Chính sách của Trump với dải Gaza và khu vực Trung Đông

Mở đầu

Sự trở lại của Donald Trump tại Nhà Trắng đánh dấu một bước ngoặt lớn trong chính sách đối ngoại của Mỹ, đặc biệt là tại Trung Đông – khu vực tâm điểm trong chiến lược của Washington. Trong nhiệm kỳ trước, Trump đã có những quyết định gây tranh cãi như công nhận Jerusalem là thủ đô Israel, thúc đẩy Thỏa thuận Abraham, cắt viện trợ cho Palestine và thực hiện chiến dịch “gây sức ép tối đa” lên Iran. Những động thái này không chỉ định hình lại cục diện chính trị khu vực mà còn làm thay đổi cách tiếp cận của Mỹ đối với xung đột Israel-Palestine.

Giờ đây, khi trở lại nhiệm kỳ mới, Trump đứng trước những thách thức lớn hơn bao giờ hết: Xung đột tại Dải Gaza đang diễn biến phức tạp, tình hình Iran tiếp tục căng thẳng, trong khi các đồng minh Ả Rập đang tái định hình chiến lược của họ trong bối cảnh địa chính trị toàn cầu biến động. Vậy chính quyền Trump sẽ theo đuổi chính sách nào với Gaza và Trung Đông? Liệu ông sẽ tiếp tục đường lối cứng rắn hay có những điều chỉnh để thích ứng với bối cảnh mới? Bài viết này sẽ phân tích các khả năng và tác động từ chính sách Trung Đông của Trump trong nhiệm kỳ mới.

Tổng kết chính sách Trung Đông của Trump trong nhiệm kỳ trước (2017-2021)

Trong nhiệm kỳ tổng thống (2017-2021), Donald Trump theo đuổi một chính sách Trung Đông đầy quyết đoán, tập trung vào ba trọng tâm chính: ủng hộ mạnh mẽ Israel, thúc đẩy Thỏa thuận Abraham nhằm cô lập Palestine, và áp dụng chiến lược cứng rắn đối với Iran. Những động thái này đã định hình sâu sắc cục diện khu vực và gây ra nhiều tranh cãi trong cộng đồng quốc tế.

Chính quyền Trump thể hiện sự ủng hộ chưa từng có đối với Israel bằng hàng loạt quyết định mang tính lịch sử. Năm 2017, ông công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và ra lệnh chuyển Đại sứ quán Mỹ từ Tel Aviv về Jerusalem – một động thái gây tranh cãi khi đi ngược lại chính sách lâu nay của Mỹ và Liên Hợp Quốc. Tiếp đó, vào năm 2019, Trump tiếp tục công nhận chủ quyền của Israel đối với Cao nguyên Golan, một vùng lãnh thổ chiến lược mà Israel chiếm đóng từ Syria sau cuộc chiến năm 1967. Ngoài ra, Mỹ cũng tích cực ủng hộ các chiến dịch quân sự của Israel nhằm vào Hamas và các nhóm vũ trang Palestine, thể hiện sự liên kết chặt chẽ với Tel Aviv trong các vấn đề an ninh khu vực.

Một trong những thành tựu ngoại giao nổi bật nhất của Trump là việc xúc tiến Thỏa thuận Abraham, giúp Israel bình thường hóa quan hệ với một số nước Ả Rập, bao gồm UAE, Bahrain, Sudan và Morocco. Đây được xem là bước đột phá, làm thay đổi cán cân quyền lực trong khu vực và mở đường cho sự hợp tác sâu rộng hơn giữa Israel và các quốc gia vùng Vịnh. Tuy nhiên, song song với việc thúc đẩy quan hệ giữa Israel và các nước Ả Rập, chính quyền Trump lại có chính sách cứng rắn đối với Palestine. Mỹ cắt viện trợ cho Palestine, đồng thời đóng cửa Văn phòng đại diện của Palestine tại Washington, làm suy yếu đáng kể vị thế của chính quyền Palestine trên trường quốc tế.

Với Iran, Trump theo đuổi chiến lược đối đầu trực diện. Năm 2018, ông tuyên bố rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Hạt nhân Iran (JCPOA), đồng thời áp đặt các lệnh trừng phạt kinh tế khắc nghiệt nhằm bóp nghẹt nền kinh tế Iran. Căng thẳng Mỹ-Iran leo thang mạnh mẽ vào năm 2020, khi quân đội Mỹ ám sát tướng Iran Qasem Soleimani, một nhân vật quan trọng của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran. Hành động này đẩy quan hệ hai nước vào tình trạng đối đầu nghiêm trọng, với những cuộc tấn công trả đũa từ phía Iran và nguy cơ bùng nổ xung đột quân sự trong khu vực.

Chính sách Trung Đông của Trump trong giai đoạn 2017-2021 mang đậm dấu ấn của một cách tiếp cận mạnh mẽ và đơn phương, với ba trụ cột chính là hỗ trợ Israel tối đa, cô lập Palestine và gia tăng áp lực lên Iran. Những quyết sách này giúp Mỹ củng cố quan hệ với Israel và các đồng minh Ả Rập thân thiện, nhưng đồng thời cũng làm gia tăng căng thẳng tại khu vực, đặc biệt là trong quan hệ với Palestine và Iran. Những di sản này tiếp tục có ảnh hưởng lớn đến cục diện chính trị Trung Đông ngay cả sau khi Trump rời nhiệm sở.

Chính sách Trung Đông của Trump trong nhiệm kỳ mới

Lịch sử can thiệp của Mỹ vào Trung Đông

Kế hoạch của Trump nằm trong chuỗi dài các nỗ lực của Mỹ nhằm thay đổi khu vực Trung Đông theo hướng có lợi cho lợi ích của mình. Từ việc triển khai lính thủy đánh bộ đến Beirut năm 1983 (kết thúc trong thảm kịch khi một vụ đánh bom liều chết giết chết 241 binh sĩ Mỹ), đến cuộc xâm lược Iraq năm 2003 gây thiệt hại lớn về sinh mạng và mở rộng ảnh hưởng của Iran, hầu hết các chiến dịch của Mỹ đều để lại hậu quả khó lường.

Chuyên gia Steven A. Cook từ Hội đồng Quan hệ Đối ngoại nhận định: “Trump đang lặp lại khuynh hướng của Mỹ trong việc cố gắng làm những điều lớn lao để thay đổi khu vực.”

Trump muốn “sở hữu” Gaza?

Khi Tổng thống Donald Trump đưa ra sự can thiệp đáng kinh ngạc nhất của Mỹ trong lịch sử lâu dài của cuộc xung đột Israel – Palestine. Tổng thống Mỹ liên tục nhấn mạnh đề xuất của mình rằng gần 2 triệu người Palestine nên được tái định cư khỏi Gaza, nơi đã bị chiến tranh tàn phá, đến những ngôi nhà mới ở nơi khác, để Mỹ có thể điều quân đến Dải Gaza, tiếp quản khu vực này và xây dựng “Riviera của Trung Đông.” Chỉ trong vài câu nói, Trump đã vẽ nên một viễn cảnh địa chính trị khó tin về Trung Đông, đồng thời tạo ra một chiếc phao cứu sinh chính trị cho Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu.

“Việc theo đuổi hòa bình nên là trách nhiệm của người Israel và Palestine,” Thượng nghị sĩ Rand Paul, một đồng minh của Trump đến từ Kentucky, bày tỏ sự bối rối trên mạng xã hội.

Những phát ngôn của Trump được đưa ra suốt cả ngày, đầu tiên tại một buổi ký sắc lệnh hành pháp, sau đó cùng Netanyahu trong Phòng Bầu dục và tại một cuộc họp báo chung đánh dấu một thời khắc quan trọng trong lịch sử nỗ lực kiến tạo hòa bình của Mỹ tại Trung Đông.

Việc một tổng thống Mỹ công khai ủng hộ ý tưởng trục xuất cưỡng chế người Palestine khỏi quê hương của họ, một cuộc di cư làm đảo lộn hàng thập kỷ chính sách của Mỹ, luật pháp quốc tế và những giá trị cơ bản về nhân quyền, là điều gây sửng sốt. Trump tiếp tục thể hiện bản năng đế quốc mạnh mẽ nhất của nhiệm kỳ thứ hai, trong đó ông đã từng đe dọa sáp nhập Kênh đào Panama, Greenland và Canada với nhau. Ông hình dung đó là một thương vụ bất động sản, theo đó ông sẽ chịu trách nhiệm đối với Gaza và dẫn dắt một dự án tái thiết đô thị nhằm tạo ra việc làm. Ông gọi đó là “vị thế sở hữu” của Mỹ. Một cách nói chính xác hơn chính là chủ nghĩa thực dân thế kỷ 21. Trump nói Mỹ sẽ tiếp quản Dải Gaza. Mỹ sẽ chịu trách nhiệm loại bỏ tất cả các quả bom chưa nổ cùng các vũ khí nguy hiểm khác trong khu vực. San bằng khu vực, loại bỏ những tòa nhà bị phá hủy, làm cho mặt bằng phẳng lại, tạo ra một chương trình phát triển kinh tế cung cấp vô số việc làm và nhà ở cho người dân trong khu vực, làm một công việc thực sự, làm điều gì đó khác biệt.

Liệu những phát ngôn mang tính đế quốc của Trump chỉ là để thể hiện sự cứng rắn trên trường quốc tế? Hay ông chỉ đang cố gắng giúp Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu xoa dịu các thành viên cực hữu trong chính phủ của ông, những người phản đối giai đoạn hai của thỏa thuận ngừng bắn với Hamas ? Phải chăng đề xuất chiếm Gaza chỉ là một thương vụ bất động sản từ góc nhìn của một tổng thống từng là nhà phát triển địa ốc ở New York ? Hay tất cả những điều trên đều đúng một phần ? Dù câu trả lời là gì, kế hoạch của Trump đối với Gaza đã khiến Washington và cả thế giới bối rối khi cố gắng hiểu học thuyết chính sách đối ngoại của ông.

Trump: Mỹ sẽ “sở hữu lâu dài” Gaza

Tiếp tục đọc bài phát biểu đã chuẩn bị, nhấn mạnh rằng đây không phải là một ý tưởng ngẫu hứng trong lúc trò chuyện với phóng viên, Trump tuyên bố ông hình dung Mỹ sẽ “sở hữu lâu dài” Dải Gaza. “Chúng ta phải làm điều gì đó khác biệt. Chúng ta không thể quay lại như cũ, vì nếu quay lại, kết cục sẽ vẫn giống như trong suốt 100 năm qua,” ông nói thêm, đồng thời khẳng định rằng các nhà lãnh đạo khu vực ủng hộ ý tưởng của ông. “Gaza không nên được tái thiết và tiếp tục bị chiếm đóng bởi những người đã sống ở đó, chết ở đó và phải chịu cuộc sống khốn khổ ở đó,” Trump tuyên bố. Ông cũng thông báo kế hoạch thăm Gaza, Israel và Ả Rập Xê Út nhưng không cung cấp thời gian cụ thể.

Trump: Gaza sẽ trở thành “trung tâm quốc tế”

Trump một lần nữa kêu gọi tái định cư người Palestine từ Gaza sang “một hoặc nhiều quốc gia có lòng nhân đạo.”

Từ khi trở lại Nhà Trắng, ông đã nhiều lần nhấn mạnh rằng Ai Cập và Jordan nên đón nhận những người Palestine này. Tuy nhiên, cả hai nước đều kiên quyết từ chối, cho rằng điều đó sẽ gây mất ổn định và rằng người Palestine nên được phép ở lại trên mảnh đất của họ, giống như người Israel.

Trump tuyên bố “những người trên thế giới” sẽ sống ở Gaza sau khi Mỹ tái thiết khu vực này và rằng vùng đất ven biển này sẽ trở thành một “trung tâm quốc tế.” “Gaza hiện tại là một địa ngục. Thực ra, nó đã như vậy ngay cả trước khi chiến tranh bắt đầu. Chúng ta sẽ trao cho mọi người cơ hội để sống trong một cộng đồng đẹp đẽ, an toàn và thịnh vượng,” Trump nói. “Không phải tôi muốn đùa cợt hay tỏ ra khôn ngoan,” ông nói, sau đó gọi Gaza là “Riviera của Trung Đông” và nhấn mạnh: “Đây có thể trở thành một điều tuyệt vời.” Đây không phải là lần đầu tiên cựu ông trùm bất động sản nói về Gaza từ góc nhìn bất động sản. Tháng 10 năm 2024, ông đã từng nói rằng Gaza có thể trở nên “tốt hơn cả Monaco.”

Khi được hỏi liệu quân đội Mỹ có được triển khai tới Gaza hay không, Trump nói: “Về Gaza, chúng tôi sẽ làm những gì cần thiết. Nếu cần, chúng tôi sẽ làm điều đó.” Phản ứng này, cùng với kế hoạch rộng lớn hơn của Trump về việc Mỹ tiếp quản Gaza, dường như là một sự thay đổi so với chính sách trước đây của ông nhằm giảm sự hiện diện quân sự của Mỹ trong khu vực, thay vì tăng cường nó. Lần cuối cùng Mỹ gửi quân đến Gaza hoặc ít nhất là đến bờ biển của khu vực này, là để cố gắng thiết lập một cảng tạm thời nhằm hỗ trợ viện trợ nhân đạo vào năm ngoái. Tuy nhiên, điều kiện thời tiết xấu đã buộc phải tháo dỡ nền tảng này chỉ vài tuần sau khi nó được lắp đặt theo chỉ đạo của Tổng thống khi đó là Joe Biden.

Về vấn đề con tin, Trump nói rằng ông đang làm việc để đảm bảo “tất cả bọn họ” được thả, đồng thời tuyên bố rằng Mỹ sẽ trở nên “bạo lực hơn một chút” nếu Hamas không thả toàn bộ con tin, “bởi vì khi đó họ đã phá vỡ lời hứa của mình.”

Cố vấn của Trump tìm cách xoa dịu lo ngại

Các cố vấn của Trump đã cố gắng giảm bớt lo ngại về kế hoạch đối với Gaza, chỉ một ngày sau khi ông khiến thế giới sửng sốt với lời kêu gọi Mỹ tái thiết Gaza “đẳng cấp thế giới” sau khi di dời người Palestine đến các quốc gia Ả Rập láng giềng. Cả Ngoại trưởng Marco Rubio và Thư ký Báo chí Karoline Leavitt đều giảm nhẹ phát biểu của Trump về việc di dời vĩnh viễn người dân Gaza.

Rubio nói rằng đề xuất của Trump nhằm “sở hữu” Gaza và tái phát triển khu vực nên được xem là một đề nghị “hào phóng.” “Đây không phải là một động thái thù địch,” Rubio phát biểu khi đang công du Guatemala. “Đây là một động thái… rất hào phóng.” Rubio cũng so sánh tình hình Gaza với một thảm họa tự nhiên, cho rằng người dân sẽ không thể sống ở đó trong nhiều năm do bom mìn chưa nổ, đống đổ nát và tàn tích chiến tranh. “Trong thời gian chờ tái thiết, rõ ràng là mọi người sẽ phải sống ở đâu đó,” ông nói.

Trump không loại trừ khả năng triển khai quân đội Mỹ để thực hiện kế hoạch của mình. Tuy nhiên, Leavitt tìm cách trấn an rằng kế hoạch của Trump sẽ không tiêu tốn tiền thuế của người Mỹ và cũng không yêu cầu triển khai quân đội Mỹ. “Tổng thống đã được thông báo rất rõ ràng rằng Mỹ cần tham gia vào nỗ lực tái thiết này để đảm bảo ổn định khu vực cho tất cả mọi người,” Leavitt nói với các phóng viên tại Nhà Trắng. “Nhưng điều đó không có nghĩa là đưa quân đội Mỹ đến Gaza. Cũng không có nghĩa là người đóng thuế Mỹ sẽ tài trợ cho nỗ lực này.”

Nhà Trắng vẫn chưa giải thích Trump sẽ dựa vào quyền hạn nào để thực hiện đề xuất Gaza của mình. Chính quyền cũng chưa làm rõ cách Trump sẽ đối phó với sự phản đối mạnh mẽ từ các đồng minh Ả Rập, bao gồm Ai Cập và Jordan, những quốc gia mà ông kỳ vọng sẽ tiếp nhận người Palestine. Tuy nhiên, chính quyền của Trump khẳng định ông chỉ đang tìm kiếm một giải pháp cho cuộc xung đột kéo dài nhiều thế hệ giữa Israel và Palestine, một vấn đề đã làm chao đảo khu vực trong nhiều thập kỷ và khiến nhiều người tiền nhiệm của ông thất bại.

Đảng Dân chủ chỉ trích giọng điệu bành trướng

Khi Trump đưa ra những phát ngôn bành trướng về Gaza, ông đồng thời tìm cách đóng cửa Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID), cơ quan liên bang cung cấp viện trợ quan trọng để hỗ trợ giáo dục, chống nạn đói, dịch bệnh và nghèo đói trên toàn cầu. Trump coi đây là một biểu tượng của sự lãng phí chính phủ và thúc đẩy các chương trình xã hội tự do. Sự tương phản này đã khiến nhiều đối thủ Đảng Dân chủ của Trump phẫn nộ.

Thượng nghị sĩ Chris Coons của Đảng Dân chủ gọi đề xuất của Trump đối với Gaza là “xúc phạm, điên rồ, nguy hiểm và ngu ngốc.” Ông cảnh báo rằng nó có thể khiến thế giới nghĩ rằng Mỹ là một đối tác thiếu cân bằng và không đáng tin cậy vì tổng thống đưa ra những đề xuất vô lý. Coons cũng chỉ trích việc Trump tìm cách loại bỏ USAID trong khi lại đưa ra một trong những kế hoạch tái thiết nhân đạo lớn nhất thế giới. “Tại sao chúng ta lại từ bỏ những chương trình nhân đạo đã được thiết lập trong nhiều thập kỷ, để rồi lao vào một trong những thách thức nhân đạo lớn nhất thế giới?” ông nói.

Netanyahu kinh ngạc trước đề xuất của Trump

Đứng trên bục phát biểu bên cạnh Trump, Netanyahu ca ngợi tổng thống là “người bạn lớn nhất của Israel” và khen ngợi “sự sẵn sàng suy nghĩ đột phá” của ông. Đồng thời cho rằng kế hoạch của Trump có thể “thay đổi lịch sử” và đáng được “quan tâm theo dõi.”

Hai người đã có mối quan hệ căng thẳng trong quá khứ, nhưng Netanyahu đã tận dụng sự trở lại của Trump sau khi quan hệ của ông với Biden trở nên ngày càng căng thẳng do cách Israel tiến hành chiến tranh ở Gaza. Nhưng để đảm bảo tương lai của Israel và mang lại hòa bình cho khu vực, “chúng ta phải hoàn thành công việc,” Netanyahu nhấn mạnh, lặp lại cam kết, điều mà một số người chỉ trích là mâu thuẫn, là vừa đưa tất cả các con tin trở về, vừa loại bỏ Hamas khỏi quyền lực ở Gaza. “Israel sẽ kết thúc cuộc chiến bằng cách giành chiến thắng trong cuộc chiến,” Netanyahu hứa hẹn. Điều này, theo ông, sẽ “mở ra hòa bình với Ả Rập Xê Út và các nước khác.”

Tuy nhiên, ngay sau cuộc họp báo, Ả Rập Xê Út đã ra tuyên bố nhắc lại rằng họ sẽ không bình thường hóa quan hệ với Israel trước khi một nhà nước Palestine được thành lập.

Khi được hỏi trong cuộc họp báo liệu ông có ủng hộ việc Israel sáp nhập Bờ Tây hay không, Trump cho biết ông có thể sẽ “đưa ra một thông báo” về vấn đề này trong vòng bốn tuần tới. Trump có vẻ ít hiếu chiến hơn và bày tỏ mong muốn giải quyết mối đe dọa hạt nhân của Iran thông qua con đường ngoại giao. Khi được hỏi liệu ông có ủng hộ một cuộc tấn công của Israel vào Iran hay không, Trump trả lời: “Chúng ta sẽ phải chờ xem điều gì sẽ xảy ra.”
Điều này cho thấy tại sao vị thủ tướng Israel, bất chấp những căng thẳng trong quá khứ giữa hai người, lại mong muốn sự trở lại của Trump trong cuộc bầu cử năm 2024. Netanyahu giờ đây có thể tự khẳng định với các phe cánh hữu trong liên minh của mình, những người liên tục đe dọa vị thế của ông, rằng ông là cầu nối độc nhất và quan trọng với Trump. Quan điểm của tổng thống Mỹ hiện nay song hành với mong muốn của những người theo chủ nghĩa cứng rắn ở Israel, những người muốn trục xuất người Palestine khỏi một phần vùng đất mà họ coi là thiêng liêng của Israel. Cựu bộ trưởng an ninh quốc gia cực hữu của Israel, Itamar Ben-Gvi,người đã rời khỏi nội các chiến tranh của Netanyahu vào đầu năm nay để phản đối thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza, đã xác nhận sự đồng điệu giữa tư tưởng của Trump và phe bảo thủ cực đoan tại Israel.

Một viễn cảnh bất khả thi trong khu vực

Cũng có những lý do thực tế khiến ý tưởng này chỉ là ảo tưởng. Nó bị phản đối kịch liệt bởi các quốc gia Ả Rập, những nước sẽ cần cung cấp tiền bạc và đất đai để biến nó thành hiện thực. Jordan, nơi vốn đã tiếp nhận số lượng lớn người tị nạn Palestine, lo ngại rằng Vương quốc Hashemite sẽ bị bất ổn nghiêm trọng nếu có thêm một làn sóng di cư mới. Quân đội Ai Cập thì lo sợ một dòng người Palestine ồ ạt tràn vào, trong đó có thể bao gồm những người ủng hộ Hamas thuộc tổ chức Anh em Hồi giáo dòng Sunni.

Nói về hai nước láng giềng của Israel, Aaron David Miller, cựu nhà đàm phán hòa bình Trung Đông của Mỹ, đã nhận xét trên CNN rằng Đối với hai nước láng giềng của Israel, đây không phải là một thương vụ bất động sản, thậm chí không phải là một vấn đề nhân đạo. Đây là một vấn đề sinh tử.

Việc cưỡng ép di dời người Palestine cũng sẽ là điều bất khả thi về mặt chính trị đối với Ả Rập Xê Út, quốc gia then chốt trong kế hoạch của Trump nhằm tạo ra một vành đai chống Iran, với điểm nhấn là việc bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Israel. Vương quốc này đã đặt điều kiện rằng phải có một nhà nước Palestine độc lập thì họ mới đồng ý với thỏa thuận này.

Việc sơ tán hoàn toàn Gaza sẽ giáng một đòn nặng nề vào hy vọng thành lập nhà nước Palestine và tạo ra một tiền lệ khiến sự hiện diện của người Palestine tại Bờ Tây, nơi giống như Gaza, được Liên Hợp Quốc coi là lãnh thổ bị Israel chiếm đóng, trở nên bấp bênh hơn.
Việc Trump thậm chí đề xuất một kế hoạch như vậy cho thấy bối cảnh chiến lược ở Trung Đông đã thay đổi thế nào sau sự kiện ngày 7/10/2023. Nhưng điều này cũng thể hiện sự tự tin thái quá của ông, bởi các nỗ lực gần đây của Mỹ nhằm tái định hình chính trị Trung Đông, từ Iraq đến Libya, đều kết thúc trong thảm họa. Và xét về bối cảnh lịch sử rộng lớn hơn, những nỗ lực của các cường quốc thực dân châu Âu như Anh và Pháp nhằm vẽ lại biên giới và áp đặt các kế hoạch quy mô lớn tại Trung Đông đã để lại những cuộc xung đột kéo dài qua nhiều thế hệ, đến nay vẫn chưa kết thúc.

Aaron David Miller, một cựu quan chức ngoại giao từng tham gia vào các cuộc đàm phán hòa bình Trung Đông dưới nhiều chính quyền Mỹ, gọi kế hoạch của Trump là “không thực tế.” Ông nhấn mạnh rằng nếu nó thực sự được thực hiện, nó sẽ chỉ là một trong số nhiều sai lầm nghiêm trọng của Mỹ tại khu vực này. Ngoài việc buộc hàng triệu người Palestine phải rời khỏi quê hương, kế hoạch này còn củng cố chính sách của chính phủ Israel hiện tại, một chính quyền bị nhiều người xem là cực đoan nhất trong lịch sử nước này

Lời từ chối của người Palestine

Kế hoạch của Trump dường như không phụ thuộc vào việc khoảng hai triệu cư dân Gaza có muốn rời đi hay không và đại diện của Palestine tại Liên Hợp Quốc nhanh chóng khẳng định rằng họ không muốn. Riyad Mansour, đại diện của Palestine tại Liên Hợp Quốc nói rằng: “Quê hương của chúng tôi là quê hương của chúng tôi. Và tôi nghĩ rằng các nhà lãnh đạo và mọi người nên tôn trọng nguyện vọng của nhân dân Palestine.”

Hamas đã ra tuyên bố phản đối tầm nhìn của Trump: “Chúng tôi bác bỏ các tuyên bố của Trump, trong đó ông nói rằng cư dân Dải Gaza không còn lựa chọn nào khác ngoài việc rời đi và chúng tôi coi đây là một công thức gây ra hỗn loạn và căng thẳng trong khu vực.”

Bất chấp mức độ tàn phá ở Gaza, nhiều người dân địa phương vẫn kiên quyết bám trụ quê hương. Tom Fletcher, một quan chức Liên Hợp Quốc, cho biết: “Tôi đã hỏi rất nhiều người ở Gaza về kế hoạch này, và tất cả họ đều nói rằng họ sẽ không đi đâu cả. Cuối cùng, dù Trump có thể coi đây là một “thương vụ” tái phát triển quy mô lớn, thực tế chính trị và nhân đạo của Gaza khiến kế hoạch này gần như bất khả thi.

Đặc phái viên Trung Đông của Trump, Steve Witkoff, cho rằng người Palestine không nhất thiết phải gắn bó với mảnh đất mà họ đang sống để có một cuộc sống tốt đẹp hơn. “Một cuộc sống tốt hơn là có cơ hội tốt hơn, điều kiện tài chính tốt hơn, khát vọng tốt hơn cho bạn và gia đình bạn. Điều đó không xảy ra chỉ vì bạn dựng lều trong Dải Gaza và bị bao quanh bởi 30.000 quả đạn có thể phát nổ bất cứ lúc nào. Gaza ngày nay không thể sinh sống được và có lẽ sẽ không thể ở được trong ít nhất 10 đến 15 năm tới.” Witkoff nói. Trước đó, đặc phái viên này cũng đã chỉ trích khuôn khổ ngừng bắn do Biden đề xuất, ông cho rằng kế hoạch này phi thực tế khi dự đoán rằng quá trình tái thiết Gaza sẽ chỉ kéo dài năm năm trong khi thực tế sẽ lâu hơn nhiều.

Các đồng minh Trung Đông bác bỏ việc di dời người Palestine

Các đồng minh Trung Đông và châu Âu của Trump đã đồng loạt bác bỏ đề xuất của ông về Gaza, bao gồm cả những quốc gia mà ông đang kêu gọi tiếp nhận hàng trăm nghìn người Palestine mất nhà cửa do chiến tranh.

Các quốc gia Ả Rập Xê Út, tổ chức gồm 22 quốc gia thành viên, tuyên bố rằng đề xuất này là “một công thức dẫn đến bất ổn.” Thủ tướng Anh Keir Starmer khẳng định người Palestine bị mất nhà cửa ở Gaza “phải được phép trở về quê hương.” Ngoại trưởng Đức Annalena Baerbock tuyên bố việc di dời dân thường Palestine khỏi Gaza là “không thể chấp nhận được” và “vi phạm luật pháp quốc tế.” Thượng nghị sĩ Lindsey Graham, một đồng minh của Trump, cũng bác bỏ kế hoạch này, nói rằng “ý tưởng đưa quân Mỹ vào Gaza là không thể chấp nhận được đối với mọi thượng nghị sĩ.”

Dù kế hoạch bị phản đối, Trump vẫn khẳng định nó nhận được sự ủng hộ rộng rãi. Trong khi đó, Netanyahu nhắc lại lời ca ngợi của mình với Fox News: “Đây là một ý tưởng đáng kinh ngạc và tôi nghĩ nó nên được theo đuổi.”

“Một cuộc Nakba thứ hai”

Timothy Kaldas, Phó giám đốc Viện Chính sách Trung Đông Tahrir tại Washington, DC đã chia sẻ rằng nếu họ chấp nhận tham gia vào việc tiếp nhận người Palestine trong một cuộc thanh lọc sắc tộc, điều đó chắc chắn sẽ gây phẫn nộ và làm mất ổn định cả hai quốc gia (Ai Cập và Jordan).

Chuyên gia Hasan Alhasan từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Bahrain cho rằng cả Ai Cập và Jordan sẽ đối mặt với sự phản đối dữ dội trong nước nếu họ bị coi là đồng lõa trong một cuộc “Nakba thứ hai” (thuật ngữ chỉ sự kiện năm 1948 khi khoảng 700.000 người Palestine bị buộc phải rời khỏi quê hương trong quá trình thành lập Israel) . “Vì người Palestine ở Gaza rất khó có khả năng rời đi một cách tự nguyện, nên việc cưỡng chế họ tới Ai Cập hoặc Jordan sẽ gây ra nhiều mối đe dọa nghiêm trọng đối với hai quốc gia này,” Alhasan nhận định.

Đối với Jordan, nơi đã có hàng triệu người Palestine sinh sống, sự thay đổi nhân khẩu học có thể đe dọa sự kiểm soát quyền lực của Hoàng gia Hashemite. Ngoài ra, cả Ai Cập và Jordan đều không có đủ tiềm lực tài chính để tiếp nhận thêm hàng triệu người tị nạn.

Lập trường kiên quyết của Ai Cập và Jordan

Cả Ai Cập và Jordan đều tái khẳng định sự phản đối đối với kế hoạch trục xuất hoặc tái định cư người Palestine. Ngoại trưởng Jordan Ayman Safadi tuyên bố trong một cuộc họp báo tại Amman rằng lập trường của họ về vấn đề này là kiên định và không thay đổi. Bộ Ngoại giao Ai Cập cũng ra tuyên bố bác bỏ “việc cưỡng chế hoặc khuyến khích di dời người Palestine khỏi vùng đất của họ.” Trong suốt cuộc chiến, cả Jordan và Ai Cập đều từ chối cắt đứt quan hệ với Israel, bất chấp áp lực trong nước. Ai Cập cũng đóng vai trò trung gian quan trọng trong các cuộc đàm phán giữa Israel và Hamas.

Quan ngại an ninh

Các cuộc biểu tình ủng hộ người Palestine đã nổ ra tại Jordan và Ai Cập vào tháng 10/2023, với nhiều người bày tỏ sự bất mãn về việc chính phủ của họ duy trì hợp tác với Israel, trong bối cảnh thương vong gia tăng tại Gaza.

Tuy nhiên, việc chấp nhận kế hoạch tái định cư của Trump sẽ gây thiệt hại lớn hơn cho Jordan và Ai Cập so với việc mất đi viện trợ từ Mỹ, nguồn tài trợ quan trọng cho cả hai quốc gia.

Jordan và Ai Cập hiện đã tiếp nhận số lượng lớn người tị nạn. Theo UNHCR, tính đến tháng 1/2024, có 877.000 người tị nạn và người xin tị nạn đăng ký tại Ai Cập. Hãng tin Reuters cũng cho biết khoảng 100.000 người Gaza đã chạy sang Ai Cập kể từ khi chiến tranh bùng nổ. Tại Jordan, có hơn 2,39 triệu người tị nạn Palestine được đăng ký với UNRWA (cơ quan Liên Hợp Quốc dành cho người tị nạn Palestine).

Ngoài ra, hai nước có thể lo ngại về các vấn đề an ninh nếu lãnh thổ của họ trở thành bàn đạp cho các cuộc tấn công vào Israel. Điều này có thể gây thêm căng thẳng đối với hiệp ước hòa bình mà họ đã ký với Israel.

Liệu có giải pháp thay thế?

Cố vấn an ninh quốc gia của Trump, Michael Waltz, lập luận rằng nếu ai đó có một kế hoạch tốt hơn, họ nên đưa ra. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy tất cả các giải pháp trước đây đều vấp phải những rào cản chính trị và thực tế khó vượt qua. Các nỗ lực hòa bình từ thời Bill Clinton, George W. Bush, Barack Obama đến Joe Biden đều gặp thất bại do bạo lực leo thang và tình trạng chia rẽ giữa chính quyền Palestine và Hamas. Trong khi đó, chính Trump cũng từng phá bỏ các nỗ lực này bằng cách công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và thúc đẩy các thỏa thuận bình thường hóa quan hệ Israel – Ả Rập mà không cần đến sự tham gia của Palestine.

Liệu ông Trump có thực sự nghiêm túc không?

Những phát ngôn của Trump sẽ lại làm dấy lên một đợt suy đoán mới về việc liệu ông có thực sự nghiêm túc với kế hoạch khó tin này không hay ông chỉ đang dùng nó để đánh lạc hướng khỏi một kế hoạch còn nguy hiểm hơn hoặc có lẽ là nỗ lực của Elon Musk. Nhưng điều này cũng phản ánh đúng bản chất của ông Trump, người luôn muốn phá vỡ nguyên tắc và được cử tri yêu thích vì dám thách thức tư duy của giới tinh hoa cùng những cách tiếp cận truyền thống vốn đã thất bại. Giới tinh hoa chính trị và truyền thông thường phản ứng gay gắt với những ý tưởng táo bạo của ông, vì chúng không phù hợp với khuôn mẫu tư duy thông thường của họ. Nhưng nếu Gaza có thể thoát khỏi lịch sử đẫm máu, những biểu tượng, sự mất mát và những cuộc chiến đã hoành hành suốt nhiều thập kỷ, thì có lẽ điều đó sẽ thay đổi mọi thứ.

Vậy Trump có thực sự nghiêm túc không, hay đây chỉ là một giấc mơ viển vông khác của một vị tổng thống thường xuyên tỏ ra xa rời thực tế? Kế hoạch của Trump đã vấp phải sự hoài nghi lớn từ các thượng nghị sĩ Cộng hòa. Tuy nhiên, theo cách riêng của mình, Trump dường như thực sự muốn cải thiện cuộc sống của người dân Gaza, ngay cả khi giải pháp ông đề xuất xúc phạm đến bản sắc của họ. Ông nói: “Những người đã bị hủy hoại hoàn toàn, những người đang sống ở đó, có thể sống trong hòa bình, trong một điều kiện tốt hơn rất nhiều, vì họ đang phải sống trong địa ngục. Và bây giờ họ sẽ có thể sống trong hòa bình. Chúng tôi sẽ đảm bảo rằng điều đó được thực hiện theo tiêu chuẩn đẳng cấp thế giới.”

Những phát biểu của ông cần phải được xem xét một cách thận trọng. Giống như một tay cá mập bất động sản ở New York, ông luôn bắt đầu bằng một lập trường thái quá để khiến đối phương mất phương hướng hoặc mở đường cho một thỏa hiệp có giá trị cao hơn. Ông luôn tìm kiếm một thương vụ và nhìn nhận các xung đột như ở Trung Đông hay Ukraine qua lăng kính của một nhà phát triển bất động sản. Beth Sanner, cựu quan chức tình báo cấp cao từng báo cáo thông tin tình báo hàng ngày cho Trump trong nhiệm kỳ đầu, nhận định rằng những diễn biến gây sốc vừa qua là lời nhắc nhở rằng “Trump không suy nghĩ như một chính khách ngoại giao truyền thống.”

Ý tưởng này giống với một kế hoạch mà Jared Kushner, con rể đồng thời là nhà đầu tư của Trump, đã đề xuất vào năm 2024: Kế hoạch di dời người Palestine ra khỏi Gaza và “dọn dẹp” khu vực để phát triển bờ biển Địa Trung Hải “rất giá trị” của lãnh thổ này.

Nhiều người cho rằng nếu nhà lãnh đạo của nền dân chủ mạnh nhất thế giới thực hiện một cuộc di dời cưỡng bức như vậy, ông ta sẽ phản chiếu tội ác của những bạo chúa trong quá khứ và tạo cớ cho mọi nhà độc tài khác khởi động các chương trình thanh trừng sắc tộc quy mô lớn chống lại các nhóm thiểu số dễ bị tổn thương. Tuy nhiên, phát kiến này lại hoàn toàn phù hợp với nhiệm kỳ thứ hai của Trump, nơi mà tổng thống không bị ràng buộc bởi luật pháp, Hiến pháp hay bất kỳ ai có thể ngăn cản ông làm điều mình muốn.

Và trong tất cả những tuyên bố gần đây của Trump về Gaza, có một yếu tố quan trọng bị thiếu đó là bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy người Palestine sẽ có quyền lựa chọn số phận của chính họ. Mối liên kết của họ với vùng đất bị tàn phá này gần đây càng được khẳng định khi hàng trăm nghìn người Palestine quay trở lại Bắc Gaza. Nhiều người đã dựng lều tạm trên đống đổ nát của những ngôi nhà bị phá hủy trong cuộc tấn công của Israel nhằm vào Hamas sau vụ tấn công khủng bố ngày 7/10/2023 tại Israel.

Một quan chức Ả Rập nói rằng những phát ngôn của Trump có thể làm tổn hại đến thỏa thuận ngừng bắn mong manh và việc trao đổi con tin ở Gaza. Theo nhà ngoại giao này điều quan trọng là phải nhận ra những tác động sâu rộng mà các đề xuất như vậy có thể gây ra đối với cuộc sống và nhân phẩm của người Palestine, cũng như đối với toàn bộ khu vực Trung Đông.

Các nhà phê bình lên án đây là hành động thanh lọc sắc tộc và cảnh báo về nguy cơ hỗn loạn trong khu vực. Ông cho rằng việc di dời này “có thể là tạm thời” hoặc “có thể là dài hạn”. Nếu được thực hiện, đề xuất này sẽ đánh dấu một sự thay đổi lớn so với lập trường của chính quyền Biden, vốn cho rằng Gaza không nên bị mất dân cư. Điều này cũng có thể báo hiệu sự thay đổi trong chính sách lâu dài của Mỹ, theo đó Gaza sẽ là một phần của nhà nước Palestine trong tương lai. Đồng thời, nó sẽ đưa chính quyền Trump đứng về phía các chính trị gia cực hữu của Israel, những người ủng hộ việc trục xuất người Palestine để nhường chỗ cho các khu định cư của người Do Thái.

Tác động và hệ quả

Việc Donald Trump trở lại Nhà Trắng đánh dấu một bước ngoặt lớn trong chính sách đối ngoại của Mỹ, đặc biệt tại khu vực Trung Đông. Trong nhiệm kỳ trước, Trump đã thực hiện nhiều quyết định gây tranh cãi, bao gồm công nhận Jerusalem là thủ đô Israel, cắt viện trợ cho Palestine và gia tăng sát phạt với Iran. Trong nhiệm kỳ mới, chính sách của Trump tiếp tục gây ra những tác động rộng khắp khu vực và trên trường quốc tế.

Đối với Israel và Palestine

Chính sách ủng hộ Israel một cách toàn diện có thể giúp Tel Aviv củng cố vị thế quân sự và chính trị trong khu vực. Việc tiếp tục thúc đẩy các thoả thuận Abraham có thể tăng cường hợp tác giữa Israel và các nước Ả Rập, nhưng điều này cũng tạo áp lực lên các nước láng giềng. Nguy cơ xung đột với Palestine leo thang do những chính sách cứng rắn và nguyên tắc “sở hữu lâu dài” Gaza mà Trump đề xuất.

Về phía Palestine, việc cách tiếp cận đối đầu của Trump có thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng hơn. Kế hoạch di dời người Palestine ra khỏi Gaza gây tranh cãi và bị cộng đồng quốc tế phản đối gay gắt. Ngay cả Ai Cập và Jordan, những quốc gia đối tác quan trọng trong khu vực, đã tuyên bố bác bỏ kế hoạch này do lo ngại bất ổn nội bộ.

Đối với khu vực Trung Đông

Chính sách của Trump có thể mở ra những hướng đi mới cho hợp tác kinh tế giữa Israel và các nước Ả Rập, nhưng điều đó không đảm bảo sự ổn định lâu dài. Đặc biệt, Iran nhiều khả năng sẽ đáp trả đối đầu mạnh mẽ hơn nếu Mỹ tiếp tục gây sát phạt. Các nhà quan sát cảnh báo rằng bất kỳ một động thái mạnh tay nào đối với Iran cũng có thể gây ra leo thang xung đột và đẩy Mỹ vào bất ồn mới.

Đối với Mỹ và cộng đồng quốc tế

Chính sách Trung Đông của Trump có nguy cơ gây rạn nút giữa Mỹ với các đồng minh châu Âu, đặc biệt nếu Washington tiếp tục độc lập và đầy các nước Ả Rập vào tình thế phải chọn phe. Ngoài ra, đề xuất “sở hữu Gaza” bị chỉ trích là mang tính bánh trương và đi ngược lại luật pháp quốc tế.

Dưới nhiệm kỳ mới, Trump có thể tiếp tục chính sách đối ngoại cứng rắn ở Trung Đông. Tuy nhiên, việc đẩy mạnh quan hệ với Israel nhằm công nhận quyền kiểm soát Gaza có nguy cơ gây bất ổn lâu dài. Chính sách của Trump liệu có mang lại hòa bình thực sự hay chỉ kích thích các làn sóng xung đột mới? Câu trả lời vẫn còn là một dấu hỏi lớn.

Kết luận

Với việc tái đắc cử, Tổng thống Donald Trump nhiều khả năng sẽ tiếp tục chính sách đối ngoại cứng rắn tại Trung Đông, đặc biệt là trong mối quan hệ với Israel, Palestine và Iran. Việc duy trì và mở rộng hỗ trợ cho Israel có thể giúp nước này củng cố vị thế quân sự và chính trị trong khu vực, nhưng cũng có nguy cơ khiến xung đột tại Gaza leo thang và làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nhân đạo tại đây.

Trong khi đó, việc thúc đẩy thêm các thỏa thuận hòa bình giữa Israel và các nước Ả Rập có thể tạo ra sự ổn định tương đối trên bề mặt, nhưng không thể giải quyết tận gốc vấn đề Palestine nếu không có một giải pháp công bằng và toàn diện. Chính sách trừng phạt cứng rắn đối với Iran cũng có thể dẫn đến những phản ứng mạnh mẽ hơn, làm tăng nguy cơ đối đầu quân sự trong khu vực.

Cuối cùng, chính sách của Trump tại Trung Đông đặt ra một câu hỏi lớn: liệu cách tiếp cận này có thể mang lại hòa bình lâu dài hay chỉ làm gia tăng bất ổn và xung đột? Câu trả lời sẽ phụ thuộc vào cách các bên liên quan phản ứng và sự điều chỉnh trong chiến lược của Mỹ trong những năm tới.

Tổng hợp và phân tích: Nguyễn Phương Ngân

Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]