Hội nghị Thượng đỉnh BRICS lần thứ 17 sẽ được tổ chức vào ngày 6–7 tháng 7 năm 2025 tại Rio de Janeiro và trở thành sự kiện quan trọng trong chương trình nghị sự quốc tế, khẳng định xu hướng tăng cường thể chế của BRICS và mở rộng ảnh hưởng của BRICS trong nền chính trị toàn cầu. Các nước thành viên BRICS, cùng với các đối tác mới mở rộng, đang chứng tỏ ảnh hưởng ngày càng đáng kể đến chương trình nghị sự kinh tế và chính trị toàn cầu. Việc Việt Nam trở thành quốc gia đối tác của BRICS là một tín hiệu quan trọng. Quyết định này được coi là sự khẳng định chiến lược của BRICS nhằm tăng cường quan hệ quốc tế với các nền kinh tế năng động, đặc biệt là ở châu Á.
Tổng quan về Hội nghị Thượng đỉnh BRICS lần thứ 17
Hội nghị Thượng đỉnh BRICS lần thứ 17 sẽ được tổ chức vào ngày 6–7 tháng 7 năm 2025 tại Rio de Janeiro và trở thành sự kiện quan trọng trong chương trình nghị sự quốc tế, khẳng định xu hướng tăng cường thể chế của BRICS và mở rộng ảnh hưởng của BRICS trong nền chính trị toàn cầu. Hội nghị Thượng đỉnh là kết quả của nhiệm kỳ chủ tịch của Brazil, bắt đầu từ ngày 1 tháng 1 năm 2025 và thể hiện các ưu tiên mà nước chủ nhà đã xây dựng từ đầu nhiệm kỳ như khả năng phục hồi khí hậu, cải cách quản trị toàn cầu, phát triển hợp tác giữa các quốc gia Nam Bán cầu, cũng như thúc đẩy hợp tác đa phương trong kinh tế, năng lượng, kiến trúc tài chính và số hóa. Chủ đề chính của Hội nghị được tuyên bố là “Tăng cường hợp tác Nam Bán cầu để quản trị toàn diện và bền vững hơn”, chủ đề này phần nào phản ánh nỗ lực chống lại sự đồng thuận của các quốc gia Nam Bán cầu với các cơ chế chính trị và kinh tế hoạt động dưới sự ảnh hưởng của các nước phương Tây[1].
Hội nghị Thượng đỉnh dự kiến sẽ có sự tham dự của các nhà lãnh đạo của mười quốc gia thành viên chính thức: Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi, Iran, Ai Cập, Ethiopia, UAE và Indonesia. Brazil được đại diện bởi Tổng thống Luiz Inacio Lula da Silva, người chủ trì Hội nghị Thượng đỉnh với tư cách là Chủ tịch. Nga được đại diện bởi Tổng thống Vladimir Putin, người mà việc tham gia Hội nghị Thượng đỉnh có ý nghĩa quan trọng trong việc xác nhận tính hợp pháp quốc tế trong bối cảnh chính sách trừng phạt đang diễn ra của phương Tây, dẫu vậy việc ông Putin sẽ tham dự trực tiếp hay qua hình thức trực tuyến chưa được công bố. Đáng chú ý dự kiến các đoàn cấp cao của các nước đối tác cũng được mời tham dự Hội nghị Thượng đỉnh: Kazakhstan, Cuba, Belarus, Malaysia, Thái Lan, Nigeria, Uganda, Uzbekistan và Việt Nam[2]. Tổng cộng, khoảng 20 phái đoàn có thể sẽ chính thức tham gia, bao gồm các lãnh đạo quốc gia, các Bộ trưởng cũng như đại diện của xã hội dân sự và giới doanh nghiệp.
Với chủ đề “Tăng cường hợp tác Nam bán cầu hướng tới quản trị toàn diện và bền vững hơn”, Brazil đã phác thảo một chương trình nghị sự toàn diện tập trung vào sáu ưu tiên chính:
Hợp tác y tế toàn cầu: Các sáng kiến nhằm đảm bảo tiếp cận công bằng với thuốc men và vắc-xin, bao gồm việc ra mắt Quan hệ đối tác BRICS nhằm xóa bỏ các bệnh nhiệt đới bị lãng quên.
Thương mại, đầu tư và tài chính: Các cuộc thảo luận về cải cách thị trường tài chính, sử dụng tiền tệ địa phương và phát triển các nền tảng thanh toán thay thế để tăng cường dòng chảy thương mại và đầu tư.
Biến đổi khí hậu: Thông qua Chương trình nghị sự lãnh đạo về khí hậu của BRICS, bao gồm Tuyên bố khung của các nhà lãnh đạo về tài chính khí hậu để hướng dẫn những thay đổi về mặt cấu trúc trong lĩnh vực tài chính.
Quản trị trí tuệ nhân tạo: Thúc đẩy quản trị quốc tế toàn diện và có trách nhiệm đối với các công nghệ AI để khai thác tiềm năng của chúng cho sự phát triển xã hội, kinh tế và môi trường.
Kiến trúc hòa bình và an ninh đa phương: Nỗ lực cải cách các hệ thống hòa bình và an ninh toàn cầu để giải quyết hiệu quả các cuộc xung đột, ngăn ngừa các cuộc khủng hoảng nhân đạo và thúc đẩy các giải pháp ngoại giao.
Phát triển thể chế: Tăng cường cơ cấu và sự gắn kết của BRICS để đảm bảo quản trị và ra quyết định hiệu quả[3].
Hoạt động ngoại giao trước thềm khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh có tầm quan trọng đặc biệt. Công tác chuẩn bị đã bắt đầu từ rất lâu trước tháng 7: vào tháng 4 năm 2025, Hội nghị Thượng đỉnh các Bộ trưởng Ngoại giao BRICS đã được tổ chức tại Brasilia, nơi các nguyên tắc, đề xuất của Hội nghị sắp tới đã được thông qua. Vào ngày 5 tháng 7, Diễn đàn doanh nghiệp BRICS sẽ được tổ chức, nơi các giám đốc điều hành của các tập đoàn và ngân hàng lớn nhất của các quốc gia tham gia phát biểu. Dự kiến trong khuôn khổ hội nghị thượng đỉnh, hàng loạt các cuộc họp song phương sẽ được tổ chức – bao gồm các cuộc đàm phán giữa các nguyên thủ quốc gia với nhau. Chủ đề chính của các cuộc đàm phán không chỉ là các vấn đề tăng cường hợp tác mà còn là an ninh quốc tế, chính sách trừng phạt, tình hình ở Palestine, Sudan, Trung Đông và xung quanh Ukraine. Các giới ngoại giao nhấn mạnh rằng Hội nghị Thượng đỉnh diễn ra trong bối cảnh xung đột ngày càng gia tăng giữa Nam bán cầu và các trung tâm quyền lực truyền thống, trong khi BRICS ngày càng định vị mình là một nền tảng thay thế cho quy định toàn cầu.
Dự báo về vai trò của BRICS và các quốc gia thành viên
Các nước thành viên BRICS, cùng với các đối tác mới mở rộng, đang chứng tỏ ảnh hưởng ngày càng đáng kể đến chương trình nghị sự kinh tế và chính trị toàn cầu. Theo RBC, tỷ trọng của BRICS trong GDP toàn cầu theo PPP đã vượt quá một phần ba và xu hướng này sẽ tiếp tục – với Trung Quốc và Ấn Độ là động lực chính thúc đẩy phát triển[4]. Nga, mặc dù có chút khó khăn về mặt động lực tăng trưởng, vẫn duy trì vị thế vững chắc là nền kinh tế BRICS thứ tư theo PPP và đang tích cực thúc đẩy lợi thế cạnh tranh của mình trong lĩnh vực năng lượng và khoa học. Đồng thời, Phó Chánh văn phòng Tổng thống Nga Maxim Oreshkin nhấn mạnh rằng triển vọng tăng trưởng chủ yếu nằm ở các quốc gia phía Nam Bán cầu – như Ấn Độ, Nigeria và Ethiopia nhờ tiềm năng nhân khẩu học và quá trình đô thị hóa của họ.
Trong lĩnh vực tài chính và tiền tệ, BRICS tiếp tục hướng tới phi đô la hóa và tạo ra các cơ chế thanh toán riêng. Hệ thống BRICS Pay, ra mắt năm 2018, đã nhận được sự hỗ trợ toàn diện từ Trung Quốc và tiếp tục mở rộng: mục tiêu là đơn giản hóa việc thanh toán bằng tiền tệ quốc gia. Các chuyên gia người Nga, chẳng hạn như Alexey Zubets từ Đại học Tài chính thuộc Chính phủ Liên bang Nga, dự đoán rằng việc mở rộng BRICS sẽ tăng cường tương tác kinh tế và cho phép tiến tới các cơ chế tiền tệ thay thế, mặc dù một loại tiền tệ duy nhất dường như vẫn không có khả năng xảy ra do sự khác biệt giữa các loại tiền tệ của các quốc gia[5].
Một vectơ tăng trưởng quan trọng khác là số hóa và trí tuệ nhân tạo. Các chuyên gia từ Яков и Партнёры lưu ý trong nghiên cứu của họ về AI chỉ ra rằng Trung Quốc sẽ tiếp tục cạnh tranh với Hoa Kỳ để giành vị trí dẫn đầu trong lĩnh vực này, trong khi Nga có thể đạt được mức tăng trưởng GDP hàng năm lên tới 11 nghìn tỷ rúp bằng cách triển khai AI trong y học, giáo dục và công nghiệp vào năm 2030[6]. Điều này tạo thành các điều kiện tiên quyết để tạo ra một hệ sinh thái công nghệ BRICS+, trong đó mỗi bên tham gia đóng vai trò riêng dựa trên nguồn lực và cơ sở công nghệ của mình.
Trung Quốc đóng vai trò chủ chốt trong việc định hình chiến lược BRICS. Trung Quốc đóng vai trò là động lực thúc đẩy hội nhập, không chỉ là nhà tài trợ tài chính thông qua đầu tư cơ sở hạ tầng, cho vay mà còn là nước đi đầu về công nghệ. Quan hệ Trung – Nga đang ở mức cao nhất trong lịch sử, đặc biệt là trong hợp tác quân sự – kỹ thuật và kinh tế, tập trung vào cơ sở hạ tầng năng lượng, hậu cần và an ninh. Điều này đặc biệt rõ ràng trong các dự án xuyên biên giới chung như cầu Blagoveshchensk – Hắc Hà và phát triển hậu cần vận tải ở Viễn Đông[7].
Đổi lại, Nga đóng vai trò là nhà cung cấp đáng tin cậy các nguồn năng lượng và công nghệ hạt nhân cho các nước BRICS. Theo Sharbatullo Sodikov từ dữ liệu của MGIMO và SberTech, quốc gia này tự tin chiếm vị trí hàng đầu về năng lượng hạt nhân dân sự, cung cấp khoảng 40% thị trường làm giàu uranium thế giới. Đồng thời, đây vẫn là một trong những trung tâm khoa học lớn nhất – chỉ đứng sau Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản về số lượng nhà nghiên cứu. Một trọng tâm quan trọng của chuyên môn Nga là tạo ra các mô hình hợp tác bền vững trong BRICS, bao gồm các liên minh khoa học và công nghệ, trao đổi giáo dục và các dự án văn hóa.
Các quốc gia thành viên khác, chẳng hạn như Ấn Độ và Nam Phi, đóng góp đáng kể vào sự cân bằng của khối. Ấn Độ tiếp tục chứng minh mức tăng trưởng bền vững khoảng 6-6,5%, tích cực tham gia vào quá trình chuyển đổi số của BRICS và thúc đẩy BRICS Pay tại các thị trường châu Á. Nam Phi, mặc dù có năng lực tài chính và công nghệ kém quan trọng hơn, nhưng đóng vai trò quan trọng trong việc đưa châu Phi vào khối – thông qua cơ sở hạ tầng giao thông và lĩnh vực nguyên liệu thô. Nhà kinh tế học Alexey Zubets lưu ý rằng sự hiện diện của các quốc gia như vậy mở rộng phạm vi địa lý của BRICS và củng cố nền tảng này như một giải pháp thay thế cho các tổ chức quốc tế truyền thống, bao gồm cả Liên Hợp Quốc.
Các chuyên gia Nga nhấn mạnh rằng BRICS không chỉ phải đối mặt với nhiệm vụ tăng trưởng kinh tế mà còn phải hình thành các chuẩn mực mới về quản trị toàn cầu. Bộ trưởng Ngoại giao Nga gần đây đã tuyên bố cần phải có sự tham gia của các quốc gia thuộc “Đa số thế giới” trong việc giải quyết các thách thức toàn cầu như khí hậu, đại dịch và an ninh thông tin. BRICS đang phát triển thành một liên minh địa kinh tế phức tạp: Trung Quốc là động lực của cơ sở hạ tầng và các sáng kiến công nghệ; Nga – là một thành trì về năng lượng và khoa học; Ấn Độ và các quốc gia khác – đóng góp các thành phần nhân khẩu học và kỹ thuật số; Nam Phi – vectơ châu Phi. Cùng nhau, điều này tạo thành một nền tảng đa phương có khả năng tác động đến các quá trình toàn cầu và dần dần trở thành một giải pháp thay thế thực sự cho phương Tây và kiến tạo các tổ chức quản lý mới. Dẫu vậy, các quốc gia thành viên mới vẫn cần thêm thời gian để tạo ra dấu ấn riêng vốn còn xa vời với 5 quốc gia sáng lập.
Ý nghĩa của việc Việt Nam trở thành quốc gia đối tác của BRICS
Việc Việt Nam gia nhập BRICS với tư cách là quốc gia đối tác, được chính phủ Brazil chính thức công bố vào ngày 13 tháng 6 năm 2025, là một tín hiệu quan trọng cho thấy sự mở rộng ảnh hưởng của hiệp hội và tăng cường phạm vi khu vực của mình. Quyết định này được coi là sự khẳng định chiến lược của BRICS nhằm tăng cường quan hệ quốc tế với các nền kinh tế năng động, đặc biệt là ở châu Á. Việt Nam, với dân số gần 100 triệu người và nền kinh tế xuất khẩu ổn định, đã trở thành đối tác thứ mười của BRICS. Hơn nữa, chủ tịch Brazil nhấn mạnh rằng BRICS nhìn thấy sự tăng cường các cơ chế đa trung tâm Nam Bán cầu và hợp tác trong quan hệ hợp tác với Việt Nam.
Trong số những lý do chính lý giải cho sự quan tâm của BRICS là các khía cạnh kinh tế và địa chính trị. Việt Nam đã hội nhập vững chắc vào chuỗi giá trị toàn cầu, đặc biệt là trong ngành dệt may. Mặt khác, đất nước đang tích cực cân bằng giữa Washington và Bắc Kinh, tìm cách đa dạng hóa các mối quan hệ kinh tế đối ngoại. Như giáo sư người Nga Sergei Tolkachev đã lưu ý, Việt Nam “sử dụng cơ chế tiếp cận đa cực Nam Bán cầu”, coi tư cách thành viên BRICS không phải là một cử chỉ chống Mỹ mà là một công cụ để củng cố quyền tự chủ kinh tế của chính mình[8].
Một kết quả địa chính trị quan trọng của quyết định này là sự tăng cường hiện diện của BRICS tại Đông Nam Á. Nhờ quan hệ đối tác với Việt Nam, khối này có thể tiếp cận khu vực, nơi đối tác chính là ASEAN. Điều này mở ra triển vọng rộng lớn cho việc mở rộng BRICS Pay, tham gia vào các dự án cơ sở hạ tầng và hợp tác trong lĩnh vực năng lượng xanh. Các nhà phân tích từ BRICS NCI lưu ý rằng Việt Nam có thể trở thành cầu nối giữa BRICS và ASEAN, và mối quan hệ Nga – Việt Nam bền chặt trong lịch sử tạo ra cơ sở bổ sung cho các sáng kiến chiến lược[9].
Chuyên gia người Nga, giáo sư Khoa Lý thuyết Kinh tế tại Đại học Tài chính Sergey Tolkachev, nhấn mạnh rằng bước đi này sẽ củng cố cả BRICS và bản thân Việt Nam. Ông chỉ ra rằng đất nước được hưởng lợi từ vị thế là “nơi lắp ráp” cho các chuỗi công nghiệp Trung Quốc và chủ nghĩa bảo hộ của Mỹ. Bằng cách tham gia định dạng BRICS, Hà Nội nhận được thêm các công cụ để đa dạng hóa nguồn cung và thị trường bán hàng, trong khi bản thân nhóm này nhận được một đối tác khu vực quan trọng dựa trên chính sách kinh tế đối ngoại linh hoạt hơn. Ngoài ra, việc Việt Nam gia nhập đánh dấu sự tiếp nối xu hướng tạo điều kiện thuận lợi về mặt thể chế cho sự tham gia của các bên tham gia mới vào khối. BRICS đang mở rộng cấu trúc của mình thông qua các quốc gia đối tác, duy trì sự cân bằng giữa tư cách thành viên chính thức và tính linh hoạt của hợp tác. Điều này cho phép khối này ngăn ngừa xung đột với các nước phương Tây – các cường quốc tham gia không yêu cầu phải định vị chống hệ thống bắt buộc. Thay vào đó, có thể xây dựng các định dạng thực tế cho hợp tác trong thương mại, khoa học, năng lượng và văn hóa.
Cũng theo thông báo của Đại sứ quán Liên bang Nga tại Việt Nam, việc gia nhập BRICS sẽ giúp Việt Nam có những cơ hội mới như tăng cường hợp tác kinh tế với các nền kinh tế mới nổi, tiếp cận Ngân hàng Phát triển Mới cho các dự án hạ tầng, nâng cao tiếng nói trong trật tự quốc tế công bằng và toàn diện và thúc đẩy hợp tác Nam – Nam và phát triển bền vững.
Có thể lưu ý rằng việc Việt Nam gia nhập BRICS với tư cách là quốc gia đối tác có được nhiều ý nghĩa: địa lý của khối mở rộng, tiềm năng hội nhập ở Đông Nam Á tăng lên, các thể chế “đa trung tâm phương Nam” được củng cố và Nga có thêm một đồng minh trong khu vực. Nhà kinh tế học Tolkachev nhấn mạnh rằng Việt Nam đang trở thành một trung tâm quan trọng không phải về quân sự mà là về địa chính trị kinh tế, cung cấp một tuyến đường xuất khẩu “khác” độc lập với các chế độ trừng phạt của phương Tây. Đây là điều khiến việc Hà Nội gia nhập có giá trị chiến lược đối với sự phát triển hơn nữa của thể chế BRICS.
Tác giả: Nguyễn Như Việt Anh
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo
[1]. TASS, (2025), “Саммит БРИКС пройдет в Рио-де-Жанейро 6-7 июля”, https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/23153281
[2]. TASS, (2025), “МИД Вьетнама подтвердил, что страна официально стала партнером БРИКС”, https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/24222293
[3]. BRICS TODAY, (2025), “BRICS Summit 2025: Rio de Janeiro”, https://bricstoday.com/17th-brics-summit/
[4]. RBC, (2025), “Как общие вызовы стран БРИКС дают возможности для роста”, https://www.rbc.ru/industries/news/6821c4a39a7947df9f06aeb1
[5]. SPUTNIK, (2025), “Способ создать альтернативу ООН: эксперт о расширении БРИКС”, https://sputnik-ossetia.ru/20250110/sposob-sozdat-alternativu-oon-ekspert-o-rasshirenii-briks-31581511.html
[6]. ЯКОВ И ПАРТНЁРЫ, (2025), “Будущее генИИ в странах БРИКС+”, https://yakovpartners.ru/publications/gen-ai-brics/
[7]. EXPERT.RU, (2025), “Россия и Китай обсудили укрепление сотрудничества на «АмурЭкспо»”, https://expert.ru/news/rossii-i-kitay-obsudili-ukreplenie-sotrudn
[8]. RGRU, (2025), “Вьетнам присоединился к БРИКС в статусе страны-партнера”, https://rg.ru/2025/06/14/vetnam-prisoedinilsia-k-briks-v-statuse-strany-partnera.html
[9]. NKIBRICS.RU, (2025), “Россия и Вьетнам: 75 лет дружбы, доверия и взаимопомощи”, https://www.nkibrics.ru/posts/show/682b305762726967dd1d0000
