Xung đột giữa Iran và Israel đã bùng phát dữ dội trong khoảng thời gian vừa qua, không chỉ là đối đầu quân sự thông thường giữa hai quốc gia có quan hệ thù địch kéo dài. Đây là biểu hiện điển hình của một cuộc đối đầu chiến lược đa tầng, phản ánh sự tái định hình trật tự khu vực Trung Đông, sự can dự của các cường quốc toàn cầu và đặc biệt là các hình thái chiến tranh mới như không gian mạng, vũ khí không người lái và tâm lý chiến. Trong bối cảnh quốc tế đầy biến động, việc phân tích xung đột Iran – Israel sẽ hé lộ những chuyển động sâu sắc của thế giới: từ cấu trúc quyền lực, mô hình can thiệp, đến các phương thức ứng xử mới trong chiến lược an ninh.
Sau cuộc tấn công bất ngờ của Hamas vào Israel ngày 7/10/2023, Israel triển khai chiến dịch quân sự quy mô lớn tại Dải Gaza, kéo dài nhiều tháng với các đợt không kích và tấn công trên bộ có cường độ cao nhất trong lịch sử xung đột Israel – Palestine hiện đại. Song song, từ cuối năm 2023 sang suốt năm 2024, Israel liên tục mở rộng chiến dịch tấn công sang lãnh thổ Syria, nhắm vào các vị trí chiến lược của lực lượng Hezbollah và dân quân thân Iran. Đáng chú ý, vào tháng 11/2024, các đợt không kích tại Palmyra đã khiến hơn 100 chiến binh thân Iran thiệt mạng trong đó có nhiều thành viên Hezbollah. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho các mạng lưới ủy nhiệm của Tehran, mà còn tạo áp lực buộc Iran phải tính đến phản ứng trực tiếp để duy trì hình ảnh răn đe chiến lược.
Trước bối cảnh đó, Iran từng bước gia tăng mức độ can dự trong khu vực, tăng cường viện trợ quân sự, công nghệ UAV và hệ thống chỉ huy điều khiển cho Hezbollah, lực lượng Shia ở Iraq và Houthi tại Yemen. Tuy nhiên, bước ngoặt thực sự xảy ra vào đêm 13 – 14/4/2024, khi Iran lần đầu tiên trong lịch sử công khai tấn công trực tiếp vào lãnh thổ Israel bằng hơn 300 vũ khí tầm xa, bao gồm UAV, tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo. Chiến dịch mang tên “Ya Rasul Allah” được Iran xem như phản ứng chính thức cho vụ không kích tòa nhà lãnh sự Iran tại Damascus ngày 1/4/2024, khiến hai sĩ quan IRGC cấp cao thiệt mạng[1]. Cuộc tấn công này không chỉ đánh dấu lần đầu tiên hai quốc gia đối đầu công khai trên quy mô lớn, mà còn tượng trưng cho sự kết thúc của thời kỳ “chiến tranh ngầm” kéo dài suốt hai thập kỷ, mở ra kỷ nguyên xung đột trực diện với tính toán chiến lược rõ ràng hơn giữa hai quốc gia có vị thế khu vực.
Đến đầu tháng 6/2025, Israel nhanh chóng phát động các đợt không kích sâu vào lãnh thổ Iran, tập trung vào các mục tiêu có tính chất răn đe và phá hoại năng lực đối phương. Các cơ sở hạt nhân tại Natanz và Isfahan, trung tâm điều phối quân sự và kho hậu cần ở Bandar Abbas, cùng hệ thống radar phòng không chiến lược của Iran đều trở thành mục tiêu trọng điểm. Lần đầu tiên kể từ năm 1981, Israel sử dụng kết hợp nhiều loại vũ khí công nghệ cao như tiêm kích tàng hình F-35, UAV cảm tử cỡ nhỏ và tên lửa chính xác cao trong một chiến dịch có sự phối hợp thông tin tình báo với Mỹ và các đồng minh khu vực.
Việc Israel chủ động tấn công vào “trái tim hạt nhân” của Iran cho thấy rõ mục tiêu không chỉ là phòng thủ, mà là làm suy giảm năng lực răn đe lâu dài của Tehran đặc biệt trong bối cảnh Mỹ dưới chính quyền Trump 2.0 công khai hậu thuẫn mọi hành động quân sự nhằm bảo vệ an ninh tuyệt đối cho Israel.
Tuy nhiên, điểm đặc biệt của xung đột Israel – Iran năm 2025 không nằm ở số lượng vũ khí được sử dụng hay phạm vi chiến dịch, mà ở chính tính chất đa tầng và phức hợp của cuộc chiến hiện đại. Đây không đơn thuần là một cuộc chiến truyền thống giữa hai quốc gia, mà là một tổng hòa của nhiều lớp xung đột: vừa là chiến tranh đối xứng và phi đối xứng, vừa là chiến tranh trực tiếp và chiến tranh ủy nhiệm, vừa là đấu phá trong không gian vật lý và phi vật lý. Các bên không chỉ đối đầu bằng tên lửa và UAV, mà còn bằng các cuộc tấn công mạng vào cơ sở hạ tầng trọng yếu, chiến dịch truyền thông thao túng dư luận quốc tế và những màn đọ sức ngoại giao tại Liên Hợp Quốc cùng các thể chế toàn cầu.
Bên cạnh đó, cấu trúc liên minh quanh hai quốc gia tham chiến cũng làm phức tạp hóa cục diện. Iran không hành động một mình, mà dựa vào mạng lưới các lực lượng thân Shia trải dài từ Hezbollah ở Lebanon, dân quân Shia ở Iraq, đến Houthi tại Yemen. Ngược lại, Israel nhận được sự hỗ trợ toàn diện từ Mỹ không chỉ về tình báo và công nghệ, mà còn cả hành động quân sự trực tiếp cùng sự hậu thuẫn chính trị từ các đối tác như UAE, Jordan và Ai Cập, vốn lo ngại về sự mở rộng ảnh hưởng của Iran trong khu vực. Tất cả những yếu tố này cho thấy cuộc chiến Iran – Israel không chỉ là một diễn biến khu vực, mà là một nút giao chiến lược, nơi các mô hình xung đột mới đang định hình và các công cụ quyền lực thế kỷ 21 đang được thử nghiệm trên quy mô lớn.
Từ góc nhìn đó, cuộc xung đột này không chỉ phản ánh một cuộc đối đầu khu vực có yếu tố lịch sử, mà còn là một “phòng thí nghiệm chiến lược” cho nhiều bài học quốc tế. Chính vì vậy, để hiểu rõ hơn về những chuyển động của thời đại, cần phân tích sâu các khía cạnh mới đang nổi lên từ chiến tranh Iran – Israel từ cấu trúc liên minh toàn cầu, sự nổi lên của không gian phi truyền thống, cho đến những tổn thương mang tính hệ thống trong trật tự kinh tế – năng lượng hiện nay.
Những vấn đề nhìn từ cuộc xung đột
Một Trung Đông đang tái cấu trúc liên minh chiến lược
Xung đột Israel – Iran đang diễn ra từ nửa đầu tháng 6/2025, cho thấy rõ quá trình tái cấu trúc các liên minh chiến lược tại Trung Đông, với những chuyển dịch sâu sắc cả về hình thái quan hệ và động cơ hành vi quốc gia. Trật tự liên minh truyền thống vốn dựa trên ý thức hệ hoặc đối đầu lịch sử đang nhường chỗ cho một mô hình thực dụng hơn, nơi lợi ích an ninh, kinh tế và công nghệ chi phối các quyết định ngoại giao.
Điển hình là sự thay đổi lập trường của các quốc gia vùng Vịnh. Thay vì phản ứng gay gắt trước hành động quân sự của Israel như trong các cuộc xung đột trước đây, Ả Rập Xê Út, UAE hay Qatar hiện chọn cách tiếp cận ôn hòa, giữ thế trung lập[2]. Đây là kết quả của ba yếu tố: (i) nhu cầu ổn định để thu hút đầu tư và phát triển kinh tế hậu dầu mỏ, (ii) sự mở rộng quan hệ hợp tác an ninh – công nghệ với Israel, và (iii) áp lực chiến lược từ mối quan hệ với Mỹ, đặc biệt dưới thời chính quyền Trump 2.0 vốn ưu tiên bảo vệ Israel bằng mọi giá.
Ngược lại, Iran đang củng cố một mạng lưới liên minh “phi quốc gia” dựa trên các lực lượng vũ trang thân Shia như Hezbollah, dân quân Iraq và Houthi. Mô hình “liên minh phi đối xứng” này cho phép Tehran duy trì ảnh hưởng chiến lược mà không cần triển khai trực tiếp lực lượng chính quy, đồng thời tạo áp lực phân tán lên Israel từ nhiều hướng. Thay vì tìm kiếm đồng minh nhà nước theo kiểu truyền thống, Iran lựa chọn xây dựng năng lực răn đe bằng các đối tác linh hoạt, có khả năng tác chiến bất đối xứng và gây ảnh hưởng dư luận khu vực.
Hai quá trình song song, các quốc gia vùng Vịnh thực dụng hóa quan hệ với Israel và Iran củng cố liên minh phi nhà nước đã làm mờ đi ranh giới truyền thống giữa “phe Ả Rập – Israel – Iran”, thay vào đó là một bản đồ chiến lược với nhiều trục kết nối đa tầng, đa chiều. Đáng lo ngại hơn, điều này làm tăng nguy cơ chiến tranh ủy nhiệm quy mô lớn, khi các lực lượng ngoài nhà nước có thể hành động vượt ngoài kiểm soát và kích hoạt các chuỗi leo thang không mong muốn. Xung đột Iran – Israel không chỉ là hệ quả của đối đầu song phương mà còn là triệu chứng của một Trung Đông đang tái cấu trúc, nơi trật tự liên minh trở nên linh hoạt, khó đoán và dễ bị tổn thương bởi các hình thái chiến tranh mới.
Trật tự quốc tế hậu Gaza và Ukraine tiếp tục phân cực
Xung đột giữa Iran và Israel trong năm 2025 có thể được xem như một “phép thử” chiến lược tiếp theo cho trật tự quốc tế hậu hai cuộc khủng hoảng mang tính bước ngoặt là xung đột Nga – Ukraine và xung đột Gaza. Trong bối cảnh cấu trúc quyền lực toàn cầu đang dịch chuyển, phản ứng khác biệt của các cường quốc trước xung đột Iran – Israel cho thấy sự phân cực ngày càng sâu sắc và bền vững trong hệ thống quốc tế. Đây không còn đơn thuần là mâu thuẫn chính sách, mà là kết tinh của sự chia rẽ chiến lược, gắn liền với tầm nhìn về an ninh, trật tự và quyền lực toàn cầu.
Mỹ dưới sự lãnh đạo của chính quyền Trump nhiệm kỳ hai thể hiện rõ lập trường cứng rắn, không chỉ ủng hộ chính trị và ngoại giao đối với Israel, mà còn tham gia trực tiếp bằng các đòn không kích nhằm vào hệ thống phòng không và năng lực phóng trả của Iran. Hành động này một mặt tái khẳng định “cam kết an ninh không điều kiện”[3] với Tel Aviv, nhưng mặt khác cũng làm xói mòn hình ảnh trung lập và vai trò điều phối toàn cầu của Mỹ, vốn đã bị thử thách nghiêm trọng sau cuộc chiến ở Gaza 2023. Điều này càng thúc đẩy quá trình định vị lại quyền lực trong các khối đối trọng như BRICS+, SCO hay các thỏa thuận khu vực do Trung Quốc và Nga dẫn dắt.
Ngược lại, phản ứng của Trung Quốc và Nga đi theo hướng trung lập chiến lược, tức không trực tiếp lên án Iran mà kêu gọi kiềm chế, đối thoại và giải pháp chính trị. Dù được thể hiện dưới danh nghĩa giữ ổn định khu vực, lập trường này thực chất là một cách duy trì không gian ảnh hưởng và vai trò trung gian tiềm năng, đồng thời làm giảm ưu thế chính trị – quân sự của Mỹ ở Trung Đông. Trung Quốc có lợi ích sâu rộng trong việc bảo vệ các hành lang năng lượng ở vùng Vịnh, trong khi Nga mong muốn tận dụng tình hình để tăng cường vị thế địa chính trị, nhất là trong bối cảnh bị cô lập tại châu Âu do chiến tranh Ukraine.
Sự tương phản trong phản ứng đã và đang đẩy thế giới tới một mô hình cạnh tranh không trực diện hay còn gọi là “đa cực mềm” (soft multipolarity). Trong mô hình này, các cường quốc lớn không còn đối đầu trực tiếp như trong Chiến tranh Lạnh, mà cạnh tranh ảnh hưởng thông qua các đối tác khu vực, mạng lưới đồng minh linh hoạt, và sự can dự có tính toán vào các điểm nóng. Kết quả là hệ thống quốc tế trở nên phân mảnh hơn, thiếu một cơ chế điều phối tập trung và ngày càng phụ thuộc vào mức độ ổn định của các cấu trúc địa chiến lược khu vực. Không chỉ phơi bày điểm nóng tiếp theo tại Trung Đông, mà còn phản chiếu rõ sự tiếp tục phân cực và bất ổn trong trật tự quốc tế. Trong môi trường này, không một cường quốc nào có thể đơn phương kiểm soát tình hình, và điều đó đặt ra yêu cầu cấp thiết về cơ chế hợp tác linh hoạt, kịp thời, đa tầng giữa các trung tâm quyền lực mới nổi và truyền thống.
Vai trò ngày càng đặc thù của Mỹ dưới thời Trump 2.0
Việc Tổng thống Donald Trump trở lại Nhà Trắng đã kéo theo những thay đổi căn bản trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, đặc biệt là trong cách Mỹ định hình vai trò và hiện diện của mình tại các điểm nóng chiến lược như Trung Đông. Trong bối cảnh xung đột giữa Iran và Israel ngày càng leo thang, Washington dưới thời Trump 2.0 không chỉ thể hiện sự ủng hộ chính trị và ngoại giao mạnh mẽ đối với Israel, mà còn trực tiếp can dự bằng các hành động quân sự rõ rệt. Điều này đã biến Mỹ từ một cường quốc từng cố gắng giữ vai trò trung gian điều phối đặc biệt trong các tiến trình hòa bình Israel – Palestine trước đây trở thành một “bên tham chiến chiến lược” (strategic belligerent) trong cuộc đối đầu khu vực[4].
Việc Mỹ tiến hành không kích vào các cơ sở tên lửa, phòng không và trung tâm chỉ huy của Iran với mục tiêu triệt tiêu khả năng phản công sớm và bảo vệ ưu thế chiến lược của Israel đã đánh dấu sự kết thúc của mô hình can dự mang tính răn đe – cân bằng trước đây. Thay vào đó, chính quyền Trump theo đuổi học thuyết “ưu thế tuyệt đối” (dominance doctrine), đặt mục tiêu kiểm soát cục diện bằng sức mạnh quân sự thực tế thay vì ngoại giao đa phương. Đây không chỉ là một sự điều chỉnh chiến thuật mà phản ánh cả một sự thay đổi về tư duy chiến lược, Mỹ hành động không phải để điều tiết, mà để dẫn dắt một trục quyền lực cứng tại Trung Đông xoay quanh lợi ích an ninh của Israel.
Tuy nhiên, hệ quả của cách tiếp cận này là sự xói mòn niềm tin chiến lược từ các bên liên quan trong thế giới Hồi giáo. Việc Mỹ không còn giữ khoảng cách cần thiết với Israel làm gia tăng cảm nhận về sự bất công và thiên vị trong chính sách khu vực, từ đó thúc đẩy làn sóng phản đối trong xã hội dân sự Hồi giáo, đồng thời tạo ra không gian chiến lược cho các đối thủ như Nga và Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng. Quan trọng hơn, vai trò lãnh đạo toàn cầu của Mỹ vốn dựa trên sự đồng thuận, thể chế và các giá trị phổ quát đang bị thách thức nghiêm trọng khi Washington theo đuổi lợi ích quốc gia với lập trường đơn phương.
Trong bối cảnh hệ thống quốc tế ngày càng đa cực, chính sách ngoại giao “nhiệt chiến” và có tính chọn phe rõ ràng của Trump khiến Mỹ khó duy trì uy tín như một nhà điều phối toàn cầu, nhất là khi các cơ chế hợp tác như Liên Hợp Quốc, G7 hay G20 đều dựa trên đồng thuận và đa phương. Việc Mỹ chuyển từ trung gian sang đối trọng khiến cấu trúc an ninh khu vực thêm bất ổn và làm gia tăng rủi ro tính toán sai lầm từ các bên, đặc biệt khi xung đột có yếu tố tôn giáo, sắc tộc như Iran – Israel dễ dẫn đến hiệu ứng lan rộng và khó kiểm soát. Vai trò của Mỹ trong xung đột Iran – Israel dưới thời Trump 2.0 đã trở nên đặc thù khi không còn là người điều hòa trật tự, mà là người tái định hình nó theo hướng nghiêng hẳn về ưu thế cứng, một lựa chọn có thể tạo ra kết quả chiến thuật ngắn hạn, nhưng tiềm ẩn hệ lụy chiến lược dài hạn cho cả khu vực và thế giới.
Sự chuyển dịch của chiến tranh sang không gian phi truyền thống
Xung đột Iran – Israel năm 2025 là một chỉ dấu điển hình cho thấy bản chất chiến tranh hiện đại đã vượt ra khỏi khuôn khổ vật lý và biên giới quốc gia, bước vào một giai đoạn mà các không gian phi truyền thống đặc biệt là không gian mạng, vũ khí không người lái (UAV), trí tuệ nhân tạo (AI) và thông tin truyền thông trở thành mặt trận chiến lược trọng yếu. Trong cuộc đối đầu lần này, ưu thế không còn nằm hoàn toàn ở số lượng binh sĩ hay năng lực vũ khí hạng nặng, mà nằm ở khả năng kiểm soát thông tin, tấn công phi đối xứng, và tận dụng công nghệ tiên tiến để đạt được hiệu quả chiến lược tối đa với tổn thất tối thiểu.
Một trong những biểu hiện rõ nét nhất là việc cả hai bên Iran và Israel đều triển khai tấn công mạng quy mô lớn, nhắm vào hệ thống hạ tầng năng lượng, dữ liệu y tế, hệ thống điều hành giao thông và thông tin công cộng. Các vụ tấn công vào mạng lưới điện tại Haifa, đánh sập hệ thống điều khiển nhà máy lọc dầu của Iran tại Bandar Abbas, hay việc phát tán thông tin sai lệch trên nền tảng Telegram và X (Twitter) đều cho thấy chiến tranh mạng giờ đây không còn là yếu tố phụ trợ, mà đã trở thành một mũi nhọn chiến lược. Trong bối cảnh không gian mạng chưa có quy chuẩn quốc tế rõ ràng về răn đe và đáp trả, các hành vi tấn công này vừa khó truy dấu trách nhiệm, vừa dễ leo thang theo logic trả đũa không giới hạn.
Bên cạnh đó, chiến trường phi truyền thống còn được mở rộng mạnh mẽ qua việc triển khai hàng loạt UAV tàng hình sử dụng công nghệ AI và định vị vệ tinh. Các UAV của Iran, chẳng hạn như dòng Shahed cải tiến, không chỉ mang theo đầu đạn mà còn có khả năng bay thấp, né radar và phối hợp theo bầy đàn gây khó khăn cho hệ thống phòng thủ. Israel đáp trả bằng các UAV tác chiến điện tử, UAV cảm tử và UAV trinh sát gắn cảm biến đa phổ. Sự phổ biến và hiệu quả của vũ khí không người lái đã làm thay đổi tư duy truyền thống về phòng thủ lãnh thổ và kiểm soát không phận.
Ngoài không gian kỹ thuật, chiến tranh thông tin cũng trở thành mặt trận vô cùng khốc liệt. Cả Iran và Israel đều phát động các chiến dịch tâm lý chiến nhằm thao túng dư luận toàn cầu, làm xói mòn tính chính danh của đối phương. Những video chưa kiểm chứng, thông tin giả mạo, hình ảnh nạn nhân bị bóp méo ngữ cảnh được lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội toàn cầu, gây hiệu ứng xã hội mạnh và ảnh hưởng tới chính sách đối ngoại của các nước thứ ba. Trong bối cảnh thông tin là quyền lực, kiểm soát dư luận trở thành một phần không thể thiếu trong tổng thể chiến lược quốc phòng – an ninh. Cuộc xung đột này phản ánh rõ một sự thật: chiến tranh hiện đại không còn chỉ diễn ra trên mặt đất hay trên không, mà đã lan rộng sang những không gian vô hình, nơi mà công nghệ, thông tin và nhận thức xã hội trở thành vũ khí thực sự. Trong một thế giới đang ngày càng số hóa và kết nối, năng lực ứng phó với các mối đe dọa phi truyền thống chính là thước đo mới của sức mạnh chiến lược quốc gia.
Khủng hoảng năng lượng và tâm lý thị trường toàn cầu
Xung đột Iran – Israel bùng nổ đã ngay lập tức tạo ra hiệu ứng lan truyền mạnh mẽ tới thị trường năng lượng và tâm lý đầu tư toàn cầu. Việc Iran đe dọa đóng cửa eo biển Hormuz – tuyến hàng hải chiến lược chiếm tới 20% lượng dầu mỏ vận chuyển bằng đường biển trên thế giới cùng với các vụ không kích vào cơ sở hạ tầng dầu khí của Kuwait và UAE, đã khiến giá dầu Brent vượt mốc 110 USD/thùng chỉ trong vòng hai tuần, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ: “Hầu hết các khối lượng vận chuyển qua eo biển này không có phương tiện thay thế nào để thoát khỏi khu vực”[5]. Đây không chỉ là một cú sốc giá thông thường, mà là biểu hiện của một cuộc khủng hoảng cấu trúc trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu đang ngày càng phụ thuộc vào các điểm nút địa chiến lược dễ tổn thương. Hệ quả trước mắt là tâm lý hoảng loạn cục bộ lan rộng trong thị trường tài chính, chỉ số VIX (chỉ số đo lường mức độ biến động của thị trường Mỹ) tăng vọt lên mức cao nhất kể từ khủng hoảng Ukraine 2022[6], dòng vốn đầu tư rút khỏi các thị trường mới nổi như Việt Nam, Indonesia, Brazil và Nam Phi do giới đầu tư tìm kiếm nơi trú ẩn an toàn hơn, như USD, vàng và trái phiếu Mỹ. Các đồng nội tệ châu Á suy yếu, làm gia tăng áp lực lạm phát nhập khẩu trong bối cảnh giá năng lượng và thực phẩm tăng cao.
Với các nền kinh tế trung bình như Việt Nam, Thái Lan hay Indonesia vốn phụ thuộc lớn vào nhập khẩu năng lượng và nguyên vật liệu cú sốc giá dầu không chỉ gây áp lực lên ngân sách và cán cân thanh toán, mà còn đặt ra thách thức kép, vừa phải kiểm soát lạm phát, vừa phải duy trì đà phục hồi hậu COVID-19 và các biến động toàn cầu trước đó. Ngân hàng Trung ương các nước này buộc phải cân nhắc giữa tăng lãi suất để kiểm soát giá cả và giữ chính sách tiền tệ nới lỏng để hỗ trợ tăng trưởng một bài toán khó trong bối cảnh niềm tin thị trường mong manh và sức ép tỷ giá gia tăng.
Ngoài các tác động tài chính, khủng hoảng năng lượng còn làm lộ rõ mức độ thiếu đa dạng hóa của hệ thống năng lượng toàn cầu. Việc quá phụ thuộc vào khu vực Trung Đông và đặc biệt là tính ổn định của eo biển Hormuz cho thấy các nước nhập khẩu lớn bao gồm cả EU, Nhật Bản và ASEAN cần tái cơ cấu chiến lược năng lượng chuyển dịch sang năng lượng tái tạo, mở rộng dự trữ dầu chiến lược, và xây dựng quan hệ năng lượng song phương với các nhà cung ứng ổn định hơn (như Mỹ, Úc, Canada hoặc khu vực Trung Á). Cuộc xung đột Iran – Israel không chỉ làm gia tăng rủi ro địa chính trị mà còn kích hoạt hiệu ứng domino trong thị trường năng lượng và tài chính toàn cầu. Trong một thế giới ngày càng liên kết chặt chẽ, bất kỳ sự cố nào tại một “nút thắt chiến lược” cũng có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền khôn lường, đặc biệt đối với các nền kinh tế mới nổi có độ mở cao nhưng năng lực tự phòng vệ còn hạn chế.
Tác động và hàm ý đối với các quốc gia bên ngoài khu vực
Xung đột Israel – Iran không chỉ là một cuộc đối đầu khu vực, mà còn là tín hiệu cảnh báo mạnh mẽ về sự biến đổi bản chất của chiến tranh hiện đại đặc biệt với các quốc gia đang phát triển. Trong khi dư luận thế giới dõi theo các cuộc không kích hay tấn công UAV trên thực địa, mặt trận quan trọng không kém lại nằm ở những không gian vô hình: mạng internet, hệ thống thông tin chiến lược, và tâm lý xã hội. Loạt tấn công mạng nhắm vào hạ tầng năng lượng, ngân hàng, bệnh viện; việc sử dụng UAV tàng hình mang trí tuệ nhân tạo; cùng với các chiến dịch thông tin nhằm thao túng nhận thức cộng đồng… đều cho thấy rằng an ninh quốc gia không còn giới hạn trong lãnh thổ, quân sự hay biên giới vật lý.
Với các quốc gia đang phát triển đặc biệt là những nước có độ mở kinh tế cao, cơ sở hạ tầng số chưa hoàn thiện và hệ sinh thái công nghệ chưa đủ vững thách thức càng trở nên nghiêm trọng. Những bài học từ cuộc xung đột này nhấn mạnh rằng phòng vệ quốc gia phải được mở rộng sang các lĩnh vực như an ninh mạng, công nghệ không người lái, dữ liệu lớn, hệ thống chỉ huy điều hành số và năng lực truyền thông chiến lược. Không chỉ các thiết bị, mà cả con người từ cán bộ hoạch định chính sách đến công chúng đều cần được trang bị tư duy phòng vệ phi truyền thống, trong một môi trường chiến lược đang vận hành theo quy luật phi tuyến tính và khó dự đoán hơn bao giờ hết.
Khi trật tự toàn cầu ngày càng phân cực, các khu vực “không liên kết” hoặc “trung lập chiến lược” như ASEAN, Trung Á hay Nam Á đang đứng trước một bài toán phức tạp làm thế nào để bảo vệ lợi ích quốc gia trong khi tránh bị lôi kéo vào các trục đối đầu giữa các cường quốc. Cuộc xung đột Israel – Iran cho thấy rằng việc giữ thế trung lập trên lý thuyết là cần thiết, nhưng nếu thiếu năng lực thực thi đặc biệt là năng lực phân tích tình huống, phản ứng chính sách và điều phối thông tin chiến lược thì trung lập dễ biến thành thụ động, và thụ động dẫn đến tổn thương.
Trong bối cảnh này, ASEAN cần đầu tư mạnh hơn cho các cơ chế hợp tác về an ninh phi truyền thống như chia sẻ thông tin mạng, phòng vệ công nghệ cao, đào tạo chuyên gia chiến lược số và lập các trung tâm phân tích tình báo khu vực. Riêng với Việt Nam, một quốc gia có vị trí chiến lược đặc biệt và độ mở kinh tế lớn cần khẩn trương xây dựng năng lực dự báo sớm, nâng cấp khả năng tự vệ hệ thống số và đẩy mạnh hợp tác song phương với các đối tác uy tín trong lĩnh vực công nghệ quốc phòng, dữ liệu chiến lược và phân tích rủi ro toàn cầu.
Kết luận
Cuộc chiến giữa Iran và Israel, thoạt nhìn là một vòng xoáy quen thuộc trong lịch sử căng thẳng Trung Đông, nhưng nếu nhìn sâu hơn, đó là bức tranh thu nhỏ của một thế giới đang bước vào thời kỳ bất định mang tính cấu trúc. Trong đó, xung đột không còn bị giới hạn bởi lãnh thổ, chiến thắng không được đo bằng số lượng bom đạn, và bên thua cuộc có thể chính là những quốc gia không học được bài học chiến lược từ các điểm nóng khu vực.
Từ cuộc chiến này, thế giới nhìn thấy ít nhất bốn xu thế: (1) Chiến tranh phi truyền thống lên ngôi, (2) Sự phân cực và mất lòng tin chiến lược giữa các cường quốc lớn, (3) Sự tổn thương dễ lan truyền của thị trường năng lượng và tài chính toàn cầu, và (4) Nhu cầu cấp thiết về phòng vệ chủ động, đa tầng, dựa trên công nghệ và năng lực thể chế. Trong kỷ nguyên mà an ninh quốc gia gắn liền với hệ sinh thái số, chuỗi cung ứng toàn cầu và trạng thái tinh thần của xã hội, chỉ những quốc gia biết đầu tư đúng lúc vào năng lực thích ứng mới có thể đứng vững. Điều quan trọng nhất mà xung đột Israel – Iran gợi mở không phải là câu hỏi ai thắng, ai thua mà là một lời nhắc nhở: mỗi cuộc khủng hoảng địa chính trị đều là phép thử chiến lược cho cả hệ thống toàn cầu. Với các nước ngoài khu vực, đây không phải là lúc đứng ngoài quan sát, mà là thời điểm để nâng cấp nội lực, đa dạng hóa rủi ro, và chuẩn bị cho một thế giới nơi sự bất định sẽ là điều duy nhất có thể dự báo./.
Tác giả: Trương Quốc Lượng
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] Uzi Rubin (2024). “Operation True Promise: Iran’s missile attack on Israel”. The Begin‑Sadovska Center for Science & Technology Studies. https://besacenter.org/operation-true-promise-irans-missile-attack-on-israel/
[2] Reuters. (2024). “Gulf states, vulnerable but influential, seek to stop new Iran-Israel war”. https://www.reuters.com/world/middle-east/gulf-states-vulnerable-influential-seek-stop-new-iran-israel-war-2024-04-14/
[3] Anadolu Agency. (2024). “U.S. ironclad commitment to Israel’s defense will not change”. https://www.aa.com.tr/en/middle-east/us-ironclad-commitment-to-israels-defense-will-not-change/3192549
[4] Reuters. (2025). “The latest U.S. foray into military action has a name: The Trump Doctrine”. https://www.reuters.com/world/us/latest-us-foray-into-military-action-has-name-trump-doctrine-2025-06-26/
[5] U.S. Energy Information Administration. (2024). “Amid regional conflict, the Strait of Hormuz remains critical oil chokepoint”. https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=65504
[6] U.S. News & World Report. (2025). “ Indexes End Lower as Israel-Iran Fighting Raises Investor Anxiety”. https://money.usnews.com/investing/news/articles/2025-06-17/wall-street-futures-edge-lower-as-mideast-conflict-continues
