Trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng, Đông Nam Á đứng trước những thách thức và cơ hội mới khi Donald Trump trở lại lãnh đạo nước Mỹ. Nhiệm kỳ đầu tiên của Trump (2017-2021) đã để lại dấu ấn sâu sắc trong quan hệ giữa Mỹ và ASEAN, với những quyết định gây tranh cãi như rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và cách tiếp cận “Nước Mỹ trên hết”. Nhiệm kỳ thứ hai của ông, được gọi là “Trump 2.0”, hứa hẹn sẽ tiếp tục thay đổi cục diện khu vực, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng Mỹ – Trung leo thang và sự trỗi dậy của các liên minh an ninh như Bộ Tứ Kim Cương (Quad). Bài viết sẽ phân tích chính sách của Trump đối với Đông Nam Á, những tác động tiềm tàng lên khu vực và cách ASEAN có thể ứng phó để duy trì sự ổn định và thịnh vượng trong một thế giới ngày càng phân cực.
Nhiệm kỳ đầu của Trump: Không quan tâm đến chủ nghĩa đa phương
Quan hệ giữa ASEAN và Mỹ trong nhiệm kỳ đầu tiên của chính quyền Trump (2017 – 2021) không mấy suôn sẻ. Ngay sau khi nhậm chức, Trump đã rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), khiến nhiều quốc gia ASEAN thất vọng khi họ kỳ vọng vào vai trò lãnh đạo của Mỹ trong việc thúc đẩy hợp tác kinh tế đa phương tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Hơn nữa, Trump không thể hiện sự quan tâm cá nhân đến chủ nghĩa đa phương của ASEAN và làm khu vực này thất vọng khi không tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á trong suốt nhiệm kỳ, cũng như không bổ nhiệm đại sứ tại ASEAN hoặc Singapore.
Mặc dù Trump cũng không mấy quan tâm đến việc thúc đẩy quan hệ song phương với các nước thành viên ASEAN, ông vẫn kiên trì theo đuổi chính sách “Nước Mỹ trên hết” bằng cách đàm phán các thỏa thuận thương mại nhằm giảm thâm hụt thương mại, ngay cả với các nền kinh tế ASEAN nhỏ hơn.
Tuy nhiên, một số khía cạnh trong chính sách của Trump lại mang lại lợi ích nhất định cho một số quốc gia ASEAN. Washington đã gia tăng căng thẳng với Bắc Kinh bằng cách xác định rõ Trung Quốc là đối thủ chiến lược và mạnh mẽ chỉ trích các hành động cưỡng ép của nước này tại Biển Đông. Chính quyền Trump đã đối phó với hành vi hung hăng của Trung Quốc bằng cách thể hiện sức mạnh, như tăng gấp đôi tần suất các hoạt động tự do hàng hải (FONOPs) qua Biển Đông, từ mức 3 – 5 tháng/lần dưới thời Obama lên 1 – 2 tháng/lần.
Ngoài ra, cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung cũng mang lại lợi ích kinh tế cho các nước ASEAN khi nhiều công ty, bao gồm cả doanh nghiệp Trung Quốc, chuyển sản xuất sang khu vực này để tránh thuế quan đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vào thị trường Mỹ. Kết quả là thương mại Mỹ – ASEAN tăng trưởng mạnh mẽ.
Thời kỳ Biden: Từ hy vọng đến thất vọng và trì trệ
Khi Joe Biden nhậm chức vào năm 2021, ASEAN hy vọng rằng Mỹ sẽ có cách tiếp cận phù hợp hơn với lợi ích của khu vực. Điều này xuất phát từ hoài niệm về cách chính quyền Obama coi trọng chủ nghĩa đa phương của ASEAN cũng như sự tham dự của tổng thống tại Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á. Dưới thời Obama, Washington đã tìm cách mở rộng hợp tác kinh tế đa phương thông qua việc thúc đẩy TPP. Khi đó, Biden là Phó Tổng thống nên nhiều quốc gia ASEAN kỳ vọng rằng chính quyền của ông sẽ tiếp tục ủng hộ chủ nghĩa đa phương.
Chính sách của Mỹ đối với ASEAN trong năm 2022 nhìn chung phù hợp với kỳ vọng của khu vực. Vào tháng 5/2022, Biden đã tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh Đặc biệt Mỹ – ASEAN tại Washington, cuộc gặp thượng đỉnh thứ hai giữa lãnh đạo hai bên được tổ chức tại Mỹ, sau cuộc gặp đầu tiên dưới thời Obama. Tuyên bố chung của hội nghị vạch ra hợp tác trong tám lĩnh vực mà ASEAN coi là quan trọng, bao gồm chống đại dịch COVID-19, tăng cường hợp tác kinh tế và kết nối, thúc đẩy hợp tác hàng hải và ứng phó biến đổi khí hậu. Đến tháng 11/2022, Biden tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ – ASEAN tại Campuchia, nơi quan hệ hai bên được nâng cấp lên mức cao nhất: quan hệ đối tác chiến lược toàn diện.
Tuy nhiên, sự nhiệt tình của Biden đối với chủ nghĩa đa phương của ASEAN dần giảm sút. Ông đã không tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á vào các năm 2023 và 2024. Trong nửa sau của nhiệm kỳ, Biden tập trung vào việc thúc đẩy quan hệ song phương với các nước ASEAN nhằm đối phó với Trung Quốc. Tháng 9/2023, ông thăm Hà Nội và nâng cấp quan hệ Mỹ – Việt Nam lên Đối tác Chiến lược Toàn diện nhưng lại không tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á cùng tháng tại Jakarta. Biden cũng củng cố quan hệ với Philippines thông qua việc nhanh chóng thể chế hóa hợp tác quốc phòng song phương, bao gồm mở rộng triển khai quân đội Mỹ theo Thỏa thuận Tăng cường Hợp tác Quốc phòng (EDCA), ký kết hướng dẫn quốc phòng, thiết lập các cuộc họp thường niên giữa ngoại trưởng và bộ trưởng quốc phòng (2+2), cũng như ký kết Thỏa thuận Bảo mật Thông tin Quân sự Chung (GSOMIA).
Bóng đen bao trùm quan hệ Mỹ – ASEAN là phản ứng của Washington đối với cuộc xung đột ở Gaza. Tại Malaysia, nhiều người tỏ ra bất bình trước sự ủng hộ mạnh mẽ của Mỹ đối với Israel, khiến chính quyền Anwar Ibrahim bày tỏ sự ủng hộ đối với Hamas, làm suy giảm quan hệ Mỹ – Malaysia. Điều này có thể đã góp phần thúc đẩy Malaysia nộp đơn xin gia nhập BRICS. Trong một cuộc khảo sát ý kiến thường niên do Viện ISEAS – Yusof Ishak (trước đây là Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Singapore) thực hiện từ năm 2019, lần đầu tiên Trung Quốc vượt Mỹ trong vai trò đối tác được ASEAN ưu tiên nhất, cho thấy sự thất vọng của khu vực đối với chính quyền Biden. Mặc dù vậy, ASEAN vẫn tiếp tục hưởng lợi từ sự cạnh tranh Mỹ – Trung, với thương mại Mỹ – ASEAN duy trì mức tăng trưởng ổn định trong suốt nhiệm kỳ của Biden, tương tự như dưới thời Trump.
So sánh các chính sách châu Á của chính quyền Trump 2.0 với thời Tổng thống Biden
Chính sách châu Á của Trump dường như ít quan tâm hơn đến các liên minh, thể chế, luật pháp và giá trị. Điều này có thể khiến các đồng minh của Mỹ kỳ vọng ít nhận được sự hỗ trợ từ Washington và có thể phải gánh vác nhiều hơn trách nhiệm duy trì ổn định khu vực. Điều này cũng đặt ra câu hỏi về cam kết của Mỹ đối với khu vực. Hơn nữa, sự khác biệt trong quan điểm giữa các thành viên nội các của Trump, bao gồm những người phụ trách kinh tế, an ninh và chính sách đối ngoại tại châu Á, có thể dẫn đến sự bất ổn trong chính sách. Các thể chế khu vực như ASEAN có thể đối mặt với nhiều áp lực hơn do những diễn biến nêu trên.
Lời khẳng định từ phía Mỹ
Buổi điều trần của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện dành cho Thượng nghị sĩ Marco Rubio đã mang lại nhiều thông tin sâu sắc, đặc biệt là những nhận xét liên quan đến quan hệ Mỹ – ASEAN. Ông Rubio đã thể hiện sự hiểu biết về ASEAN và sự cần thiết phải linh hoạt trong việc hợp tác với các quốc gia trong khu vực. Những nhận xét của ông cũng đã xoa dịu những lo ngại gia tăng về việc tăng thuế tiềm ẩn dưới thời chính quyền Trump. Chắc chắn, ông được kỳ vọng sẽ được xác nhận và thay thế Antony Blinken làm Ngoại trưởng.
Ông Rubio nhấn mạnh cách tiếp cận “thực tế” và “thực dụng” của Mỹ đối với ASEAN. Ông hy vọng rằng bằng cách áp dụng các biện pháp này, Mỹ có thể củng cố mối quan hệ với ASEAN. Tại buổi điều trần, Thượng nghị sĩ Tammy Duckworth, một đảng viên Dân chủ từ Illinois, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của vai trò trung tâm của ASEAN đối với hòa bình và ổn định khu vực. Cả đảng Dân chủ và Cộng hòa đều đồng thuận về việc hợp tác chặt chẽ hơn với ASEAN. Đáng ngạc nhiên, bà thậm chí còn đề cập đến khái niệm Madani do Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đề xuất như một phần của chức chủ tịch ASEAN năm 2025 với ông Rubio.
Trong những tuần gần đây, Donald Trump đã đưa ra những nhận xét gây tranh cãi về chính sách đối ngoại, chẳng hạn như đề xuất Mỹ kiểm soát Kênh đào Panama và cố gắng mua Greenland từ Đan Mạch. Hơn nữa, ông tuyên bố thậm chí sẽ sáp nhập Canada trở thành bang thứ 51 của Mỹ. Tuy nhiên, cho đến nay, Đông Nam Á vẫn chưa được đề cập, điều này khiến các nhà lãnh đạo ASEAN cảm thấy nhẹ nhõm.
Theo nhiều cách, lời khai của ông Rubio đã làm rõ chiến lược ASEAN của Trump. Ngược lại, buổi điều trần của Pete Hegseth, người được đề cử làm Bộ trưởng Quốc phòng, đã trở thành chủ đề chế giễu trên Đồi Capitol. Ông Hegseth, một nhà bình luận chính trị của Fox News, đã nêu tên các đồng minh của Mỹ như Hàn Quốc và Nhật Bản khi trả lời câu hỏi của Thượng nghị sĩ Duckworth về những gì ông biết về ASEAN. Câu trả lời của ông cho thấy ông có thể không biết nhiều về hiệp hội này.
Ngược lại, ông Rubio rất rõ ràng về ASEAN. Ông nhấn mạnh rằng Washington nên tránh gây áp lực buộc ASEAN phải đứng về phía Mỹ hoặc Trung Quốc. Ông lập luận rằng việc ép buộc các quốc gia chọn bên sẽ làm mất ổn định khu vực và xói mòn lòng tin. Ông nhắc lại rằng sẽ là một sai lầm nếu biến điều đó thành điều kiện để Mỹ hợp tác với ASEAN.
Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN ở Langkawi vào 19/1/2025, Bộ trưởng Ngoại giao Malaysia Mohamad Hasan đã nói rõ rằng ASEAN sẽ tự vạch ra con đường của mình giữa sự cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa các siêu cường trong khu vực. Ông cũng nói rằng Đông Nam Á có tiềm năng to lớn nhờ vị trí địa chiến lược cao, sự đa dạng văn hóa và trọng lượng kinh tế.
Các quốc gia khu vực Đông Nam Á sẽ thấy nhẹ nhõm hơn khi nghe rằng ông Rubio ưu tiên hợp tác kinh tế làm nền tảng cho quan hệ Mỹ – ASEAN. Ông ủng hộ chủ nghĩa đa phương, điều này khác với cách tiếp cận giao dịch của ông Trump. Sự thật là thông qua thương mại và đầu tư nhiều hơn, Mỹ có thể nhanh chóng tăng cường ảnh hưởng và củng cố vị thế lãnh đạo của mình ở Đông Nam Á. Điều quan trọng cần chỉ ra là Mỹ là đối tác thương mại lớn thứ hai và nhà đầu tư lớn nhất của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á. ASEAN cũng là đối tác thương mại lớn thứ tư của Mỹ. Năm 2023, thương mại hai chiều đạt 395,9 tỷ USD, gấp đôi so với 205,3 tỷ USD năm 2013. Với việc dự kiến ra mắt Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 vào tháng 5/2025, ASEAN đang nhanh chóng trở thành một thực thể kinh tế tích hợp hơn, có khả năng trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới trong vòng năm năm tới với tổng GDP đạt 3,8 nghìn tỷ USD. Hơn nữa, ASEAN đang hoàn tất đàm phán cho Hiệp định Khung Kinh tế Kỹ thuật số, hiệp định đầu tiên thuộc loại này trên thế giới. Hiệp định dự kiến sẽ được hoàn thành dưới thời chủ tịch của Malaysia và có thể nâng cao cổ phần kinh tế trong khu vực lên tới 2 nghìn tỷ USD vào năm 2030.
Sự thật là chính sách của Washington đối với ASEAN tập trung vào quan hệ song phương, vốn được hưởng lợi từ lợi ích chiến lược tổng thể hơn là toàn ASEAN. Cách tiếp cận này cũng phản ánh sự hoài nghi của Washington về hiệu quả của ASEAN. Tại buổi điều trần, ông Rubio cũng công nhận vai trò trung tâm của ASEAN trong việc giải quyết các thách thức khu vực như các mối đe dọa an ninh, biến đổi khí hậu, các vấn đề nhân quyền và khủng hoảng y tế công cộng.
Tuy nhiên, một yếu tố quan trọng mà ông Rubio đề cập thoáng qua là chuỗi giá trị của khu vực. Trong những năm tới, ASEAN sẽ trở thành một nhân tố quan trọng trong chuỗi giá trị toàn cầu. ASEAN đã nâng cấp Hiệp định Thương mại Hàng hóa để kết hợp các sáng kiến kinh tế kỹ thuật số cũng như các sáng kiến giảm phát thải carbon và kinh tế tuần hoàn. Điều này sẽ tiếp tục tăng cường khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng ASEAN khi giải quyết các cuộc khủng hoảng thương mại và các cơ chế giải quyết tranh chấp thay thế.
Bằng cách thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, ông Rubio hy vọng sẽ tăng cường lòng tin giữa các đồng minh và bạn bè.
Các thành viên ASEAN cũng lo lắng về tương lai của Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (IPEF) của ông Biden và liệu ông Trump có rút khỏi sáng kiến thương mại mới này hay không. IPEF có 14 thành viên, một nửa trong số đó đến từ ASEAN.
Ngoài ra, việc ông Trump gần như vắng mặt hoàn toàn tại các hội nghị thượng đỉnh liên quan đến ASEAN trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình đã làm dấy lên nghi ngờ về cam kết của Mỹ đối với khu vực. Lần này, sự hiện diện hay vắng mặt của ông Trump tại các hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 47 vào đầu tháng 10/2025, đặc biệt là tại hội nghị thượng đỉnh ASEAN – Mỹ và Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á, tất cả sẽ là bằng chứng về sự nghiêm túc của ông đối với khu vực này. Hàng năm, ASEAN phải đàm phán đến tận khuya để xác định xem Tổng thống Mỹ đương nhiệm có tham dự hay không.
Thủ tướng Malaysia Anwar cho biết tại London rằng ông sẽ làm mới các cơ chế chính của ASEAN + 3 và Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á (EAS). Trong chuyến thăm Moscow năm 2024, ông đã mời Tổng thống Nga Vladimir Putin tham dự các hội nghị thượng đỉnh ASEAN.
Sẽ sớm rõ liệu tân Ngoại trưởng Mỹ Rubio có đủ khả năng để định hình lại quan hệ Mỹ – ASEAN một cách hiệu quả hay không. Quan hệ chặt chẽ hơn với ASEAN sẽ làm cho nước Mỹ thịnh vượng hơn và ngược lại.
Quan ngại về nhiệm kỳ thứ hai của Trump
ASEAN có thể cố gắng tận dụng kinh nghiệm từ nhiệm kỳ đầu tiên của Trump để điều chỉnh quan hệ với chính quyền Mỹ sắp tới, nhưng sẽ có những giới hạn nhất định. Quan hệ Mỹ – ASEAN có khả năng sẽ đầy rẫy những bất ổn và khó đoán định; những lo ngại trong khu vực chắc chắn vượt xa kỳ vọng.
Khả năng Trump quan tâm đến chủ nghĩa đa phương của ASEAN gần như không có, và ông có thể sẽ từ bỏ Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (IPEF) mà chính quyền Biden đã thúc đẩy. Thay vào đó, Trump chắc chắn sẽ tìm cách đàm phán các thỏa thuận song phương với các nước ASEAN. Những quốc gia bị xem là giúp Trung Quốc lách lệnh hạn chế xuất khẩu vào thị trường Mỹ có thể đối mặt với các biện pháp kinh tế, bao gồm thuế quan hoặc chính sách tỷ giá hối đoái.
Các thỏa thuận an ninh cũng có thể trở thành đối tượng đàm phán. Không có gì đảm bảo rằng Mỹ sẽ tiếp tục cam kết quân sự với khu vực, ngay cả khi Washington có lập trường cứng rắn hơn với Bắc Kinh như dự đoán. Quan hệ quốc phòng với Philippines vốn được thể chế hóa dưới thời Biden theo mô hình hợp tác với Đài Loan có thể vẫn được duy trì, nhưng không có gì chắc chắn về hỗ trợ tài chính. Cuộc đấu tranh chính trị ngày càng gay gắt giữa Tổng thống và Phó Tổng thống Philippines có thể dẫn đến bất ổn gia tăng trong cả chính trị nội bộ lẫn quan hệ đối ngoại của nước này.
Dù vậy, ASEAN khó có khả năng hoàn toàn ngả về phía Trung Quốc. Các quốc gia lục địa như Lào, Campuchia và Myanmar vốn đã có xu hướng thân Trung Quốc, và xu hướng này có thể tiếp tục, nhưng các quốc gia ven biển vẫn có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc tại Biển Đông. ASEAN không có sự đồng thuận về việc chấp nhận sự thống trị của Trung Quốc trong khu vực. Sự hiện diện quân sự của Mỹ vẫn được coi là cần thiết, và đầu tư của doanh nghiệp Mỹ sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của khu vực.
Cách tiếp cận giao dịch của Trump sẽ đặt ra thách thức lớn nhưng ASEAN vẫn sẽ tìm cách duy trì quan hệ tốt đẹp với Washington. Để làm được điều đó, quan hệ với các cường quốc khác, bao gồm Nhật Bản, sẽ ngày càng đóng vai trò quan trọng hơn.
Tuy nhiên, mối quan tâm cấp bách nhất đối với nhiều quốc gia Đông Nam Á vẫn là quan hệ Mỹ – Trung. Kể từ nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, các quốc gia ASEAN đã phải cân bằng mối quan hệ với cả Trung Quốc và Mỹ, tìm cách duy trì tăng trưởng kinh tế và an ninh khu vực mà không làm mất lòng bất kỳ bên nào. Cục diện này đã thay đổi đáng kể trong kỷ nguyên hậu đại dịch, khi Trung Quốc và ASEAN trở thành đối tác thương mại lớn nhất của nhau. Hướng đi của quan hệ Mỹ – Trung sẽ có tác động sâu sắc đến sự ổn định kinh tế và an ninh của Đông Nam Á.
Dưới thời Trump, mối quan hệ này đã căng thẳng với cuộc chiến thương mại và các động thái quân sự. Việc Trump đề cử những nhân vật có quan điểm cứng rắn với Trung Quốc, như Marco Rubio làm Ngoại trưởng và Mike Waltz làm Cố vấn An ninh Quốc gia, cho thấy Mỹ sẽ tiếp tục đối đầu trực diện với Trung Quốc theo cách có thể làm xáo trộn cục diện khu vực. Mặc dù nhiều nhà lãnh đạo ASEAN lo ngại về tác động kinh tế của chính sách cứng rắn của Mỹ đối với Trung Quốc, họ cũng hy vọng nhiệm kỳ của Trump có thể mang lại sự quan tâm cần thiết đối với vai trò thương mại và chiến lược của Đông Nam Á. Điều này đặc biệt hấp dẫn đối với các quốc gia giàu tài nguyên như Indonesia và Philippines, nơi có nhu cầu lớn về khoáng sản quan trọng phục vụ ngành điện tử và công nghệ xanh. Mặt khác, một mối lo ngại đáng kể đối với các nước ASEAN là họ có thể trở thành “thiệt hại ngoài ý muốn” trong nỗ lực của Mỹ nhằm giảm thâm hụt thương mại.
Bất chấp những bất ổn này, mục tiêu chính của ASEAN vẫn là duy trì sự ổn định và cân bằng. Các quốc gia ASEAN sẽ thúc đẩy mối quan hệ ổn định với cả hai cường quốc toàn cầu, nhằm bảo vệ mình khỏi những tác động tiêu cực của căng thẳng Mỹ – Trung, đồng thời mở rộng không gian kinh tế và ngoại giao của riêng họ.
Ba mối quan tâm hàng đầu của các quốc gia Đông Nam Á về vai trò lãnh đạo của Mỹ trong khu vực dưới thời nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump có thể kể ra. Thứ nhất là, việc thuế quan áp dụng rộng rãi có thể ảnh hưởng đến các nền kinh tế Đông Nam Á, đặc biệt là những nước có thặng dư thương mại với Mỹ, một phần do chiến lược “tái định cư” và “China+1” của các công ty. Thứ hai là, chiến tranh thương mại có khả năng xảy ra giữa Mỹ và Trung Quốc, nhưng cũng có thể liên quan đến các nền kinh tế lớn khác. Thứ ba chính là, sự hạn chế xuất khẩu công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc, cũng như các biện pháp hạn chế nhập khẩu công nghệ của nhau từ hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Những diễn biến này có thể gây tác động tiêu cực đáng kể đến các nền kinh tế Đông Nam Á, vốn phụ thuộc nhiều vào thương mại. Chúng cũng có thể tạo áp lực lạm phát, từ đó gây sức ép lên các chính phủ Đông Nam Á.
Tác động từ chính sách Trung Quốc của Trump đối với quan hệ giữa các quốc gia Đông Nam Á với Trung Quốc
Hiện tại có rất nhiều biến số. Các hạn chế nghiêm ngặt hơn đối với hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ và các mặt hàng có nguồn gốc từ Trung Quốc có thể mở ra cơ hội cho các quốc gia Đông Nam Á. Tuy nhiên, căng thẳng lớn về kinh tế có thể gây áp lực lên các quốc gia trong khu vực vì điều này có thể làm giảm vai trò “trung gian” của họ. Một số quốc gia Đông Nam Á có thể quyết định chiều lòng Trung Quốc để giành lợi ích kinh tế, bất chấp việc nền kinh tế Trung Quốc đang chậm lại và đối mặt với nhiều thách thức. Một số khác có thể tìm cách tranh thủ sự ủng hộ của chính quyền Trump để đạt được các điều khoản thuận lợi hơn cho hợp tác kinh tế và giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Một nhóm thứ ba có thể quyết định đầu tư nhiều hơn vào các đối tác kinh tế khác. Sự thiếu thể chế hóa có thể khiến các phản ứng của Đông Nam Á đối với Mỹ và Trung Quốc có sự phối hợp hạn chế, nếu có.
Đánh giá sự tiến triển trong tương lai của các quan hệ đối tác khu vực và các nhóm khu vực của Mỹ dưới chính sách châu Á của Trump
Tiến sĩ Ian Ja Chong, phó giáo sư Khoa học Chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore nghi ngờ rằng Khung kinh tế Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương (IPEF) sẽ không đi đến đâu vì đây là sáng kiến của chính quyền Biden. Chính quyền Trump cũng ít quan tâm hơn đến các loại khuôn khổ đa phương như vậy. Sự hoài nghi của Trump đối với các thỏa thuận chính thức có thể gây áp lực lên Quad và AUKUS, mặc dù điều này cũng có nghĩa là các bên khác có thể phải hợp tác chặt chẽ hơn với nhau để giảm thiểu sự khác biệt trong định hướng của chính quyền Trump.
Như đã mô tả trước đó, ASEAN có thể thấy việc ứng phó trở nên khó khăn nếu không cải cách, vì vậy không có quá nhiều kỳ vọng vào những đột phá lớn với ASEAN hoặc các sáng kiến liên quan đến ASEAN. Các mối quan hệ đồng minh của Mỹ có thể chứng kiến sự dịch chuyển gánh nặng nhiều hơn sang phía đồng minh và ít hơn từ phía Mỹ. Trung Quốc có thể quyết định tận dụng những cơ hội này để thúc đẩy các quốc gia trong khu vực mở cửa hơn cho lợi ích thương mại của mình, mặc dù Bắc Kinh hiện có thể phải đối mặt với nhiều gánh nặng tài chính hạn chế nỗ lực thu phục các đối tác thông qua kinh tế. Những điều kiện như vậy có thể kéo dài cho đến khi các quốc gia tìm ra mô hình kinh tế mới, cách ly hơn khỏi những tác động trực tiếp và gây rối từ bất kỳ chính sách nào của Trump.
Bài toán của ASEAN khi nước Mỹ thay đổi
Đây là một số vấn đề được các chuyên gia thảo luận tại phiên toàn thể thứ nhất của Diễn đàn Tương lai Asean, diễn ra ngày 25/2/2025 tại Hà Nội. Chủ đề của phiên thảo luận là “Các xu hướng tác động tới Asean và thế giới đến năm 2025”.
Giáo sư Simon Tay, Chủ tịch Viện Nghiên cứu quốc tế Singapore, cho biết tình hình ở phương Tây hiện đang có nhiều vấn đề, nhất là cuộc xung đột ở Ukraine, nhưng ASEAN vẫn phát triển thịnh vượng, chứng minh niềm tin của Asean về sự cần thiết phải củng cố vai trò trung tâm của mình dựa trên luật lệ và tăng cường hợp tác thương mại. Cũng theo ông Simon Tay, trong bối cảnh nước Mỹ thay đổi, ASEAN càng phải củng cố nội khối và kết nối với những trung tâm tăng trưởng khác. Ông đánh giá cao những sáng kiến như lưới điện chung ASEAN, nhưng cho rằng các quốc gia trong khối cần dành nhiều nguồn lực hơn để giải quyết vấn đề Myanmar.
Trong vai trò chủ trì phiên thảo luận, Đại sứ Dino Patti Djalal, nhà sáng lập và Chủ tịch Cộng đồng Chính sách đối ngoại Indonesia, cho rằng Mỹ đang là người kiến tạo trật tự thế giới nhưng vẫn đang có những sự thay đổi rất lớn. Câu hỏi đặt ra là khi một nước lớn rút khỏi vai trò đó, liệu ASEAN có nên bảo vệ trật tự đó không hay chỉ nên tập trung vào khu vực của mình. Đại sứ Nguyễn Trung Thành, nguyên Trợ lý Bộ trưởng, nguyên Trưởng SOM ASEAN Việt Nam, cho rằng thế giới từng trải qua nhiều sự kiện mang tính bước ngoặt kể từ năm 1945 tuy nhiên những diễn biến hiện nay khó có thể dẫn đến một trật tự mới khi Tổng thống Mỹ Donald Trump có cách tiếp cận khác với các vấn đề quốc tế. Tuy nhiên, ông nhận định rằng có thể sẽ có sự trỗi dậy của chủ nghĩa khu vực.
Vai trò của các đối tác
Một câu hỏi đang được đặt ra là nếu Mỹ bỏ lại vị trí lãnh đạo toàn cầu, sau khi rút khỏi Tổ chức Y tế thế giới (WHO), đình chỉ hoạt động của Cơ quan viện trợ quốc tế Mỹ (USAID)… quốc gia nào có thể thay thế Mỹ ?
Phát biểu tại phiên thảo luận, nhà kinh tế học Tetsuya Watanabe, Chủ tịch Viện nghiên cứu Asean và Đông Á, cho rằng một trong những thách thức then chốt để ASEAN duy trì bền vững là cân bằng tăng trưởng kinh tế với những thách thức an ninh khác. ASEAN có thể chứng minh rằng các nền kinh tế đang lên của mình đủ sức để ứng phó với thách thức và các nước lớn như Anh, châu Âu, Úc, Trung Quốc… đều có thể hợp tác với Asean.
Trump 2.0 và ASEAN: Cân bằng thách thức và cơ hội trong bối cảnh địa chính trị đang thay đổi
Sự trở lại của Donald Trump trên cương vị Tổng thống có thể làm thay đổi đáng kể cục diện Đông Nam Á, đặt ra cho ASEAN một loạt thách thức và cơ hội phức tạp. Là trụ cột của sự hội nhập và ổn định khu vực, ASEAN đóng vai trò quan trọng trong bối cảnh địa chính trị Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Nhiệm kỳ trước của Trump được đánh dấu bởi những thay đổi mạnh mẽ trong chính sách đối ngoại của Mỹ, với cách tiếp cận ngoại giao mang tính giao dịch và ưu tiên “Nước Mỹ trên hết” (America First). Nếu chính sách này quay trở lại trong nhiệm kỳ thứ hai, ASEAN sẽ đối mặt với nhiều thách thức trong việc duy trì sự đoàn kết giữa bối cảnh căng thẳng gia tăng tại Biển Đông, sự thay đổi vai trò của Triều Tiên trong các cuộc xung đột toàn cầu và sự mở rộng ảnh hưởng của Bộ Tứ Kim Cương (Quad).
Tuy nhiên, tình hình này cũng mang lại cơ hội để ASEAN củng cố quyền tự chủ chiến lược, tăng cường quan hệ kinh tế và định vị mình như một bên trung gian trong các cuộc xung đột toàn cầu.
Thách thức của ASEAN trong nhiệm kỳ Trump 2.0
Biển Đông: Phép thử cho sự đoàn kết của ASEAN
Biển Đông là tuyến đường quan trọng đối với thương mại toàn cầu và khai thác tài nguyên, đồng thời là điểm nóng tranh chấp. Những tuyên bố chủ quyền mở rộng của Trung Quốc, thể hiện qua “đường chín đoạn”, đã gây bất bình cho nhiều nước ASEAN như Việt Nam, Philippines và Malaysia, những quốc gia cũng có yêu sách lãnh thổ chồng lấn.
Trong nhiệm kỳ đầu, Trump đã có lập trường cứng rắn hơn tại Biển Đông, thực hiện các hoạt động tự do hàng hải (FONOPs) và tăng cường quan hệ với các nước ASEAN có tranh chấp với Trung Quốc. Những động thái này nhằm thách thức việc quân sự hóa khu vực của Trung Quốc, nhưng cũng làm gia tăng sự phân cực trong ASEAN, tổ chức vốn đề cao sự trung lập và đồng thuận.
Khi Trump tái đắc cử, chính quyền của ông có thể tiếp tục quân sự hóa chính sách của Mỹ ở khu vực, làm gia tăng căng thẳng. Một số nước ASEAN có thể hoan nghênh sự hỗ trợ này để đối phó với Trung Quốc, nhưng điều này cũng có nguy cơ làm sâu sắc thêm sự chia rẽ trong nội bộ khối, đặc biệt với các nước có quan hệ chặt chẽ với Bắc Kinh như Campuchia và Lào. Khi đó, sự đoàn kết của ASEAN, yếu tố cốt lõi đảm bảo hiệu quả của tổ chức, sẽ bị thử thách nghiêm trọng.
Triều Tiên: Yếu tố phức tạp trong cán cân quyền lực khu vực
Vấn đề Triều Tiên làm gia tăng thêm tính phức tạp. Gần đây, có thông tin cho rằng Triều Tiên đang hỗ trợ quân đội cho Nga trong cuộc chiến Nga – Ukraine, cho thấy Bình Nhưỡng ngày càng liên kết với các thế lực chống phương Tây. Điều này đặt ra thách thức đối với chính sách ngoại giao truyền thống của ASEAN đối với Triều Tiên, vốn dựa vào đối thoại thận trọng để ngăn chặn leo thang xung đột.
Chiến lược của Trump với Triều Tiên trong nhiệm kỳ trước nổi bật với các hội nghị thượng đỉnh với Kim Jong-un tại Singapore và Hà Nội, mang tính đột phá nhưng không mang lại kết quả lâu dài về phi hạt nhân hóa. Nếu Trump 2.0 tiếp tục chính sách ngoại giao với Bình Nhưỡng, ASEAN có thể đóng vai trò trung gian nhờ vị thế trung lập của mình. Tổ chức một hội nghị thượng đỉnh Mỹ – Triều Tiên tại ASEAN có thể nâng cao vị thế ngoại giao của khối nhưng cũng có nguy cơ bị chỉ trích nếu các cuộc đàm phán không mang lại kết quả thực chất hoặc làm suy yếu các chuẩn mực toàn cầu đối với chế độ độc tài.
Bộ Tứ Kim Cương (Quad): Thách thức đối với vai trò trung tâm của ASEAN
Sự trỗi dậy của Bộ Tứ Kim Cương (gồm Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Úc) đang làm phức tạp thêm bối cảnh an ninh khu vực. Nhóm này tập trung vào chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và được coi là một đối trọng với ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc.
Dưới thời Trump, Quad đã được hồi sinh và một nhiệm kỳ thứ hai có thể khiến nhóm này tiếp tục được thể chế hóa. Dù các sáng kiến của Quad về cơ sở hạ tầng, đầu tư và cứu trợ thiên tai có thể phù hợp với mục tiêu của ASEAN nhưng mặt chiến lược của Quad có thể khiến ASEAN rơi vào thế khó xử. Nhiều nước ASEAN không muốn bị kéo vào cạnh tranh giữa các cường quốc và sự gia tăng ảnh hưởng của Quad có thể làm sâu sắc thêm những khác biệt nội bộ trong ASEAN. Để duy trì vai trò trung tâm của mình, ASEAN cần thực hiện chính sách ngoại giao khéo léo và định hình rõ ràng tầm nhìn của mình trong khu vực.
Cơ hội cho ASEAN trong nhiệm kỳ Trump 2.0
Bên cạnh những thách thức, sự trở lại của Trump cũng có thể mang lại cơ hội để ASEAN tăng cường quyền tự chủ kinh tế và chiến lược. Cách tiếp cận thương mại mang tính giao dịch của Trump có thể mở ra các thỏa thuận song phương phù hợp với nền kinh tế ASEAN.
Ví dụ, việc xem xét lại Hiệp định Khung Thương mại và Đầu tư Mỹ – ASEAN (TIFA) hoặc thúc đẩy các khoản đầu tư vào cơ sở hạ tầng nhằm cạnh tranh với Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc có thể giúp thắt chặt quan hệ kinh tế. Hơn nữa, cam kết của ASEAN với chủ nghĩa đa phương và chính sách không liên kết có thể giúp khối này trở thành đối tác chiến lược khác biệt đối với Mỹ, đồng thời đóng vai trò trung gian trong các cuộc xung đột toàn cầu.
Tuy nhiên, ASEAN cần điều hướng những biến động này một cách cẩn trọng để tránh bị cuốn vào các cuộc xung đột gây chia rẽ.
Trong bối cảnh này, tương lai của Đông Nam Á sẽ ra sao?
Trump 2.0 sẽ bận rộn với thách thức thực hiện các lời hứa tranh cử của mình để nhanh chóng kết thúc chiến tranh Nga – Ukraine và xung đột ở Trung Đông. Với sự thiếu quan tâm cá nhân của Trump đối với khu vực cũng như sự hoài nghi của ông đối với chủ nghĩa đa phương, khu vực này có thể phải đối mặt với thêm bốn năm vắng mặt của Trump tại các hội nghị thượng đỉnh ASEAN và sự tham gia trực tiếp tối thiểu với các nhà lãnh đạo Đông Nam Á. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Trump chỉ tham dự các cuộc họp thượng đỉnh ASEAN năm 2017, không cử quan chức cấp nội các đến các hội nghị thượng đỉnh tiếp theo vào năm 2019 và 2020 và không bổ nhiệm đại sứ Mỹ tại ASEAN và Singapore.
Sự trở lại của Trump cũng sẽ đánh dấu sự rút lui của sự lãnh đạo toàn cầu của Mỹ trước các thách thức chung. Dưới thời Biden, giải quyết các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu và đại dịch đã được nâng lên thành một trong hai trụ cột của chiến lược an ninh quốc gia, bên cạnh cạnh tranh giữa các cường quốc. Chính quyền của ông đã khởi xướng nhiều sáng kiến hỗ trợ Đông Nam Á trong các lĩnh vực như khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu, thành phố thông minh, bảo vệ môi trường, y tế công cộng, giáo dục, lãnh đạo thanh niên và trao quyền cho phụ nữ.
Trump 2.0 có thể giảm ưu tiên các sáng kiến này, dựa trên hồ sơ của ông về việc cố gắng cắt giảm viện trợ nước ngoài của Mỹ và sự hoài nghi của ông đối với biến đổi khí hậu, chuyển đổi xanh, y tế công cộng và bình đẳng giới. Kết quả là, các quốc gia Đông Nam Á có thể chứng kiến sự giảm sút trong viện trợ phát triển của Mỹ. Tương lai của các chương trình quan trọng như Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP), kế hoạch tài chính được chính quyền Biden ủng hộ mạnh mẽ để giúp Việt Nam và Indonesia chuyển đổi sang các nguồn năng lượng sạch hơn, hiện đang bấp bênh.
Rủi ro thương mại đối với Đông Nam Á
Thương mại là lĩnh vực mà rủi ro đối với sự thịnh vượng kinh tế của Đông Nam Á dưới thời Trump 2.0 là rõ ràng nhất. Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (IPEF) liên quan đến bảy quốc gia Đông Nam Á là sáng kiến của Biden để duy trì sự tham gia của Mỹ trong việc xây dựng quy tắc kinh tế khu vực, mà không cung cấp một hiệp định thương mại tự do truyền thống với tiếp cận thị trường. Trump, người gọi nó là “TPP Hai”, có thể hủy bỏ nó ngay trong ngày đầu tiên nhậm chức. Mặc dù tác động của việc hủy bỏ IPEF sẽ ít sâu sắc hơn so với cú sốc từ việc ông rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) năm 2017 những điều này sẽ làm suy yếu thêm cam kết của Mỹ trong việc duy trì sự tham gia kinh tế tại Đông Nam Á.
Quan trọng hơn, sự nhiệt tình của Trump với thuế quan, mà ông gọi là “từ đẹp nhất trong từ điển”, sẽ báo hiệu những rắc rối lớn phía trước cho khu vực. Những đe dọa của ông về việc áp dụng thuế quan toàn diện, 10 – 20% đối với tất cả hàng nhập khẩu và 60% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, sẽ gây ra gián đoạn trong thương mại và tăng trưởng toàn cầu, làm suy yếu nghiêm trọng hệ thống thương mại quốc tế dựa trên quy tắc vốn là nền tảng cho sự tăng trưởng kinh tế của Đông Nam Á trong nhiều thập kỷ. Oxford Economics dự đoán rằng các đề xuất thuế quan của Trump có thể dẫn đến việc xuất khẩu từ châu Á (không bao gồm Trung Quốc) sang Mỹ giảm 3% và xuất khẩu của Mỹ sang các nền kinh tế châu Á đó giảm 8%.
Trớ trêu thay, các quốc gia Đông Nam Á phần lớn đã hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung do Trump 1.0 tiến hành, điều này đã thúc đẩy các công ty chuyển dịch chuỗi cung ứng sang khu vực để tránh việc tăng thuế quan của Trump đối với hàng hóa Trung Quốc. Thương mại Mỹ – Đông Nam Á đã tăng trưởng ổn định trong suốt nhiệm kỳ Trump 1.0 và chính quyền Biden, với xuất khẩu của Việt Nam, Thái Lan và Malaysia sang Mỹ gần như hoặc hơn gấp đôi từ năm 2017 đến 2023. Các quốc gia này, vốn có thặng dư thương mại lớn với Mỹ, sẽ phải đối mặt với sự giám sát chặt chẽ hơn. Chính quyền đầu tiên của ông đã dán nhãn Malaysia, Việt Nam và Singapore là “những kẻ thao túng tiền tệ”. Họ đã được gỡ khỏi danh sách dưới thời Biden nhưng vẫn đang bị theo dõi.
Các quốc gia Đông Nam Á đã vượt qua Trump 1.0 tương đối tốt và hy vọng họ có thể làm điều tương tự với Trump 2.0. Tuy nhiên, khu vực này nên cảnh giác với sự tự mãn vì Trump 2.0 sẽ táo bạo và ít bị kiềm chế hơn nhiều.
Dưới thời chính quyền Biden, việc giảm rủi ro của chuỗi cung ứng toàn cầu do căng thẳng Mỹ – Trung chủ yếu ảnh hưởng đến ngành công nghiệp bán dẫn và các lĩnh vực xanh như xe điện và tấm pin mặt trời. Điều này khiến các nền kinh tế Đông Nam Á, vốn hội nhập sâu vào chuỗi cung ứng nối liền Trung Quốc và Mỹ, hầu như không bị ảnh hưởng trong hầu hết các ngành công nghiệp khác. Tuy nhiên, việc Trump đề xuất tăng thuế quan đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và các sản phẩm có thành phần đáng kể từ Trung Quốc, kết hợp với nguy cơ Trung Quốc trả đũa sẽ làm tăng đáng kể nguy cơ hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể tách rời. Các nền kinh tế ASEAN, nơi Trung Quốc và Mỹ là đối tác thương mại lớn nhất, sẽ bị kẹt ở giữa. Xuất khẩu của ASEAN sang Mỹ phụ thuộc nhiều vào hàng hóa trung gian từ Trung Quốc (chưa kể đến việc chuyển hướng và dán nhãn lại hàng hóa Trung Quốc đi sang Mỹ thông qua Đông Nam Á) và xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ cũng sử dụng nguyên liệu thô và hàng hóa trung gian từ ASEAN. Sự sụt giảm mạnh trong xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ cũng sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến xuất khẩu của Đông Nam Á sang Trung Quốc, từ đó ảnh hưởng đến hiệu suất kinh tế tổng thể của khu vực. Tóm lại, mô hình toàn cầu hóa mà Đông Nam Á từ lâu phụ thuộc vào để tăng trưởng đang đối mặt với một tương lai ngày càng bất định.
Quốc phòng và an ninh: Tất cả đều xoay quanh Trung Quốc
Trên mặt trận an ninh, việc nhận diện cách tiếp cận và những tác động tiềm tàng của Trump phức tạp hơn. Một mặt, Trump tỏ ra hoài nghi sâu sắc với các liên minh, thường cáo buộc các đồng minh của Mỹ “đi nhờ” trên các cam kết quốc phòng của Mỹ. Cách tiếp cận này đe dọa tính bền vững của mạng lưới liên minh và các liên minh nhỏ mà Biden đã dày công xây dựng tại châu Á. Đặc biệt, Philippines sẽ chịu tác động nhiều nhất. Trong những năm gần đây, nước này đã tăng cường đáng kể liên minh với Mỹ và tham gia nhiều thỏa thuận đa phương liên quan đến Mỹ và các đồng minh khác như Nhật Bản và Australia. Manila có thể cần điều chỉnh lại lập trường cứng rắn với Trung Quốc hoặc thiết lập thêm các biện pháp bảo vệ để tránh bùng phát xung đột vì Trump 2.0 sẽ ít có xu hướng giải cứu Manila trong trường hợp đó.
Mặt khác, cân bằng quyền lực là trọng tâm trong cạnh tranh chiến lược của Mỹ với Trung Quốc. Nhận thức được thực tế này, Trump 1.0 đã đầu tư xây dựng quan hệ an ninh – quốc phòng với các quốc gia Đông Nam Á then chốt. Ví dụ, Mỹ đã chuyển giao hai tàu tuần duyên để giúp tăng cường năng lực hàng hải của Việt Nam.
Các quốc gia Đông Nam Á cần phải làm gì?
Các quốc gia Đông Nam Á cần thực hiện chiến lược “phòng hộ” và mở rộng liên minh thương mại, an ninh để ứng phó với chủ nghĩa bảo hộ gia tăng và địa chính trị thay đổi dưới thời nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump, một diễn đàn trực tuyến được tổ chức hôm 12/2/2025 cho biết.
Theo các chuyên gia tham gia webinar “Châu Á và Trump 2.0: Triển vọng Địa chính trị”, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) có thể không phải là ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của Trump, nhưng điều quan trọng là cách các quốc gia ASEAN đơn lẻ ứng phó với Mỹ và các cường quốc lớn khác. Webinar do Trung tâm Châu Á, Đại học Philippines tổ chức.
Các chuyên gia nhận định rằng chính sách tăng thuế của Trump đối với các đối tác thương mại lớn như Trung Quốc cũng đang ảnh hưởng đến ASEAN vì khu vực này cũng là một phần của chuỗi cung ứng Trung Quốc. Họ cũng cho rằng các chỉ thị của Trump như việc Mỹ rút khỏi Thỏa thuận Khí hậu Paris và Tổ chức Y tế Thế giới sẽ có tác động trên toàn cầu.
Theo Melissa Hubahib Loja, nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Trung tâm Nghiên cứu Pháp lý So sánh và Hiến pháp Châu Âu, Đại học Copenhagen, mặc dù các quốc gia ASEAN không phải là cường quốc lớn, nhưng họ vẫn có tiếng nói trong quan hệ quốc tế. Loja cho biết rằng cách tốt nhất để các quốc gia không phải cường quốc thực hiện tiếng nói của mình là áp dụng cách tiếp cận hợp lý với chính trị thực tế, đồng thời nhấn mạnh rằng cân bằng, đi theo phe mạnh và phòng hộ là “các chiến lược hợp lý” cho các quốc gia nhỏ.
Collin Koh Swee Lean, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng, Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore, đã dẫn chứng Singapore như một nghiên cứu điển hình về chiến lược phòng hộ. Koh cho biết quốc gia nhỏ bé và phụ thuộc vào thương mại này duy trì một chính sách đối ngoại nhất quán và có nguyên tắc khi đối phó với các cường quốc. Koh cũng nói rằng các chính phủ trong khu vực như ASEAN khó có thể chọn phe và thay vào đó sẽ chọn cách liên kết để khẳng định lợi ích của mình trên trường quốc tế. Có thể sẽ thấy sự hợp tác nội khối ASEAN ngày càng gia tăng, đồng thời nhiều dự đoán rằng các quốc gia thành viên ASEAN sẽ đồng thuận về các vấn đề quan trọng hơn, đặc biệt là thương mại khi việc tăng thuế của Mỹ đe dọa nền kinh tế của họ. Koh cũng nhìn thấy “sự tham gia ngày càng tăng vào an ninh khu vực” của các cường quốc khu vực không phải Mỹ, chẳng hạn như các nước ở Thái Bình Dương hoặc châu Âu.
Maria Thaemar Tana, nghiên cứu viên của Quỹ Nhật Bản – Global Japan Studies tại Viện Nghiên cứu Cao cấp về Châu Á, Đại học Tokyo, cho biết mặc dù phòng hộ vẫn là chiến lược tốt nhất của ASEAN nhưng hiệu quả của nó bị hạn chế bởi sự chia rẽ nội bộ, cơ chế thực thi yếu và áp lực bên ngoài ngày càng gia tăng.
Aaron Jed Rabena, trợ lý giáo sư tại Trung tâm Châu Á, Đại học Philippines, cho rằng các quốc gia ASEAN nên giảm sự phụ thuộc vào Mỹ trong bối cảnh chính sách thương mại và đối ngoại “khó lường và bất ổn” của Trump. Tuy nhiên, Rabena nói rằng chiến lược của mỗi quốc gia ASEAN cũng thay đổi theo thời gian dựa trên các mối đe dọa và cơ hội mà họ nhận thức được và thực tế.
Đối với Noel Christian Moratilla, Trưởng khoa Trung tâm Châu Á, ông cho rằng trung lập là điều cấp thiết và phù hợp tại thời điểm này. Ông cũng cho biết điều này đã từng xảy ra trong quá khứ, với việc thành lập Phong trào Không liên kết vào năm 1961 trong thời kỳ đỉnh cao của Chiến tranh Lạnh.
Irine Hiraswari Gayatri, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Chính trị, Cơ quan Nghiên cứu và Đổi mới Quốc gia ở Jakarta, cho biết Indonesia đang đa dạng hóa các đối tác kinh tế để giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ. Ví dụ, Gayatri cho biết Indonesia đã tham gia BRICS, thể hiện cách họ mở rộng liên minh.
Kết luận
Nhiệm kỳ thứ hai của Trump sẽ đặt ra những thách thức lớn đối với ASEAN khi khối này phải điều hướng một bối cảnh địa chính trị ngày càng phân cực và phức tạp. Từ việc quản lý căng thẳng ở Biển Đông, tái khởi động ngoại giao Mỹ – Triều Tiên, đến thích ứng với vai trò mở rộng của Quad, ASEAN sẽ đối mặt với những phép thử lớn về sự đoàn kết và tầm quan trọng của mình.
Để vượt qua những thách thức này, ASEAN cần ưu tiên củng cố các khuôn khổ ngoại giao và kinh tế, tăng cường khả năng chống chịu của khu vực và duy trì vai trò trung tâm của mình trong trật tự Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Nếu làm được điều đó, ASEAN có thể biến những gián đoạn tiềm tàng thành cơ hội để tăng cường hội nhập và ảnh hưởng.
Sự đan xen giữa thách thức và cơ hội dưới thời Trump 2.0 sẽ định hình quỹ đạo của ASEAN trong thế kỷ 21, nhấn mạnh tầm quan trọng của tầm nhìn chiến lược và hành động tập thể.
Tác giả: Nguyễn Phương Ngân
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
Anh Thư. (2025, February 15). Chính sách đối ngoại của Mỹ dưới thời kỳ Tổng thống Donald Trump “phiên bản 2.0”: “Đi cùng nhau hay bước một mình”? Hồ sơ sự kiện. Retrieved February 27, 2025, from https://hssk.tapchicongsan.org.vn/bai-viet/nhin-ra-the-gioi/chinh-sach-doi-ngoai-cua-my-duoi-thoi-ky-tong-thong-donald-trump-phien-ban-20-di-cung-nhau-hay-buoc-mot-minh-post1437.html
ASEAN trước đe dọa áp thuế của Tân Tổng thống Mỹ Donald Trump. (2024, November 12). VNTR – Vietnam National Trade Repository. Retrieved February 27, 2025, from https://vntr.moit.gov.vn/vi/news/asean-truoc-de-doa-ap-thue-cua-tan-tong-thong-my-donald-trump
Duy Linh. (2025, February 26). Malaysia tìm kiếm một hội nghị thượng đỉnh giữa ASEAN với ông Trump. Tuổi Trẻ Online. Retrieved February 27, 2025, from https://tuoitre.vn/malaysia-tim-kiem-mot-hoi-nghi-thuong-dinh-giua-asean-voi-ong-trump-20250226214326124.htm
Hoang Thi Ha, & William Choong. (2024, November 12). Trump 2.0 Presidency: What Is in Store for Southeast Asia? FULCRUM. Retrieved February 27, 2025, from https://fulcrum.sg/trump-2-0-presidency-what-is-in-store-for-southeast-asia/
Hutagalung, S. (2024, November 30). Trump 2.0 And ASEAN: Balancing Challenges And Opportunities In A Shifting Geopolitical Landscape – Analysis. Eurasia Review. Retrieved February 27, 2025, from https://www.eurasiareview.com/30112024-trump-2-0-and-asean-balancing-challenges-and-opportunities-in-a-shifting-geopolitical-landscape-analysis/
Impact of Trump 2.0 on US Economic Policy and ASEAN’s Future. (2024, November 30). The Study IAS. Retrieved February 27, 2025, from https://www.thestudyias.com/blogs/impact-of-trump-2-0-on-us-economic-policy-and-aseans-future/
Kavi Chongkittavorn. (2025, January 21). Trump ready with Asean policy 2.0. Bangkok Post. Retrieved February 27, 2025, from https://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/2944006/trump-ready-with-asean-policy-2-0
Kumardeep Banarjee. (2025, January 10). Trump 2.0: Challenges and opportunities for asean. Daily Pioneer. Retrieved February 27, 2025, from https://www.dailypioneer.com/2025/columnists/trump-2-0–challenges-and-opportunities-for-asean.html
Kuo, M. A. (2025, February 12). Trump 2.0 and US Leadership in the Indo-Pacific. The Diplomat. Retrieved February 27, 2025, from https://thediplomat.com/2025/02/trump-2-0-and-us-leadership-in-the-indo-pacific/
Phạm Hà. (2025, January 22). ASEAN trong chính sách đối ngoại của Tổng thống Donald Trump. VOV. Retrieved February 27, 2025, from https://vov.vn/the-gioi/asean-trong-chinh-sach-doi-ngoai-cua-tong-thong-donald-trump-post1150418.vov
PRIME SARMIENTO. (2025, February 14). ASEAN expecting neutrality in ‘Trump 2.0’ – World – Chinadaily.com.cn. China Daily. Retrieved February 27, 2025, from http://www.chinadaily.com.cn/a/202502/14/WS67aea4bba310c240449d538b.html
Thu Loan. (2025, February 26). Bài toán của Asean khi nước Mỹ thay đổi. Tiền phong. Retrieved Februảy 27, 2025, from https://tienphong.vn/bai-toan-cua-asean-khi-nuoc-my-thay-doi-post1720202.tpo
Tomotaka Shoji. (2025, January 8). US-ASEAN Relations under Trump 2.0: Concerns Outweigh Expectations | List of Articles | International Information Network Analysis | SPF. SASAKAWA PEACE FOUNDATION. Retrieved February 27, 2025, from https://www.spf.org/iina/en/articles/shoji_22.html
