Đến mùa thu năm 2025, khu vực Gaza đang trải qua một cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng. Sau gần hai năm xung đột bắt đầu từ tháng 10 năm 2023, hậu quả đối với dân thường đã trở nên thảm khốc. Bị ảnh hưởng bởi sự phong tỏa kéo dài, người dân trong khu vực này đang đứng trước bờ vực của một thảm họa nhân đạo: hàng chục nghìn người thiệt mạng, dân chúng bị di dời hàng loạt, cơ sở hạ tầng bị phá hủy, nạn đói và các đợt bùng phát dịch bệnh.
Mặc dù có những chuyển biến tích cực về mặt chính trị, Nga, Trung Quốc và các quốc gia thuộc Nam Bán cầu không có đủ công cụ để có thể thay đổi diễn biến của xung đột. Tuy nhiên, sự đồng thuận của họ xung quanh chương trình nghị sự nhân đạo và việc chỉ trích chiến dịch của Israel đã trở thành một dấu hiệu cho thấy sự thay đổi trên trường quốc tế.
Nhìn chung, phản ứng quốc tế đối với khủng hoảng ở Gaza vẫn còn thiếu nhất quán. Các tổ chức quốc tế đang nỗ lực để giảm thiểu hậu quả, nhưng hoạt động của họ bị hạn chế bởi sự phong tỏa và các cuộc giao tranh kéo dài. Các cường quốc bên ngoài thể hiện những lập trường trái chiều, khiến việc hình thành một chiến lược ứng phó thống nhất và hiệu quả trở nên bất khả thi. Kết quả là, hệ thống quốc tế cho thấy sự bất lực trong hành động tập thể. Dù quy mô của thảm kịch lớn đến đâu, một cách tiếp cận thống nhất và các biện pháp hiệu quả vẫn chưa được hình thành.
Hậu quả của hai năm xung đột và phong tỏa là sự phá hủy hệ thống duy trì sự sống ở Gaza – những tổn thất lớn về người và các đợt di dời liên tiếp kết hợp với sự sụp đổ của y tế, an ninh lương thực, cấp nước và năng lượng, đã dẫn đến nạn đói được ghi nhận chính thức và tạo ra những rủi ro lâu dài cho nhân khẩu học và nguồn nhân lực. Quyền tiếp cận nhân đạo vẫn còn manh mún và bị chi phối bởi yếu tố chính trị, trong khi phản ứng quốc tế thì thiếu đồng bộ, không thể chuyển từ việc giảm nhẹ hậu quả tạm thời sang ổn định tình hình. Khung pháp lý bị vi phạm một cách có hệ thống; báo cáo của ủy ban Liên Hợp Quốc cho rằng có dấu hiệu của tội diệt chủng đã làm gia tăng đáng kể mức độ nghiêm trọng của vấn đề, nhưng vẫn chưa được chuyển hóa thành các cơ chế hiệu quả để buộc tuân thủ các quy định. Nếu không có lệnh ngừng bắn bền vững, đảm bảo tiếp cận nhiên liệu và viện trợ, cùng với một chiến lược quốc tế thống nhất để tái thiết, khủng hoảng sẽ ngày càng trầm trọng, củng cố một “bình thường mới” của thảm họa nhân đạo mãn tính.
Diễn biến xung đột
Cuộc xung đột ở Gaza bắt đầu vào ngày 7 tháng 10 năm 2023, với một cuộc tấn công bất ngờ của phong trào Hamas vào Israel. Đáp lại, quân đội Israel triển khai một chiến dịch quân sự quy mô lớn tại khu vực Gaza, kèm theo việc phong tỏa hoàn toàn khu vực này. Chỉ trong vài tháng đầu tiên của giao tranh, hậu quả nhân đạo đã được đánh giá là nghiêm trọng: đến cuối năm 2023, hàng nghìn người đã thiệt mạng, và các cơ sở hạ tầng thiết yếu ở Gaza – nhà máy điện, hệ thống cấp nước, bệnh viện – chịu thiệt hại nặng nề. Trước khi xung đột nổ ra, Gaza đã phải đối mặt với khủng hoảng nhân đạo: cuộc phong tỏa của Israel kéo dài 15 năm dẫn đến nghèo đói kinh niên, thất nghiệp, thiếu nước và điện. Theo dữ liệu của Liên Hợp Quốc, đến năm 2023, khoảng 80% dân số Gaza phụ thuộc vào viện trợ quốc tế, và 58% người dân cần hỗ trợ nhân đạo. Xung đột đã làm tình hình vốn dĩ nghiêm trọng này trở nên tồi tệ hơn gấp nhiều lần.
Năm 2024, xung đột chuyển sang giai đoạn kéo dài. Quân đội Israel tiến hành một loạt chiến dịch trên bộ ở phía bắc khu vực, kèm theo các cuộc không kích liên tục vào các khu dân cư đông đúc. Đến giữa năm 2024, phần lớn dân chúng Gaza buộc phải rời bỏ nhà cửa do giao tranh. Áp lực quốc tế đôi khi dẫn đến các lệnh ngừng bắn tạm thời – đáng chú ý nhất là lệnh ngừng bắn từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2025, cho phép tăng một phần viện trợ và thực hiện trao đổi con tin. Tuy nhiên, đến tháng 3 năm 2025, giao tranh lại bùng phát mạnh mẽ, và mùa hè năm đó, quân đội Israel chuyển trọng tâm sang thành phố Gaza – trung tâm dân cư lớn nhất của khu vực. Theo Phân loại Toàn diện về An ninh Lương thực (IPC), vào tháng 8 năm 2025, nạn đói đã được xác nhận chính thức tại thành phố Gaza. Đầu tháng 9, Israel ra lệnh sơ tán toàn bộ dân chúng thành phố này về phía nam khu vực, đồng thời tăng cường các cuộc không kích dữ dội. Đến dịp kỷ niệm hai năm xung đột, Gaza gần như bị chia cắt: các khu vực phía bắc bị phá hủy hoàn toàn, phần lớn dân chúng tập trung ở phía nam trong điều kiện chật chội, và tình hình nhân đạo được mô tả là thảm khốc.
Điều đáng chú ý là khủng hoảng nhân đạo ở Gaza không chỉ là hậu quả của các hành động quân sự mà còn do chiến lược phong tỏa toàn diện được Israel tuyên bố ngay từ đầu xung đột. Việc cung cấp nhiên liệu, thực phẩm, thuốc men và các hàng hóa thiết yếu khác bị hạn chế hoặc chặn hoàn toàn, dẫn đến sự sụp đổ của kinh tế và các dịch vụ cơ bản. Chẳng hạn, từ mùa thu năm 2023, Gaza mất điện hoàn toàn sau khi nhà máy điện duy nhất ngừng hoạt động do thiếu nhiên liệu. Hệ thống cấp nước và cống rãnh gần như không còn hoạt động. Do đó, dân chúng Gaza không chỉ đối mặt với những thiệt hại trực tiếp từ xung đột mà còn bị “bóp nghẹt” bởi sự suy sụp của cơ sở hạ tầng dân sự. Trên cơ sở này, các tổ chức bảo vệ nhân quyền quốc tế hàng đầu tuyên bố rằng chính sách cô lập Gaza và các hành động trong xung đột có thể được xem là hình thức trừng phạt tập thể và vi phạm nghiêm trọng luật nhân đạo quốc tế.
Các chỉ số nhân đạo chính
Tình hình nhân đạo ở Gaza hiện nay được đặc trưng bởi mức độ thảm khốc trên hàng loạt chỉ số chính: thiệt hại nhân mạng, quy mô di dời, tình trạng y tế, an ninh lương thực, tiếp cận nước sạch và vệ sinh, cung cấp năng lượng, mất nhà cửa, và tình cảnh đặc biệt của các nhóm dễ bị tổn thương – phụ nữ và trẻ em.
Tổn thất của người dân Palestine ở Gaza đã đạt đến quy mô kinh hoàng. Theo dữ liệu từ Bộ Y tế Gaza, từ ngày 7 tháng 10 năm 2023 đến tháng 9 năm 2025, hơn 63–64 nghìn người Palestine đã thiệt mạng, và khoảng 160 nghìn người bị thương. Nói cách khác, khoảng 3% dân số khu vực bị giết hoặc 8% nếu tính cả những người bị thương, cho thấy mức độ bạo lực khủng khiếp đối với dân thường. Đặc biệt đáng lo ngại là số trẻ em thiệt mạng: đến tháng 9 năm 2025, hơn 20 nghìn trẻ em ở Gaza được ghi nhận đã tử vong, và con số thực tế có thể cao hơn do không thể thống kê đầy đủ những người mất tích hoặc xác định danh tính ngay lập tức.
Theo một cuộc điều tra chung của nhiều tờ báo, dựa trên rò rỉ dữ liệu từ tình báo Israel, tới 5/6 số người thiệt mạng ở Gaza là dân thường. Điều này được củng cố gián tiếp bởi thống kê của lực lượng Israel: họ ước tính rằng trong 19 tháng xung đột, khoảng 8–12 nghìn tay súng bị tiêu diệt, trong khi tổng số người thiệt mạng vượt quá 60 nghìn, cho thấy mức độ tổn thất dân thường cực kỳ cao.
Ngoài những người thiệt mạng, số lượng lớn dân thường bị thương, bao gồm cả những tổn thương không thể phục hồi. Theo Ủy ban Liên Hợp Quốc về Quyền của Người Khuyết tật, khoảng 40 nghìn trẻ em bị thương trong xung đột, trong đó hơn 21 nghìn trẻ bị khuyết tật – hơn một nửa số trẻ bị thương phải chịu các hạn chế thể chất suốt đời. Tổng cộng, khoảng một phần tư số người bị thương (tức khoảng 40 nghìn người) phải chịu các chấn thương dẫn đến cắt cụt chi hoặc các hậu quả nghiêm trọng khác. Những số liệu này cho thấy, ngoài những nạn nhân trực tiếp, xung đột đã tạo ra một thế hệ người có nhu cầu đặc biệt, cần được phục hồi và hỗ trợ lâu dài.
Hầu hết dân chúng ở Gaza phải chịu cảnh di dời bắt buộc. Kể từ khi xung đột bắt đầu, ít nhất 1,9 triệu người – tức gần 90% dân số – đã phải rời bỏ nhà cửa ít nhất một lần. Nguyên nhân là do các cuộc không kích liên tục, các hoạt động tấn công của Israel và các lệnh sơ tán chính thức đối với toàn bộ khu vực.
Phần lớn dân chúng Gaza hiện tập trung ở phía nam khu vực, trong những khu vực được cho là tương đối an toàn. Đặc biệt, một dải đất hẹp ven biển ở phía tây nam (khu vực Al-Mawasi, gần Rafah) được chính quyền Israel tuyên bố là “khu vực nhân đạo”. Người dân từ thành phố Gaza đổ về đây sau lệnh sơ tán vào tháng 9 năm 2025. Tuy nhiên, trên thực tế, khu vực này không thể coi là an toàn trong bối cảnh các cuộc tấn công thường xuyên và mật độ dân số cực cao. Hàng trăm nghìn người sống ngoài trời trong các trại lều tạm bợ, thiếu không gian riêng tư và thường phải ngủ trên mặt đất do thiếu lều. Các trại tạm này đôi khi bị tấn công, và điều kiện vệ sinh cơ bản cùng khoảng cách an toàn không được đảm bảo, làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm bệnh.
Việc di chuyển trong khu vực cũng đầy rủi ro và tốn kém. Thực tế, chỉ có hai con đường từ các khu vực phía bắc – đường Salah al-Din và đường cao tốc ven biển Al-Rashid – nhưng cả hai đều nằm trong tầm bắn hoặc bị không kích. Ngay cả khi các gia đình muốn sơ tán, nhiều người không đủ khả năng chi trả chi phí di chuyển – giá vận chuyển đã tăng vọt lên mức 1.000–1.500 USD giữa các khu vực. Việc di dời trở thành một thử thách khắc nghiệt, và nhiều cư dân từ chối rời thành phố Gaza, không tin vào những đảm bảo an toàn ở phía nam. Nhiều người đã di dời rồi quay lại do điều kiện sống không thể chịu nổi ở các trại và thiếu nơi trú ẩn. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn – không có nơi nào để đi, và ở lại thì nguy hiểm chết người. Kết quả là gần hai triệu người trở thành những người di tản trong nội bộ, không có nơi trú ẩn an toàn trên một mảnh đất nhỏ bé. Hơn nữa, hàng chục nghìn gia đình bị chia cắt trong hỗn loạn của các cuộc sơ tán. Theo Ủy ban Châu Âu, ít nhất 17 nghìn trẻ em bị tách khỏi cha mẹ hoặc không có người lớn đi kèm. Ngoài ra, khoảng 35 nghìn trẻ em mất một hoặc cả hai cha mẹ trong xung đột này.
Hệ thống y tế bên bờ vực sụp đổ
Hệ thống y tế ở Gaza gần như đã sụp đổ hoàn toàn. Các cuộc không kích và pháo kích của Israel gây thiệt hại cho hầu hết các cơ sở y tế. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đến tháng 9 năm 2025, 94% bệnh viện ở Gaza bị hư hại hoặc phá hủy. Trong số 20 bệnh viện trước xung đột, chỉ một phần nhỏ còn hoạt động, và ngay cả những cơ sở này cũng đối mặt với những hạn chế nghiêm trọng. Các bệnh viện lớn nhất – Al-Shifa và Al-Ahli ở thành phố Gaza – trong những tháng gần đây hoạt động quá tải: với sức chứa chỉ vài trăm bệnh nhân, họ phải tiếp nhận hàng nghìn người, lấp đầy hành lang và sân bệnh viện. Tất cả các phòng khám còn lại đều quá tải; hệ thống y tế không thể xử lý dòng người bị thương liên tục do các “sự cố gây thương vong hàng loạt” liên tiếp.
Trang thiết bị y tế rơi vào tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng: do phong tỏa, thuốc men và vật tư tiêu hao không được cung cấp, 52% loại thuốc thiết yếu và gần 70% vật tư tiêu hao đã cạn kiệt. Vào tháng 7 năm 2025, một cuộc không kích của Israel đã phá hủy kho trung tâm của WHO ở Deir al-Balah. Việc chặn nguồn cung nhiên liệu dẫn đến gián đoạn điện: các máy phát điện sắp cạn kiệt, gây ngừng hoạt động các phòng mổ, phòng hồi sức cấp cứu và lồng ấp sơ sinh, dẫn đến tử vong do mất hệ thống duy trì sự sống và oxy. Các bệnh viện dã chiến của các tổ chức phi chính phủ phần nào bù đắp sự thiếu hụt, nhưng hoạt động không ổn định do các vấn đề an ninh.
Nhân viên y tế cũng chịu tổn thất nặng nề: từ tháng 10 năm 2023, ít nhất 540 nhân viên y tế và nhân đạo đã thiệt mạng; các đội cứu hộ thường xuyên bị từ chối hành lang an toàn, làm gián đoạn các hoạt động cứu hộ. Trong hệ thống y tế, sự kiệt sức và căng thẳng gia tăng, các bác sĩ thường làm việc nhiều ngày không ngủ, nhiều người tự mình cũng bị đói và mất nước. Các nhân viên y tế buộc phải thực hiện phân loại cứu chữa nghiêm ngặt, ưu tiên những người bị thương có khả năng sống sót cao hơn, vì không đủ nguồn lực để cứu tất cả.
Đặc biệt đáng lo ngại là tình trạng chăm sóc bà mẹ và trẻ em. Gaza vốn có tỷ lệ sinh cao, với hàng nghìn phụ nữ mang thai tại bất kỳ thời điểm nào. Tuy nhiên, xung đột đã làm phức tạp nghiêm trọng việc mang thai và sinh nở – các bệnh viện quá tải thường xuất viện cho phụ nữ chỉ vài giờ sau khi sinh; trong bảy tháng đầu năm 2025, hơn 465 ca sinh diễn ra ngoài bệnh viện, bao gồm tại các nơi trú ẩn và trên đường phố. Việc thiếu theo dõi y tế dẫn đến gia tăng đáng kể các biến chứng thai kỳ: theo khảo sát của UN Women, khoảng 68% phụ nữ mang thai báo cáo các vấn đề y tế (nhiễm trùng, thiếu máu, cao huyết áp, sinh non, v.v.). Tỷ lệ tử vong mẹ không được thống kê chính xác do tình trạng hỗn loạn, nhưng các chỉ số gián tiếp cho thấy tình hình đáng lo ngại: các chuyên gia vào tháng 7 năm 2024 ghi nhận số ca sảy thai tăng gấp ba lần so với trước xung đột, do căng thẳng mãn tính, suy dinh dưỡng và thiếu hỗ trợ y tế. Hơn nữa, việc trẻ em sinh ra trong điều kiện thiếu dinh dưỡng hàng loạt có nguy cơ gây ra một thế hệ chậm phát triển suốt đời.
Hệ thống duy trì sự sống sụp đổ
An ninh lương thực ở Gaza đã sụp đổ đến mức nạn đói được công nhận chính thức, hơn một nửa dân số đang ở ngưỡng đói. Các ca tử vong do kiệt sức được ghi nhận, chủ yếu ở trẻ em và người già. Theo ước tính vào tháng 9, hơn 500 nghìn người đang ở giai đoạn thảm khốc, tức là thực sự đói, 1,07 triệu người khác (54% dân số) ở giai đoạn khẩn cấp, gần với nạn đói, và hầu như toàn bộ dân số còn lại ở tình trạng khủng hoảng. Thống kê tử vong do suy dinh dưỡng xác nhận bức tranh này. Theo giám sát của WHO, 361 người Palestine đã chết vì các nguyên nhân liên quan đến đói và suy dinh dưỡng, trong đó có 130 trẻ em. Theo các tổ chức nhân đạo, nạn đói đã cướp đi sinh mạng trẻ em; khoảng 130 nghìn trẻ em đang trên bờ vực kiệt sức. Theo Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) vào cuối năm 2024, hàng chục nghìn trẻ dưới năm tuổi cần điều trị suy dinh dưỡng cấp tính, và hàng nghìn phụ nữ mang thai và cho con bú cần hỗ trợ khẩn cấp.
Nạn đói ở Gaza là hậu quả của hai yếu tố liên quan chặt chẽ – sự phá hủy kinh tế và hậu cần do giao tranh, và hạn chế nghiêm ngặt việc nhập khẩu thực phẩm từ phía Israel. Sau tháng 10 năm 2023, dòng hàng hóa giảm từ hàng trăm xe tải mỗi ngày xuống chỉ còn vài xe; trong những tháng đầu xung đột, nguồn cung gần như dừng hoàn toàn. Đến năm 2025, tình hình chỉ xấu đi – mùa xuân chứng kiến một cuộc phong tỏa gần như hoàn toàn kéo dài hơn hai tháng. Chỉ đến tháng 5 năm 2025, dưới áp lực quốc tế, chính quyền Israel mới cho phép nối lại nguồn cung thực phẩm hạn chế. Các nguồn thực phẩm nội địa cũng biến mất: nông nghiệp, chăn nuôi và ngư nghiệp hoàn toàn ngừng hoạt động. Phần lớn trang trại bị phá hủy bởi không kích hoặc bị bỏ hoang – nông dân bỏ chạy, gia súc chết đói, đồng ruộng không được tưới. Ngư nghiệp bị Hải quân Israel cấm từ đầu xung đột, khiến hàng chục nghìn cư dân ven biển mất nguồn sinh kế này.
Hệ thống cấp nước và vệ sinh ở Gaza gần như bị phá hủy hoàn toàn, dẫn đến các đợt bùng phát bệnh truyền nhiễm. Không có điện và nhiên liệu, các nhà máy khử mặn và trạm bơm ngừng hoạt động, nước sạch gần như không còn; hệ thống cống rãnh tràn ra đường phố, nước thải chảy ra biển và ngấm vào đất. Trong các nơi trú ẩn chật chội, nước được phân phối vài ngày một lần – lượng nước không đủ ngay cả cho nhu cầu uống, chưa nói đến vệ sinh. Hệ quả tất yếu là sự bùng phát các “bệnh tay bẩn”: tiêu chảy, viêm gan, kiết lỵ.
Tình hình càng trầm trọng do Gaza gần như cạn kiệt hóa chất xử lý nước và nhiên liệu để bơm nước. Một số thành phần quan trọng cho hệ thống xử lý nước nằm trong danh sách “hàng hóa lưỡng dụng” và bị hạn chế nhập khẩu nghiêm ngặt. Điều này có nghĩa là ngay cả khi có tài trợ, việc nhập khẩu máy bơm, ống dẫn, clo khử trùng và các hàng hóa cần thiết khác cũng không thể thực hiện nếu không có giấy phép đặc biệt, mà thường không được cấp.
Nguồn cung năng lượng ở Gaza bị phá hủy bởi xung đột và phong tỏa. Sau khi các đường dây điện bên ngoài bị cắt và nhà máy nhiệt điện duy nhất ngừng hoạt động, khu vực này rơi vào tình trạng mất điện liên tục. Các cơ sở y tế chủ yếu dựa vào máy phát điện dự phòng và nguồn cung nhiên liệu diesel hạn chế. Sự gián đoạn trong hoạt động của chúng dẫn đến việc ngừng hoạt động các lồng ấp sơ sinh và thiết bị duy trì sự sống, buộc các bác sĩ phải thực hiện phẫu thuật trong điều kiện ánh sáng tối thiểu. Hậu quả của khủng hoảng năng lượng còn ảnh hưởng đến các lĩnh vực duy trì sự sống khác. Các lò bánh mì phải ngừng sản xuất, các trạm bơm nước ngừng hoạt động, các thiết bị làm lạnh để bảo quản thuốc và vắc-xin hỏng hóc. Trong sinh hoạt, quyền tiếp cận điện chỉ giới hạn ở vài giờ ánh sáng yếu từ các máy phát điện gia đình nhỏ, mà chỉ một số ít gia đình sở hữu. Những người khác phải sạc điện thoại và thiết bị tại các điểm công cộng hiếm hoi hoặc sống trong bóng tối hoàn toàn.
Quỹ nhà ở và cơ sở hạ tầng xã hội ở Gaza chịu thiệt hại nghiêm trọng. Theo một số dữ liệu, đến tháng 7 năm 2025, 97% các tòa nhà trường học ở Gaza bị hư hại, trong đó 92% cần sửa chữa lớn hoặc tái thiết hoàn toàn. Ở các khu vực phía bắc, toàn bộ khu phố không còn phù hợp để sinh sống; các tòa nhà còn lại thiếu các yếu tố cơ bản và không đảm bảo an toàn. Phần lớn trường học bị hư hại, và những trường còn nguyên vẹn được sử dụng làm nơi trú ẩn cho các gia đình di tản, khiến việc học tập trở nên bất khả thi. Cơ sở hạ tầng giáo dục và các tòa nhà hành chính cũng bị phá hủy. Mưa theo mùa và thời tiết lạnh làm tình hình ở các trại thêm trầm trọng. Quy mô phá hủy lớn đến mức, ngay cả khi giao tranh dừng ngay lập tức, việc dọn dẹp đống đổ nát và khôi phục nhà ở sẽ mất nhiều năm. Tuy nhiên, hiện tại, các công việc tái thiết gần như không thể thực hiện: thiếu nguồn lực, và quan trọng hơn là thiếu an toàn.
Vai trò của các tổ chức quốc tế và các bên liên quan bên ngoài
Khủng hoảng nhân đạo ở Gaza đã trở thành tâm điểm chú ý của cộng đồng quốc tế ngay từ ngày đầu xung đột, nhưng phản ứng của các bên liên quan bên ngoài lại không đồng nhất. Một số tổ chức và quốc gia nỗ lực hỗ trợ và giải quyết, trong khi những bên khác thực chất góp phần kéo dài bạo lực.
Liên Hợp Quốc đóng vai trò điều phối then chốt. Văn phòng Điều phối Các vấn đề Nhân đạo (OCHA) giám sát tình hình và tổ chức cung cấp viện trợ, nhưng thường xuyên đối mặt với hạn chế về tiếp cận. Cơ quan Cứu trợ và Việc làm của Liên Hợp Quốc cho Người tị nạn Palestine ở Cận Đông (UNRWA) đã triển khai hàng trăm trung tâm trú ẩn, nơi tiếp nhận hàng trăm nghìn người cùng lúc, nhưng chịu tổn thất chưa từng có về nhân sự và cạn kiệt nguồn lực. UNICEF tập trung vào cấp nước, vệ sinh và hỗ trợ trẻ em, WHO hỗ trợ cung cấp y tế và sơ tán bệnh nhân nặng, Chương trình Lương thực Thế giới phân phối khẩu phần ăn, nhưng chỉ đáp ứng một phần nhu cầu.
Các tổ chức quốc tế khác, như Ủy ban Chữ thập Đỏ Quốc tế, Tổ chức Bác sĩ Không Biên giới và một số tổ chức phi chính phủ, hoạt động trong điều kiện cực kỳ nguy hiểm, ghi nhận sự thiếu đảm bảo an toàn và tiếp cận – việc cung cấp viện trợ thiếu ổn định, thường xuyên bị trì hoãn hoặc gián đoạn, và có các vụ tấn công vào nhân sự và kho hàng. Họ cung cấp hỗ trợ y tế khẩn cấp và hỗ trợ các bệnh viện tạm thời, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc tuân thủ luật nhân đạo quốc tế từ cả hai phía. Tuy nhiên, Israel thường từ chối cấp phép nhập cảnh cho nhân viên nhân đạo, và việc di chuyển hàng hóa bị kiểm soát chặt chẽ và trì hoãn.
Các bên liên quan khu vực Trung Đông đóng vai trò kép, kết hợp giữa việc lên án chính trị đối với chiến dịch của Israel và cung cấp viện trợ nhân đạo không hệ thống, không vượt quá khuôn khổ các sáng kiến ngoại giao và tài chính. Ai Cập đóng vai trò quan trọng trong hậu cần nhân đạo và trung gian chính trị. Cửa khẩu Rafah là con đường chính cho viện trợ, vì Israel đã đóng các cửa khẩu của mình đối với hàng hóa nhân đạo từ tháng 10 năm 2023. Tuy nhiên, lượng hàng hóa nhập vào vẫn hạn chế – khoảng 100–120 xe tải mỗi ngày, thấp hơn nhiều so với nhu cầu của dân chúng. Cairo giải thích các hạn chế này bằng lý do kỹ thuật và an ninh, lo ngại về sự bất ổn trên Bán đảo Sinai và kịch bản người Palestine di cư hàng loạt. Ai Cập tiếp nhận điều trị cho người bị thương và hỗ trợ trung chuyển hàng hóa quốc tế, nhưng nhìn chung theo đuổi chính sách thận trọng, kết hợp hỗ trợ người Palestine với duy trì quan hệ với Israel và phương Tây.
Cùng với Qatar và Mỹ, Cairo đã nhiều lần đóng vai trò trung gian trong các cuộc đàm phán về tạm ngừng bắn nhân đạo và trao đổi con tin, và vào tháng 3 năm 2025, đã khởi xướng một hội nghị thượng đỉnh khẩn cấp của Liên đoàn Ả Rập kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức. Qatar củng cố vị thế trung gian chính nhờ liên lạc với lãnh đạo Hamas và quan hệ đối tác song song với Mỹ. Doha tài trợ phần lớn các hoạt động nhân đạo của Liên Hợp Quốc và cung cấp nền tảng cho các cuộc đàm phán trao đổi tù nhân. Thổ Nhĩ Kỳ giữ lập trường cứng rắn nhất chống lại Israel. Lên án hành động của Israel là tội ác chiến tranh, Ankara cắt đứt quan hệ thương mại và đóng cửa không phận, đồng thời gửi các lô hàng nhân đạo. Iran hỗ trợ chính trị và vật chất cho lực lượng kháng chiến Palestine, nhưng kiềm chế tham gia quân sự trực tiếp, giới hạn ở các tuyên bố và sự tham gia gián tiếp qua các lực lượng ủy nhiệm. Các quốc gia vùng Vịnh, đặc biệt là Ả Rập Saudi, đã đóng băng quá trình bình thường hóa với Israel, cung cấp hỗ trợ tài chính và tài trợ các sáng kiến y tế ở Gaza. Jordan và Lebanon đối mặt với làn sóng biểu tình công chúng đòi phản ứng mạnh mẽ hơn; Vua Abdullah II công khai cảnh báo về nguy cơ leo thang khu vực. Nhìn chung, phản ứng của các quốc gia Trung Đông thể hiện qua việc lên án chính trị chiến dịch của Israel và hỗ trợ các sáng kiến nhân đạo, nhưng các bước thực tế vẫn hạn chế và không bao gồm các biện pháp gây áp lực mạnh mẽ lên Israel.
Chính sách của các quốc gia phương Tây đối với xung đột ở Gaza mang tính mâu thuẫn. Mỹ, với vai trò là đồng minh chính của Israel, từ những ngày đầu xung đột đã ủng hộ hành động của Israel, coi đó là “tự vệ”. Washington tăng cường hỗ trợ quân sự-kỹ thuật và bảo vệ Israel về mặt ngoại giao trong các cấu trúc quốc tế, chặn các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc về ngừng bắn ngay lập tức. Chỉ dưới áp lực chỉ trích trong nước, chính quyền Nhà Trắng mới thận trọng đề cập đến sự cần thiết của “các khoảng dừng nhân đạo”, nhưng vẫn duy trì đường lối hỗ trợ chiến lược cho Israel. Điều này dẫn đến sự suy giảm đáng kể uy tín của Mỹ và gia tăng áp lực công chúng. Đến năm 2025, các cuộc biểu tình, tẩy chay học thuật và văn hóa gia tăng ở Mỹ và châu Âu, với các cuộc thăm dò cho thấy sự ủng hộ rộng rãi đối với việc hạn chế cung cấp vũ khí cho Israel.
Các quốc gia châu Âu ban đầu giữ lập trường kiềm chế, kết hợp giữa việc lên án các cuộc tấn công của Hamas và công nhận quyền tự vệ của Israel. Khi khủng hoảng nhân đạo ngày càng sâu sắc, lập trường của họ trở nên cứng rắn hơn: một số chính phủ ủng hộ các nghị quyết của Liên Hợp Quốc về tạm ngừng bắn nhân đạo, và Nghị viện Châu Âu kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức. Dù vậy, các quốc gia chủ chốt của EU không áp dụng biện pháp trừng phạt và duy trì hợp tác thương mại-kinh tế với Israel. Trọng tâm được đặt vào hỗ trợ nhân đạo – quy mô hỗ trợ của châu Âu đạt gần 500 triệu euro, với các cầu hàng không và chương trình sơ tán người bị thương được tổ chức. Về mặt chính trị, EU tái khẳng định cam kết với giải pháp “hai nhà nước”, nhưng ảnh hưởng thực tế của họ đối với diễn biến xung đột vẫn hạn chế.
Nga và Trung Quốc, với tư cách là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an, giữ lập trường chỉ trích chiến dịch của Israel. Ngay sau khi xung đột bắt đầu, Moskva bày tỏ lo ngại nghiêm trọng về các nạn nhân dân sự và sự phá hủy cơ sở hạ tầng, lên án các hành động mà họ cho là không tương xứng, và kêu gọi ngừng tấn công vào các mục tiêu dân sự. Lập trường của Nga nhấn mạnh “tiêu chuẩn kép” của phương Tây, so sánh tình hình ở Gaza với các cáo buộc chống lại Nga trong xung đột ở Ukraine. Dù vậy, Moskva vẫn duy trì liên lạc với phía Israel, nhưng đến năm 2025, quan hệ đã nguội lạnh đáng kể. Trung Quốc cũng kêu gọi giải pháp hai nhà nước, tăng đóng góp nhân đạo và cử đặc phái viên để làm trung gian. Bắc Kinh, giống như Moskva, tự định vị mình là bên ủng hộ ngừng bắn và giảm nhẹ khủng hoảng nhân đạo.
Sự tích cực của các quốc gia Nam Bán cầu trở thành một yếu tố đáng chú ý trong chương trình nghị sự quốc tế liên quan đến xung đột Palestine-Israel. Nam Phi đã khởi xướng vụ kiện tại Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ), cáo buộc Israel vi phạm Công ước về Ngăn chặn và Trừng phạt Tội Diệt chủng, nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ một số quốc gia châu Phi, châu Á và Mỹ Latin. Sáng kiến này đã thúc đẩy thêm động lực cho sự đoàn kết của các quốc gia Nam Bán cầu quanh vấn đề Palestine. Vào tháng 12 năm 2023, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua một nghị quyết yêu cầu ngừng bắn ngay lập tức và tiếp cận nhân đạo không bị cản trở. Vào ngày 12 tháng 9 năm 2025, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc phê chuẩn một nghị quyết ủng hộ “Tuyên bố New York”, kêu gọi các bước cụ thể và không thể đảo ngược hướng tới giải pháp hai nhà nước. Tài liệu này đồng thời lên án các cuộc tấn công của Hamas ngày 7 tháng 10 và các cuộc không kích của Israel vào cơ sở hạ tầng dân sự ở Gaza. Nghị quyết nhận được sự ủng hộ của hơn hai phần ba các quốc gia thành viên, một lần nữa cho thấy sự chia rẽ ngày càng sâu sắc. Đa số các quốc gia châu Phi, châu Á và Mỹ Latin đứng chung một mặt trận chống lại chính sách của Israel, trong khi Mỹ và một vài đồng minh của họ rơi vào thế cô lập. Nhìn chung, các nỗ lực phối hợp của Liên Hợp Quốc để giải quyết khủng hoảng ở Gaza chỉ dừng lại ở một loạt nghị quyết của Đại hội đồng và Hội đồng Bảo an, yêu cầu ngừng bắn, bảo vệ dân thường và đảm bảo tiếp cận nhân đạo. Dù có ý nghĩa, việc thực thi các nghị quyết này vẫn còn manh mún: các khoảng dừng nhân đạo chỉ mang tính tạm thời, và các sáng kiến quan trọng bị cản trở bởi sự bất đồng giữa các thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an.
Các khía cạnh pháp lý và tiếp cận nhân đạo
Xung đột ở Gaza đã bộc lộ những vi phạm có hệ thống đối với luật nhân đạo quốc tế. Các Công ước Geneva yêu cầu phân biệt giữa chiến binh và dân thường, đảm bảo tính tương xứng của lực lượng và bảo vệ các cơ sở y tế và nhân đạo. Quy mô phá hủy, số lượng lớn nạn nhân dân sự và các cuộc tấn công vào bệnh viện, trường học và chợ cho thấy các nguyên tắc này không được tuân thủ. Đặc biệt, việc sử dụng nạn đói như một phương thức chiến tranh – thông qua phong tỏa, hạn chế nhập khẩu thực phẩm và nhiên liệu – đã dẫn đến các trường hợp đói được xác nhận, điều mà luật quốc tế coi là tội ác chiến tranh. Các cuộc sơ tán hàng loạt và việc tạo ra cái gọi là “khu vực nhân đạo” mà không đảm bảo an toàn và điều kiện sống được các chuyên gia xem là di dời cưỡng bức, bị cấm theo Công ước Geneva thứ tư. Các cuộc tấn công vào cơ sở y tế và cái chết của hàng trăm nhân viên nhân đạo cho thấy sự thiếu vắng không gian an toàn cho các sứ mệnh nhân đạo. Các tổ chức Liên Hợp Quốc và Ủy ban Chữ thập Đỏ Quốc tế nhiều lần tuyên bố về các vi phạm nghiêm trọng, nhưng không có thay đổi thực tế. Quyền tiếp cận viện trợ nhân đạo bị Israel kiểm soát chặt chẽ. Các hạn chế nhập khẩu, trì hoãn kiểm tra và áp đặt mô hình phân phối viện trợ dẫn đến việc lượng viện trợ chỉ đáp ứng một phần nhỏ nhu cầu. Các trường hợp tử vong trong hàng người chờ nhận thực phẩm là hậu quả trực tiếp của thực tiễn này.
Vào tháng 9 năm 2025, một ủy ban quốc tế độc lập của Liên Hợp Quốc điều tra các vi phạm ở Palestine lần đầu tiên xác định hành động của Israel là hành vi diệt chủng. Báo cáo nhấn mạnh rằng sự kết hợp của các vụ giết người hàng loạt, phá hủy có chủ đích cơ sở hạ tầng duy trì sự sống, phong tỏa nguồn cung thực phẩm và nước, cũng như di dời cưỡng bức dân thường cho thấy ý định tiêu diệt một phần dân tộc Palestine ở Gaza. Kết luận này mang tính bước ngoặt – trước đây Liên Hợp Quốc thận trọng tránh sử dụng cách định nghĩa cứng rắn như vậy. Bước đi này làm gia tăng áp lực lên Israel và các đồng minh của họ, hình thành một khung hợp pháp mới, trong đó khủng hoảng nhân đạo không chỉ được xem là hậu quả của hành động quân sự mà còn là một tội ác quốc tế cấp cao tiềm tàng. Nó cũng củng cố lập trường của các quốc gia Nam Bán cầu và các tổ chức bảo vệ nhân quyền, yêu cầu trừng phạt và can thiệp quốc tế. Tuy nhiên, về mặt thực thi pháp lý, khả năng truy cứu trách nhiệm trong ngắn hạn vẫn thấp: Israel không công nhận thẩm quyền của Tòa án Hình sự Quốc tế, và sự hỗ trợ chính trị của Mỹ tại Hội đồng Bảo an hạn chế hậu quả. Dù vậy, việc định danh pháp lý các sự kiện là diệt chủng làm suy yếu vị thế uy tín của Israel và có thể thay đổi diễn ngôn trong các tổ chức quốc tế, thúc đẩy sự cô lập chính trị của quốc gia này.
Tòa án Hình sự Quốc tế tiếp tục điều tra tình hình ở Palestine, Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc ghi nhận các vi phạm, bao gồm cả hành động của Hamas. Tuy nhiên, quy mô phá hủy và tổn thất ở Gaza khiến sự chú ý tập trung chủ yếu vào hành động của Israel. Như người đứng đầu UNRWA, ông F. Lazzarini, nhận xét: “Gaza đang trở thành nấm mồ của luật nhân đạo quốc tế”, đặt ra câu hỏi về tính bền vững của toàn bộ hệ thống quy tắc được xây dựng sau Thế chiến thứ hai.
Kết luận
Hậu quả của hai năm xung đột và phong tỏa là sự phá hủy hệ thống duy trì sự sống ở Gaza – những tổn thất lớn về người và các đợt di dời liên tiếp kết hợp với sự sụp đổ của y tế, an ninh lương thực, cấp nước và năng lượng, đã dẫn đến nạn đói được ghi nhận chính thức và tạo ra những rủi ro lâu dài cho nhân khẩu học và nguồn nhân lực. Quyền tiếp cận nhân đạo vẫn còn manh mún và bị chi phối bởi yếu tố chính trị, trong khi phản ứng quốc tế thì thiếu đồng bộ, không thể chuyển từ việc giảm nhẹ hậu quả tạm thời sang ổn định tình hình. Khung pháp lý bị vi phạm một cách có hệ thống; báo cáo của ủy ban Liên Hợp Quốc cho rằng có dấu hiệu của tội diệt chủng đã làm gia tăng đáng kể mức độ nghiêm trọng của vấn đề, nhưng vẫn chưa được chuyển hóa thành các cơ chế hiệu quả để buộc tuân thủ các quy định. Nếu không có lệnh ngừng bắn bền vững, đảm bảo tiếp cận nhiên liệu và viện trợ, cùng với một chiến lược quốc tế thống nhất để tái thiết, khủng hoảng sẽ ngày càng trầm trọng, củng cố một “bình thường mới” của thảm họa nhân đạo mãn tính.
Biên dịch: Bùi Toàn
Tác giả Ibrahim Ibrahimov là nghiên cứu viên thuộc Viện Kinh tế Thế giới và Quan hệ Quốc tế Primakov (IMEMO), Viện Hàn lâm Khoa học Nga.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
