Trong ba năm kể từ khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra, nền kinh tế Nga đã đứng vững trước các lệnh trừng phạt từ phương Tây. Trong quá trình này, Ngân hàng Trung ương Liên bang Nga, dưới sự lãnh đạo của bà Elvira Nabiullina, được coi là đã đóng một vai trò quan trọng. Trong bài viết này, bà Nabiullina đã chia sẻ chi tiết về cách Ngân hàng Trung ương Nga đã phản ứng nhanh chóng và toàn diện, vượt qua thành công cơn bão trừng phạt dựa trên nền tảng ngành tài chính được xây dựng vững chắc trong quá khứ.
Vào cuối tháng 2 năm 2022, nền kinh tế Nga đối mặt với làn sóng trừng phạt chưa từng có, chủ yếu nhắm vào lĩnh vực tài chính. Chỉ trong vài tháng, hầu hết các ngân hàng lớn của Nga đều bị áp đặt các biện pháp trừng phạt từ nhiều khu vực pháp lý khác nhau.
Hậu quả trực tiếp vô cùng nghiêm trọng: một số ngân hàng bị đóng băng tài sản ở nước ngoài và mất quyền truy cập vào hệ thống thanh toán quốc tế bằng các đồng tiền dự trữ chủ chốt. Ngoài ra, một phần dự trữ của Ngân hàng Trung ương Nga gửi tại các tổ chức tài chính phương Tây cũng bị đóng băng, hạn chế khả năng thực hiện các giao dịch ngoại hối trong thời kỳ bất ổn tài chính. Trước đây, các giao dịch này chủ yếu được thực hiện bằng đồng USD và Euro.
Các biện pháp trừng phạt đã có tác động ban đầu khá nghiêm trọng đối với nền kinh tế Nga, tỷ giá hối đoái giảm mạnh: vào đầu năm 2022, tỷ giá đồng Rúp so với USD khoảng 75; nhưng đến giữa tháng 03, đồng rúp đã giảm xuống còn 120, mất giá hơn một phần ba.
Có một số yếu tố dẫn đến sự sụt giảm mạnh này: Trước hết, các biện pháp trừng phạt đã ngăn chặn hiệu quả dòng vốn chảy vào từ các khu vực pháp lý phương Tây, trong khi sự bất ổn kinh tế gia tăng đáng kể đã đẩy nhanh tình trạng tháo vốn ra nước ngoài. Ngoài ra, do việc thanh toán cho các nhà xuất khẩu Nga bị trì hoãn đã làm giảm nguồn cung ngoại tệ vào thị trường trong nước.
Đồng thời, nhu cầu về ngoại tệ trong nước đã tăng đột biến. Những người tham gia thị trường, dự đoán đồng Rúp sẽ tiếp tục mất giá, dẫn đến làn sóng mua vào ngoại tệ. Các nhà nhập khẩu đối mặt với sự sụp đổ của tín dụng thương mại, khiến họ cần nhiều USD và Euro hơn, trong khi các ngân hàng cũng gấp rút cân đối giữa các khoản nợ và tài sản ngoại tệ của họ.
Như thường xảy ra trong trường hợp này, nhu cầu tiền mặt đối với ngoại tệ và đồng Rúp đã tăng đột biến do tâm lý hoảng loạn. Sự hoảng loạn của công chúng dẫn đến việc rút 1,3 nghìn tỷ Rúp (khoảng 140 tỷ USD) khỏi hệ thống ngân hàng chỉ trong vài ngày, một kỷ lục trong lịch sử tài chính Nga. Trước tình trạng hỗn loạn này, giá tài sản trên Sở giao dịch Moscow lao dốc, buộc Ngân hàng Trung ương Nga và Sở giao dịch Moscow phải tạm dừng giao dịch trái phiếu và cổ phiếu trong hơn một tháng.
Đến đầu mùa hè năm 2022, tình hình kinh tế đã có sự thay đổi lớn. Tỷ giá hối đoái, vốn tăng vọt trong giai đoạn đầu của cuộc khủng hoảng, đã trở lại mức trước khủng hoảng vào cuối tháng 4. Đến cuối tháng 6, đồng Rúp thậm chí còn tăng giá lên mức cao nhất kể từ năm 2015.
Giá tài sản dần ổn định trong mùa hè và đạt mức tăng trưởng đáng kể vào giữa năm 2023. Các ngân hàng đã thích nghi với môi trường mới, đẩy nhanh hoạt động tín dụng và bắt đầu có dấu hiệu phục hồi lợi nhuận. Lạm phát, vốn tăng vọt vào mùa xuân do đồng Rúp mất giá, gần như ngừng tăng trong mùa hè.
Nền kinh tế Nga cũng bắt đầu phục hồi trong quý III sau nhiều tháng suy giảm. Sự đảo chiều tăng trưởng này khá ấn tượng. Tốc độ tăng trưởng trong giai đoạn 2023-2024 đã vượt mức tăng trưởng của ba năm trước đại dịch, trung bình đạt khoảng 3,7% mỗi năm, so với mức trung bình 1,8% trong giai đoạn 2016-2019.
Ngân hàng Nga đã khôi phục lại các hoạt động ngoại hối theo quy tắc ngân sách sửa đổi và hiện đang giao dịch trên thị trường nhân dân tệ tại Sở giao dịch Moscow.
Tôi thường được hỏi về các chính sách cụ thể mà Nga, đặc biệt là Ngân hàng Trung ương, đã áp dụng để ứng phó với cơn bão trừng phạt nghiêm trọng. Trong bài viết này, tôi muốn đi sâu phân tích và thảo luận về những nguyên nhân cơ bản giúp thị trường tài chính và nền kinh tế Nga thể hiện khả năng chống chịu và phục hồi.
Trong phần tiếp theo, tôi sẽ thảo luận về tầm quan trọng của sự chuẩn bị từ trước và các biện pháp ứng phó toàn diện sau khi khủng hoảng xảy ra. Trong phần thứ hai, tôi sẽ phân tích chi tiết vai trò của các yếu tố nền tảng như kinh tế thị trường và tính độc lập của ngân hàng trung ương. Tôi cũng sẽ xem xét sự đánh đổi giữa ổn định và linh hoạt trong khuôn khổ chính sách mà chúng tôi đã áp dụng. Trong phần thứ ba, tôi sẽ đề cập đến những thách thức trong tương lai mà nền kinh tế Nga và các nhà hoạch định chính sách phải đối mặt. Cuối cùng, tôi sẽ đưa ra lập luận về lý do tại sao, ngay cả trong bối cảnh đặc biệt như hiện nay, ngân hàng trung ương vẫn nên kiên định với sứ mệnh và các chính sách thông thường của mình.
Chính sách chống khủng hoảng
Trong thời kỳ khủng hoảng, có hai yếu tố đặc biệt quan trọng. Yếu tố đầu tiên là khả năng chống chịu của hệ thống tài chính và nền kinh tế trước các cú sốc. Khả năng này cần được xây dựng một cách chủ động, chứ không phải chỉ phản ứng thụ động. Nghĩa là cần chuẩn bị từ trước chứ không phải đợi đến khi khủng hoảng xảy ra.
Sức chống chịu của một nền kinh tế phụ thuộc vào khả năng chuẩn bị sẵn sàng trước các cú sốc, bao gồm việc thiết lập một loạt cơ chế đệm trong cả lĩnh vực tài chính và nền kinh tế nói chung, để hấp thụ và giảm nhẹ áp lực từ bên ngoài.
Yếu tố thứ hai là tốc độ và phạm vi phản ứng của các cơ quan quản lý. Khi đối mặt với khủng hoảng, việc hành động nhanh chóng và toàn diện là vô cùng quan trọng. Ngân hàng Trung ương Nga đã có những phản ứng nhanh chóng và đa chiều, đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát tình trạng bất ổn. Hãy cùng đi sâu phân tích hai yếu tố này để hiểu rõ hơn về cách Nga đã ứng phó với cuộc khủng hoảng.
Khả năng phục hồi của khu vực tài chính được xây dựng dựa trên ba trụ cột chính. Đầu tiên là việc tích lũy các cơ chế đệm để đảm bảo một biên độ an toàn vững chắc trước các cú sốc tiềm ẩn. Một hệ thống tài chính có khả năng chống chịu cần có vốn dồi dào, duy trì thanh khoản đầy đủ và cân bằng giữa tài sản và nợ ngoại tệ. Ngân hàng trung ương cần phải có lượng dự trữ lớn để ổn định thị trường trong mọi tình huống.
Trong trường hợp của chúng tôi, chiến lược đa dạng hóa dự trữ theo nhiều loại tiền tệ và khu vực địa lý đóng vai trò vô cùng quan trọng. Sự đa dạng hóa chủ động này nhằm mục đích phòng ngừa rủi ro kinh tế và địa chính trị.
Trụ cột thứ hai của khả năng chống chịu là việc hệ thống không tồn tại những sự lệch lạc lớn và các điểm yếu nghiêm trọng. Điều này không chỉ đơn thuần là vấn đề xây dựng các cơ chế đệm. Ví dụ, ngay cả khi toàn bộ hệ thống ngân hàng có mức dự trữ lớn, một số ngân hàng yếu kém vẫn có thể tạo ra rủi ro cho toàn bộ hệ thống. Tương tự, một hệ thống ngân hàng có vốn dồi dào cũng không thể giải quyết được các thách thức đến từ sự tham gia ồ ạt của các nhà đầu tư nhỏ lẻ không chuyên trên thị trường chứng khoán. Đặc biệt là khi dòng vốn của họ chủ yếu đổ vào các công ty nước ngoài được niêm yết trên các sàn giao dịch quốc tế.
Trụ cột thứ ba là niềm tin của công chúng vào khuôn khổ chính sách của ngân hàng trung ương và khả năng duy trì sự ổn định tài chính cũng như giá cả. Về khía cạnh này, năm 2022 Ngân hàng Trung ương Nga đã được hưởng lợi từ kinh nghiệm đối phó với các cuộc khủng hoảng trước đó, cũng như những nỗ lực chống lạm phát thành công trong giai đoạn 2015-2019.
Khi chúng tôi tăng lãi suất vào cuối tháng 2 năm 2022, chúng tôi không chỉ có thể kiềm chế rủi ro đối với sự ổn định tài chính mà còn có thể neo giữ kỳ vọng lạm phát nhanh hơn so với trước đây. Thị trường vẫn nhớ đến đợt tăng lãi suất năm 2014, các biện pháp chống lạm phát sau đó và kết quả đạt được. Nhờ kinh nghiệm này, thị trường hiểu rằng lãi suất cao có thể giúp giảm lạm phát.
Như tôi đã đề cập, khả năng chống chịu là một yếu tố quan trọng để thành công, trong khi tốc độ và tính toàn diện trong phản ứng là một yếu tố khác. Khi nhìn lại những bài học rút ra từ kinh nghiệm thực hiện các chính sách chống khủng hoảng, rõ ràng có nhiều biện pháp và sự kết hợp khác nhau cần được cân nhắc. Ngân hàng trung ương thường có nhiều công cụ để sử dụng, điều này mang lại cho họ sự linh hoạt trong phương pháp tiếp cận.
Yếu tố then chốt không chỉ nằm ở việc lựa chọn công cụ, mà còn ở tốc độ triển khai. Hành động nhanh chóng và thực hiện một gói chính sách toàn diện là điều tối quan trọng để duy trì niềm tin của thị trường. Trong khủng hoảng, tốc độ được ưu tiên hơn độ chính xác. Phản ứng kịp thời giúp đặt nền móng cho sự ổn định, đồng thời tạo điều kiện để bổ sung hoặc điều chỉnh các biện pháp khi tình hình tiếp tục diễn biến.
Trong bài viết này, tôi không đi sâu vào mô tả chi tiết các biện pháp chống khủng hoảng mà chúng tôi đã thực hiện. Ngân hàng Trung ương Nga đã phác thảo chính sách ứng phó khủng hoảng của mình trong nhiều ấn phẩm khác nhau, nỗ lực nhằm củng cố lĩnh vực tài chính thông qua việc loại bỏ các tổ chức yếu kém và xây dựng các cơ chế đệm trong nhiều ấn phẩm, bao gồm cả “Đánh giá Ổn định Tài chính” được chúng tôi xuất bản hai lần mỗi năm.
Ngoài ra, chúng tôi cũng đã xuất bản một “Báo cáo toàn diện về Các Biện pháp Chống Khủng Hoảng”, trong đó trình bày chi tiết phương pháp tiếp cận của chúng tôi và những bài học rút ra. Ấn phẩm này cho thấy sự phát triển của các công cụ chống khủng hoảng, cũng như những nỗ lực mà chúng tôi đã thực hiện sau mỗi cuộc khủng hoảng nhằm tăng cường khả năng chống chịu của hệ thống. Việc lựa chọn các biện pháp này được cân nhắc dựa trên cấu trúc thể chế và các đặc thù của thị trường tài chính Nga, cũng như khung pháp lý và cơ chế giám sát của chúng tôi.
Nền tảng khả năng chống chịu của nền kinh tế và tài chính
Khi thảo luận về khả năng chống chịu của nền kinh tế Nga trước các lệnh trừng phạt, tôi không thể không nhấn mạnh tầm quan trọng của một yếu tố chính, đó là nền kinh tế Nga là một nền kinh tế thị trường.
Nền kinh tế Nga đã đứng vững trước những biến động gần đây nhờ thể hiện được các đặc điểm của nền kinh tế thị trường, nơi các doanh nhân phản ứng với tín hiệu thị trường và theo đuổi lợi ích kinh doanh của họ. Việc tái cấu hình logistics để đối phó với các rào cản thương mại và hướng thương mại mới, tìm kiếm các kênh thanh toán quốc tế hiệu quả hơn, cũng như đổi mới sản xuất trong nước, bao gồm thay thế các linh kiện nhập khẩu trước đây, chủ yếu là kết quả của sự chủ động từ khu vực tư nhân, chứ không phải từ sự can thiệp của chính phủ.
Tất nhiên, chính sách của chính phủ và Ngân hàng Trung ương cũng đã góp phần hỗ trợ. Tuy nhiên, nếu các lực lượng thị trường không phát huy tác dụng, những chính sách này cũng sẽ không thể đạt được hiệu quả như vậy.
Các công cụ và quy trình mà ngân hàng trung ương sử dụng để ổn định lạm phát, kiềm chế mất cân đối tài chính và ứng phó với các cú sốc về cơ bản phù hợp với nền kinh tế thị trường, vốn đặc trưng bởi tính cạnh tranh và ra quyết định phân tán. Trong nền kinh tế kế hoạch hóa hoặc bị kiểm soát quá mức, các công cụ và quy trình này không thể hoạt động bình thường.
Các tổ chức công có trách nhiệm cung cấp các cơ sở hạ tầng pháp lý, thể chế, vật lý và kỹ thuật số cần thiết cho nền kinh tế thị trường. Họ phải bảo vệ quyền sở hữu và quyền hợp đồng, đồng thời duy trì cạnh tranh để thúc đẩy một nền kinh tế năng động. Trong bối cảnh này, ngân hàng trung ương đóng vai trò quan trọng. Họ đảm bảo sự ổn định sức mua của đồng tiền quốc gia, cung cấp cơ sở hạ tầng thanh toán, giám sát và quản lý thị trường tài chính, cũng như thực hiện các hoạt động tiền tệ và ngoại hối.
Tuy nhiên, cần đảm bảo rằng các biện pháp hành chính không làm suy yếu các nguyên tắc thị trường, vốn là động lực thúc đẩy khả năng phục hồi kinh tế. Điều này đặc biệt quan trọng trong thời gian gần đây và đã ảnh hưởng đến một số quyết định quan trọng mà chúng tôi đưa ra.
Yếu tố cơ bản thứ hai cho việc thực hiện chính sách thành công mà tôi muốn thảo luận là tính độc lập của ngân hàng trung ương. Tính độc lập của ngân hàng trung ương là điều kiện tiên quyết cho sự thành công của nó và là nền tảng để xây dựng niềm tin thị trường. Đồng thời, chính sách tiền tệ hiệu quả và các biện pháp duy trì ổn định tài chính có thể củng cố tính độc lập.
Ngân hàng trung ương độc lập có thể hành động quyết đoán hơn, nhưng đồng thời, sự thành công của các chính sách trước đó cũng củng cố niềm tin vào chính sách của ngân hàng trung ương, từ đó mang lại cho họ mức độ độc lập thực tế cao hơn.
Người ta thường cho rằng, để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ của mình, Ngân hàng trung ương phải không bị can thiệp chính trị. Tính độc lập trong việc ra quyết định chính sách, cùng với các nhiệm vụ ổn định tiền tệ và tài chính được xác định rõ ràng, tạo thành nền tảng của một ngân hàng trung ương hiện đại.
Sự tự chủ này cho phép Ngân hàng trung ương đưa ra các quyết định ưu tiên phúc lợi lâu dài của người dân và nền kinh tế, thay vì bị chi phối bởi các mục tiêu chính trị ngắn hạn. Hy sinh tính độc lập này không chỉ có nguy cơ làm suy yếu mục tiêu của ngân hàng trung ương mà còn có thể làm giảm sự tin tưởng của công chúng vào toàn bộ hệ thống tiền tệ. Sự mất mát niềm tin này có thể gây ra những ảnh hưởng lâu dài và tàn phá đối với sự ổn định giá cả và tài chính.
Thông qua hành động độc lập và kiên trì với trách nhiệm của mình, Ngân hàng Nga đã nhiều lần thực hiện các chính sách cứng rắn khi cần thiết. Trong 11 năm qua, chúng tôi đã nhiều lần tăng lãi suất lên mức hai con số để ổn định lạm phát và duy trì sự ổn định tài chính.
Mặc dù những hành động này thường bị các nhà hoạch định chính sách trong nước và doanh nghiệp chỉ trích, nhưng chúng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát lạm phát và duy trì chính sách tiền tệ cũng như sự ổn định tài chính của chúng tôi. Các trường hợp năm 2014 và 2022 cho thấy, việc tăng lãi suất mạnh mẽ có hiệu quả trong việc ngăn chặn tình trạng hoảng loạn của người gửi tiền và đưa dòng vốn quay trở lại hệ thống ngân hàng.
Chúng tôi cũng áp dụng cách tiếp cận thận trọng tương tự trong việc giám sát ngành tài chính. Chúng tôi tuân thủ khung Basel III và trong suốt thập kỷ qua để thanh lọc ngành tài chính, loại bỏ các ngân hàng yếu kém, thúc đẩy các bên tham gia còn lại tuân thủ quy định, nâng cao tính minh bạch và tích lũy các khoản dự trữ cần thiết.
Những nỗ lực này đã được đền đáp trong các cuộc khủng hoảng năm 2020 và 2022, khi hệ thống tài chính thể hiện khả năng chống chịu trước những cú sốc nghiêm trọng. Nếu chúng tôi không duy trì sự thận trọng hoặc nghe theo những lời kêu gọi nới lỏng quy định, kết quả có thể sẽ tồi tệ hơn, như những cuộc khủng hoảng trong quá khứ đã cho thấy.
Ngân hàng Trung ương Nga có mức độ độc lập cao về mặt pháp lý. Theo hiến pháp, chúng tôi có thể thực thi các chính sách của mình mà không bị ảnh hưởng bởi chính phủ, nguyên tắc này chắc chắn giúp nhiệm vụ của chúng tôi trở nên dễ dàng hơn. Tuy nhiên, lịch sử cả trong nước và quốc tế đã cung cấp nhiều ví dụ về việc các ngân hàng trung ương độc lập trên danh nghĩa, vẫn phải đối mặt với áp lực to lớn từ các nhà lãnh đạo chính trị hoặc các cơ quan chính phủ khác, dẫn đến sự thỏa hiệp trong chính sách.
Đây chính là lý do tại sao tôi tin chắc rằng ngân hàng trung ương phải không ngừng bảo vệ tính độc lập của mình và chứng minh rằng họ xứng đáng với sự độc lập đó. Cách tốt nhất để làm điều này là kiên định với nhiệm vụ của mình và luôn chứng tỏ rằng họ có thể đạt được các mục tiêu đề ra.
Các ngân hàng trung ương và các nhà kinh tế vĩ mô thường nói rằng những tổ chức có thành tích tốt trong việc đảm bảo sự ổn định về giá cả và tài chính sẽ giành được sự tin tưởng lớn hơn từ những người tham gia thị trường và công chúng. Mặc dù điều này đúng, nhưng nó chỉ phản ánh một phần của bức tranh tổng thể. Khi ngân hàng trung ương chứng minh được khả năng duy trì ổn định tài chính và giá cả, niềm tin từ các cơ quan chính phủ và các nhà lãnh đạo chính trị cũng sẽ tăng lên.
Theo nghĩa này, tính độc lập của ngân hàng trung ương trở thành một khái niệm tự thực hiện: độc lập là điều kiện cần để đạt được các mục tiêu chính sách, nhưng cách duy nhất để duy trì sự độc lập thực sự và hiệu quả là liên tục đạt được những mục tiêu đó.
Mọi người thường hỏi tôi làm thế nào Ngân hàng Trung ương Nga có thể thực hiện những chính sách cứng rắn như vậy và duy trì sự độc lập của mình trong bối cảnh đầy thách thức hiện nay. Câu trả lời rất đơn giản: chúng tôi đã nhiều lần chứng minh rằng các chính sách của mình có hiệu quả và chúng tôi có thể hoàn thành nhiệm vụ của mình. Chúng tôi đã trải qua nhiều cuộc khủng hoảng tài chính và luôn khôi phục được sự ổn định tài chính. Hơn nữa, rõ ràng là hệ thống tài chính của chúng tôi đã được chuẩn bị tốt hơn bao giờ hết để đối phó với những cuộc khủng hoảng gần đây.
Đồng thời, trong giai đoạn 2015-2022, chúng tôi đã xây dựng được thành tích trong việc chống lạm phát và kiểm soát lạm phát. Do đó, hiện nay có sự hiểu biết sâu sắc hơn về cách thức các chính sách của chúng tôi vận hành.
Vấn đề quan trọng thứ ba mà tôi muốn thảo luận trong phần này là sự cân bằng cẩn trọng giữa việc duy trì một khuôn khổ chính sách mạnh mẽ và giữ được tính linh hoạt để điều chỉnh hoặc đưa ra các biện pháp cụ thể. Ngân hàng Nga thường được coi là chính thống hoặc bảo thủ, cả trong và ngoài nước. Tuy nhiên, điều này không phải là không có ưu điểm. Khuôn khổ chính sách mà chúng tôi áp dụng đã được chứng minh là có hiệu quả ở nhiều quốc gia và được xây dựng trên nền tảng lý thuyết vững chắc.
Chúng tôi tuân thủ chặt chẽ khuôn khổ mục tiêu lạm phát, duy trì mục tiêu lạm phát ở mức 4%. Quá trình ra quyết định, quy trình hoạt động và chính sách truyền thông của chúng tôi rất giống với các ví dụ điển hình trong sách giáo khoa về chính sách tiền tệ hiện đại.
Không giống như một số ngân hàng trung ương khác, chúng tôi không can thiệp vào thị trường ngoại hối để duy trì một mức tỷ giá hối đoái cụ thể và cũng hiếm khi tự mình can thiệp vào thị trường ngoại hối. Trên thị trường ngoại hối giao ngay, vai trò của chúng tôi chủ yếu giới hạn ở việc hoạt động như một đại diện của chính phủ, chỉ thực hiện giao dịch ngoại hối khi được quy tắc tài khóa cho phép.
Để đảm bảo sự ổn định tài chính, chúng tôi sử dụng một loạt công cụ tiêu chuẩn và cố ý tách biệt những công cụ này với các công cụ chính sách tiền tệ của mình. Chúng tôi duy trì sự minh bạch trong truyền thông, làm rõ cách thức sử dụng các công cụ này cũng như các mục tiêu cụ thể mà chúng hướng tới. Trong số các công cụ ngoại hối của chúng tôi, chúng tôi thường sử dụng hoán đổi ngoại hối để ổn định thị trường, tương tự như cách mà các nền kinh tế thị trường mới nổi khác thực hiện.
Về các biện pháp không chính thống, chúng tôi thường áp dụng chính sách nới lỏng quy định. Trong các giai đoạn thị trường biến động mạnh và mức độ bất ổn định cao, chúng tôi cho phép các ngân hàng và tổ chức tài chính áp dụng các tiêu chuẩn quản lý hoặc yêu cầu đánh giá rủi ro linh hoạt hơn so với các quy định thông thường của chúng tôi.
Điều này không có nghĩa là không có quy tắc. Ngược lại, chúng tôi ban hành các hướng dẫn tạm thời, cho phép các tổ chức tài chính không cần tính đến giá trị thị trường biến động của một số tài sản và không phải thay đổi đánh giá rủi ro đối với một số đối tượng đi vay nhất định. Chúng tôi coi những biện pháp này như một bộ đệm tạm thời nhằm giảm tác động của biến động thị trường đối với bảng cân đối kế toán của hệ thống tài chính.
Trong các cuộc khủng hoảng tài chính gần đây, kinh nghiệm áp dụng chính sách nới lỏng quy định đã tạo ra kỳ vọng rõ ràng trong ngành tài chính. Các tổ chức hiểu rằng những biện pháp này chỉ mang tính tạm thời và chúng tôi sẽ rút lại khi điều kiện cho phép.
Việc rút lại nhanh chóng là điều tối quan trọng, vì việc sử dụng các biện pháp này trong thời gian dài có thể dẫn đến méo mó và gia tăng rủi ro trong lĩnh vực tài chính, làm suy yếu động lực đánh giá rủi ro. Do đó, chúng tôi duy trì cách tiếp cận thận trọng đối với các công cụ phi chính thống này, đảm bảo khôi phục các thực tiễn quản lý bình thường sớm nhất có thể.
Trong nhiều năm, chúng tôi kiên quyết phản đối kiểm soát vốn, vì cho rằng những hạn chế hành chính này có thể cản trở sự phát triển của thị trường và thường dễ bị lách luật. Ngược lại, khi cần thiết, chúng tôi dựa vào các công cụ khác để giảm thiểu rủi ro đối với sự ổn định tài chính.
Tuy nhiên, vào năm 2022, khi Nga bị áp đặt các lệnh trừng phạt, tình hình đã thay đổi. Những lệnh trừng phạt này bản chất là một dạng kiểm soát vốn từ bên ngoài. Để ứng phó, chúng tôi đã xem xét lại lập trường của mình và áp dụng các biện pháp quản lý tài khoản vốn nhằm ổn định thị trường và nền kinh tế.
Khi các nhà đầu tư nước ngoài từ các quốc gia ủng hộ lệnh trừng phạt buộc phải bán tài sản của họ tại Nga, trong khi tài sản nước ngoài của nhiều nhà đầu tư Nga bị đóng băng, Nga đã áp dụng “tài khoản C” cho các tài sản Nga do nước ngoài nắm giữ. Về bản chất, biện pháp này đóng băng tài sản Nga do nước ngoài nắm giữ, giúp bù đắp tác động của các biện pháp trừng phạt lên tài khoản tài chính của chúng tôi.
Ngoài ra, vào mùa xuân năm 2022, các nhà xuất khẩu Nga được yêu cầu bán 80% doanh thu ngoại tệ của họ trên thị trường trong vòng ba ngày sau khi nhận được. Biện pháp này nhằm ổn định thị trường ngoại hối trong làn sóng hoảng loạn ban đầu. Quy định này đã bị bãi bỏ vào giữa năm, nhưng đến năm 2023, chính phủ đã tái áp dụng và gần đây lại hủy bỏ một phần .
Vào đầu năm 2022, chúng tôi đã áp đặt các hạn chế nghiêm ngặt đối với việc chuyển tiền ra nước ngoài, ảnh hưởng đến giao dịch của cá nhân và một số công ty. Khi điều kiện thị trường cho phép, những hạn chế này đã được nới lỏng đáng kể. Hiện tại, chỉ còn giới hạn đối với chuyển tiền cá nhân ra nước ngoài, nhưng mức trần đã được đặt ở mức tương đối cao là 1 triệu USD mỗi tháng, mang lại sự linh hoạt đáng kể so với các biện pháp trước đó.
Tất nhiên, các biện pháp kiểm soát vốn được áp dụng vào năm 2022 mâu thuẫn với khuôn khổ chính sách trước đây của chúng tôi. Trước năm 2022, chúng tôi theo đuổi chiến lược mở cửa tài khoản vốn tối đa, dần dần nới lỏng các hạn chế còn lại. Tuy nhiên, trước tình huống đặc biệt bất thường, chúng tôi buộc phải thay đổi cách tiếp cận để cho phép thị trường tự điều chỉnh. Việc triển khai những biện pháp này nhằm giải quyết tình trạng mất cân đối nghiêm trọng trên thị trườn, một vấn đề không thể khắc phục bằng các biện pháp thông thường.
Hầu hết các hạn chế áp dụng vào tháng 3 năm 2022 đã được dỡ bỏ vào giữa năm. Chúng là những biện pháp tạm thời được áp dụng cho các tình huống đặc biệt. Các biện pháp còn lại chủ yếu là các biện pháp “chống trừng phạt”. Chúng hạn chế dòng vốn chảy ra do các lệnh trừng phạt thúc đẩy và hiệu quả trong việc tạo ra không gian chính sách để các công cụ tiêu chuẩn của chúng tôi hoạt động trong điều kiện phi tiêu chuẩn.
Mục tiêu tổng thể của chúng tôi vẫn là giảm thiểu sự phụ thuộc vào kiểm soát hành chính và tạo điều kiện tối đa cho các lực lượng thị trường hoạt động.
Nói tóm lại, việc kiên trì theo một khuôn khổ chính thống rõ ràng luôn là yếu tố then chốt trong chính sách duy trì sự ổn định tài chính và giá cả ở Nga. Cách tiếp cận này đóng vai trò nền tảng cho quá trình ra quyết định và truyền thông chính sách, từ đó củng cố niềm tin vào chiến lược của chúng tôi.
Ở khía cạnh này, chúng tôi có thể liên hệ đến tiêu đề cuốn sách của Carmen Reinhart và Kenneth Rogoff, “Lần này đã khác: Tám thế kỷ điên rồ về tài chính” (2009).
Chúng tôi tin tưởng rằng “Lần này cũng không có gì khác biệt”, điều đó có nghĩa là ngay cả trong những tình huống đặc biệt nhất, chúng tôi vẫn phải kiên trì với nhiệm vụ và khuôn khổ của mình. Trong giai đoạn đầy thách thức, các nguyên tắc cốt lõi của chính sách kinh tế vĩ mô vững chắc càng trở nên có giá trị hơn.
Tuy nhiên, mặc dù khuôn khổ phải duy trì tính nhất quán trong các chính sách mục tiêu cuối cùng, nó cũng cần có đủ sự linh hoạt để thích ứng với các điều kiện thị trường phi tiêu chuẩn. Sự cân bằng giữa tính nhất quán và khả năng thích ứng này là yếu tố quan trọng để đối phó với những diễn biến kinh tế phức tạp.
Những thách thức trong tương lai
Hãy để tôi chuyển những thách thức trong quá khứ sang những thách thức sẽ phải đối mặt trong tương lai, bởi vì thời kỳ bất ổn định về kinh tế và địa chính trị vẫn chưa kết thúc. Nhìn về phía trước, có một số thách thức quan trọng cần chúng ta quan tâm. Trong đó, điều quan trọng nhất là bảo vệ nền kinh tế thị trường dựa trên việc phân bổ nguồn lực và vốn theo cơ chế cạnh tranh.
Cạnh tranh công bằng là động lực mạnh mẽ nhất thúc đẩy hiệu quả và năng suất, mang lại cho nền kinh tế Nga sự linh hoạt và nhanh nhạy cần thiết để ứng phó với môi trường biến động hiện nay.
Trong bối cảnh hiện tại, tính dự báo của chính sách kinh tế cũng là một thách thức. Đối với ngân hàng trung ương, một trong những yếu tố quan trọng nhất là chính sách tài khóa và mức độ tuân thủ các quy tắc ngân sách. Nếu không, việc duy trì ổn định giá cả sẽ trở nên khó khăn hơn và có thể đòi hỏi một chính sách tiền tệ thắt chặt hơn.
Đối với các doanh nghiệp, tính rõ ràng và hiệu quả của chính sách kinh tế cũng vô cùng quan trọng. Nếu không có những yếu tố này, các doanh nghiệp sẽ rút ngắn chu kỳ hoạch định của mình, và thị trường tài chính sẽ yêu cầu mức phí rủi ro cao hơn khi nắm giữ tài sản của Nga, v.v.
Luận điểm này không chỉ áp dụng cho chính sách tài chính mà còn liên quan đến các chính sách khác như chính sách thương mại và công nghiệp. Tất nhiên, bản thân ngân hàng trung ương cũng cần tiếp tục ưu tiên tính minh bạch, hoàn thiện và nâng cao chiến lược truyền thông để đáp ứng nhu cầu của môi trường hiện tại.
Một thách thức khác mà nền kinh tế Nga đang đối mặt là duy trì động lực đổi mới sáng tạo. Khi các lệnh trừng phạt hạn chế khả năng tiếp cận công nghệ hiện đại, nhiệm vụ hiện tại không chỉ dừng lại ở việc thay thế nhập khẩu theo cách truyền thống mà là thay thế với mức độ đổi mới cao.
Tuy nhiên, nhu cầu đổi mới này cũng phù hợp với mong muốn của công chúng về công việc tốt hơn và một tương lai thịnh vượng hơn. Để hỗ trợ tăng trưởng tiền lương trong bối cảnh thị trường lao động căng thẳng, Nga cần nâng cao năng suất lao động. Điều này càng nhấn mạnh tầm quan trọng của đổi mới sáng tạo.
Ngân hàng Trung ương đang hợp tác với khu vực tài chính để tích cực phát triển các công cụ tài chính mới nhằm thúc đẩy đổi mới sản phẩm và công nghệ. Ngoài ra, chính sách của chúng tôi tập trung vào việc tăng cường cạnh tranh, một động lực quan trọng thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Tại sao chúng tôi, với vai trò là Ngân hàng Trung ương, lại quan tâm đến động lực đổi mới trong nền kinh tế? Sự chậm lại của đổi mới và tăng trưởng kinh tế sẽ làm suy yếu đáng kể môi trường cần thiết cho một chính sách tiền tệ lành mạnh và ổn định tài chính. Trong bối cảnh đó, lạm phát sẽ trở nên biến động hơn, và bảng cân đối kế toán của khu vực tài chính có thể xấu đi. Điều này sẽ gây ra những chi phí không cần thiết cho người dân và doanh nghiệp Nga, mặc dù Ngân hàng Trung ương sẽ có phản ứng phù hợp.
Kết quả của năm 2024 cho thấy rõ ràng rằng, trong bối cảnh môi trường bên ngoài biến động nhanh chóng và những điều chỉnh cơ cấu quan trọng trong nền kinh tế trong nước, việc duy trì ổn định giá cả là một nhiệm vụ đầy thách thức.
Nền kinh tế Nga đã trải qua một giai đoạn tăng trưởng rất mạnh mẽ, nhưng tổng cầu đã vượt xa sản lượng tiềm năng của nền kinh tế, ngay cả khi sản lượng này đã tăng tốc nhờ sự thúc đẩy của đầu tư mạnh mẽ.
Điều này trước tiên thể hiện qua lạm phát, khi lạm phát trong năm 2024 tiếp tục duy trì ở mức cao không thể chấp nhận được trong năm thứ tư liên tiếp. Các biện pháp chúng tôi thực hiện nhằm đảm bảo chính sách tiền tệ thắt chặt phù hợp sẽ giúp đưa tăng trưởng tín dụng vào quỹ đạo cân bằng hơn trong năm 2025.
Với sự hỗ trợ từ việc bình thường hóa chính sách tài chính theo các thông số dài hạn do quy tắc ngân sách quy định, chính sách tiền tệ quyết tâm khôi phục sự ổn định giá cả mà người dân và doanh nghiệp Nga đã được hưởng trong giai đoạn 2017-2020. Chúng tôi tin rằng nền kinh tế Nga sẽ đạt được mục tiêu này thông qua một quá trình hạ cánh mềm.
Kết luận
Cuối cùng, tôi muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của sự ổn định tài chính và giá cả, cũng như lý do tại sao tôi tin rằng ngân hàng trung ương phải luôn ưu tiên các mục tiêu này trong mọi tình huống.
Lạm phát thấp và ổn định tài chính là nền tảng của một hệ thống tiền tệ vững chắc, đảm bảo các cơ chế tài chính đáp ứng nhu cầu ngắn hạn và dài hạn của các hộ gia đình, cung cấp công cụ tiết kiệm đáng tin cậy, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp phát triển và đổi mới. Những yếu tố này đóng vai trò then chốt đối với tăng trưởng kinh tế và ổn định xã hội.
Là trung tâm của hệ thống thanh toán và tài chính, ngân hàng trung ương có vị trí độc nhất trong việc đạt được những mục tiêu này, điều mà không có tổ chức nào khác có công cụ tương tự để thực hiện. Đồng thời, ngân hàng trung ương không có khả năng theo đuổi các mục tiêu khác, chẳng hạn như hỗ trợ một ngành hoặc một nhóm xã hội cụ thể. Hơn nữa, nếu cố gắng làm như vậy, sự ổn định về giá cả và tài chính sẽ nhanh chóng gặp rủi ro.
Do đó, ngân hàng trung ương cần tiếp tục tập trung vào nhiệm vụ chính của mình: duy trì sự ổn định tiền tệ và tài chính, yếu tố quan trọng nhất đối với sự thịnh vượng chung của nền kinh tế và xã hội. Ngay cả trong bối cảnh đầy thách thức mà nền kinh tế Nga đang đối mặt hiện nay, đây vẫn là chiến lược dài hạn tốt nhất./.
Biên dịch: Nguyễn Phượng
Tác giả của bài viết: Elvira Nabiullina là Thống đốc Ngân hàng Trung ương Liên bang Nga. Bài viết được đăng trên số 29 của tạp chí Horizons, với tiêu đề “Lần này cũng không khác biệt”.
Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
