Chuyến công du của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi đến Đài Loan và cách Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình điều chỉnh các phản ứng của Bắc Kinh đã khiến dư luận đặt câu hỏi liệu nhà lãnh đạo Trung Quốc có đủ bản lĩnh để xử lý các vấn đề phức tạp như vậy hay không. Đây có thể coi là phép thử cuối cùng mà Tập Cận Bình phải vượt qua để tiếp tục giữ chức Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc nhiệm kỳ thứ ba vào mùa Thu năm nay.
Trên thực tế, Tập Cận Bình không được phạm bất kỳ sai lầm nào trong việc xử lý các mối quan hệ với Mỹ hoặc liên quan đến Đài Loan. Tuần này, dự kiến ông sẽ có một lịch trình bận rộn khi gặp các đảng viên kỳ cựu đã nghỉ hưu trong khuôn khổ “Hội nghị Bắc Đới Hà” thường niên tại khu nghỉ dưỡng ven biển tỉnh Hà Bắc.
Trước khi máy bay của bà Pelosi hạ cánh xuống Đài Bắc, một nhà lãnh đạo nổi tiếng của Trung Quốc cho biết nước này có thể bắn rơi máy bay chở Chủ tịch Hạ viện Mỹ. Các nhà ngoại giao Trung Quốc cũng liên tục khẳng định nước này sẽ có “các biện pháp đáp trả” đối với bất kỳ chuyến đi nào như vậy. Tuy nhiên, chuyến bay chở bà Pelosi đã hạ cánh hôm 2/8 mà không có sự cố nào rõ ràng.
Đây không phải là lần đầu tiên một đại diện của Hạ viện Mỹ đến thăm Đài Loan. Cách đây 25 năm, Chủ tịch Hạ viện Newt Gingrich đã có chuyến đi tương tự. Chủ tịch Trung Quốc khi đó là Giang Trạch Dân đã xử lý khéo léo vụ việc này. Do vậy, khó tránh khỏi khả năng Tập Cận Bình sẽ bị đem ra so sánh với Giang Trạch Dân.
Trong nhiệm kỳ của mình, Tập Cận Bình cho thấy ông đã vượt qua Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào về mặt thành tựu. Việc thông qua “nghị quyết thứ ba về lịch sử” của Đảng Cộng sản Trung Quốc vào năm ngoái – sau nghị quyết đầu tiên vào năm 1945 dưới thời Mao Trạch Đông và nghị quyết thứ hai vào năm 1981 dưới thời Đặng Tiểu Bình – là một trong những ví dụ như vậy.
Tập Cận Bình sẽ cần chứng minh rằng ông vượt trội so với hai người tiền nhiệm và có thể xử lý khéo léo các vấn đề chính trị trong nước cũng như các vấn đề ngoại giao liên quan đến Mỹ và Đài Loan. Do đó, chuyến thăm của Pelosi là một vấn đề lớn đối với chính trường Trung Quốc. Nếu Trung Quốc ngăn cản Pelosi đến thăm Đài Loan thông qua các nỗ lực vận động hành lang hoặc bằng cách gây áp lực, Tập Cận Bình đã có thể dự Hội nghị Bắc Đới Hà với tư cách người chiến thắng. Tuy nhiên, sức mạnh ngoại giao của Trung Quốc cũng có những giới hạn.
Ngày 2/4/1997, Gingrich, chính trị gia của Đảng Cộng hòa và có quan điểm ủng hộ Đài Loan, đã có chuyến thăm ngắn tới hòn đảo này. Ông đã gặp người đứng đầu Đài Loan khi đó là Lý Đăng Huy trong một giờ đồng hồ. Tuy nhiên, khác với Pelosi, Gingrich không ở cùng Đảng Dân chủ với Tổng thống Bill Clinton lúc bấy giờ. Trước đó, Gingrich đã dừng chân ở Bắc Kinh và hội đàm với Giang Trạch Dân.
Trước đó 1 năm, vào tháng 3/1996, Trung Quốc đã tiến hành các cuộc tập trận phóng tên lửa trong bối cảnh Đài Loan bầu cử tổng thống lần đầu tiên, nhằm cảnh cáo các lực lượng ủng hộ Đài Loan độc lập. Đáp lại, Mỹ đã điều 2 hàng không mẫu hạm đến Eo biển Đài Loan.
Trong cuộc hội đàm với Gingrich, Giang Trạch Dân nói rằng căng thẳng Mỹ-Trung đã có dấu hiệu tích cực sau thời gian dài leo thang. Ông nhắc Gingrich về tầm quan trọng của vấn đề Đài Loan, nói rằng đây là một vấn đề “nhạy cảm và cốt lõi”, đồng thời cảnh báo Gingrich trước chuyến thăm Đài Loan. Tuy nhiên, việc ông đồng ý gặp Gingrich trước chuyến thăm này có thể được hiểu là “một cái gật đầu ngầm”. Có lẽ Giang Trạch Dân đánh giá cao việc Gingrich lần đầu tỏ lòng kính trọng với Bắc Kinh.
Chuyến thăm của Pelosi có một số điểm tương đồng. Ngày 28/7, Tập Cận Bình đã có cuộc điện đàm với Tổng thống Mỹ Joe Biden trong hơn 2 giờ đồng hồ dù biết về kế hoạch thăm Đài Loan của Pelosi. Mặc dù đang có căng thẳng về vấn đề Đài Loan, nhưng có thể nói hai bên đã nhất trí rằng nên tránh một cuộc đụng độ. Tuy nhiên, Tập Cận Bình cần cho Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng như công chúng thấy một thái độ lạc quan.
Một phần tư thế kỷ sau chuyến thăm Đài Loan của Gingrich, sức mạnh kinh tế và quân sự của Trung Quốc đã tăng lên đáng kể. Dư luận Trung Quốc mong muốn nước này phải thể hiện sức mạnh của mình. Nếu không, họ cho rằng Trung Quốc sẽ bị mất mặt. Ở đây có một rủi ro rất lớn. Theo Tân Hoa xã, Tập Cận Bình nói với Biden: “Nếu đùa với lửa, bạn sẽ tự thiêu chính mình”. Đây được hiểu là một lời cảnh báo rằng Trung Quốc có thể có động thái quân sự nếu Pelosi vẫn tiếp tục chuyến thăm.
Điều nguy hiểm là cảnh báo trên có thể trở thành sự thực. Tháng 4/2001, một máy bay tiêm kích của Trung Quốc và một máy bay giám sát điện tử của Hải quân Mỹ đã va chạm trên không phận Biển Hoa Nam (Biển Đông), gần đảo Hải Nam của Trung Quốc. Ngay cả khi các nhà lãnh đạo đã kiềm chế, binh lính trên thực địa vẫn có thể đi quá giới hạn.
Cuối tháng 7 vừa qua, một nhóm tác chiến tàu sân bay Mỹ do tàu USS Ronald Reagan dẫn đầu đã quay trở lại Biển Đông sau khi quá cảnh Singapore. Quân đội Trung Quốc cũng đang tiến hành các cuộc tập trận ở nhiều khu vực ven biển. Việc Không quân và Hải quân Mỹ triển khai rộng rãi máy bay và tàu chiến để hạn chế rủi ro xung quanh chuyến thăm Đài Loan của Pelosi được xem là “tài liệu tham khảo” hữu ích cho quân đội Trung Quốc, vốn thường xuyên tập trận mô phỏng các cuộc xâm lược Đài Loan.
Giang Trạch Dân đã xử lý tốt chuyến thăm Trung Quốc của Phó tổng thống Mỹ Al Gore cũng như các chuyến công du Trung Quốc và Đài Loan của Gingrich, sau đó nhanh chóng cải thiện mối quan hệ giữa hai nước. Khi Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ XX sắp đến, câu hỏi đặt ra là Giang và các trợ lý cũ của ông có ý định gì?
Sẽ không có gì lạ nếu họ muốn Tập Cận Bình kiểm soát tốt hơn mối quan hệ với Mỹ. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là họ muốn ông nhượng bộ trong vấn đề Đài Loan. Thay vào đó, họ nghĩ rằng dù việc Tập Cận Bình tấn công để thống nhất Đài Loan là điều tất yếu, nhưng Chủ tịch Trung Quốc cũng nên đưa ra những quyết định thực tế liên quan đến mối quan hệ với Mỹ.
Những ý định của Giang Trạch Dân – người sắp bước sang tuổi 96 – và những đảng viên kỳ cựu được chuyển đến Tập Cận Bình theo nhiều cách khác nhau. Tập Cận Bình không thể phớt lờ suy nghĩ của họ. Điều này giải thích tại sao ông phải nói chuyện với Biden qua điện thoại, bất chấp mối quan hệ song phương đang đi xuống.
Pelosi từng đến thăm Bắc Kinh vào năm 1991, hai năm sau cuộc đàn áp ở Quảng trường Thiên An Môn đối với những người biểu tình sinh viên ủng hộ dân chủ. Vào ngày cuối cùng của chuyến thăm Bắc Kinh, bà đã đến quảng trường và để lại một biểu ngữ có nội dung “Gửi những người đã chết vì dân chủ ở Trung Quốc”, được viết bằng cả tiếng Trung và tiếng Anh. Trong chuyến thăm Đài Bắc, Pelosi đã ca ngợi nền dân chủ tại đây và hội đàm với Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn.
Mặc dù Trung Quốc đang thể hiện lập trường cứng rắn trong vấn đề Đài Loan, nhưng trên thực tế, họ cũng muốn tránh rắc rối trước thềm Đại hội. Rõ ràng, 25 năm sau chuyến thăm Đài Loan của Gingrich, quan hệ Mỹ-Trung vẫn là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến chính trị Trung Quốc. Có khả năng Trung Quốc sẽ duy trì tốt các biện pháp đối phó sau khi Pelosi rời Đài Bắc. Một trong số nhiều lý do là để ngăn cản các quan chức Mỹ đến thăm Đài Loan sau cuộc bầu cử Mỹ vào tháng 11 tới.
Trận chiến mà Tập Cận Bình không được phép thua vẫn đang diễn ra./.
(Trang mạng asia.nikkei.com)
