Trong hơn 80 năm qua, nền tảng sức mạnh quân sự của Mỹ là một khả năng vô tiền khoáng hậu trong việc triển khai sức mạnh trên không. Washington có đội máy bay chiến đấu tinh vi nhất thế giới. Vì những máy bay này có thể được tiếp nhiên liệu từ nhiều máy bay tiếp dầu của chính nước này, nên chúng có phạm vi hoạt động toàn cầu. Từ các căn cứ trong nước, máy bay ném bom tàng hình có thể bay qua không phận được bảo vệ nghiêm ngặt mà không bị quấy rối và tiêu diệt nhiều mục tiêu trong một nhiệm vụ. Máy bay chiến đấu tầm ngắn của Mỹ có thể thả bom và tiêu diệt máy bay địch và tên lửa đất đối không.
Tuy nhiên, phi đội của Mỹ đang đứng trước nguy cơ bị thu hẹp và lợi thế về sức mạnh không quân của nước này dường như đang bị xói mòn. Các đối thủ của Mỹ như Trung Quốc và Nga đã đầu tư vào hệ thống phòng không khiến Mỹ không thể chiếm ưu thế trên không và buộc nước này phải dựa vào các cuộc tấn công tên lửa tầm xa tốn kém, nói cách khác là các cuộc tấn công được thực hiện ở khoảng cách đủ xa để nằm ngoài tầm với của hệ thống phòng thủ của đối phương. Trung Quốc, đối thủ chính của Mỹ, đã công bố hai thiết kế máy bay tàng hình mới vào tháng 12, chứng minh sự tiến bộ đáng ngạc nhiên trong công nghệ máy bay chiến đấu của mình. Các đối thủ khác đã sản xuất số lượng lớn máy bay không người lái và tên lửa giá rẻ cho phép thực hiện các cuộc không kích với chi phí thấp.
Sự hiệu quả của máy bay không người lái giá rẻ đã được chứng minh trong các cuộc xung đột gần đây. Tại chiến trường Ukraine, cả Kyiv và Moscow đều cố gắng áp đảo hệ thống phòng không của nhau bằng cách ném bom các mục tiêu này bằng các máy bay không người lái dùng một lần. Máy bay truyền thống được giữ ở trong không phận an toàn hơn ở phía sau tiền tuyến, trong khi các hệ thống không người lái giá rẻ được sử dụng để tấn công sâu vào lãnh thổ của đối thủ. Ở Trung Đông, Iran và các lực lượng nhận được sự hộ tống của nước này đã sử dụng máy bay không người lái và tên lửa để tiến hành các cuộc tấn công với Israel, tàu thương mại và các lực lượng Mỹ. Mặc dù các cuộc tấn công này không gây ra thiệt hại quy mô lớn, nhưng chúng rất tốn kém để ngăn chặn. Tổng cộng, Hải quân Mỹ đã chi hơn 1 tỷ đô la cho đạn dược để ngăn chặn chúng, cao hơn nhiều so với chi phí cho các chiến dịch tấn công. Một ví dụ có thể thấy đó là Mỹ đã bắn Tên lửa không đối không tầm trung tiên tiến AIM-120 – trị giá hơn 1 triệu đô la cho mỗi tên lửa để bắn hạ máy bay không người lái do Iran sản xuất có giá chỉ khoảng 50.000 đô la.
Từ những xung đột này, Lầu Năm Góc dường như đã học được rằng họ cần đầu tư nhiều hơn vào máy bay không người lái giá rẻ. Vào tháng 8 năm 2023, họ đã khởi động Sáng kiến Replicator, nhằm mục đích đưa vào sử dụng hàng nghìn hệ thống tự động có thể tiêu hao trong vòng hai năm để chống lại quân đội đang phát triển của Trung Quốc. Vào năm 2024, Không quân Mỹ đã trao các hợp đồng sơ khảo cho một chương trình được thiết kế để sản xuất một nghìn máy bay không người lái tiên tiến bay cùng với máy bay chiến đấu có người lái. Nhưng khoản cược vào máy bay không người lái giá rẻ này dường như đang gây tổn hại đến các loại máy bay cao cấp. Hải quân và không quân đã trì hoãn các chương trình máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo của họ và chính quyền Tổng thống Donald Trump có khả năng sẽ tiếp tục trì hoãn việc này. Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã miễn trừ máy bay không người lái khỏi các khoản cắt giảm ngân sách theo kế hoạch của nước này.
Thật không may, vì không phải mọi cuộc xung đột trong tương lai đều giống như những gì đang diễn ra ở Ukraine hay Trung Đông. Một cuộc chiến xảy ra giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ hoàn toàn khác. Các bên tham chiến sẽ bị ngăn cách bởi Thái Bình Dương, vì vậy vũ khí của họ sẽ cần có tầm bắn xa hơn so với hầu hết các loại máy bay không người lái. Mỹ cũng sẽ phải đối mặt với hệ thống phòng không cực kỳ hiệu quả, mà máy bay không người lái giá rẻ không có khả năng xâm nhập. Thay vào đó, Washington sẽ cần một số lượng lớn máy bay thật tinh vi.
Có những nhược điểm khác khi bỏ qua các loại máy bay truyền thống. Hầu hết các máy bay không người lái và tên lửa kamikaze tầm xa được sử dụng trong các cuộc xung đột gần đây đều đã bị bắn hạ; những máy bay vượt qua được có xu hướng gây được ít thiệt hại cho mục tiêu của chúng. Hơn nữa, vì các hệ thống giá cả phải chăng dựa vào sự bão hòa để áp đảo các hệ thống phòng thủ, Mỹ có thể xây dựng một phi đội máy bay không người lái khổng lồ sử dụng một lần. Ngược lại, máy bay có khả năng sống sót cao hơn và đắt tiền hơn, có người lái hoặc không người lái cũng có thể được gửi đi thực hiện nhiều nhiệm vụ. Do đó, chúng được chứng minh là hiệu quả hơn về mặt chi phí, đặc biệt là trong một cuộc xung đột kéo dài. Lầu Năm Góc vẫn sẽ cần nhiều máy bay và tên lửa giá cả phải chăng hơn. Nhưng điều phải làm là xây dựng một đội bay toàn diện chứ không nên chỉ tập trung vào máy bay không người lái giá rẻ.
Những “lời nhắc nhở” dành cho Mỹ
Mỹ vẫn giữ được những máy bay và tên lửa được thiết kế tinh vi nhất thế giới. Nhưng chất lượng thôi là chưa đủ. Mỹ cũng cần thứ mà cựu Phó Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Michael Horowitz gọi là “khối lượng xác đáng” hay có thể hiểu là số lượng lớn vũ khí chính xác. Và ngày nay, nguồn lực của Washington bị phân bổ quá mỏng để đạt được điều đó.
Vào năm 2023, Không quân Mỹ có 2.093 máy bay tấn công và 141 máy bay ném bom, chỉ bằng khoảng một nửa quy mô phi đội của họ vào năm 1991. Do đó, Lầu Năm Góc đang phải vật lộn để cung cấp đủ máy bay để hỗ trợ các cuộc khủng hoảng và các hoạt động ở Châu Âu và Trung Đông trong khi vẫn chuẩn bị cho một cuộc xung đột quy mô lớn với Bắc Kinh. Lầu Năm Góc cũng đã không tích trữ đủ số lượng vũ khí thông thường cao cấp, chẳng hạn như tên lửa hành trình tàng hình, vì cả Quốc hội và Bộ Quốc phòng trước đây đều có xu hướng đầu tư vào các loại phương tiện khác, chẳng hạn như tàu, máy bay và xe tăng. Trong một mô hình trò chơi về chiến tranh do Trung tâm An ninh Mỹ Mới, được thực hiện bởi Ủy ban Chọn lọc Hạ viện về Cạnh tranh Chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc, quân đội Mỹ đã sử dụng hơn 80 phần trăm tên lửa tầm xa của họ trong vòng một tuần sau khi xung đột nổ ra ở Đài Loan.
Những vấn đề về nguồn cung này đã tồn tại trong 30 năm. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, Lầu Năm Góc tập trung vào việc chế tạo máy bay và tên lửa có khả năng tàng hình và độ chính xác cao, đây là một mục tiêu tốn kém vì chúng khó phát triển và đòi hỏi các vật liệu và thành phần phụ mới lạ. Do đó, Washington có thể mua ít máy bay và bom hơn. Lầu Năm Góc cũng cắt giảm kho vũ khí của mình vì không còn đối mặt với kẻ thù nào có sức mạnh tương đương. Bộ Quốc phòng đã cắt giảm các chương trình hiện đại hóa máy bay, bao gồm máy bay ném bom B-2 và hủy đơn đặt hàng máy bay chiến đấu F-22. Đồng thời, Lầu Năm Góc đặt cược rất nhiều vào ưu thế công nghệ của mình như là một cách để bù đắp cho những kẻ thù còn lại của Washington, có lẽ điều này đã được thể hiện phần nào trong Chiến tranh vùng Vịnh với Iraq. Những tiến bộ của Mỹ trong việc nâng cấp các chức năng: nhắm mục tiêu, “tàng hình”, tăng độ chính xác và tăng độ hiệu quả trong việc chia sẻ thông tin đã giúp Mỹ có thể tấn công cùng một số lượng mục tiêu với ít máy bay và vũ khí hơn. Những cải tiến này đã tạo ra một chiến lược tác chiến dựa trên ý tưởng rằng một số lượng nhỏ các cuộc tấn công chính xác vào các vị trí quan trọng của kẻ thù có thể buộc đối phương phải nhanh chóng đầu hàng.
Tuy nhiên, chiến lược này chưa bao giờ thực sự được thử nghiệm, vì Mỹ đã dành gần ba thập kỷ để chiến đấu trong các cuộc xung đột quy mô nhỏ với những kẻ thù có ít sức mạnh trên không. Để ưu thế trên không không bị nắm bắt là một điều rất quan trọng đối với các cuộc chiến chống khủng bố và các lực lượng đối địch: máy bay không người lái và máy bay có người lái tuần tra bầu trời để tìm kiếm kẻ thù trên mặt đất và sau đó thả các vũ khí nhỏ, chính xác vào chúng từ cự ly gần. Nhưng nếu không có thách thức thực sự, niềm tin của Lầu Năm Góc vào “khả năng hơn là tiềm năng” sẽ không bao giờ dao động, ngay cả khi Mỹ liên tục thấy kho dự trữ đạn dược dẫn đường chính xác của mình bị cạn kiệt nghiêm trọng do các cuộc chiến tranh kéo dài, cường độ thấp.
Kế đến, sau khi Nga thực hiện chiến dịch quân sự ở Ukraine, dẫn đến một cuộc xung đột quân sự bằng máy bay không người lái không giống với bất kỳ cuộc chiến nào khác trong lịch sử nhân loại. Trong ba năm qua, Kyiv và Moscow đã phóng và mất hàng triệu máy bay không người lái trong các cuộc giao tranh. Làm như vậy đã cho phép họ xác định mục tiêu, chiếm giữ vị trí và thậm chí đánh bật các loại vũ khí đắt tiền chẳng hạn như xe tăng và tên lửa đất đối không. Suy cho cùng, vấn đề mà không ai có thể trốn tránh đó là “khối lượng”, tức là có nhiều lực lượng hoặc vật chất hơn kẻ thù, đây là một điều kiện vô cùng quan trọng. Do đó, Lầu Năm Góc đã bắt đầu thay đổi chiến lược, tập trung vào các chương trình máy bay không người lái thay vì vũ khí trên không tiên tiến.
Giải pháp
Lầu Năm Góc đã đúng khi chế tạo số lượng lớn máy bay không người lái giá rẻ. Để ngăn lại mục tiêu kiểm soát Đài Loan bằng biện pháp quân sự của Cộng Hòa Nhân Dân Trung Hoa, cần phải không kích hàng nghìn mục tiêu quân sự của Trung Quốc nằm rải rác trên khắp Eo biển Đài Loan, Biển Đông và Trung Quốc đại lục. Lầu Năm Góc có quá ít máy bay và vũ khí để đạt được mục tiêu này. Họ sẽ cần nhiều máy bay không người lái và tên lửa giá rẻ hơn để đẩy lùi quân đội Trung Quốc, vốn có quy mô lớn hơn quân đội Mỹ.
Tuy nhiên, sức mạnh không quân giá rẻ, dù là tên lửa hành trình hay máy bay không người lái kamikaze, sẽ chỉ hữu ích khi chống lại một nhóm nhỏ mục tiêu của Trung Quốc. Các cuộc tấn công từ xa phải được bổ sung bằng các cuộc tấn công thay thế do máy bay tàng hình thực hiện, xuyên thủng hàng phòng thủ của đối phương và sử dụng nhiều vũ khí lớn. Ví dụ, vào tháng 10 năm 2024, Mỹ đã có thể phá hủy các cơ sở vũ khí của lực lượng Houthi ẩn sâu dưới lòng đất chỉ bằng cách điều máy bay ném bom tàng hình B-2 bay qua không phận đang có tranh chấp. Lloyd Austin, khi đó là Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, đã mô tả cuộc tấn công bằng máy bay B-2 vào Yemen là “một minh chứng độc đáo về khả năng của Mỹ trong việc nhắm mục tiêu vào các cơ sở mà kẻ thù của chúng ta muốn giữ ngoài tầm với, bất kể chúng được chôn sâu dưới lòng đất, kiên cố hay được bảo vệ như thế nào”. Máy bay không người lái và tên lửa thông thường được bắn từ tầm xa không thể mang theo tải trọng lớn cần thiết để gây thiệt hại đáng kể cho các mục tiêu kiên cố hoặc nằm trên phạm vi rộng như những mục tiêu ở Yemen. Mỹ sẽ phải vật lộn nhiều hơn nữa để tiếp cận các mục tiêu bên trong Trung Quốc.
Kyiv và moscow đã phóng và mất hàng triệu máy bay không người lái.
Ngoài việc khó mang lại tác động đáng kể, tên lửa và máy bay không người lái giá rẻ còn thiếu tầm hoạt động. Để máy bay không người lái hỗ trợ trên không cho lực lượng quân sự Đài Loan và có khả năng tấn công các mục tiêu trên bờ biển Trung Quốc, chúng sẽ cần phải bay đến eo biển từ các căn cứ cách xa hàng trăm dặm ở Nhật Bản, Philippines hoặc Guam. Máy bay không người lái và tên lửa giá rẻ ngày nay không thể thực hiện những chuyến đi này. Chúng cũng có khả năng bị các lực lượng phòng không Trung Quốc đánh chặn. Ví dụ, Ukraine dự kiến khoảng 85 phần trăm máy bay không người lái kamikaze của mình sẽ bị bắn hạ. Do đó, một quốc gia phải có các loạt đạn rất lớn để đảm bảo rằng ngay cả một phần nhỏ vũ khí của họ cũng có thể đến được mục tiêu và chi phí cho từng vũ khí một sẽ phải rất thấp để tạo ra kho dự trữ vũ khí khổng lồ cần thiết. Phép tính chi phí – lợi ích này sẽ không có lợi cho Mỹ, đặc biệt là trong những ngày đầu của một cuộc xung đột với Trung Quốc khi mạng lưới phòng không của nước này đang hoạt động với năng xuất cao. Máy bay không người lái có thể giúp triệt tiêu một số máy bay đánh chặn phòng không trên mặt đất của Trung Quốc. Nhưng suy cho cùng, hệ thống phòng không của Trung Quốc là rất hiệu quả và được trang bị tốt, sẽ rất khó để các máy bay không người lái giá rẻ có thể gây khó khăn cho hệ thống này. Chắc chắn nó sẽ không để nhiều máy bay không người lái giá rẻ lọt qua.
Các cuộc tấn công “bão hòa” có thể hiệu quả hơn đối với các tàu Trung Quốc có số lượng tên lửa đất đối không hạn chế. Nhưng để xâm nhập vào mạng lưới phòng không trên bộ của Trung Quốc, cần phải có máy bay tàng hình. Do đó, máy bay ném bom tàng hình, mang theo bom lớn và có thể thực hiện nhiều nhiệm vụ là lựa chọn tốt hơn để tiêu diệt các mục tiêu trên đất liền được bảo vệ bởi các hệ thống phòng không. Ngày nay, những máy bay ném bom này đều có phi công, nhưng trong tương lai chúng có thể được điều khiển từ xa hoặc hoàn toàn tự động.
Máy bay tàng hình cũng cần thiết để có thể vô hiệu hóa các hệ thống phòng không, sau đó sẽ cho phép các vũ khí giá rẻ hoạt động. Israel đã sử dụng cách tiếp cận hai mũi nhọn như vậy khi cử 100 máy bay tấn công Iran vào tháng 10 năm 2024. Máy bay chiến đấu tàng hình của Israel đã phá hủy hầu hết các hệ thống phòng không tầm xa của Iran, khiến Tehran phải chịu các cuộc tấn công của các máy bay cũ hơn mang theo tên lửa tầm xa. Máy bay Mỹ sẽ không thể phá hủy hoàn toàn các hệ thống phòng không quy mô lớn và tinh vi của Trung Quốc trước khi tiến hành các hoạt động tấn công khác. Nhưng chúng có thể đục thủng những lỗ hổng phòng thủ đó để những vũ khí yếu hơn có thể khai thác.
Chất lượng và số lượng
Các nhà hoạch định chính sách Mỹ nên nghiên cứu các cuộc chiến tranh hiện đại để rút ra bài học về chiến tranh hiện đại. Nhưng họ cũng nên nhớ rằng một cuộc xung đột giữa Trung Quốc và Mỹ sẽ rất khác. Nó sẽ tàn khốc và khó lường hơn rất nhiều. Rất nhiều mục tiêu sẽ cần phải tấn công nhiều lần để có thể hạ gục. Để có cơ hội thành công, Mỹ sẽ cần nhiều máy bay không người lái và tên lửa tầm thấp hơn có thể mang đến một “khối lượng xác đáng”. Nhưng họ cũng sẽ cần nhiều máy bay cao cấp hơn, bao gồm máy bay chiến đấu tàng hình, máy bay ném bom và máy bay không người lái, có thể luôn sẵn sàng được gửi đi thực hiện nhiều nhiệm vụ và đối đầu với hệ thống phòng không và máy bay chiến đấu tiên tiến của Trung Quốc.
Do đó, Mỹ phải kết hợp các sáng kiến sản xuất máy bay không người lái giá rẻ với các sáng kiến nhằm tạo ra sức mạnh không quân có sức chiến đấu bền bỉ và có thể tái sử dụng, đặc biệt là máy bay tàng hình. Ngày nay, máy bay tàng hình duy nhất của Mỹ đang được sản xuất là F-35 và B-21. Washington cũng sẽ cần tìm ra cách sử dụng những máy bay này kết hợp với các hệ thống giá rẻ, tận dụng và phát huy tiềm năng của chúng. Ví dụ, máy bay F-35 bay ở hàng sau cùng có thể được sử dụng để điều khiển máy bay không người lái đi cùng chúng trong chuyến bay, và B-21 có thể đưa các đàn máy bay không người lái đến gần mục tiêu của chúng sau hệ thống phòng thủ của kẻ thù, cho phép chúng độc lập săn lùng nhiều mục tiêu của kẻ thù.
Việc xây dựng một phi đội cân bằng như vậy sẽ không hề rẻ. Trừ khi Bộ Quốc phòng cắt giảm đáng kể các lĩnh vực khác, chẳng hạn như đóng cửa các căn cứ không cần thiết, thì các khoản đầu tư vào sức mạnh không quân của họ có thể sẽ đòi hỏi ngân sách quốc phòng lớn hơn. Nhưng đó có thể là cái giá phải trả cho sự thống trị trên không của Mỹ. Trong nhiều thập kỷ, Mỹ coi sự thống trị này là điều hiển nhiên. Bây giờ, họ phải đầu tư cẩn thận vào sự kết hợp hài hòa trong sức mạnh không quân để duy trì lợi thế của mình.
Biên dịch: Duy Hưng
Tác giả: Stacie L. Pettyjohn là thành viên cấp cao và Giám đốc Chương trình Quốc phòng tại Trung tâm An ninh Mỹ mới.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
