Xung đột giữa Israel và Iran đang trong giai đoạn leo thang gay gắt và trực diện. Từ 13 – 15/6/2025, Israel triển khai “Chiến dịch Sư tử vươn mình” (Operation Rising Lion) với hơn 200 máy bay cùng việc sử dụng drone phá hoại hệ thống phòng không và tên lửa Iran, khiến nhiều tướng lĩnh IRGC thiệt mạng và thiệt hại nặng nề tại các cơ sở hạt nhân tại Natanz, Isfahan và Teheran. Đáp trả, Iran tiến hành “Chiến dịch Lời hứa Chân thật III” (True Promise III), phóng hơn 150 tên lửa đạn đạo và 100 drone vào lãnh thổ Israel ngày 13/6, gây thương vong và làm gián đoạn, gây quá tải đối với mạng lưới phòng không của Irael. Cho đến thời điểm hiện tại, cuộc xung đột giữa hai nước chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, thậm chí, nguy cơ leo thang thành chiến tranh toàn diện, quy mô lớn, có sự can thiệp từ các thế lực bên ngoài, đặc biệt là Mỹ ngày càng gia tăng. Bên cạnh các hoạt động quân sự, các bên đã triển khai các hoạt động chiến tranh thông tin nhằm vào đối phương, khiến việc tiếp cận các thông tin thực tế về cuộc chiến này trở nên khó khăn.
Tương quan lực lượng giữa Israel và Iran
Iran là một cường quốc khu vực với sức mạnh quốc phòng và tiềm lực kinh tế đáng kể, dù phải đối mặt với nhiều thách thức từ các lệnh trừng phạt quốc tế. Về quốc phòng, Iran duy trì một trong những lực lượng quân sự lớn nhất Trung Đông với gần 1,2 triệu quân, trong đó có lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) – một lực lượng quân sự tinh nhuệ có ảnh hưởng sâu rộng không chỉ trong nước mà còn tại các khu vực như Syria, Iraq và Lebanon thông qua các nhóm ủy nhiệm. Dù ngân sách quốc phòng của Iran chỉ vào khoảng 6,8 đến 10 tỷ USD (tương đương 2 – 2,3% GDP), nước này sở hữu kho tên lửa đạn đạo đồ sộ với tầm bắn lên đến 2.500 km, cùng với lực lượng không quân, hải quân và hệ thống phòng không phát triển. Sức mạnh quân sự của Iran chủ yếu dựa trên chiến lược răn đe phi đối xứng, sử dụng tên lửa, UAV và các nhóm vũ trang thân Iran thay vì cạnh tranh trực tiếp với các cường quốc.
Về kinh tế, Iran là một trong những quốc gia sở hữu trữ lượng dầu mỏ và khí đốt lớn nhất thế giới, và dầu khí vẫn là xương sống của nền kinh tế. GDP thực tế của Iran được IMF dự báo tăng 5% năm 2023, tuy nhiên tốc độ tăng trưởng đang có xu hướng chậm lại. Nền kinh tế nước này vẫn chịu áp lực lớn từ lạm phát cao (khoảng 31 – 33% năm 2024) và dòng vốn chảy ra nước ngoài. Dù dòng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) rất thấp, chỉ khoảng 1,5 tỷ USD mỗi năm, Iran vẫn duy trì ảnh hưởng kinh tế thông qua xuất khẩu năng lượng, đặc biệt là sang các thị trường như Trung Quốc và Nga. Mặc dù còn nhiều điểm yếu về cơ sở hạ tầng tài chính và hội nhập toàn cầu, Iran vẫn giữ được một vị trí chiến lược quan trọng nhờ tài nguyên thiên nhiên phong phú và sức mạnh quân sự mang tính răn đe cao.
Iran có lực lượng phủ rộng trong khu vực, họ đã xây dựng được một liên minh các nhóm vũ trang theo hệ phái Shia do Tehran điều phối, đứng đầu là Hezbollah tại Lebanon – lực lượng vũ trang mạnh nhất không thuộc nhà nước, với kho tên lửa lớn và kinh nghiệm chiến đấu phong phú. Iran cũng tài trợ và huấn luyện cho Hamas và Islamic Jihad ở Dải Gaza, những nhóm thường xuyên tổ chức các cuộc tấn công bằng rocket và drone nhằm vào Israel. Bên cạnh đó, Iran kiểm soát hoặc ảnh hưởng mạnh tới các dân quân Shia tại Iraq, lực lượng vũ trang thân Iran tại Syria, và đặc biệt là lực lượng Houthi ở Yemen – lực lượng đã nhiều lần phóng tên lửa và UAV vào Israel và các đồng minh vùng Vịnh của họ. Những lực lượng này hoạt động dưới sự điều phối của Lực lượng Quds thuộc Vệ binh Cách mạng Iran (IRGC), tạo nên một “vòng vây chiến lược” xung quanh Israel.
Về nguồn hậu thuẫn từ bên ngoài, Nga và Trung Quốc là hai trụ cột ngoại giao và kinh tế quan trọng giúp Tehran đứng vững trước các lệnh trừng phạt phương Tây.
Nga và Iran có mối quan hệ quân sự mật thiết, đặc biệt kể từ khi hai nước cùng can thiệp vào cuộc nội chiến Syria để hỗ trợ chính quyền Bashar al-Assad. Nga cung cấp cho Iran các hệ thống phòng không như S-300 và hỗ trợ phát triển các biến thể nội địa như Bavar-373. Ngược lại, Iran đã trở thành nguồn cung cấp drone tấn công và tên lửa hành trình cho Nga trong chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine – một sự hợp tác quân sự thực chất. Trong bối cảnh xung đột với Israel, Nga đóng vai trò là người bảo trợ cho các lợi ích chiến lược của Iran tại Syria và hạn chế các hành động quân sự Israel tại đó, dù quan hệ Moscow – Tel Aviv vẫn tương đối linh hoạt.
Trong khi đó, Trung Quốc là đối tác kinh tế lớn nhất của Iran, mua phần lớn dầu thô xuất khẩu và ký kết thỏa thuận hợp tác dài hạn 25 năm với Iran (trị giá 400 tỷ USD), bao gồm đầu tư vào năng lượng, hạ tầng và viễn thông. Trung Quốc cũng bảo vệ Iran tại các diễn đàn quốc tế như Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, phản đối các biện pháp trừng phạt đơn phương của Mỹ và EU. Tuy chưa trực tiếp can thiệp quân sự, cả Bắc Kinh và Moscow đều ủng hộ Iran về mặt chiến lược để kiềm chế ảnh hưởng của phương Tây tại Trung Đông.
Ở phía ngược lại, Israel là một trong những quốc gia có nền quốc phòng và kinh tế phát triển nhất khu vực Trung Đông, với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Mỹ. Về quốc phòng, Israel duy trì một lực lượng quân sự chuyên nghiệp và hiệu quả cao, với khoảng 170.000 quân chính quy và hơn 400.000 quân dự bị, được huy động nhanh chóng khi cần thiết. Ngân sách quốc phòng của Israel năm 2023 ước tính khoảng 23 tỷ USD, tương đương khoảng 4,5 – 5% GDP – tỷ lệ thuộc hàng cao nhất thế giới. Israel nổi bật nhờ khả năng tác chiến hiện đại, đặc biệt là lực lượng không quân hàng đầu khu vực, hệ thống phòng thủ tên lửa nhiều lớp (Iron Dome, David’s Sling, Arrow) và năng lực tấn công mạng cũng như tác chiến điện tử tương đối mạnh. Israel sở hữu kho vũ khí công nghệ cao do chính nước này phát triển và sản xuất, đồng thời có quan hệ quân sự khăng khít với Mỹ, bao gồm cả viện trợ quân sự trị giá hơn 3,8 tỷ USD/năm.
Về kinh tế, Israel có GDP danh nghĩa khoảng 520 tỷ USD (2023) và là một trong những nền kinh tế đổi mới sáng tạo hàng đầu thế giới. Quốc gia này nổi bật với ngành công nghệ cao, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh mạng, trí tuệ nhân tạo và công nghệ quốc phòng. Trong khi Iran phụ thuộc nặng vào dầu khí, thì Israel đã xây dựng nền kinh tế tri thức với khu vực tư nhân năng động, thu hút đầu tư quốc tế và có tỷ lệ xuất khẩu công nghệ chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế. Mặc dù diện tích và dân số khiêm tốn (khoảng 9,8 triệu người), Israel có chỉ số phát triển con người (HDI) cao và được xếp hạng là quốc gia có mức độ cạnh tranh toàn cầu hàng đầu theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới. Tuy phải đối mặt với những thách thức an ninh thường trực, Israel vẫn duy trì được một nền kinh tế năng động và tiềm lực quốc phòng đáng kể, cho phép nước này duy trì vị thế cường quốc quân sự trong khu vực và có tiếng nói đáng kể trên trường quốc tế.
Về nguồn lực hậu thuẫn từ bên ngoài, Mỹ là đồng minh then chốt và không thể thay thế. Mối quan hệ này được củng cố qua các thỏa thuận hợp tác an ninh sâu rộng, trong đó nổi bật là gói viện trợ quân sự trị giá 38 tỷ USD cho giai đoạn 2019 – 2028. Mỹ không chỉ cung cấp vũ khí hiện đại như tiêm kích F-35, bom dẫn đường chính xác và công nghệ phòng thủ tên lửa, mà còn là đối tác cùng phát triển các hệ thống phòng thủ như Iron Dome, Arrow và David’s Sling. Trong các đợt xung đột gần đây, Mỹ triển khai thêm các hệ thống phòng không (Patriot, THAAD) và tàu chiến đến khu vực để bảo vệ Israel và các lợi ích của mình. Quan trọng hơn, Mỹ là “lá chắn ngoại giao” cho Israel tại các diễn đàn quốc tế, thường xuyên phủ quyết các nghị quyết lên án Israel tại Liên Hợp Quốc. Ngoài hỗ trợ quân sự, Mỹ cũng cung cấp thông tin tình báo thời gian thực và hậu cần chiến lược, đặc biệt trong các chiến dịch nhằm vào các mục tiêu Iran. Dù Washington vẫn nỗ lực tránh xung đột toàn diện, nhưng các bước đi gần đây cho thấy Mỹ sẵn sàng can thiệp trực tiếp nếu Iran hoặc lực lượng ủy nhiệm vượt qua “lằn ranh đỏ”, chẳng hạn như tấn công vào căn cứ Mỹ ở khu vực hoặc sử dụng vũ khí hạt nhân.
Ngoài Mỹ, một số quốc gia Ả Rập Hồi Giáo dòng Sunni vốn có mối quan hệ căng thẳng với Iran – đã có những động thái hợp tác với Israel thông qua các thỏa thuận hợp tác an ninh, tình báo và thậm chí hỗ trợ hậu cần gián tiếp, đặc biệt kể từ khi ký các hiệp định Abraham. Trong khi đó, các cường quốc châu Âu như Anh và Pháp tuy giữ lập trường trung lập hơn, vẫn có xu hướng ủng hộ Israel trong vấn đề phòng vệ, nhất là trước mối đe dọa tên lửa và hạt nhân từ Iran. Sự phân cực trong hậu thuẫn này không chỉ đẩy xung đột Israel – Iran lên một nấc thang nguy hiểm mới, mà còn phản ánh sâu sắc cuộc tranh giành ảnh hưởng giữa các thế lực khu vực và toàn cầu tại Trung Đông.
Cuộc chiến Israel – Iran: từ quá khứ tới hiện tại
Xung đột giữa Iran và Israel là một trong những cuộc đối đầu phức tạp và nguy hiểm nhất tại Trung Đông, kéo dài hàng thập kỷ và hiện đang leo thang thành một chuỗi các hành động quân sự trực tiếp. Trong bối cảnh tình hình quốc tế phân cực, nhiều nhà quan sát đặt ra câu hỏi: liệu đây là một cuộc xung đột tôn giáo mang màu sắc ý thức hệ, hay thực chất là một cuộc chiến vì quyền kiểm soát dầu mỏ và ảnh hưởng chiến lược khu vực? Câu trả lời nằm ở sự giao thoa giữa cả hai yếu tố – tôn giáo, địa chính trị và lợi ích kinh tế.
Từ sau Cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979, chính quyền thần quyền tại Tehran đã định vị Israel là “kẻ thù hiện hữu”, không chỉ vì Israel là một quốc gia Do Thái, mà còn vì sự hiện diện của nó trong một khu vực mà Iran xem là sân sau chiến lược. Tư tưởng Hồi giáo Shia của Iran luôn đặt trọng tâm vào việc phản đối “sự chiếm đóng của người Zionist” ở Jerusalem, đồng thời hậu thuẫn cho các lực lượng vũ trang chống Israel như Hezbollah (Lebanon), Hamas và Islamic Jihad (Palestine). Tuy nhiên, yếu tố tôn giáo chỉ là lớp vỏ bề mặt, che giấu các động cơ chiến lược sâu xa hơn liên quan đến quyền lực và tài nguyên.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa nguồn năng lượng và sự tái định hình thị trường dầu khí, Trung Đông – với các tuyến đường vận tải chiến lược và trữ lượng dầu mỏ khổng lồ – vẫn là điểm nóng của cạnh tranh địa chính trị. Iran, với trữ lượng dầu mỏ lớn thứ tư và khí đốt lớn thứ hai thế giới, là một nguồn cung tiềm năng đầy sức mạnh, nhất là với các quốc gia như Trung Quốc và Ấn Độ. Israel, tuy không sở hữu nhiều dầu mỏ, nhưng nằm ở vị trí chiến lược sát cạnh các tuyến vận tải hàng hải trọng yếu và mới phát hiện các mỏ khí tự nhiên lớn ngoài khơi Địa Trung Hải, đưa nước này vào sân chơi năng lượng khu vực. Sự kiện Israel tấn công cơ sở dầu khí South Pars của Iran vào tháng 6 năm 2025 cho thấy rõ chiến lược làm tổn hại nền kinh tế Iran bằng cách đánh vào huyết mạch xuất khẩu năng lượng – từ đó khẳng định rằng yếu tố “chiến tranh dầu mỏ” đang ngày càng trở thành một phần trong cuộc xung đột toàn diện này.
Chương trình hạt nhân của Iran là nguyên nhân cốt lõi và nhạy cảm nhất trong cuộc xung đột. Iran đẩy mạnh phát triển hạt nhân từ những năm 2000, với các cơ sở như Natanz và Isfahan, bị Israel coi là mối đe dọa tồn vong do khả năng Tehran chế tạo vũ khí hạt nhân. Israel đã liên tục tiến hành các cuộc tấn công phá hoại, như “Chiến dịch Sư tử vươn mình” (6/2025), nhắm vào cơ sở hạt nhân và hệ thống tên lửa Iran, gây ra nhiều thiệt hại cho quốc gia này. Đáp lại, Iran ngay lập tức trả đũa bằng “Chiến dịch Lời hứa chân thật III”, ngay những ngày đầu đã sử dụng khoảng 150 tên lửa và 100 drone tấn công Israel. Mối lo ngại của Israel không chỉ nằm ở vũ khí hạt nhân tiềm tàng, mà còn ở kho tên lửa đạn đạo của Iran, với tầm bắn lên đến 2.500 km, đủ sức đe dọa toàn bộ lãnh thổ Israel. Ngược lại, Iran khẳng định chương trình hạt nhân của mình phục vụ mục đích dân sự. Nhưng sự thiếu minh bạch thông tin xuất phát từ nhiều yếu tố chủ quan và khách quan, đặc biệt là mâu thuẫn với Mỹ đã khiến vấn đề hạt nhân luôn là một trong những tâm điểm căng thẳng.
Cả Iran và Israel đều tìm cách củng cố vị thế cường quốc khu vực, dẫn đến cuộc cạnh tranh chiến lược khốc liệt. Iran, thông qua “vòng vây chiến lược” với các nhóm ủy nhiệm như Hezbollah (Lebanon), Hamas (Palestine), và Houthi (Yemen), tìm cách mở rộng ảnh hưởng tại Trung Đông, đặc biệt ở Syria, Iraq, và Lebanon, nhằm kiềm chế Israel và các đồng minh Ả Rập Sunni. Israel, ngược lại, tăng cường liên minh với các nước Ả Rập – vốn tồn tại mâu thuẫn với Iran – qua hiệp định Abraham, đồng thời duy trì các cuộc không kích tại Syria để ngăn Iran thiết lập căn cứ quân sự gần biên giới. Việc Israel tấn công cơ sở dầu khí South Pars (6/2025) không chỉ nhằm gây thiệt hại kinh tế cho Iran mà còn gửi thông điệp răn đe về tham vọng khu vực của Tehran. Cuộc cạnh tranh này biến Trung Đông thành bàn cờ địa chính trị, nơi mỗi bên tìm cách áp đảo đối phương về ảnh hưởng chính trị và quân sự.
Sự tham gia của các cường quốc toàn cầu càng làm tăng tính phức tạp của cuộc chiến. Mỹ hậu thuẫn Israel bằng viện trợ quân sự thường niên, vũ khí công nghệ cao và chia sẻ tình báo chiến lược. Trong khi đó, Iran nhận được sự hỗ trợ kinh tế và quân sự từ Nga và Trung Quốc, không chỉ dưới hình thức ngoại giao mà còn qua hợp tác công nghệ quốc phòng, năng lượng và thương mại. Nga hưởng lợi từ việc Iran hỗ trợ drone trong xung đột ở Ukraine, còn Trung Quốc là thị trường tiêu thụ dầu lớn nhất của Iran, đồng thời đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng năng lượng qua thỏa thuận 25 năm. Chính sự phân cực trong các liên minh này biến cuộc đối đầu Iran – Israel thành một phần trong bức tranh chiến lược rộng lớn giữa các cực quyền lực toàn cầu.
Cuộc xung đột hiện tại giữa Iran và Israel bắt nguồn từ sự kết hợp của mối đe dọa hạt nhân, tham vọng địa chính trị, và sự phân cực trong liên minh quốc tế, với ý thức hệ tôn giáo và lợi ích năng lượng đóng vai trò xúc tác. Chương trình hạt nhân của Iran và phản ứng quyết liệt của Israel là ngòi nổ chính, trong khi cuộc cạnh tranh quyền lực khu vực và sự can thiệp của các cường quốc toàn cầu làm xung đột ngày càng phức tạp. Nếu không có đối thoại đa phương thực chất, nguy cơ leo thang thành xung đột toàn diện, kéo theo các hậu quả nghiêm trọng về an ninh và kinh tế toàn cầu, là rất cao.
Israel đã có những tính toán sai lầm?
Trái ngược với những động thái trả đũa có chừng mực của Iran sau nhiều lần bị Israel tấn công trước đây, phản ứng và các hành động quân sự đáp trả của Iran dường như đang tạo ra sự bất ngờ đối với Israel. Trong vòng 72 giờ, Tehran đã tiến hành ít nhất ba đợt trả đũa đáng kể. Hệ thống phòng không của đất nước đã được khôi phục, các đơn vị máy bay không người lái đã được tái kích hoạt và các sở chỉ huy quan trọng đã được bổ sung. Các hình ảnh thực tế về các mục tiêu của Israel bị tên lửa, UAV Iran tấn công đã nhanh chóng lan truyền. Thông điệp của Tehran đã rõ ràng và nhất quán: Họ coi bất kỳ hành động xâm lược nào của Israel đều không thể tách rời khỏi sự hỗ trợ của Mỹ. Cộng hòa Hồi giáo từ lâu cảnh báo rằng sự hậu thuẫn về hậu cần, tình báo và hoạt động của Washington đã cho phép tất cả các chiến dịch quân sự của Tel Aviv.
Iran đã tuyên bố rõ ràng chiến lược của mình trong trường hợp bị tấn công: an ninh cho tất cả hoặc không có gì, nghĩa là an ninh hàng hải, an ninh năng lượng và an ninh cho các căn cứ của Mỹ và đồng minh ở Tây Á, hoặc tất cả đều có thể bị đưa vào tầm ngắm.
Về phía tính toán của Tel Aviv, họ đã nhầm tưởng rằng chiến lược Lebanon của mình có thể mở rộng quy mô và áp dụng được với Iran. Một số tính toán sai lầm đã làm suy yếu kế hoạch ám sát các lãnh đạo cấp cao của Iran.
Đầu tiên, bộ máy lãnh đạo của Iran rất lớn, giàu kinh nghiệm và có thể thay thế nhanh chóng. Không giống như Hezbollah, một tổ chức phi nhà nước với nguồn lực hạn chế hơn, Iran thường xuyên duy trì chiều sâu và sự dự phòng trong toàn bộ lực lượng vũ trang của mình. Chuẩn tướng Abolfazl Shekarchi chỉ ra năng lực này, bác bỏ giả định của Israel rằng một vài vụ ám sát có thể làm tê liệt quốc phòng.
Thứ hai, địa lý là vấn đề quan trọng. Quy mô lớn của Iran cho phép phân tán các tài sản chiến lược quan trọng. Máy bay phản lực của Israel có thể đã xâm nhập vào các cơ sở phía tây quan trọng trong thời gian ngắn, nhưng phần lớn cơ sở hạ tầng trọng yếu của Iran vẫn nằm trong các vùng lãnh thổ phía đông và trung tâm của nước này. Học thuyết quân sự của nhà nước được xây dựng xung quanh đặc điểm địa lý như vậy.
Thứ ba, trong khi bộ máy tình báo của Israel đã thành công trong việc thâm nhập vào các giới chỉ huy của Iran, họ đã không chiếm được sự thống trị toàn diện. Cộng hòa Hồi giáo vẫn duy trì năng lực cho các hoạt động phản gián, và trong những ngày kể từ cuộc tấn công, an ninh nội bộ được cho là đã được siết chặt, nhiều nhóm gián điệp phục vụ cho Israel đã bị bắt hoặc tiêu diệt.
Nhưng có lẽ sai lầm nghiêm trọng nhất của Tel Aviv nằm ở cách họ tô vẽ sự mất đoàn kết nội bộ của Iran. Thủ tướng Israel Netanyahu dường như tin rằng một cuộc tấn công bất ngờ từ bên ngoài sẽ kích hoạt các lực lượng đối lập trong Iran – kích động những người ly khai, những người chỉ trích chính phủ để có thể thực hiện một cuộc đảo chính. Nhưng sự thống nhất chính trị của Iran trước các mối đe dọa bên ngoài đã được chứng minh nhiều lần. Ngay cả những bộ phận chỉ trích nhà nước trong xã hội cũng đã tạm dừng các hoạt động chống đối, sát cánh với nhà nước chống sự xâm lược của nước ngoài. Đó là chủ nghĩa dân tộc được hình thành không phải từ tuyên truyền của nhà nước, mà từ ký ức chung về chiến tranh, xâm lược, bao vây cấm vận trong quá khứ.
Hiện tại, khả năng duy trì xung đột lâu dài không nằm trong tay Israel, mà nằm ở khả năng can thiệp từ các đồng minh bên ngoài.
Ảnh hưởng và giải pháp
Xung đột Israel – Iran là một ngòi nổ địa chính trị có sức công phá vượt xa biên giới khu vực. Nó không chỉ đe dọa đến sự ổn định của Trung Đông mà còn làm chao đảo trật tự an ninh toàn cầu, tác động trực tiếp đến thị trường năng lượng, tài chính và nền kinh tế thế giới. Sự can thiệp và tính toán của các cường quốc trong thời gian tới sẽ đóng vai trò quyết định trong việc kiểm soát hay thúc đẩy cuộc khủng hoảng này trở thành chiến tranh toàn diện.
Trung Đông vốn đã bất ổn lâu dài bởi các cuộc nội chiến, mâu thuẫn giáo phái và cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc khu vực, nay đứng trước nguy cơ vỡ trận toàn diện nếu xung đột Israel – Iran lan rộng. Iran kiểm soát một mạng lưới lực lượng ủy nhiệm tại Lebanon, Syria, Iraq, Yemen, và Gaza. Nếu chiến tranh toàn diện nổ ra, các nhóm như Hezbollah, Hamas hay Houthi có thể tham chiến đồng loạt, tạo thành một “chiến tuyến lưỡi liềm” bao vây Israel. Trong khi đó, Israel có thể thực hiện đòn răn đe mạnh hơn, không chỉ tại Iran mà còn trên các mặt trận ủy nhiệm, khiến tình hình Syria, Lebanon và Vùng Vịnh thêm hỗn loạn. Sự can dự ngày càng sâu của các nước Ả Rập như Ả Rập Xê Út và UAE vào liên minh an ninh với Israel cũng có thể kích hoạt làn sóng phản kháng từ các cộng đồng Hồi giáo dòng Shia trong khu vực, kéo theo nguy cơ bạo loạn và bất ổn nội bộ.
Xung đột giữa hai quốc gia mang tính biểu tượng và chiến lược như Iran và Israel đẩy thế giới đến sát bờ vực đối đầu toàn cầu. Trong bối cảnh thế giới đang bị phân cực bởi xung đột tại Ukraine và cạnh tranh Mỹ – Trung, Trung Đông lại trở thành điểm nóng mới có thể kích hoạt sự can thiệp quân sự từ các cường quốc. Mỹ – đồng minh thân cận của Israel – đã điều động thêm khí tài quân sự và tàu sân bay đến khu vực. Trong khi đó, Nga và Trung Quốc tiếp tục củng cố mối quan hệ chiến lược với Iran, không loại trừ khả năng tăng cường hỗ trợ quân sự, kinh tế hoặc hậu cần. Bất kỳ một vụ tấn công vượt ngưỡng đỏ nào, ví dụ: một bên bất kỳ tấn công trực tiếp vào căn cứ của bên thứ ba như Mỹ hoặc Nga, hoặc một cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran bị tấn công đặc biệt nghiêm trọng đều có thể kéo theo phản ứng dây chuyền vượt tầm kiểm soát, tạo ra cuộc đối đầu đa phương mà thế giới chưa từng chứng kiến kể từ Chiến tranh Lạnh.
Thị trường năng lượng thế giới đặc biệt nhạy cảm với những biến động tại Trung Đông, nơi tập trung khoảng 30% lượng dầu mỏ xuất khẩu toàn cầu. Iran kiểm soát eo biển Hormuz – tuyến vận chuyển dầu huyết mạch. Bất kỳ hành động quân sự nào làm gián đoạn luồng dầu qua khu vực này sẽ khiến giá dầu tăng vọt, gây ra một cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng, đặc biệt tại châu Âu và các nền kinh tế đang phục hồi sau đại dịch. Việc Israel tấn công cơ sở dầu khí South Pars của Iran đã khiến thị trường lo ngại về một “cuộc chiến năng lượng” có thể nổ ra, đẩy giá dầu vượt mốc 100 USD/thùng trong ngắn hạn. Đồng thời, tâm lý lo ngại rủi ro địa chính trị khiến các nhà đầu tư toàn cầu rút vốn khỏi thị trường mới nổi, khiến dòng vốn chảy vào các nơi trú ẩn như vàng, USD hoặc trái phiếu Mỹ. Ngoài ra, nếu xung đột kéo dài và ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng năng lượng, chi phí sản xuất toàn cầu sẽ tăng cao, giáng thêm một đòn vào tăng trưởng kinh tế thế giới vốn đã chững lại.
Giảm căng thẳng giữa Iran và Israel đòi hỏi một chiến lược tổng thể, trong đó ngoại giao, kiểm soát vũ khí, kiềm chế lực lượng ủy nhiệm và hợp tác kinh tế phải được kết hợp một cách đồng bộ và thực dụng. Một bước đi quan trọng là khôi phục cơ chế đàm phán hạt nhân đa phương như JCPOA với sự bảo chứng của Liên Hợp Quốc và các cường quốc. Điều quan trọng, đàm phán này phải tính đến lợi ích cốt lõi của tất cả các bên, thay vì những yêu cầu một chiều từ bất cứ bên nào. Cùng lúc đó, cần thiết lập một “đường dây nóng trong khu vực” nhằm phòng ngừa xung đột leo thang ngoài ý muốn, như cách mà Mỹ và Liên Xô từng thực hiện trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Sự tồn tại của các lực lượng ủy nhiệm thân Iran như Hezbollah và Hamas cũng cần được kiểm soát thông qua các thỏa thuận giảm hiện diện quân sự, đi đôi với cam kết của Israel trong việc hạn chế các hành động khiêu khích quân sự trong khu vực. Trong tiến trình này, vai trò trung gian của Mỹ, Trung Quốc, Nga và các quốc gia trung lập khác là rất cần thiết để tạo ra không gian đối thoại thực chất. Ngoài ra, thúc đẩy hợp tác kinh tế, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng và hàng hải, có thể tạo ra “lối thoát chiến lược” giúp các bên chuyển từ đối đầu sang phụ thuộc lẫn nhau. Mặc dù khoảng cách lòng tin giữa hai quốc gia là rất lớn, nhưng lợi ích an ninh và kinh tế thiết thực có thể là nền tảng cho tiến trình hòa giải từng bước, nhằm ngăn chặn một cuộc xung đột toàn diện không chỉ gây tổn hại cho Trung Đông mà còn đe dọa an ninh toàn cầu.
Giảm căng thẳng giữa Iran và Israel không thể đạt được bằng một bước đi đơn lẻ mà cần một chiến lược tổng thể, kết hợp giữa ngoại giao, kiểm soát vũ khí, giảm thiểu các lực lượng ủy nhiệm, và thúc đẩy hợp tác kinh tế. Tuy niềm tin giữa hai bên hiện gần như không tồn tại, nhưng lợi ích sống còn về an ninh và kinh tế có thể là cơ sở thực dụng để bắt đầu tiến trình này. Vai trò của cộng đồng quốc tế – đặc biệt là các cường quốc và tổ chức trung lập – là không thể thiếu để giữ vững cửa sổ ngoại giao mong manh giữa hai kẻ thù chiến lược này./.
Tổng hợp và phân tích: Bùi Toàn
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
Elena Becatoros. “What to Know About Israel’s Major Attack on Iran.” AP News, June 15, 2025. https://apnews.com/article/5adea3ffa51264e0c7c803d8acfde338.
Brookings Institution. “How Iran and Russia Became Military Partners.” Brookings, October 20, 2022. https://www.brookings.edu/articles/how-iran-and-russia-became-military-partners/.
Council on Foreign Relations. “China’s Engagement with Iran.” CFR Backgrounder, May 3, 2022. https://www.cfr.org/backgrounder/china-iran-relationship-energy-economy.
Reuters. “Netanyahu Says Regime Change in Iran Could Be Result of Israel’s Attacks.” Reuters, June 15, 2025. https://www.reuters.com/world/middle-east/netanyahu-says-regime-change-iran-could-be-result-israels-attacks-2025-06-15/.
U.S. State Department. “U.S. Security Assistance to Israel.” U.S. Department of State, 2023. https://www.state.gov/u-s-security-cooperation-with-israel/.
Economic Times. “Israel Just Hit Iran’s Wallet: Has Middle East Conflict Entered the Energy Stage?” The Economic Times, June 14, 2025. https://economictimes.indiatimes.com/news/new-updates/israel-just-hit-irans-wallet-has-world-war-3-entered-the-energy-stage-with-attack-on-irans-south-pars-gas-field/articleshow/121862489.cms.
Ali Salehian. Tel Aviv miscalculates: Why Israel’s shock strategy failed against Iran. Jun 16, 2025. https://thecradle.co/articles/tel-aviv-miscalculates-why-israels-shock-strategy-failed-against-iran
