Sự trở lại của ông Donald Trump trong cương vị Tổng thống Mỹ đã tạo ra những phản ứng e ngại không chỉ đối với các đồng minh châu Âu bên kia bờ Đại Tây Dương mà ngay cả với hai quốc gia láng giềng ở Bắc Mỹ. Ngay khi vừa đắc cử hồi tháng 11 năm ngoái, ông Trump lập tức ra tuyên bố về kế hoạch áp thuế lên hàng hóa có nguồn gốc từ Canada và Mexico để ngăn dòng người nhập cư và nạn buôn bán chất cấm, ông khẳng định rằng các quốc gia này phải “trả giá rất đắt!”[1]. Động thái trên cho thấy quyết tâm rất lớn trong việc thắt chặt quản lý an ninh biên giới, việc vốn đã được thực hiện nghiêm túc trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump. Vậy, liệu những tuyên bố cứng rắn trước đó của ông Trump có được hiện thực hóa hay chỉ là một trong nhiều khẩu hiệu quen thuộc trong phong trào MAGA*. Và, nếu chính sách Bắc Mỹ của chính quyền Trump 2.0 thành hiện thực thì những bước ngoặt mới nào sẽ dần được lộ diện?
Vai trò chiến lược của Bắc Mỹ đối với nước Mỹ
Bắc Mỹ một khu vực rộng lớn nhưng lại vô cùng khiêm tốn về số lượng quốc gia. Ở góc độ địa chính trị, vùng đất này thường được dùng để ám chỉ 3 quốc gia chính là Canada, Mỹ, Mexico.
Tương quan về sức mạnh của 3 quốc gia trên, Mỹ nổi bật với vị thế của siêu cường có nền kinh tế vượt trội cùng lực lượng quân sự vươn tầm khu vực có sức ảnh hưởng toàn cầu. Để đạt được những điều này, bên cạnh sức mạnh nội lực còn phản ánh trong đó vai trò chiến lược của hai quốc gia láng giềng Canada và Mexico trong việc duy trì một khu vực Bắc Mỹ ổn định giúp nước Mỹ có không gian địa chính trị thuận lợi tránh khỏi cạnh tranh xung quanh với các cường quốc khác như Nga hay Trung Quốc.
Trước hết, về vai trò của Bắc Mỹ đối với an ninh quốc gia của Mỹ. Với vị trí địa lý liền kề, Bắc Mỹ đã kiến tạo nên một pháo đài tự nhiên “bất khả xâm phạm” cho Mỹ, với Canada ở phía bắc và Mexico ở phía nam như các vùng đệm địa chính trị. Nhìn từ cuốn bản đồ cùng lịch sử Mỹ, quốc gia thường được biết đến như chưa từng bị xâm lược bởi bất kỳ đế chế nào do được hai đại dương ngăn cách với thế giới. Tuy nhiên, trên thực tế Mỹ và Nga (quốc gia đối địch chỉ sai Trung Quốc) chỉ cách nhau chưa tới 4km qua eo biển Bering nơi Mỹ đóng lực lượng đồn trú mỏng ở tiểu bang Alaska. Khi này, Canada đóng vai trò như tấm khiên bảo vệ biên giới phía bắc Mỹ khỏi các mối đe dọa tiềm tàng từ Nga qua vùng Bắc Cực. Trong khi đó, Mexico là tuyến đầu ngăn chặn các mối đe dọa an ninh xuất phát từ Mỹ-Latinh. Bài học về cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962 càng làm sâu sắc thêm vào tư duy phòng thủ quốc gia của Mỹ về những mối đe dọa đến từ hướng Nam đặc biệt ở dải đất Trung Mỹ.
Bắc Mỹ chính là trung tâm ảnh hưởng của Mỹ tại phía Tây bán cầu, đóng vai trò nền tảng trong việc Mỹ định hình chính sách khu vực đặc biệt tại hai nơi được coi như “sân sau” như Nam Mỹ. Canada và Mexico thường trở thành cầu nối để Mỹ thực hiện các chiến lược đối ngoại với khu vực Mỹ-Latinh và châu Âu. Đối với Mỹ, Bắc Mỹ có nhiệm vụ giữ gìn ổn định chính trị khu vực trong đó nổi bật lên tính chất đồng minh của Mỹ với Canada đóng vai trò đối tác chiến lược trong các tổ chức quốc tế như Liên Hợp Quốc, Tổ chức Các nước châu Mỹ (OAS) và khối kinh tế G7 giúp Mỹ mở rộng tiếng nói đến ảnh hưởng toàn cầu.
Bên cạnh các giá trị về ảnh hưởng chính trị, Bắc Mỹ còn là một trong những khu vực thương mại tự do quan trọng nhất đối với nền kinh tế thị trường của Mỹ. Canada là đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ về xuất khẩu, cung cấp các sản phẩm như dầu, gỗ và máy móc công nghiệp. Phía còn lại, Mexico là đối tác thương mại lớn thứ hai nổi với các ngành sản xuất ô tô, linh kiện điện tử và thực phẩm đóng vai trò chủ chốt[2]. Sự gắn kết kinh tế tác động lẫn nhau được chính thức hóa thông qua Hiệp định Mỹ – Mexico – Canada (USMCA) có hiệu lực từ năm 2020, kế thừa và nâng cấp cho Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) đã được kỳ vọng sẽ mang lại kim ngạch thương mại trị giá 1,2 nghìn tỷ USD hàng năm giữa 3 nước[3]. USMCA mang đến nhiều thay đổi về các điều khoản thúc đẩy tự do thương mại, bảo vệ quyền lao động, bảo vệ môi trường và mang lại lợi ích cho cả ba bên.
Ngoài ra, Bắc Mỹ đóng một vai trò quan trọng trong việc bảo đảm an ninh năng lượng của Mỹ. Ước tính tới năm 2024, Canada là nguồn cung dầu mỏ và khí đốt lớn nhất cho Mỹ, chiếm khoảng 60% tổng lượng nhập khẩu dầu thô của Mỹ[4]. Xứ sở lá phong cũng sở hữu nhiều tài nguyên thiên nhiên chiến lược như uranium vật liệu cần thiết cho ngành năng lượng hạt nhân của Mỹ. Đồng thời với đất nước láng giềng Mexico là nguồn cung kim loại quý như bạc, đồng đóng vai trò quan trọng trong các ngành công nghiệp luyện kim công nghệ cao. Vịnh Mexico góp phần lớn vào hoạt động hợp tác thăm dò, khai thác tài nguyên của Mỹ và trở thành một trung tâm sản xuất khí đốt quan trọng.
Về mặt an ninh biên giới, cả Canada và Mexico đều có vai trò then chốt trong công việc bảo vệ biên giới và đảm bảo an ninh nội địa trước sự gia tăng của làn sóng bạo lực có xu hướng nhằm vào nước Mỹ. An ninh biên giới cũng đảm bảo cho sự phát triển mạnh mẽ của các hoạt động kinh tế hợp pháp chống lại các hoạt động phi pháp trong khu vực giáp ranh. Trong đó, ở phía Nam, chương trình Sáng kiến Merida với Mexico giúp Mỹ tăng cường khả năng chống tội phạm ma túy và tổ chức tội phạm nguy hiểm. Đối với phía Bắc, Canada và Mỹ duy trì quan hệ hợp thắt chặt trong lĩnh vực chia sẻ thông tin tình báo và bảo vệ an ninh nội địa thông qua cơ chế của Bộ quốc phòng Mỹ NORAD (Bộ Tư lệnh Phòng không Bắc Mỹ).
Tuy nhiên, vấn đề nhập cư trái phép ảnh hưởng tới an ninh biên giới Mỹ cũng đang trở thành một rào cản lớn đối với mối quan hệ giữa 3 quốc gia Bắc Mỹ đặc biệt dưới thời Tổng thống Donald Trump. Việc kiểm soát di cư và chống buôn ma túy qua biên giới Mexico là một trong những ưu tiên cần giải quyết hàng đầu đối với chính quyền mới. Trong khoảng thời gian từ ngày 1/10/2023 đến 30/9/2024, Cơ quan Thực thi luật về nhập cư và hải quan của Mỹ (ICE) đã trục xuất hơn 271.000 người nhập cư trái phép[5].
Do đó, từ các dữ kiện trên có thể thấy Bắc Mỹ là khu vực không thể thiếu đối với sự phát triển toàn diện của Mỹ. Sự tương hỗ của Bắc Mỹ trên các lĩnh vực từ kinh tế, năng lượng, đến an ninh và địa chính trị của Mỹ phụ thuộc vào sự hợp tác với Canada và Mexico để duy trì vị thế cường quốc toàn cầu. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều thách thức trong các khía cạnh đang hợp tác như căng thẳng thương mại và nhập cư bất hợp pháp đòi hỏi chính sách mới của Mỹ phải có chiến lược điều chỉnh để tối ưu hóa quan hệ khu vực.
Quan điểm của Trump và nội các 2.0 về Canada và Mexico
Qua bức tranh toàn cảnh về những vai trò chiến lược của Bắc Mỹ đối với sự phát triển của Mỹ đã cho thấy đối sách tốt nhất mà nước Mỹ cần duy trì để đảm bảo là thiết lập một khối thịnh vượng chung Bắc Mỹ gắn chặt láng giềng vào Washington. Thực tế, điểm tương đồng trong chính sách của các đời Tổng thống Mỹ trước Trump đều phản ánh ba mục tiêu cốt lõi: đảm bảo lợi ích kinh tế, củng cố quan hệ an ninh và tăng cường ảnh hưởng ngoại giao của Mỹ trong khu vực. Tuy nhiên đến thời kỳ nắm quyền của Tổng thống Donald Trump đã cho thấy sự đảo chiều trong chính sách của ông với những người tiền nhiệm ở việc gia tăng thúc ép những đối tác láng giềng phải “trả giá” và “đánh đổi” nhiều hơn.
Ông Donald Trump, trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên (2017-2021), đã thể hiện quan điểm cứng rắn nhắm trực tiếp vào các nhóm lợi ích nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế và an ninh của riêng nước Mỹ. Ngoài ra, nội các 2.0 của Trump bao gồm các nhân vật bảo thủ và có tư tưởng dân túy, sẽ tiếp tục thúc đẩy chính sách “America First” đặt lợi ích kinh tế và an ninh Mỹ lên hàng đầu trong mọi vấn đề với Canada và Mexico.
Đối với chính sách về thương mại và thuế quan, ông Trump luôn nhấn mạnh “thuế quan” là từ khóa yêu thích, là nguồn doanh thu giúp lấp đầy “khoảng trống ngân sách. Ngay sau khi đắc cử nhiệm kỳ hai, Tổng thống Trump đã tuyên bố trên truyền thông sẽ áp dụng mức thuế nghiêm ngặt đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mexico và Canada. Ngay sau lễ nhậm chức vào ngày 20/1/2025, Tổng thống Trump thông báo kế hoạch áp mức thuế lên tới 25% lên hàng nhập khẩu từ Canada và Mexico, dự kiến bắt đầu từ ngày 1/2/2025. Ông lý giải rằng biện pháp này nhằm giải quyết vấn đề nhập cư bất hợp pháp và buôn lậu fentanyl qua biên giới. Tuyên bố này đã gây lo ngại trên thị trường, khiến đồng peso Mexico giảm giá so với đồng đô la Mỹ[6].
Động thái này đã gây lo ngại cho cả Canada và Mexico, khi hai quốc gia này chiếm gần một phần ba lượng hàng hóa nhập khẩu của Mỹ, với tổng giá trị khoảng 3,1 nghìn tỷ USD vào năm 2024. Việc áp thuế có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế của cả ba nước, đặc biệt trong các ngành công nghiệp như ô tô, phụ tùng ô tô và sản phẩm năng lượng. Tổng thống Trump còn đề xuất thành lập một cơ quan mới có tên là External Revenue Service (ERS) để thu thuế từ các mức thuế quan này. Ông nhấn mạnh rằng việc áp thuế sẽ giúp tăng cường sản xuất trong nước và giảm thiểu các vấn đề liên quan đến nhập cư và buôn lậu ma túy[7].
Một trong những đề xuất gây tranh cãi nhất của Tổng thống Trump là ý tưởng biến Canada thành tiểu bang thứ 51 của Hoa Kỳ. Ông Trump đã đề cập đến ý tưởng này trong cuộc gặp với Thủ tướng Canada Justin Trudeau tại Mar-a-Lago vào cuối tháng 11/2024, sau khi cho rằng Mỹ đang tiêu tốn khoảng 200 tỷ USD mỗi năm và thiệt hại thêm từ thâm hụt thương mại, trong khi Mỹ có thể tự sản xuất mọi hàng hóa đang nhập khẩu từ Canada[8].
Việc ông Trump muốn Canada trở thành bang thứ 51 của Mỹ có thể xuất phát từ nhiều lý do, nhưng tất cả đều hướng đến mục tiêu làm nước Mỹ vĩ đại trở lại. Phản ứng trước đề xuất này, Lãnh đạo Đảng Bảo thủ đối lập Canada ông Pierre Poilievre cũng nhấn mạnh: “Canada sẽ không bao giờ là tiểu bang thứ 51. Chấm hết. Chúng ta là một quốc gia vĩ đại và độc lập”[9]. Bên cạnh đó, một số phát ngôn gây chú ý khác mà ông Trump nhắm tới Canada, Panama, Mexico hay đề xuất mua lại vùng lãnh thổ Greenland thời gian gần đây phản ánh tư tưởng của nước lớn khi muốn giành sức ảnh hưởng trong khu vực hoặc thậm chí kiểm soát các nước láng giềng.
Đối với Mexico, ông Trump coi Mexico là trung tâm của các vấn đề nhập cư và an ninh biên giới của Mỹ. Dưới nội các 2.0, chính quyền Trump thể hiện quan điểm gia tăng các biện pháp mạnh mẽ nhằm kiểm soát biên giới và giảm thiểu dòng người nhập cư bất hợp pháp, đồng thời thúc đẩy Mexico chia sẻ gánh nặng về chi phí và trách nhiệm.
Trong những ngày đầu nhiệm kỳ, Tổng thống Trump đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia tại biên giới Mỹ – Mexico, nhằm tăng cường các biện pháp kiểm soát biên giới và ngăn chặn nhập cư bất hợp pháp. Đồng thời, ông đề xuất chấm dứt quyền công dân theo nơi sinh (birthright citizenship), một động thái gây tranh cãi pháp lý dựa trên Tu chính án thứ 14 của Hiến pháp Mỹ. Nhìn lại nhiệm kỳ đầu thời Trump, số lượng binh sĩ triển khai đến biên giới Mỹ – Mexico đã đạt đỉnh vào năm 2018 với hơn 7.000 binh sĩ tham gia hỗ trợ các hoạt động tại Texas, Arizona và California.
Trước các quan điểm của Tổng thống Trump cùng dàn nội các mới, đại diện hai quốc gia láng giềng Canada và Mexico đều có những động thái nhằm bảo vệ lợi ích quốc gia. Thủ tướng Canada ông Justin Trudeau, trong chuyến gặp ông Trump tại Mar-a-Lago, đã nhấn mạnh rằng biên giới giữa Canada với Mỹ được quản lý chặt chẽ, an toàn hơn so với biên giới với Mexico[10]. “Chúng tôi sẽ kiên định tập trung vào việc bảo vệ cả lợi ích của Canada, nhưng cũng bảo vệ mối quan hệ kinh tế giữa Canada với Mỹ”, ông Trudeau nói. Tổng thống Mexico bà Claudia Sheinbaum cho biết chính phủ của bà đã tham gia các cuộc đàm phán song phương với chính quyền Trump để đảm bảo chuỗi cung ứng bởi khoảng 80% hàng xuất khẩu của Mexico có đích đến là Mỹ. Bà cũng cho biết chính phủ của bà sẽ đáp ứng nhu cầu của người di cư theo cách “chắc chắn sẽ luôn bảo vệ chủ quyền và nền độc lập của mình”[11].
Những chính sách và quan điểm của chính quyền Trump 2.0 đối với Canada và Mexico phản ánh xu hướng bảo hộ và ưu tiên lợi ích quốc gia của Mỹ. Bên cạnh ưu điểm giảm tải áp lực cho nền an ninh xã hội Mỹ và thúc đẩy sự hiệu quả từ USMCA thì các biện pháp như áp đặt thuế quan cao có thể dẫn đến tình trạng căng thẳng thương mại ảnh hưởng tiêu cực đến quan hệ ngoại giao và kinh tế chiến lược giữa các quốc gia trong khu vực Bắc Mỹ.
Liệu có một bước ngoặt mới đối với Bắc Mỹ thời Trump 2.0?
Từ quan điểm của Tổng thống Trump và nội các 2.0 về Canada và Mexico đã cho thấy những ưu tiên tới của Mỹ xoay quanh cách tiếp cận đơn phương hơn là đa phương. Ngay cả khi chưa chính thức tuyên thệ nhậm chức lần hai thì sức ảnh hưởng của Tổng thống Donald Trump đã rất lớn và tạo ra nhiều e ngại đối với cả những đồng minh và đối thủ. Điều này dễ hiểu được khi ông Trump luôn được nhận định là một lãnh đạo thích đặt ra luật chơi theo kiểu “tối hậu thư” bởi các yếu tố tầm nhìn chiến lược dài hạn, khả năng định hình dư luận và đặc biệt khó đoán định trong các quyết sách. Do vậy, nhận định sơ bộ về chính sách Bắc Mỹ thời Trump 2.0 sẽ là một khoảng thời gian khó khăn cho hai đối tác ở khu vực nhưng sẽ có phần nhẹ nhàng với Canada, trong khi Mexico nhiều khả năng sẽ đối mặt với những chính sách khắt khe.
Giống như đa số các đời tổng thống Mỹ, ông chủ Nhà Trắng trong nhiệm kỳ lần hai sẽ có quyền lực gia tăng đáng kể so với nhiệm kỳ đầu và người tiền nhiệm. Trong đó, quyền ra quyết định chính sách đối ngoại sẽ mở ra những điều sắp tới về dự định cá nhân của Tổng thống song cũng sẽ phải cho thấy cách ứng phó với các sự kiện bất ngờ hoặc nằm ngoài tầm kiểm soát của Washington. Đối với ông Trump, nhiệm kỳ hai sẽ được thúc đẩy tăng thêm các điểm chính sách mà nhiệm kỳ đầu của ông chưa tiến hành thành công và hiện thực hóa các tuyên bố tranh cử. Do đó, Canada sẽ cần ứng phó với những áp lực thương mại còn Mexico không loại trừ đóng cửa biên giới.
Từ yếu tố cá nhân Tổng thống Trump cùng sự hỗ trợ đắc lực từ những gương mặt mới nổi bật như tân Ngoại trưởng Marco Rubio và quyền Bộ trưởng Quốc phòng Robert Salesses. Như vậy, chắc rằng điều đầu tiên ông Trump sẽ làm là đảo chiều các chính sách trước đó của chính quyền người tiền nhiệm Joe Biden. Và, khi đối chiếu với quan điểm của Trump 2.0 cùng phong trào MAGA và dàn nội các mới có thể suy xét về những chính sách đối ngoại mang hơi hướng “diều hâu”, “không khoan nhượng” trong theo đuổi các mục tiêu đã đặt ra.
Chính sách Bắc Mỹ của Donald Trump nhiệm kỳ 2 sẽ xoay quanh chủ nghĩa bảo hộ với các vấn đề nhập cư, bảo hộ kinh tế, an ninh khu vực và giảm phụ thuộc vào bên ngoài.
Thứ nhất, tiếp tục gây áp lực lên chính sách thuế quan và năng lượng. Mục tiêu chính của chính quyền Trump 2.0 nhằm giúp nước Mỹ có thể tiếp tục áp dụng chính sách bảo hộ nhằm ưu tiên ngành công nghiệp Mỹ và giảm nhập khẩu từ các quốc gia láng giềng. Ông Trump luôn sử dụng thuế làm công cụ thúc ép các đối tác phải đánh đổi thực hiện các yêu cầu của Washington nếu không muốn bị trừng phạt. Năm 2019, Trump đe dọa áp thuế 5% với tất cả hàng hóa Mexico nếu nước này không ngăn chặn dòng người di cư đến Mỹ[12]. Đối với mảng năng lượng, ông Trump có thể sẽ thúc đẩy việc khai thác nhiên liệu hóa thạch trong khu vực Bắc Mỹ, nhằm giảm phụ thuộc vào các nhà cung cấp bên ngoài và tạo việc làm cho ngành công nghiệp năng lượng Mỹ. Nhiều khả năng ông Trump sẽ cho hồi sinh các dự án năng lượng lớn như Keystone XL Pipeline, vốn đã bị chính quyền Biden hủy bỏ. Dự án này kết nối mỏ dầu cát Alberta của Canada với các nhà máy lọc dầu ở Mỹ, mang lại lợi ích kinh tế cho cả hai quốc gia.
Thứ hai, chính sách siết chặt nhập cư và an ninh biên giới, Tổng thống Trump đã từng nhấn mạnh xây dựng bức tường biên giới Mỹ-Mexico là biểu tượng chính trị trong nhiệm kỳ đầu và nhiệm kỳ thứ 2 có thể tiếp tục mở rộng chương trình này. Tuy nhiên, ông sẽ kết hợp các biện pháp công nghệ cao hơn, như giám sát bằng drone, hệ thống radar và trí tuệ nhân tạo để quản lý biên giới hiệu quả hơn. Ông Trump cũng nhắc lại kế hoạch trục xuất hàng loạt người nhập cư không có giấy tờ và tuyên bố sẽ chấm dứt việc cấp quyền công dân đối với những người sinh ra tại Mỹ có cha mẹ lưu trú bất hợp pháp.
Không loại trừ việc ông Trump có thể khởi động lại hoặc mở rộng kế hoạch xây dựng bức tường biên giới với Mexico, tiếp tục coi đây là biểu tượng chính sách nhập cư của ông. Quyền Bộ trưởng Quốc phòng ông Robert Salesses cho biết, các binh sĩ thuộc vệ binh quốc gia đã được điều động tới biên giới Mỹ-Mexico sẽ sử dụng trực thăng hỗ trợ lực lượng tuần tra biên giới và tham gia xây dựng các rào chắn. Lầu Năm Góc cũng cung cấp máy bay quân sự để hỗ trợ Bộ An ninh Nội địa (DHS) trong các chuyến bay trục xuất hơn 5.000 người nhập cư bị tạm giữ[13].
Thứ ba, chính sách tập trung vào bảo hộ kinh tế Mỹ. Một kế hoạch tái định hình Hiệp định USMCA có thể sẽ sớm được Tổng thống Trump triển khai để bảo vệ người lao động cùng ngành sản xuất trong nước. Mặc dù USMCA ra đời từ ý tưởng của chính ông Trump để thúc đẩy các chính sách bảo hộ nhằm bảo vệ ngành công nghiệp và lao động của cả ba nước Bắc Mỹ, song Mỹ luôn tỏ ra bị thua thiệt. Do vậy, nếu giám sát thấy Mexico và Canada không tuân thủ đầy đủ hiệp định, ông Trump có thể sử dụng thuế quan như một công cụ đàm phán tạo sức ép. Tuy nhiên, USMCA sẽ tiếp tục là nền tảng thương mại giữa ba quốc gia bất chấp việc áp lực thương mại từ Mỹ sẽ gia tăng đáng kể.
Về khả năng tạo ra bước ngoặt:
Một là, những thay đổi bất ngờ không báo trước từ ông Trump. Tổng thống Donald Trump được biết đến với phong cách lãnh đạo khó lường và sẵn sàng thay đổi chính sách đột ngột. Do đó, không thể loại trừ khả năng ông sẽ đưa ra những thay đổi quyết định bất ngờ liên quan đến Bắc Mỹ, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu gia tăng. Đó có thể là khả năng rút khỏi hoặc giảm cam kết đối với các cơ chế hợp tác khu vực mà Mỹ tham gia. Đơn cử như giảm hỗ trợ các sáng kiến chung về biến đổi khí hậu hoặc phát triển bền vững trong khu vực Bắc Mỹ. Ông Trump cùng dàn nội các 2.0 gồm nhiều nhà tài phiệt kinh tế sẽ tiếp tục đặt lợi ích của Mỹ lên hàng đầu, định hình chính sách đối ngoại tại Bắc Mỹ theo cách sử dụng “cây gậy và củ cà rốt”.
Hai là, sự tác động từ thành phần nội các mới “hội tụ diều hâu” của Trump. Những nhân vật thuộc phe diều hâu trong chính quyền Trump, như Ngoại trưởng Rubio hay Cố vấn An ninh Quốc gia Waltz, đều giữ lập trường cứng rắn đối với các vấn đề có tính ảnh hưởng đến lợi ích của nước Mỹ. Trong đó, vấn đề đảm bảo chống nhập cư và tội phạm dọc tuyến biên giới phía Bắc và phía Nam được trao quyền tiến hành liên ngành giữa Quốc phòng và các bộ phận phụ trách An ninh. Đây là bước tiến lớn so với việc trước đó chỉ giao phó trách nhiệm cho lực lượng Hải quan và bảo vệ biên giới Hoa Kỳ (US Customs and Border Protection-CBP) trực thuộc Bộ An ninh quốc gia Hoa Kỳ.
Ba là, các tác động quốc tế từ những đối thủ cạnh tranh trực tiếp lợi ích với Mỹ sẽ trở thành nhân tố để Mỹ cân nhắc điều chỉnh chính sách Bắc Mỹ. Ông Trump có thể thúc đẩy định hình sự hợp tác giữa Mỹ, Canada và Mexico thành một khối kinh tế và an ninh độc lập để giảm phụ thuộc vào các quốc gia bên ngoài như Trung Quốc. Như vậy, một dạng chính sách như học thuyết “Monroe Bắc Mỹ” sẽ nhiều khả năng được ra đời? Tuy nhiên, nếu tác nhân bên ngoài như Trung Quốc gia tăng đầu tư tại Canada hoặc Mexico, ông Trump có thể phản ứng lại bằng cách áp đặt các biện pháp trừng phạt hoặc hạn chế thương mại đối với hai nước láng giềng để ngăn chặn việc Trung Quốc sử dụng Canada làm cầu nối kinh tế để tiếp cận thị trường Mỹ. Điều này bao gồm cả khối đồng minh EU nếu có ý định chen chân giành lợi ích tại khu vực Bắc Mỹ vốn thuộc ảnh hưởng của Mỹ.
Tóm lại, khi đối mặt với sự trở lại của Tổng thống Trump, Canada và Mexico sẽ cần tính đến cách ứng phó thận trọng hơn trước những bước ngoặt bất ngờ đặc biệt trong hai vấn đề thương mại và biên giới. Trước những thay đổi trong chính sách Bắc Mỹ của chính quyền Trump 2.0 phản ánh cách tiếp cận cứng rắn và ưu tiên lợi ích quốc gia của Mỹ. Tuy nhiên, cách tiếp cận này cũng tiềm ẩn nguy cơ gây ra căng thẳng và bất ổn trong quan hệ với các quốc gia láng giềng, đòi hỏi chính quyền “mới” của Mỹ có sự cân nhắc kỹ lưỡng và tích cực đối thoại để đạt được mục tiêu mà không làm tổn hại đến hòa bình và hợp tác khu vực.
Tác giả: Phạm Quang Hiền
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] Ngọc Ánh (2024), “Ông Trump sẽ tăng thuế với hàng hóa Trung Quốc, Mexico, Canada”, VNExpress. https://vnexpress.net/ong-trump-se-tang-thue-voi-hang-hoa-trung-quoc-mexico-canada-4820310.html
[2] United States International Trade Commission (2021), “U.S. Trade by Industry Sectors and Selected Trading Partner”.
[3] Hoài Hà (2020), “Hiệp định USMCA chính thức có hiệu lực”, Báo điện tử Đảng Cộng sản. https://dangcongsan.vn/the-gioi/tin-tuc/hiep-dinh-usmca-chinh-thuc-co-hieu-luc-558331.html
[4] EIA (2024) Canada’s crude oil has an increasingly. significant role in U.S. refineries. https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=62664
[5] VTV (2024), “Mỹ trục xuất hơn 271.000 người nhập cư trái phép”. https://vtv.vn/the-gioi/my-truc-xuat-hon-271000-nguoi-nhap-cu-trai-phep-20241220192219377.htm
[6] Hoàng Anh (2025), “Ông Trump cảnh báo áp thuế mới đối với Canada, Mexico, EU và có thể cả Đan Mạch”, Báo Tin Tức. https://baotintuc.vn/the-gioi/ong-trump-canh-bao-ap-thue-moi-doi-voi-canada-mexico-eu-va-co-the-ca-dan-mach-20250108081329886.htm
[7] Elisabeth Buchwald (2025), “Here’s what will get more expensive from 25% tariffs on Mexican and Canadian goods”, CNN. https://edition.cnn.com/2025/01/21/economy/trump-tariffs-mexico-canada/index.html
[8] [9] Khuất Trang (2025), “Ông Trump và ý tưởng sáp nhập Canada”, Hà Nội Online. https://hanoionline.vn/ong-trump-va-y-tuong-sap-nhap-canada-294489.htm
[10] Hoàng Anh (2024), “Canada và Mexico cạnh tranh chiến lược trước chính sách mới của ông Donald Trump”, Báo Tin Tức. https://baotintuc.vn/the-gioi/canada-va-mexico-canh-tranh-chien-luoc-truoc-chinh-sach-moi-cua-ong-donald-trump-20241206114119567.htm
[11] Thế Vinh (2025), “Tổng thống Trump nói chuyện tăng thuế, Canada, Mexico tuyên bố sẽ tự vệ”, Báo Thanh Niên. https://thanhnien.vn/tong-thong-trump-noi-chuyen-tang-thue-canada-mexico-tuyen-bo-se-tu-ve-185250122103012288.htm
[12] Trung tâm WTO (2019), “Ông Trump: Mỹ sẽ áp thêm thuế 5% lên tất cả hàng hóa từ Mexico từ ngày 10/06”. https://trungtamwto.vn/hiep-dinh-khac/13283-ong-trump-my-se-ap-them-thue-5-len-tat-ca-hang-hoa-tu-mexico-tu-ngay-1006
[13] Việt Dũng (2025), “Mỹ triển khai 1.500 binh sĩ bảo vệ biên giới phía Nam”, Báo Tin Tức. https://baotintuc.vn/the-gioi/my-trien-khai-1500-binh-si-bao-ve-bien-gioi-phia-nam-20250123083659654.htm
