Vào cuối năm 2022, 150 quốc gia và 32 tổ chức quốc tế đã ký kết hơn 200 văn kiện hợp tác liên quan đến các dự án phát triển cơ sở hạ tầng chung với Trung Quốc trong khuôn khổ Sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI). Báo cáo năm 2022 tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XX của Đảng Cộng sản Trung Quốc lưu ý rằng, Trung Quốc nên thúc đẩy mở cửa với thế giới và phát triển, gắn chặt BRI trong một khuôn khổ đa phương có thể giúp Trung Quốc đạt được những mục tiêu này.
BRI là một kế hoạch đầy tham vọng của Trung Quốc nhằm xây dựng cơ sở hạ tầng toàn cầu đồng thời kết nối nước này với các đối tác thương mại. Kể từ khi ra mắt, đã có nhiều phản ứng khác nhau đối với sáng kiến này từ cộng đồng quốc tế. Một số quốc gia hoan nghênh cơ hội hình thành các tuyến thương mại mới, trong khi những quốc gia khác – đáng chú ý là Mỹ – coi đó là dấu hiệu cho thấy nỗ lực của Trung Quốc nhằm đảo lộn trật tự thế giới. Những nghi ngờ về Sáng kiến cũng xuất hiện xung quanh các vấn đề liên quan đến môi trường, tiêu chuẩn lao động, tính minh bạch, mua sắm của chính phủ và trách nhiệm xã hội.
BRI phần lớn được xây dựng dựa trên các mối quan hệ song phương của Trung Quốc với các nước khác. Các biên bản ghi nhớ song phương (MoU) và các tuyên bố chung ủng hộ sáng kiến này là những hình thức thỏa thuận hợp tác chính gắn kết BRI. Tuy nhiên, các điều khoản pháp lý trong các thỏa thuận này tương đối yếu. Thời hạn hiệu lực được quy định trong MoU thường ngắn và các bên ký kết có thể rút lại bất cứ lúc nào. Ở một mức độ nhất định, các Biên bản ghi nhớ đã trở thành một cách thức không ổn định tiềm ẩn để Trung Quốc hệ thống hóa sự hợp tác với các nước khác. Chúng dường như là những cuộc đàm phán chính trị hơn là những cam kết thực sự về hợp tác kinh tế và kinh doanh.
Sự phát triển đa phương của BRI có thể tăng phạm vi tiếp cận toàn cầu của sáng kiến này và cho phép nó đóng vai trò lớn hơn như một nền tảng mới cho quản trị toàn cầu. Trung Quốc đã đưa ra một cơ chế hợp tác đa phương đa cấp và đa dạng cho BRI và mời các nước tham gia và đảm bảo sự phát triển đa phương của cơ chế này.
Sẽ rất khó để thu hút sự hỗ trợ từ một số lực lượng quốc tế quan trọng trong việc đẩy mạnh phạm vi tiếp cận của BRI. Mỹ, một số đồng minh và các quốc gia khác trong cộng đồng quốc tế nghi ngờ chính sách ngoại giao ‘bẫy nợ’ của Trung Quốc sẽ làm suy yếu các cơ hội để Trung Quốc mở rộng sức mạnh kinh tế, chiến lược và địa chính trị. Tuy nhiên, có những cách mà Trung Quốc có thể xây dựng lòng tin và có khả năng thúc đẩy hợp tác đa phương hơn nữa.
Đầu tiên, các cấu trúc quốc tế và đa phương để ra quyết định có thể được thiết lập để củng cố BRI và quản lý cách sáng kiến này cung cấp cơ sở hạ tầng. Nếu một số quốc gia được đề nghị và chấp nhận trách nhiệm thực sự đối với những gì được coi là sáng kiến của Trung Quốc, thì điều này có thể liên quan đến việc thành lập một Ban chỉ đạo quốc tế BRI. Các quốc gia được mời có thể cử đại diện tham gia ủy ban, giúp hình thành một trật tự quản trị toàn cầu và khu vực mới đối với BRI.
Một Ban chỉ đạo BRI có thể phù hợp với các thể chế đa phương hiện có về quản trị toàn cầu và khu vực như G20 và Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương. Các quốc gia có thể thường xuyên tập hợp để thảo luận về các mục trong chương trình nghị sự liên quan đến BRI và thực hiện các hoạt động trao đổi và tham vấn rộng rãi. Các thỏa thuận, kế hoạch, cơ chế và dự án cùng thực hiện sẽ thúc đẩy sự phát triển tuần tự ở các giai đoạn khác nhau của các dự án BRI.
Thứ hai, BRI có thể thu hút các tổ chức quốc tế thuộc hệ thống Liên hợp quốc kết nối và tham gia vào các dự án BRI. Sáng kiến này có thể khuyến khích Liên hợp quốc thành lập một cơ quan hợp tác BRI, phát huy đầy đủ vai trò cầu nối và ảnh hưởng toàn cầu của Liên hợp quốc. Sự tham gia của Liên hợp quốc vào BRI cũng có thể thiết lập liên minh với các cơ quan thuộc hệ thống Liên hợp quốc như: Chương trình Phát triển Liên hợp quốc và Tổ chức Thương mại Thế giới. Mặc dù sự hỗ trợ của Liên hợp quốc sẽ khuyến khích những người tham gia, nhưng việc nhận được sự hỗ trợ của Liên hợp quốc có thể sẽ khó khăn vì Mỹ và một số quốc gia khác có khả năng ngăn cản các cơ quan của Liên hợp quốc hỗ trợ BRI.
Thứ ba, Trung Quốc có thể thu hút nhiều nước phát triển hơn tham gia hợp tác ở thị trường bên thứ ba trong BRI và tăng cường hợp tác với Mỹ, Châu Âu trong các kế hoạch xây dựng cơ sở hạ tầng. Trung Quốc đã ký các thỏa thuận hợp tác với Pháp và Nhật Bản ở các nước thứ ba và những thỏa thuận như vậy có thể được mở rộng sang các nước phát triển khác. Các thỏa thuận hợp tác thị trường của bên thứ ba nhấn mạnh đến sự bổ sung. Những yếu tố bổ sung này bao gồm năng lực sản xuất ở trình độ cao của Trung Quốc, công nghệ tiên tiến của các nước phát triển và nhu cầu cơ sở hạ tầng của các nước đang phát triển. Kết hợp những điều này lại với nhau sẽ tạo ra một mô hình mới cho việc xây dựng chung chất lượng cao các dự án BRI và một phương tiện hiệu quả để thúc đẩy chủ nghĩa đa phương.
Thứ tư, Trung Quốc có thể cân nhắc thận trọng việc gia nhập Câu lạc bộ Paris. Việc xây dựng BRI liên quan đến những khoản cho vay khổng lồ. Trung Quốc có thể giải tỏa đáng kể những nghi ngờ của cộng đồng quốc tế về BRI nếu các hoạt động cho vay của họ tuân theo các quy tắc được quốc tế chấp nhận. Là một chủ nợ mới nổi, Trung Quốc vẫn còn thiếu kinh nghiệm trong việc quản lý và kiểm soát rủi ro nợ nước ngoài. Câu lạc bộ Paris cho phép liên lạc thường xuyên giữa các quốc gia chủ nợ lớn. Trung Quốc có thể cân nhắc tham gia Câu lạc bộ Paris và tham gia tuân theo các quy tắc cho vay quốc tế minh bạch và bền vững, đồng thời trở thành một quốc gia chủ nợ có trách nhiệm. Động thái này sẽ giúp giảm thiểu rủi ro nợ nước ngoài của Trung Quốc và bảo vệ sự ổn định tài chính toàn cầu.
Thứ năm, Trung Quốc có thể cập nhật Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á (AIIB), khuyến khích hợp tác giữa các ngân hàng phát triển quốc tế và BRI. Cải thiện và đổi mới cơ sở hạ tầng truyền thống ở các nước đang phát triển, xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật số và tạo điều kiện cho quá trình chuyển đổi xanh để đạt được mức trung hòa carbon mang đến những lĩnh vực hợp tác tiềm năng. Chi tiêu cho cơ sở hạ tầng có thể thúc đẩy nhu cầu đầu tư và thúc đẩy cơ hội việc làm, mặc dù có những thiếu hụt về tài chính.
Trung Quốc có thể mở rộng các lĩnh vực và khu vực mục tiêu của AIIB và cung cấp hỗ trợ cho các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng đủ điều kiện trên toàn thế giới. Một AIIB được tái sử dụng có thể làm việc với Ngân hàng Thế giới và các ngân hàng phát triển lục địa khác như: Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Châu Âu, Ngân hàng Phát triển Hồi giáo và Ngân hàng Phát triển Châu Phi. Miễn là môi trường địa chính trị toàn cầu cho phép, thỏa thuận này có thể hình thành một hệ thống phát triển cơ sở hạ tầng quốc tế, tiêu chuẩn hóa, cởi mở và minh bạch, đồng thời mở rộng mạng lưới cung ứng cho các sản phẩm toàn cầu.
Kể từ năm 2013, BRI đã phát triển từ một tầm nhìn thành một loạt các thỏa thuận song phương. Nhưng Sáng kiến này có tiềm năng đóng vai trò là nền tảng đa phương để phát triển cơ sở hạ tầng quốc tế. Hài hòa các tiêu chuẩn cơ sở hạ tầng toàn cầu và các chuẩn mực phát triển mở có thể cho phép nhiều quốc gia tham gia BRI hơn, giúp các quốc gia khám phá các cơ hội phát triển hợp tác và thúc đẩy sự phục hồi và phát triển của nền kinh tế thế giới.
Biên dịch: Phương Thảo
Về tác giả: Huiyao Wang là Chủ tịch Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa, Giáo sư và Viện trưởng Viện Phát triển tại Đại học Tài chính và Kinh tế Tây Nam ở Thành Đô, Trung Quốc .
