Bộ Ngoại giao Hàn Quốc đã thông báo đến giới truyền thông quốc tế, ngày 26/9/2023 các quan chức cấp cao của “ba nước Đông Á”, bao gồm Thứ trưởng Ngoại giao Hàn Quốc – Jung Byung–won, Đại diện Bộ Ngoại giao Nhật Bản – Funakoshi Takehiro và Đại diện Bộ Ngoại giao Trung Quốc – Nong Rong sẽ chính thức hội đàm tại Seoul nhằm chuẩn bị cho Hội nghị Thượng đỉnh tam giác Trung – Nhật – Hàn dự kiến sẽ tổ chức vào tháng 12/2023. Đây là thủ tục tiền trạm trong ngoại giao quốc tế khi các nguyên thủ quốc gia đã chấp nhận tham vấn trực tiếp với người đồng cấp trong một hội nghị chung được triển khai sắp tới nếu không có yếu tố “bất ngờ” xảy ra. Hội nghị Thượng đỉnh năm nay được nước chủ nhà Hàn Quốc nỗ lực triển khai trong bối cảnh xung đột địa chính trị hỗn loạn tại Đông Á và tình hình chính trị thế giới đang có những sự chuyển biến phức tạp. Vì vậy, bài viết có ba nhiệm vụ quan trọng: i) Phân tích những vấn đề then chốt trong quan hệ Trung – Nhật – Hàn hiện nay, ii) Đánh giá khả năng có thể đạt được những đồng thuận tại Hội nghị Thượng đỉnh Trung – Nhật – Hàn lần đầu tiên kể từ tháng 12/2019, iii) Dự báo tương lai quan hệ “ba nước Đông Á” sau Hội nghị Thượng đỉnh được dự kiến tổ chức vào tháng 12/2023.
Những vấn đề then chốt trong quan hệ “ba nước Đông Á” hiện nay
Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc (sau đây gọi tắt là “ba nước Đông Á”) là ba cường quốc có vị thế hàng đầu và đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc an ninh tại khu vực Đông Á. Lịch sử “ba nước Đông Á” có rất nhiều điểm tương đồng về văn hóa, tôn giáo, nghệ thuật, kiến trúc do quá trình giao thoa giữa các dân tộc trong lịch sử văn minh Đông Á. Trong thế kỉ XXI, quan hệ giữa ba nước luôn ở trạng thái vừa hợp tác, vừa cạnh tranh bởi những tác động từ “di sản lịch sử” và bối cảnh thế giới hiện đại. Vì vậy, quan hệ “ba nước Đông Á” hiện đang tồn tại các vấn đề then chốt sau đây:
Thứ nhất, di sản lịch sử trong thế kỉ XX. Nhờ cách tiếp cận thông minh với thế giới phương Tây, Nhật Bản dưới thời Thiên hoàng Minh Trị đã trỗi dậy thành công sánh ngang với các đế quốc phương Tây. Năm 1895, Nhật Bản đã đánh bại Trung Quốc trong Chiến tranh Nhật – Thanh để giành quyền kiểm soát bán đảo Triều Tiên. Năm 1910, Nhật Bản chính thức sáp nhập Triều Tiên vào Đế chế Nhật Bản và mở ra kỷ nguyên đen tối trong lịch sử quan hệ Nhật – Hàn giai đoạn 1910 – 1945, những tàn tích trong chiến tranh vẫn còn tác động mạnh mẽ đến quan hệ Nhật – Hàn hiện nay. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng là một “nạn nhân” của chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản trong Thế chiến thứ II. Đặc biệt, sự kiện thảm sát Nam Kinh đã khiến mối quan hệ chính trị Nhật – Trung hiện nay vẫn đang trong trạng thái căng thẳng và không có động thái nào từ hai phía trong việc thực hiện các chương trình giải quyết “triệt để” những “di sản từ lịch sử” trong thời gian sắp tới. Trong mối quan hệ “ba nước Đông Á”, Trung Quốc và Hàn Quốc cùng nhau chia sẻ sự đồng thuận về các “di sản lịch sử” mà Nhật Bản đã để lại trong thế kỉ XX. Do đó, hai nước có mối quan hệ chính trị “bình thường” trong quan hệ song phương (nếu chưa tính đến nhân tố Mỹ) và thường lên án những tội ác chiến tranh của chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản.
Thứ hai, đối lập trong liên minh toàn cầu. Chủ nghĩa đế quốc phương Tây trong thế kỉ XX đã chia rẽ sâu sắc mối quan hệ “ba nước Đông Á”. Hiện nay, Nhật – Hàn là đồng minh thân cận của Mỹ tại khu vực Đông Á, là một trong những nhân tố cốt lõi trong “Chiến lược Chuỗi đảo” (Island Chain Strategy), “Trục bánh xe và Nan hoa” (Hub and Spoke) của Mỹ tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Vì vậy, Nhật – Hàn trong chính sách đối ngoại toàn cầu của Mỹ có bốn nhiệm vụ địa chính trị tại khu vực này: i) Tạo ra mối đe dọa thường trực đến vùng Viễn Đông của Nga; ii) Tăng cường quyền kiểm soát và giám sát các tuyến đường hàng hải của Nga cũng như Trung Quốc tại Châu Á – Thái Bình Dương; iii) Thiết lập vòng cung bao vây lãnh thổ phía Đông của Trung Quốc, đặc biệt trong việc kiềm chế sự trỗi dậy của nước này tại khu vực Biển Hoa Đông và Biển Đông; iv) Kiềm chế và ngăn chặn các mối đe dọa từ chương trình hạt nhân của Triều Tiên. Do đó, Trung Quốc luôn muốn chia rẽ mối quan hệ Nhật – Hàn để ngăn cản Mỹ củng cố thành công liên minh quân sự Mỹ – Nhật – Hàn. Điều này sẽ tạo ra thách thức to lớn đối với cấu trúc an ninh tại Đông Á và Châu Á – Thái Bình Dương. Vì vậy, Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ – Nhật – Hàn được tổ chức tại “Trại David” ngày 19/8/2023 đã khiến cán cân quyền lực khu vực Đông Á có sự dịch chuyển mạnh mẽ và ảnh hưởng đến cấu trúc an ninh tại khu vực. Trong Hội nghị Thượng đỉnh “Trại David”, Mỹ – Nhật – Hàn đã tăng cường củng cố liên minh quân sự trong việc chia sẻ các vấn đề an ninh, trật tự khu vực và toàn cầu trong tương lai. Đồng thời, ba bên đồng thuận các quan điểm về sự hung hăng và thách thức của Triều Tiên cùng Trung Quốc đối với hiện trạng an ninh khu vực.
Thứ ba, đối lập trong lập trường về vấn đề Đài Loan. Đây là một trong những tác nhân quan trọng gây ra sự đứt gãy trong quan hệ chính trị “ba nước Đông Á” hiện nay. Trong Đại hội lần thứ XX của Đảng Cộng sản Trung Quốc, lãnh đạo tối cao Tập Cận Bình đã nhấn mạnh: “Trung Quốc sẽ không thỏa hiệp về các vấn đề liên quan đến Đài Loan” [2]. Mặt khác, Sách trắng Quốc phòng Trung Quốc năm 2022 đã viết rằng: “Trung Quốc coi Đài Loan là một phần lãnh thổ không thể tách rời và không loại trừ khả năng sử dụng vũ lực để thống nhất” [2]. Do đó, Trung Quốc luôn nhìn nhận Đài Loan là một phần của sự thống nhất nhà nước Trung Hoa, việc Mỹ và các đồng minh phương Tây đang cố gắng ngăn chặn sự tái hòa nhập giữa Trung Quốc và Đài Loan đã khiến mối quan hệ chính trị “ba nước Đông Á” trở nên lạnh nhạt. Nếu vấn đề Đài Loan vẫn chưa được giải quyết, điều này sẽ trở thành nút thắt “nan giải” trong việc định hình cấu trúc an ninh khu vực ổn định, hòa bình và hợp tác toàn diện giữa “ba nước Đông Á” trong tương lai.
Thứ tư, đối lập trong vấn đề về chương trình hạt nhân Triều Tiên. Nỗi lo lắng hiện nay đang ám ảnh Seoul đó chính là Triều Tiên, quốc gia có chung cội nguồn dân tộc với Hàn Quốc. Tuy nhiên, cạnh tranh quyền lực giữa các cường quốc trong thế kỉ XX đã chia rẽ hoàn toàn mối quan hệ chính trị song phương giữa Triều Tiên và Hàn Quốc. Vì vậy, điều này lý giải tại sao Tổng thống Hàn Quốc Yoon Seok–ryul đang nỗ lực tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh Trung – Nhật – Hàn vào tháng 12/2023. Vấn đề này xuất phát từ các nguyên nhân sau: i) Trung – Hàn đều là “nạn nhân” của chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản trong thế kỉ XX, nên Hàn Quốc đang kêu gọi tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh nhằm tìm kiếm giải pháp chung cho tình hình an ninh khu vực; ii) Tổng thống Yoon Seok–ryul có cách tiếp cận thận trọng và ổn định với Trung Quốc, đặc biệt khi hợp tác kinh tế Trung – Hàn đang chiếm vị trí quan trọng trong cấu trúc thương mại song phương; iii) Sự ưu tiên chiến lược của Hàn Quốc đang tập trung vào vấn đề Triều Tiên, đặc biệt sự kiện nhà lãnh đạo Triều Tiên – Kim Jong Un đến thăm Nga vào ngày 17/9 vừa qua đã khiến Hàn Quốc phải có những động thái ứng phó trong tình hình mới. Vì vậy, do vị thế truyền thống của Trung Quốc đối với Triều Tiên, Hàn Quốc đang tìm kiếm sự hợp tác với Trung Quốc nhằm đa dạng những phương án dự phòng trong vấn đề Triều Tiên. Đây là một trong những vấn đề then chốt mà Hàn – Nhật đều đặc biệt quan tâm trong bối cảnh Triều Tiên đang ngày càng hung hăng thông qua việc thử nghiệm hàng loạt vũ khí quân sự, khí tài chiến lược tại các khu vực xung quanh lãnh thổ hai cường quốc này.
Thứ năm, vấn đề tranh chấp chủ quyền đảo Dokdo/Takeshima và đảo Điếu Ngư/Senkaku trong mối quan hệ “ba nước Đông Á”. Đây được xem là nhân tố quan trọng đang làm gia tăng sự đứt gãy trong mối quan hệ “ba nước Đông Á”. Đặc biệt, tình trạng tranh chấp chủ quyền đảo Điếu Ngư/Senkaku giữa Bắc Kinh và Toyko đang làm gia tăng làn sóng chủ nghĩa dân tộc đang trỗi dậy trong xã hội Trung – Nhật. Điều này đã khiến mối quan hệ chính trị Trung – Nhật từ trước đến nay rất lạnh nhạt, còn được gọi là “Chính trị lạnh, Kinh tế nóng”. Bên cạnh đó, Hàn – Nhật đang tranh chấp chủ quyền đảo Dokdo/Takeshima, đây được xem là một trong những nút thắt “nan giải” trong quan hệ hai nước. Mặc dù Hàn Quốc dưới thời Tổng thống Yoon Seok–ryul đã có những động thái củng cố quan hệ liên minh với Nhật Bản nhằm đối đầu với mối đe dọa từ Triều Tiên. Tuy nhiên, vấn đề tranh chấp chủ quyền Dokdo/Takeshima vẫn tạo ra thách thức khiến liên minh Nhật – Hàn trở nên lỏng lẻo và dễ dàng tan vỡ khi bối cảnh chính trị thế giới thay đổi.
Thứ sáu, “ba nước Đông Á” có mối quan hệ hợp tác kinh tế sâu rộng và đang chịu tác động từ bối cảnh toàn cầu hiện nay. Sự hợp tác giữa “ba nước Đông Á” được thể hiện trong lĩnh vực kinh tế. Tuy nhiên, do mối quan hệ chính trị căng thẳng bởi nhân tố “Mỹ”, điều này khiến Nhật – Hàn đã có những động thái kiềm chế sự phát triển kinh tế của Trung Quốc. Trong đó, Nhật Bản đã chấp nhận ký Hiệp định Ba bên Mỹ – Nhật – Hà Lan vào cuối năm 2022 nhằm hạn chế việc xuất khẩu thiết bị sản xuất chip bán dẫn đến Trung Quốc. Mặt khác, làn sóng chuyển dịch chuỗi sản xuất đang tác động đến mạnh mẽ đến quan hệ kinh tế “ba nước Đông Á”, đồng thời gián tiếp tạo ra các bất ổn trong xã hội Trung Quốc. Vì vậy, hợp tác kinh tế “ba nước Đông Á” đang là vấn đề trọng tâm trong mối quan hệ phức tạp giữa Trung Quốc và Nhật – Hàn trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang suy thoái hiện nay.
Một số nhận định về các vấn đề trọng tâm có thể được đề cập tại Hội nghị Thượng đỉnh Trung – Nhật– Hàn sắp tới
Hội nghị Thượng đỉnh Trung – Nhật – Hàn được tổ chức lần đầu tiên sau 4 năm trong bối cảnh chính trị toàn cầu đang có nhiều sự chuyển biến phức tạp. Trong đó, sự kiện tam giác Mỹ – Nhật – Hàn củng cố mối quan hệ đồng minh quân sự tại Hội nghị Thượng đỉnh “Trại David” đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình hình xung đột địa chính trị hỗn loạn tại khu vực Đông Á, và nhân tố “Trung Quốc” là chủ thể được bàn luận chủ yếu tại “Trại David”. Do đó, Bắc Kinh đã mạnh mẽ chỉ trích những nỗ lực của Tổng thống Joe Biden trong việc hình thành các liên minh quân sự xung quanh lãnh thổ Trung Quốc và chỉ trích những hành động của Mỹ mang tâm lý “Chiến tranh Lạnh”, đi ngược lại với xu thế toàn cầu hóa, đồng thời tuyên bố rằng: “Những nỗ lực thành lập nhiều nhóm và bè phái độc quyền khác nhau cũng như đưa sự đối đầu giữa các khối vào khu vực châu Á – Thái Bình Dương không được ưa chuộng và chắc chắn sẽ gây ra sự cảnh giác và phản đối ở các nước trong khu vực” [3]. Bên cạnh đó, Trung Quốc đưa ra tuyên bố chỉ trích Nhật – Hàn đang cố gắng gây ra bất ổn trật tự hòa bình tại Đông Á và nhấn mạnh rằng: “Nhật – Hàn đang tự làm khó khi tìm kiếm an ninh của riêng mình mà gây tổn hại đến lợi ích an ninh của người khác cũng như hòa bình và ổn định khu vực” [3]. Vì vậy, ngay sau khi tuyên bố chung được thông qua tại “Trại David”, Bắc Kinh đã gửi công hàm phản đối đến liên minh Mỹ – Nhật – Hàn và cho rằng: “Ba nhà lãnh đạo đã bôi nhọ và tấn công Trung Quốc về các vấn đề liên quan đến Đài Loan và biển, can thiệp thô bạo vào công việc nội bộ của Trung Quốc” [4]. Đứng trước tình hình căng thẳng trong bối cảnh khu vực Đông Á hiện nay, Hội nghị Thượng đỉnh Trung – Nhật – Hàn diễn ra vào tháng 12 năm nay được xem là sự kiện quốc tế có tầm ảnh hưởng sâu sắc đến cục diện chính trị tại khu vực Đông Á nói riêng và khu vực Châu Á – Thái Bình Dương nói chung. Hội nghị Thượng đỉnh sắp tới sẽ là nơi các nguyên thủ quốc gia Trung – Nhật – Hàn tiến hành đàm phán tìm kiếm tiếng nói chung trong quan hệ ba bên và ổn định trật tự an ninh khu vực trong bối cảnh căng thẳng leo thang hiện nay.
Hiện nay, quan hệ “ba nước Đông Á” đang trong trạng thái bất ổn bởi tác động từ các chính sách, chiến lược đối ngoại của từng chủ thể chính trị trong việc bảo vệ an ninh quốc gia và lợi ích cốt lõi của mình. Trong đó, nhân tố “Mỹ” vẫn là nguyên nhân quan trọng tác động đến lập trường các bên trong cuộc đàm phán sắp tới. Vì vậy, Hội nghị Thượng đỉnh “ba nước Đông Á” năm nay dự kiến sẽ tập trung vào 3 vấn đề chính:
Thứ nhất, vấn đề Triều Tiên. Quan hệ chính trị Hàn – Nhật được hàn gắn bởi Tổng thống Yoon Seok–ryul khi nhà lãnh đạo Hàn Quốc có cách tiếp cận “cứng rắn” với Triều Tiên khác với người tiền nhiệm là cựu Tổng thống Moon Jae–in. Khi lên nắm quyền lãnh đạo, Tổng thống Yoon Seok–ryul đã thông qua “Chính sách An ninh Quốc gia mới” và đẩy mạnh các hoạt động cải tổ nội các chính phủ nhằm thể hiện động thái “cứng rắn” với Triều Tiên. Tại cuộc họp nội các ngày 2/7 vừa qua, Tổng thống Yoon Seok–ryul đã tái khẳng định quan điểm về việc cải tổ nội các theo xu hướng bảo thủ và ông phát biểu rằng: “Bộ Thống nhất đã hoạt động như một bộ phận hỗ trợ cho Triều Tiên và tình trạng đó không nên tiếp diễn. Giờ là lúc Bộ Thống nhất phải thay đổi” [5]. Qua đó, Tổng thống Yoon Seok–ryul đã bổ nhiệm Bộ trưởng Thống nhất Kim Yung–ho, người có lập trường bảo thủ với vấn đề Triều Tiên, điều này cho thấy Hàn Quốc đang thể hiện sự “ngán ngẩm” và “tức giận” với Triều Tiên trong nhiệm kỳ của Tổng thống Yoon Seok–ryul. Tuy nhiên, việc Hàn – Nhật có động thái mạnh mẽ đáp lại sự hung hăng của Triều Tiên không đồng nghĩa với việc mong muốn tình hình khu vực Đông Á ngày càng bất ổn và gia tăng nguy cơ xảy ra xung đột “nóng” trong kỷ nguyên toàn cầu hóa. Vì vậy, trong Hội nghị Thượng đỉnh năm nay, Nhật – Hàn nhiều khả năng có thể đưa ra các giải pháp thương lượng với Trung Quốc tác động đến Triều Tiên hạn chế các hành động leo thang căng thẳng tại khu vực Đông Á. Việc Triều Tiên đang cố tình thực hiện các vụ thử nghiệm vũ khí chiến lược tại khu vực xung quanh lãnh thổ Nhật – Hàn đang tạo ra thách thức nghiêm trọng đến chuỗi cung ứng toàn cầu. Đồng thời làm gia tăng thêm tình hình bất ổn tại khu vực Đông Á, đặc biệt khi vấn đề eo biển Đài Loan đang trở nên “nóng” hơn bao giờ hết.
Thứ hai, vấn đề eo biển Đài Loan. Xung đột Nga – Ukraine đã tác động đến tính hiệu quả của luật pháp quốc tế trong việc kiềm chế các đại cường quốc sử dụng sức mạnh cứng để giải quyết các tranh chấp liên quan đến an ninh quốc gia. Do đó, tình hình chính trị tại eo biển Đài Loan ngày càng trở nên bất ổn khi Trung Quốc đang tăng cường hoạt động quân sự tại khu vực này. Dự kiến nhiều khả năng Trung Quốc trong Hội nghị Thượng đỉnh sắp tới sẽ chỉ trích Nhật – Hàn về lập trường trong vấn đề eo biển Đài Loan và yêu cầu Seoul – Toyko phải tôn trọng chính sách “Một Trung Quốc”, đồng thời yêu cầu ngừng can thiệp vào vấn đề nội bộ Bắc Kinh trong việc tái hòa nhập Đài Loan vào Đại lục. Tuy nhiên, dưới tác động của nhân tố “Mỹ” và tinh thần trong tuyên bố chung Hội nghị Thượng đỉnh “Trại David”, Nhật – Hàn không có khả năng thay đổi lập trường, đồng thời yêu cầu Trung Quốc duy trì ổn định, hòa bình tại khu vực Đông Á, hạn chế thực hiện các cuộc diễn tập quân sự xung quanh eo biển Đài Loan và tái hòa nhập với Đài Loan bằng quyền tự quyết của các dân tộc được quy định theo Công ước Quốc tế.
Thứ ba, giải quyết các thách thức trong quan hệ hợp tác kinh tế “ba nước Đông Á”. Trong bối cảnh dưới tác động xu thế toàn cầu hóa hiện nay, quan hệ hợp tác thương mại và kinh tế đã trở thành một trong những động lực và lợi ích chung giữa “ba nước Đông Á” bất chấp những mâu thuẫn trong chính trị song phương và liên minh quốc tế. Hiện nay, nền kinh tế “ba nước Đông Á” đang chịu tác động từ tình hình chính trị thế giới, Trung Quốc đang phải chật vật để giải quyết khủng hoảng “bong bóng” trong thị trường bất động sản, tác động từ sự chuyển dịch chuỗi dây chuyền sản xuất ra khỏi Trung Quốc đã ảnh hưởng khả năng phục hồi tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế Trung Quốc, thương mại Trung Quốc chịu ảnh hưởng nặng nề bởi các biện pháp trừng phạt của Mỹ và các đồng minh phương Tây,… điều này đã khiến nền kinh tế Trung Quốc đang có dấu hiệu “giảm tốc”. Bên cạnh đó, nền kinh tế Nhật Bản đang chịu áp lực bởi các biện pháp thắt chặt chính sách tiền tệ, tiền lương tăng chậm hơn mức độ lạm phát, vấn đề gián đoạn chuỗi cung ứng và chi phí hàng hóa tăng cao đã tác động đến kinh tế và xã hội người dân Nhật Bản. Mặt khác, Hàn Quốc là quốc gia đang chịu thâm hụt thương mại kỷ lục đến 12,69 tỷ USD trong tháng 1/2023 (lớn nhất từ trước đến nay trong 1 tháng) do tác động từ suy thoái kinh tế toàn cầu và biện pháp thắt chặt chính sách tiền tệ của đối tác thương mại hàng đầu như Trung Quốc, Nhật Bản… Mặc dù thời gian gần đây, thương mại Hàn Quốc đã có dấu hiệu hồi phục khi chỉ số thặng dư thương mại vào tháng 8 vừa qua đạt 0,87 tỷ USD, tuy nhiên mức này quá thấp so với những năm trước đại dịch COVID-19. Do đó, nền kinh tế “ba nước Đông Á” đang đối mặt với những thách thức do hậu quả từ cuộc cạnh tranh quyền lực giữa các cường quốc tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương và toàn cầu. Vì vậy, Hội nghị Thượng đỉnh Trung – Nhật – Hàn sắp tới sẽ là cơ hội và động lực quan trọng trong việc hợp tác phát triển kinh tế và giải quyết các vấn đề đang tác động đến sự vận hành của nền kinh tế “ba nước Đông Á”.
Tương lai quan hệ Trung – Nhật – Hàn sau Hội nghị Thượng đỉnh ba bên sắp tới
Việc dự báo tương lai quan hệ “ba nước Đông Á” sau Hội nghị Thượng đỉnh là rất khó đoán định, đây là một quá trình rất phức tạp và phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Quan hệ “ba nước Đông Á” hiện nay tồn tại rất nhiều những bất đồng, tuy nhiên, Nhật – Hàn đã có những giải pháp giải quyết các di sản lịch sử trong quan hệ song phương, điều này đã gián tiếp giúp Mỹ củng cố liên minh quân sự Mỹ – Nhật – Hàn tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương và đe dọa trực tiếp đến sự trỗi dậy của Trung Quốc. Nhưng vị thế cường quốc số hai thế giới của Trung Quốc đã khiến liên minh “Trại David” phải có sự thích ứng và đối thoại linh hoạt với Trung Quốc. Đồng thời sự đe dọa xuất phát từ liên minh Trung – Nga – Triều Tiên cũng khiến Nhật – Hàn phải thận trọng trong các chính sách đối ngoại tại khu vực Đông Á. Vì vậy, nỗ lực của Hàn Quốc trong việc tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh vào cuối năm nay cho thấy Hàn – Nhật đang gửi thông điệp đến Trung Quốc muốn “làm dịu” những bất đồng có thể gây ra căng thẳng leo thang tại khu vực Đông Á. Do đó, dự kiến sau khi Hội nghị Thượng định Trung – Nhật – Hàn kết thúc, “ba nước Đông Á” sẽ có triển vọng đạt được 2 đồng thuận tích cực:
Thứ nhất, ổn định trật tự hòa bình trong khu vực và có những bước đi “giảm nhiệt” tại bán đảo Triều Tiên. Đây được xem là nhân tố quan trọng trong việc Hàn – Nhật thúc đẩy Hội nghị Thượng đỉnh nhằm thông qua đàm phán, trao đổi với Trung Quốc can thiệp, hạn chế tình trạng thử nghiệm vũ khí chiến lược của Triều Tiên xung quanh lãnh thổ Nhật – Hàn. Vấn đề này đang gây ra bất ổn đối với tình hình an ninh khu vực Đông Á và Châu Á – Thái Bình Dương, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và tác động trực tiếp đến quan hệ hợp tác kinh tế “ba nước Đông Á”. Do đó, đây là vấn đề “ba nước Đông Á” rất nhiều khả năng đặt trọng tâm trong Hội nghị Thượng đỉnh năm nay. Tuy nhiên, Trung Quốc là bên có ưu thế đàm phán hơn so với Nhật – Hàn về vấn đề Triều Tiên, vì vậy, nhiều khả năng Nhật – Hàn sẽ thỏa thuận với Trung Quốc, tìm cách tác động đến Triều Tiên nhằm làm giảm căng thẳng tại khu vực Đông Á. Bên cạnh đó, “ba nước Đông Á” có nhiều khả năng sẽ cố gắng tìm kiếm tiếng nói chung trong vấn đề an ninh tại khu vực. Trong đó, nhấn mạnh trọng tâm cùng nhau hợp tác bảo đảm an ninh và tự do tại các tuyến đường hàng hải huyết mạch xung quanh khu vực, đồng thời tăng cường các kênh liên lạc cấp cao giữa “ba nước Đông Á” để nhanh giải quyết các thách thức có khả năng tác động đến trật tự an ninh khu vực.
Thứ hai, tăng cường quan hệ hợp tác kinh tế “ba nước Đông Á”. Đây cũng xem là xu thế tất yếu trong quan hệ thực dụng “ba nước Đông Á” trong kỷ nguyên toàn cầu hóa. Việc gián đoạn chuỗi cung ứng và mâu thuẫn chính trị trong liên minh quốc tế đã tác động nghiêm trọng đến sự phát triển thịnh vượng của “ba nước Đông Á”. Vì vậy, với tư cách là các đối tác thương mại lớn nhất của nhau trong khu vực, Hội nghị Thượng đỉnh năm nay có nhiều khả năng “ba nước Đông Á” sẽ cố gắng tìm ra các giải pháp tạo đòn bẩy kích thích sự phát triển nền kinh tế, gián tiếp giải quyết các vấn đề bất ổn trong nền kinh tế từng quốc gia. Trong đó, Tokyo có nhiều khả năng sẽ yêu cầu Bắc Kinh gỡ bỏ lệnh cấm nhập khẩu hải sản Nhật Bản vào ngày 24/8 vừa qua khi Tokyo xả nước thải phóng xạ ra Thái Bình Dương. Động thái của Bắc Kinh đã ảnh hưởng nghiêm trọng uy tín và doanh thu của ngành thủy, hải sản, vốn được xem là trụ cột quan trọng nhất trong lĩnh vực xuất khẩu nông, lâm, ngư nghiệp của Nhật Bản. Vì vậy, có nhiều khả năng Trung Quốc sẽ đề cập đến việc Nhật Bản phải gỡ bỏ từng phần hạn chế xuất khẩu thiết bị sản xuất chip bán dẫn sang Trung Quốc theo Hiệp định Ba bên Mỹ – Hà Lan – Nhật vào cuối năm 2022. Tuy nhiên, vấn đề này sẽ rất khó khăn để thực hiện khi nhân tố “Mỹ” vẫn đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính sách đối ngoại của Nhật Bản. Bên cạnh đó, Hàn Quốc có mối quan hệ hợp tác kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc và chính sách đối ngoại của Tổng thống Yoon Seok–ryul với Trung Quốc là khá cân bằng, dự kiến Hội nghị Thượng đỉnh năm nay “ba nước Đông Á” sẽ có nhiều mục tiêu trong việc hợp tác kinh tế vào năm 2024. Do đó, nhiều khả năng Hàn – Nhật sẽ tăng cường các biện pháp trao đổi thương mại với Trung Quốc nhằm giúp Trung Quốc kích thích tiêu dùng trong nước và gián tiếp giúp cải thiện đà giảm phát đang lan rộng khắp Trung Quốc.
Mặt khác, song song những triển vọng tích cực trong quan hệ “ba nước Đông Á”, vẫn còn tồn tại một số vấn đề dự kiến không đạt được kết quả khả quan: i) Vấn đề chương trình hạt nhân Triều Tiên; ii) Lập trường Nhật – Hàn về vấn đề eo biển Đài Loan; iii) Liên minh Mỹ – Nhật – Hàn sẽ tiếp tục duy trì bất chấp sự phản ứng từ Trung Quốc; iv) Vấn đề Biển Đông nhiều khả năng được đưa ra trong chương trình nghị sự Hội nghị Thượng đỉnh, đồng thời Nhật – Hàn khẳng định tôn trọng sự ổn định, tự do hàng hải dựa trên luật pháp quốc tế; v) Không có dấu hiệu nào tiến triển trong việc giải quyết tranh chấp chủ quyền tại một số đảo như đảo Dokdo/Takeshima, đảo Điếu Ngư/Senkaku tại Biển Hoa Đông trong quan hệ đan xen giữa “ba nước Đông Á”./.
Tác giả: Lê Hoàng Kiệt
Bản quyền nội dung bài viết thuộc về tác giả và nghiencuuchienluoc.org, vui lòng không sao chép khi chưa có sự đồng ý của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi phản hồi học thuật, liên hệ cộng tác và các vấn đề khác, quý độc giả có thể gửi về Ban Biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Seybolt, P.J. (2023), China, Korea and Japan: Forgiveness and Mourning, https://asiasociety.org/china-korea-and-japan-forgiveness-and-mourning, truy cập ngày 20/9/2023.
2. Thi Thi (2023), Chiến lược thống nhất Đài Loan của Trung Quốc và những ảnh hưởng tới khu vực, https://nghiencuuchienluoc.org/chien-luoc-thong-nhat-dai-loan-cua-trung-quoc-va-nhung-anh-huong-toi-khu-vuc/, truy cập ngày 20/9/2023.
3. AP News (2023), China blasts US-Japan-South Korea summit, warns of
contradictions and increasing tensions, https://apnews.com/article/china-us-japan-south-korea-6c626a246219c6dc3915ed8a18f34c74, truy cập ngày 20/9/2023.
4. Vĩnh Khang (2023), Trung Quốc gửi công hàm đến Mỹ-Nhật-Hàn phản đối tuyên bố chung thượng đỉnh Trại David, https://plo.vn/trung-quoc-gui-cong-ham-den-my-nhat-han-phan-doi-tuyen-bo-chung-thuong-dinh-trai-david-post747872.html, truy cập ngày 20/9/2023.
5. Báo Tuổi trẻ (2023), Tổng thống Hàn Quốc tuyên bố “đã đến lúc Bộ Thống nhất phải thay đổi”, https://cand.com.vn/the-gioi-24h/tong-thong-han-quoc-tuyen-bo-da-den-luc-bo-thong-nhat-phai-thay-doi-i698921/, truy cập ngày 20/9/2023.
