-indo-pacific-relations/
[46] “China fires water cannon at Philippine ships in South China Sea” (2025), Reuters, https://www.reuters.com/world/china/china-fires-water-cannon-philippine-ships-south-china-sea-2025-09-16/
[47] Kazuto Suzuki (2025), “Sanae Takaichi sees herself as the successor to Shinzo Abe. But changes in Japan’s politics present big challenges”, Chatham House, https://www.chathamhouse.org/2025/10/sanae-takaichi-sees-herself-successor-shinzo-abe-changes-japans-politics-present-big
[48] Erin Hale (2025), “Japan, China continue to spar at UN over Takaichi remarks on Taiwan”, Aljazeera, https://www.aljazeera.com/news/2025/12/5/japan-china-continue-to-spar-at-un-over-takaichi-remarks-on-taiwan
[49] “Asia’s Gen Z rises up against entrenched political elites” (2025), Le monde, https://www.lemonde.fr/en/international/article/2025/09/29/asia-s-gen-z-rises-up-against-entrenched-political-elites_6745909_4.html
[50] Xiao Liang, Nan Tian, Diego Lopes Da Silva, Lorenzo Scarazzato, Zubaida Karim And Jade Guiberteau Ricard (2025), tldd
[51] “National Security Strategy of the United States of America” (2025), White House, https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2025/12/2025-National-Security-Strategy.pdf
[52] “China fires water cannon at Philippine ships in South China Sea” (2025), Reuters, https://www.reuters.com/world/china/china-fires-water-cannon-philippine-ships-south-china-sea-2025-09-16/
[53] Military Times Staff (2025), “US-Philippine task force to reestablish South China Sea ‘deterrence’”, Defense News, https://www.defensenews.com/global/asia-pacific/2025/11/21/us-philippine-task-force-to-reestablish-south-china-sea-deterrence/
[54] “Japan-Australia-India-U.S. (Quad) Foreign Ministers’ Meeting” (2025), Ministry of Foreign Affairs of Japan, https://www.mofa.go.jp/fp/nsp/page1e_000396.html
[55] “Joint Statement on the Australia-UK Nuclear-Powered Submarine Partnership and Collaboration Treaty” (2025), GOV UK, https://www.gov.uk/government/news/joint-statement-on-the-australia-uk-nuclear-powered-submarine-partnership-and-collaboration-treaty
[56] “AUKUS to go ‘full steam ahead’ Washington vows” (2025), The Australian, https://www.theaustralian.com.au/subscribe/news/1/?sourceCode=TAWEB_WRE170_a_GGL&dest=https%3A%2F%2Fwww.theaustralian.com.au%2Fnation%2Faukus-to-go-full-steam-ahead-washington-vows%2Fnews-story%2Fd26c897f0722931172eca79a5b38ccca&memtype=anonymous&mode=premium&v21=GROUPA-Segment-1-NOSCORE&V21spcbehaviour=append
[57] Kelsey Davenport (2025), “North and South Korea Invest in New Missiles”, Arms Control Association, https://www.armscontrol.org/act/2025-11/news/north-and-south-korea-invest-new-missiles
[58] “China says it conducted air patrol with Russia in East China Sea, western Pacific” (2025), Reuters, https://www.reuters.com/world/china/china-says-it-conducted-air-patrol-with-russia-east-china-sea-western-pacific-2025-12-09/
[59] Jason Douglas (2025), “Russian and Chinese Bombers Fly Joint Patrol Close to Japan”, The Wall Street Journal, https://www.wsj.com/world/asia/russian-and-chinese-bombers-fly-joint-patrol-close-to-japan-2ae912e4
[60] Atlantic Council Expert (2025), “Experts react: What Trump’s National Security Strategy means for US foreign policy”, Atlantic Council, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react/experts-react-what-trumps-national-security-strategy-means-for-us-foreign-policy/
