Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc bước vào giai đoạn gay gắt mới dưới thời Tổng thống Donald Trump nhiệm kỳ hai, Đông Nam Á tiếp tục trở thành tâm điểm của những tính toán địa chính trị. Việt Nam, với vị trí địa chiến lược đặc biệt và vai trò ngày càng nổi bật trong cấu trúc an ninh – kinh tế khu vực, khó có thể nằm ngoài quỹ đạo giằng co ảnh hưởng trên. Tuy nhiên, thay vì trở thành một “mặt trận tranh đấu” giữa hai cường quốc, Việt Nam đã và đang kiên trì theo đuổi chính sách cân bằng chiến lược, dựa trên nguyên tắc độc lập, tự chủ và chủ động thích ứng. Trong nửa đầu năm 2025, chính sách này tiếp tục được vận hành một cách linh hoạt, phản ánh sự trưởng thành về tầm nhìn của một quốc gia tầm trung đang nổi trong môi trường khu vực đang chuyển động mạnh mẽ. Bài viết này nhằm phân tích những biểu hiện cụ thể, thành tựu nổi bật, nhận diện các thách thức và dự báo triển vọng chính sách cân bằng của Việt Nam trước mối quan hệ giữa tam giác chiến lược Mỹ – Trung – Việt ngày càng đan xen lợi ích.
Việt Nam trong cạnh tranh Mỹ – Trung nửa đầu năm 2025
Đối với quan hệ Mỹ – Trung, 6 tháng đầu năm 2025 chứng kiến sự leo thang rõ rệt trong cạnh tranh chiến lược giữa hai cường quốc, được thể hiện qua những bước đi ngày càng quyết liệt và mang tính đối đầu toàn diện. Việc Tổng thống Donald Trump quay trở lại Nhà Trắng cùng chính sách “Nước Mỹ trên hết” phiên bản cứng rắn hơn đã khởi phát một chuỗi hành động mang tính áp chế mạnh mẽ đối với Trung Quốc: từ mở rộng hàng rào thuế quan, siết kiểm soát chuỗi cung ứng công nghệ, đến việc tái bố trí lực lượng và gia tăng hiện diện quân sự ở các điểm an ninh then chốt tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Ở chiều ngược lại, Bắc Kinh không những không lùi bước mà còn chủ động đẩy mạnh các chính sách phản đòn cứng rắn sẵn sàng đối đầu trực diện với Washington. Vấn đề thuế quan được Trung Quốc trả đũa gay gắt với đỉnh điểm đã lên tới con số 125%[1]. Bên cạnh đó, Trung Quốc công khai “lằn ranh đỏ” với Mỹ thông qua tài liệu Sách trắng về An ninh Quốc gia thời đại mới[2]. Việc tăng cường hiện diện quân sự tại các vùng biển nhạy cảm như eo biển Đài Loan, cùng với việc phô diễn sức mạnh thông qua các cuộc tập trận chung trong khu vực Đông Nam Á đều nhằm gửi đi thông điệp cứng rắn tới Washington.
Trong bối cảnh đó, Việt Nam thể hiện rõ năng lực thích ứng chính sách đối ngoại. Một mặt, Việt Nam tiếp tục tăng cường quan hệ với Mỹ thông qua việc thúc đẩy hợp tác, công nghệ cao và thương mại. Mặt khác, Việt Nam vẫn duy trì kênh hợp tác ổn định với Trung Quốc về phát triển kinh tế biên giới và duy trì đối thoại quốc phòng – an ninh. Cách tiếp cận này giúp Việt Nam giữ được thế cân bằng giữa hai cường quốc.
Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng áp lực cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung đang tạo ra những sức ép đáng kể. Từ góc nhìn của cả hai cường quốc, Việt Nam trở thành điểm tựa không thể thiếu trong việc mỗi bên theo đuổi các lợi ích chiến lược khu vực. Trung Quốc cũng gia tăng nỗ lực neo giữ Việt Nam trong quỹ đạo duy trì kiểm soát không gian ảnh hưởng tại Đông Nam Á lục địa. Đồng thời, cũng phải xử lý khéo léo trước sự kỳ vọng lớn từ Mỹ muốn đưa Hà Nội thành mắt xích trong chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Như vậy, điểm nổi bật nhất trong quan hệ Mỹ – Trung nửa đầu năm 2025 chính là sự gia tăng vai trò của Việt Nam trong chương trình nghị sự của cả hai nước lớn. Sự khéo léo trong ngoại giao, sự mềm dẻo trong điều tiết lợi ích giúp Việt Nam tận dụng không gian giữa cạnh tranh Mỹ – Trung để mở rộng hợp tác, gia tăng tiếng nói quốc tế. Từ góc độ này, quan hệ Mỹ – Việt – Trung đang ngày càng cho thấy một cấu trúc “trục – cánh” điển hình của mô hình tam giác chiến lược, nơi mà sự điều chỉnh của Hà Nội với Washington và Bắc Kinh đang ngày càng mang tính ảnh hưởng lớn đối với sự ổn định tại Đông Nam Á.
Thành tựu của chính sách cân bằng Mỹ – Trung của Việt Nam
Về chính trị – ngoại giao
Năm 2025 cũng mang ý nghĩa biểu tượng đặc biệt khi đồng thời diễn ra hai mốc sự kiện lớn: 75 năm thiết lập quan hệ Việt – Trung (1950-2025) và 30 năm bình thường hóa quan hệ Việt – Mỹ (1995-2025). Trên cơ sở đó, Hà Nội đã khéo léo tận dụng chuỗi các hoạt động kỷ niệm song song này như một chất xúc tác ngoại giao, nhằm làm sâu sắc hơn lòng tin chiến lược.
Đối ngoại của Việt Nam với Mỹ trong 6 tháng đầu năm đã ghi nhận nhiều dấu ấn quan trọng. Ngay từ đầu năm, Việt Nam đã chủ động thiết lập các cuộc tiếp xúc cấp cao với chính quyền mới của Mỹ. Điều này được thể hiện qua các cuộc điện đàm, thư tín trao đổi giữa lãnh đạo cấp cao hai nước, bao gồm cả cấp Nguyên thủ quốc gia và Ngoại trưởng. Nhân dịp ông Trump chính thức nhậm chức Tổng thống Mỹ thứ 47, từ phía Việt Nam ngày 21/1/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm, Chủ tịch nước Lương Cường và Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã gửi thư chúc mừng[3]. Mặc dù chính quyền Trump 2.0 tái khẳng định lập trường “nước Mỹ trên hết” qua phương tiện thuế quan thế nhưng Việt Nam đã chuyển hóa rào cản đó thành cơ hội đối thoại để để củng cố nền tảng chính trị đối ngoại giữa hai nước. Tối 4/4, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có cuộc điện đàm với Tổng thống Trump về quan hệ Việt – Mỹ[4]. Cuộc điện đàm được cả hai bên đánh giá đạt được kết quả tích cực đã mở ra cơ hội đàm phán thương mại song phương các giai đoạn tiếp theo với chính quyền Mỹ.
Ngoài ra, trong khuôn khổ kỷ niệm 30 năm bình thường hóa quan hệ, nhiều sự kiện mang tính biểu tượng đã được tổ chức. Nổi bật vào ngày 22/6, Tọa đàm Việt – Mỹ tại thủ đô Washington với sự tham dự của nhiều học giả, quan chức và cựu đại sứ hai nước, tạo diễn đàn đối thoại cởi mở về định hướng hợp tác song phương trong kỷ nguyên mới[5].
Trong nửa đầu năm 2025, quan hệ chính trị – ngoại giao giữa Việt Nam và Trung Quốc tiếp tục duy trì đà phát triển ổn định, với nhiều dấu ấn nổi bật. Điểm nhấn đáng chú ý nhất là chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình từ ngày 14 đến 15/4. Tại đây, hai bên đã ra Tuyên bố chung về việc tiếp tục làm sâu sắc quan hệ Đối tác hợp tác chiến lược toàn diện và thúc đẩy xây dựng “Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam – Trung Quốc có ý nghĩa chiến lược”. Văn kiện này được xem như cơ sở vững chắc để định vị tầm nhìn quan hệ song phương trong giai đoạn mới, đồng thời khẳng định quyết tâm của hai Đảng, hai Nhà nước trong việc kiểm soát bất đồng, định hình cục diện ổn định lâu dài ở khu vực.
Ít lâu sau, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã có cuộc gặp song phương với Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường tham dự Hội nghị WEF tại Thiên Tân, góp phần duy trì kênh đối thoại cấp cao và tăng cường tin cậy chính trị giữa hai chính phủ[6]. Đầu năm 2025 cũng ghi nhận nhiều hoạt động địa phương – địa phương sôi động giữa Việt Nam và Trung Quốc
Trên bình diện đa phương, Việt Nam và Trung Quốc cũng tiếp tục phối hợp trong các cơ chế như ASEAN+1, Mekong – Lan Thương, APEC, thể hiện tinh thần đồng thuận trên những vấn đề cùng quan tâm.
Việt Nam đã thể hiện vai trò ngày càng nổi bật trong bàn cờ khu vực bằng việc duy trì đối thoại cấp cao đều đặn ở các kênh với đồng thời Washington và Bắc Kinh. Thúc đẩy thực hiện các văn kiện song phương khi nâng tầm quan hệ ngoại giao được Hà Nội ký với cả hai đối tác từ năm 2023*.
Về kinh tế – thương mại – đầu tư
Trên bình diện kinh tế – thương mại, Việt Nam đã đạt được những kết quả tích cực nhờ biết tận dụng lợi ích từ cả hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, đồng thời nỗ lực giảm dần sự phụ thuộc và đa dạng hóa thị trường.
Về phía Mỹ, kim ngạch thương mại hai chiều trong nửa đầu năm 2025 vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng khả quan, dù chính quyền Trump tung ra đòn thuế quan. Theo Cục Thống kê, từ đầu năm đến nay, Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch đạt 70,91 tỷ USD[7]. Xuất khẩu sang Mỹ tăng vọt, đạt hơn 12 tỷ USD vào quý 1/2025, tăng 34% so với cùng kỳ năm trước. Thặng dư thương mại với Mỹ tăng gần 25% trong bốn tháng đầu năm[8]. Với tốc độ gia tăng như vậy, kim ngạch thương mại hai chiều có thể sớm vượt 100 tỷ USD trong năm nay.
Đáng chú ý, đầu tháng 7/2025, hai nước đã đạt được một thỏa thuận về việc cắt giảm thuế đối với nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Mỹ. Theo đó, từ mức thuế 46% trước đó giảm xuống còn 20%, nhưng đồng thời cũng áp dụng mức 40% đối với hàng trung chuyển[9]. Trong bối cảnh môi trường thương mại toàn cầu bất ổn, việc duy trì tiếp cận thị trường Mỹ là một thành công lớn, khẳng định năng lực đàm phán và ứng xử linh hoạt của Việt Nam.
Bên cạnh đó, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) từ Mỹ đổ vào Việt Nam giữ ổn định gắn với các doanh nghiệp hàng đầu như Intel, Nike, Apple, Nvidia..cùng các hướng sản xuất mới tập trung vào các lĩnh vực công nghệ cao, sản xuất linh kiện bán dẫn và năng lượng tái tạo. Đáng chú ý hơn khi tỉnh Hưng Yên được sự chú ý của The Trump Organization – tập đoàn thuộc sở hữu gia đình Tổng thống Donald Trump lựa chọn làm nơi đầu tư cho dự án bất động sản trị giá 1,5 tỷ USD[10].
Ở chiều còn lại, Trung Quốc tiếp tục là đối tác thương mại lớn nhất, đồng giữ vai trò nguồn cung chính nguyên liệu cho nhiều ngành công nghiệp chủ lực như dệt may, điện tử, hóa chất. Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan Việt Nam, kim ngạch thương mại song phương đạt khoảng 81,3 tỷ USD, giảm nhẹ 1,2% so với cùng kỳ năm trước nhưng vẫn chiếm gần 23% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu. Việt Nam nhập siêu từ Trung Quốc 45,9 tỷ USD, tăng 40,3% so với cùng kỳ năm trước[11].
Đầu tư của Trung Quốc đứng thứ ba trong số các quốc gia và vùng lãnh thổ có vốn FDI vào Việt Nam trong nửa đầu năm, với tổng vốn đăng ký đạt khoảng 1,7 tỷ USD, tăng 27% so với năm 2024[12]. Riêng chỉ 3 tháng đầu năm đã có hơn 1,47 tỷ USD vốn đầu tư từ Trung Quốc đăng ký vào Việt Nam, tăng 68,5% so với cùng kỳ năm trước[13].
Ngoài hợp tác kinh tế, một số thỏa thuận quan trọng đã được ký kết trong các chuyến thăm cấp cao giữa hai nước nhằm tăng cường gắn kết hai chiến lược “hai hành lang, một vành đai”. Trong đó, tăng cường phát triển, kết nối hạ tầng giao thông, tiêu biểu là dự án đường sắt khổ tiêu chuẩn Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng, cầu đường bộ qua sông Hồng thuộc khu vực biên giới Bát Xát (Lào Cai) – Bá Sái (Vân Nam), kết nối ray giữa ga Lào Cai – ga Hà Khẩu Bắc[14].
Nhìn chung, nhờ lợi thế về vị trí địa lý, Trung Quốc có đà tiến thuận lợi hơn về kinh tế, thương mại và đầu tư với Việt Nam hơn so với Mỹ. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn duy trì lập trường thận trọng với các lời mời gọi dự án trọng điểm quốc gia.
Về an ninh – quốc phòng
Ở lĩnh vực an ninh – quốc phòng, chính sách cân bằng được thể hiện rõ qua cách Việt Nam triển khai các mối quan hệ song phương một cách thận trọng.
Trên trục quan hệ với Mỹ, hợp tác quốc phòng giữa hai nước ghi nhận nhiều bước tiến thực chất. Đối thoại Chính sách Quốc phòng Việt – Mỹ lần thứ 13 diễn ra tại Hà Nội vào tháng 5/2025 đã củng cố lòng tin chiến lược khi hai bên ký kết biên bản hợp tác mới, đồng thời trao trả và tiếp nhận nhiều hồ sơ kỷ vật chiến tranh[15]. Mỹ cũng hoàn thành chuyển giao tàu CSB 8022 cho Cảnh sát biển Việt Nam, đánh dấu một cột mốc quan trọng nữa trong hợp tác quốc phòng và an ninh giữa hai quốc gia. Bà Courtney Beale, phó Đại sứ Mỹ khẳng định: “Việc chuyển giao tàu ngày hôm nay phản ánh sự phát triển không ngừng trong hợp tác an ninh giữa hai nước suốt 30 năm quan hệ ngoại giao”[16].
Trong khi đó, trên trục quan hệ với Trung Quốc, hợp tác quốc phòng – an ninh giữa hai nước tiếp tục được duy trì và mở rộng ở một số phương diện. Dựa vào những thành tựu từ chuyến thăm của Chủ tịch Tập Cận Bình, cơ chế “3+3” mở rộng kết nối cấp cao giữa Bộ Công an Việt Nam và Bộ Công an Trung Quốc đã được kích hoạt nhằm tăng cường phối hợp trong kiểm soát an ninh phi truyền thống, chống tội phạm xuyên quốc gia và quản lý xuất nhập cảnh. Song song với đó, Việt Nam vẫn duy trì hợp tác quốc phòng ổn định với Trung Quốc. Các hoạt động tuần tra liên hợp và đối thoại biên giới tiếp tục được tổ chức thường xuyên, góp phần giữ gìn trật tự và ổn định tại tuyến biên giới đất liền. Đặc biệt, sự kiện Giao lưu hữu nghị quốc phòng biên giới Việt – Trung lần thứ 9 có sự góp mặt của Bộ trưởng Quốc phòng hai nước diễn ra tại Lạng Sơn đầu năm 2025 là một thông điệp mạnh mẽ về nỗ lực duy trì ổn định khu vực[17].
Các diễn đàn, thể chế đa phương
Tại Đối thoại Shangri-La 22 diễn ra vào tháng 5 vừa qua, Việt Nam một lần nữa thể hiện rõ vai trò là một quốc gia có trách nhiệm trong môi trường an ninh đang phân cực. Bài phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang tại phiên toàn thể đã nhấn mạnh lập trường kiên định bảo vệ chủ quyền, thúc đẩy hòa bình dựa trên các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế[18]. Việt Nam lựa chọn một chính sách cân bằng khi ủng hộ Mỹ duy trì tự do hàng hải ở Biển Đông nhưng không chấp nhận đứng trong hàng ngũ liên minh quân sự hoặc phải bày tỏ lập trường đối đầu với Trung Quốc.
Bên cạnh việc tham gia tích cực vào các diễn đàn an ninh do phương Tây dẫn dắt như Đối thoại Shangri-La hay Hội nghị An ninh Munich, Việt Nam cũng ngày càng mở rộng không gian đối thoại tại các cơ chế do Trung Quốc và các nước khác khởi xướng, tiêu biểu là Diễn đàn Hương Sơn Bắc Kinh. Điều này thể hiện nỗ lực cân bằng trong việc tăng cường chia sẻ quan điểm, thúc đẩy đối thoại một cách xây dựng, đa phương.
Trong khuôn khổ các cơ chế trong nội bộ ASEAN lẫn các cơ chế liên kết mở rộng với đối tác bên ngoài, Việt Nam vẫn tiếp tục khẳng định vai trò cầu nối chiến lược. Hà Nội tích cực thúc đẩy các quốc gia cùng tham gia sáng kiến hợp tác ứng phó với những thách thức an ninh chung đồng thời ủng hộ cấu trúc khu vực dựa trên luật pháp quốc tế và vai trò trung tâm của ASEAN. Trong các cuộc họp thuộc phạm vi thảo luận của ARF hay ADMM, Việt Nam đều được nhìn nhận là một trong số ít quốc gia duy trì được tiếng nói đối thoại xây dựng với cả Mỹ và Trung Quốc, qua đó nâng cao uy tín quốc tế và khả năng định hình cục diện chiến lược Đông Nam Á.
Việc duy trì vị thế chủ động trong các diễn đàn, thể chế khu vực không chỉ giúp Việt Nam giảm thiểu rủi ro bị chi phối bởi cục diện cạnh tranh Mỹ – Trung, mà còn mở ra không gian mới cho vai trò “kiến tạo luật chơi”. Đây chính là điểm nhấn làm nên chiều sâu chiến lược của chính sách cân bằng cả bên trong cùng bên ngoài.
Thách thức đặt ra
Bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận, chính sách cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc của Việt Nam cũng đối diện với một số thách thức. Các biểu hiện này không chỉ đến từ môi trường quốc tế ngày càng phân hóa, mà còn bắt nguồn từ nội tại. Việc nhận diện và xử lý đúng mức các vấn đề đặt ra trở thành điều kiện tiên quyết để bảo đảm tính bền vững của chiến lược đối ngoại trong giai đoạn tiếp theo.
Các vấn đề nội tại
Một trong những thách thức nội tại lớn trong quá trình thực thi chính sách cân bằng nằm ở mức độ phụ thuộc đáng kể vào kinh tế Trung Quốc cả về nhập khẩu đầu vào lẫn đầu ra. Dù đã có nỗ lực đa dạng hóa đối tác, nhưng tính đến đầu năm 2025, Trung Quốc đã chiếm đến khoảng 38% tổng giá trị nhập khẩu nguyên phụ liệu công nghiệp, theo số liệu của Tổng cục Hải quan Việt Nam[19]. Từ góc độ cấu trúc, Mỹ có cơ sở để gia tăng giám sát và gây áp lực thương mại liên quan đến nguồn gốc hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Điều này khiến Việt Nam dễ bị tổn thương trước các rủi ro gián đoạn chuỗi cung ứng hoặc điều chỉnh chính sách từ phía Bắc Kinh hoặc Washington. Gắn với bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái cấu trúc và làn sóng dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc ngày càng gia tăng.
Cần đẩy nhanh tốc độ hoàn thiện cải cách thể chế bao gồm sáp nhập tỉnh thành, tinh gọn hóa hệ thống cơ quan công quyền, cải thiện môi trường đầu tư để theo kịp yêu cầu của một nền kinh tế hội nhập sâu. Mặc dù công cuộc cải cách thể chế giúp nâng cao tính minh bạch, hiệu quả, củng cố năng lực điều hành từ đó gia tăng vị thế và uy tín của Việt Nam, tuy nhiên, quá trình cải cách thể chế đòi hỏi thời gian để tái định hình năng lực điều hành và sắp xếp lại nguồn lực ngân sách giữa các địa phương, từ đó ảnh hưởng đến sức hấp dẫn hơn đối với các dòng vốn, đầu tư và hợp tác lâu dài. Cải cách thể chế là một tín hiệu đối nội và đối ngoại mạnh mẽ về hướng đi của Việt Nam, cho thấy bộ máy chính trị đang chủ động thích nghi với cục diện cạnh tranh nước lớn. Điều này có ý nghĩa chiến lược trong việc xây dựng niềm tin, gia tăng vị thế trong khu vực tránh được sự lệ thuộc vào bất kỳ đối tác nào.
Chính sách cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc của Việt Nam đang đối mặt với những phép thử mới, đặc biệt ở các “đại dự án” được coi là trọng điểm quốc gia. Đó không chỉ là các dự án có ý nghĩa kinh tế, mà còn hàm chứa yếu tố địa chính trị, dễ trở thành tâm điểm cạnh tranh ảnh hưởng giữa các nước lớn. Hà Nội đứng trước bài toán nếu nhận nguồn lực từ Bắc Kinh để triển khai nhanh các dự án với chi phí thấp, điều đó có thể gây quan ngại cho Washington về khả năng để tuột mất sức ảnh hưởng khu vực vào vòng ảnh hưởng chiến lược của Bắc Kinh và ngược lại. Do vậy, một mặt các dự án hạ tầng lớn này phản ánh thước đo năng lực trong việc quản trị nội lực, mặt khác thử thách bản lĩnh chiến lược của Việt Nam trong việc vừa duy trì độc lập, tự chủ vừa khai thác hiệu quả ngoại lực.
Các vấn đề bên ngoài
Ngoài những thách thức nội tại, chính sách cân bằng Mỹ – Trung còn chịu tác động mạnh mẽ từ những xu hướng, diễn biến bất lợi trong môi trường quốc tế.
Một là, xung đột quốc tế đang có xu hướng gia tăng cả về phạm vi và cường độ đặt ra những hệ lụy mới. Các điểm nóng như tại Trung Đông, Biển Đông, bán đảo Triều Tiên hay xung đột Nga – Ukraine đều có liên quan trực tiếp đến các đối tác của Việt Nam. Ngoài ra, áp lực cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc gia tăng còn thể hiện ở các nỗ lực vận động chính sách ủng hộ chọn phe, gây sức ép đến lựa chọn chiến lược của các quốc gia trong khu vực. Chính vì thế, sự lan rộng của xung đột quốc tế không chỉ chứa đựng nguy cơ an ninh, mà còn là phép thử lớn cho chính sách đối ngoại và chính sách đa phương hóa của Việt Nam.
Hai là, sự phân hóa gia tăng trong nội bộ ASEAN do ảnh hưởng từ cạnh tranh Mỹ – Trung đang đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với việc duy trì lập trường chung của khối. Khi một số quốc gia như Campuchia, Lào thậm chí Thái Lan thể hiện xu hướng nghiêng về phía Trung Quốc, trong khi các nước như Philippines, Singapore, Indonesia lại tích cực gia tăng hợp tác với Mỹ. Sự tìm kiếm duy trì đồng thuận trong ASEAN đang đứng trước nhiều thách thức. Tình trạng này đã tạo nên những khoảng cách khác biệt giữa các thành viên và ảnh hưởng không nhỏ đến Việt Nam trong hợp tác, liên kết và giữ vững vai trò trung tâm của ASEAN.
Ba là, sự trở lại của chủ nghĩa bảo hộ thương mại, đặc biệt từ phía Mỹ thời Trump 2.0. Việc Washington áp thuế nhập khẩu cao đối với hàng hóa đến từ các nước có thặng dư thương mại lớn đặt ra khó khăn cho Việt Nam khi bị quy kết là điểm trung chuyển giúp các bên thứ ba né tránh thuế quan. Trong bối cảnh Mỹ tăng cường kiểm soát chuỗi cung ứng và siết chặt các quy định kiểm soát về xuất xứ hàng hóa, Hà Nội sẽ phải xử lý một cách tinh tế nhằm duy trì lòng tin chiến lược từ phía Washington, đồng thời tránh làm tổn hại đến quan hệ kinh tế đang đan xen chặt chẽ với Bắc Kinh.
Bốn là, không chỉ Mỹ Trung Quốc cũng gia tăng áp lực lên Việt Nam. Trên Biển Đông, các hoạt động áp đặt yêu sách chủ quyền phi pháp, gia tăng hiện diện trên thực địa không chỉ ảnh hưởng chủ quyền và quyền chủ quyền của Việt Nam, mà còn đặt ra bài toán làm sao để đảm bảo hài hòa giữa bảo vệ chủ quyền vừa duy trì ổn định khu vực. Không những thế, Bắc Kinh còn mở rộng ảnh hưởng tại Tiểu vùng Mekong với các gói tài trợ hạ tầng và dự án năng lượng cho Campuchia, Lào và Myanmar, khiến vai trò điều phối của Việt Nam trong tiểu vùng trở nên cạnh tranh hơn bao giờ hết.
Năm là, luật pháp quốc tế đang trong giai đoạn bị xem nhẹ, nơi luật chơi cũ không còn phát huy hiệu lực đầy đủ, trong khi luật chơi mới vẫn chưa được định hình rõ ràng. Sự bất định này thể hiện rõ qua việc nhiều quốc gia đặc biệt ở các cường quốc sẵn sàng phớt lờ, thách thức hoặc diễn giải một chiều các nguyên tắc nền tảng như bình đẳng chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ hay sử dụng vũ lực để can thiệp vào nội bộ quốc gia khác. Điều này đòi hỏi Việt Nam không chỉ cần kiên trì đấu tranh bảo vệ luật pháp quốc tế, mà còn phải chủ động tham gia định hình các nguyên tắc ứng xử mới phù hợp với lợi ích quốc gia.
Cuối cùng, trong bối cảnh trật tự thế giới đang dịch chuyển sang mô hình đa cực, chu kỳ phân tách với cạnh tranh nước lớn kéo dài, việc duy trì chính sách cân bằng là một chặng đường dài, đòi hỏi không chỉ cần sự linh hoạt chiến thuật mà còn phải có tầm nhìn chiến lược rõ ràng. Sự gia tăng của các yếu tố từ biến động địa chính trị, địa kinh tế, liên minh toàn cầu cho đến những thay đổi khó lường trong hành vi đối ngoại của các nước tầm trung đang không ngừng thu hẹp biên độ và không gian lựa chọn chính sách của Viêt Nam.
Triển vọng chính sách cân bằng Mỹ – Trung
Về tình hình quan hệ ba bên thời gian tới
Xét một cách tổng thể, quan hệ giữa Việt Nam với Trung Quốc và Mỹ dự kiến sẽ duy trì trạng thái ổn định tương đối, song vẫn tiềm ẩn không ít yếu tố biến động khó lường điển hình bởi những yếu tố sau.
Thứ nhất, trong quan hệ Mỹ – Trung, từ nay đến năm 2030, đặc biệt trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump, căng thẳng giữa hai cường quốc nhiều khả năng sẽ tiếp tục leo thang mà khó có cơ hội hạ nhiệt. Bởi lẽ, chính sách đối ngoại của Mỹ ngay từ buổi đầu của Trump 2.0 đã cho thấy sự quyết liệt khi Washington liên tục đẩy mạnh các biện pháp kiềm chế Bắc Kinh. Đáp lại, chính quyền Chủ tịch Tập Cận Bình cũng tăng cường chuẩn bị nguồn lực tự cường trước các đòn đánh kinh tế và không ngần ngại vạch ra “lằn ranh đỏ” an ninh. Diễn biến này không chỉ khoét sâu thế đối đầu giữa hai bên, mà còn tạo ra các hệ lụy phức tạp cho môi trường chiến lược khu vực.
Thứ hai, quan hệ Việt – Mỹ có triển vọng tiếp tục được nâng tầm về chất lượng nếu hai bên duy trì đà củng cố lòng tin sâu sắc, đặc biệt sau khi hai nước nâng cấp lên Đối tác Chiến lược Toàn diện năm 2023. Tuy nhiên, các yếu tố rủi ro vẫn hiện hữu, nhất là từ nguy cơ tái diễn tranh chấp thương mại hoặc gia tăng sức ép liên quan đến nhân quyền. Việt Nam hoàn toàn có thể chủ động khai thác cục diện cạnh tranh Mỹ – Trung để gia tăng thế mặc cả, đồng thời tận dụng thu hút dòng vốn chất lượng cao và đẩy nhanh quá trình hiện đại hóa nền kinh tế theo hướng đổi mới sáng tạo.
Thứ ba, đối với Trung Quốc, quan hệ song phương về cơ bản giữ ổn định về mặt ngoại giao song các vấn đề tranh chấp trên biển vẫn là những điểm nhạy cảm. Sự đan xen lợi ích kinh tế sâu sắc giữa hai nước sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ để hai bên kiểm soát bất đồng và tránh leo thang căng thẳng. Trong hoàn cảnh như vậy, quan hệ Việt – Trung thời gian tới sẽ tiếp tục vận hành linh hoạt theo phương châm “vừa hợp tác, vừa đấu tranh”, trong đó cường độ và liều lượng của từng yếu tố sẽ phụ thuộc đáng kể vào diễn biến môi trường khu vực cũng như các lựa chọn chiến lược của cả hai phía.
Về triển vọng chính sách
Từ những dự báo trên, có thể thấy, chính sách cân bằng của Việt Nam đang bước vào một giai đoạn bản lề đầy thách thức nhưng cũng giàu cơ hội. Những kết quả đạt được trong nửa đầu năm 2025 không chỉ tạo nền tảng thuận lợi, mà còn đặt ra yêu cầu định vị lại phương hướng chiến lược trong môi trường địa chính trị tiếp tục chuyển động mạnh mẽ.
Trong ngắn hạn, định hướng chính sách đối ngoại của Việt Nam tiếp tục được dẫn dắt bởi các nguyên tắc cốt lõi đã được xác định trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng: Kiên định đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ quốc tế; và chủ động, tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng, hiệu quả[20]. Trên cơ sở đó, chính sách cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc tiếp tục được điều chỉnh thành chiến lược đối ngoại lấy lợi ích quốc gia – dân tộc làm trung tâm.
Như vậy, triển vọng chính sách trong nửa cuối năm 2025 đến đầu năm 2026 về cơ bản giữ được sự ổn định. Tuy nhiên, điều kiện khách quan của môi trường khu vực đang trở nên ngày càng cạnh tranh đòi hỏi Việt Nam phải có những điều chỉnh phù hợp hơn: (i) ổn định không đồng nghĩa với bất biến mà luôn cần đề cao cảnh giác; (ii) tăng cường tham vấn song phương và đa phương với các đối tác chiến lược; (iii) chủ động thúc đẩy các sáng kiến hợp tác mới nhằm định hình cuộc chơi; (iv) duy trì sự nhất quán trong thông điệp đối ngoại về hòa bình, ổn định và phát triển dựa trên luật pháp quốc tế.
Trong trung và dài hạn, đặc biệt khi Việt Nam đang từng bước chuẩn bị cho công tác Đại hội Đảng lần thứ XIV vào năm 2026 – một bước tiến dài trong chiến lược phát triển quốc gia trong giai đoạn mới. Vào thời điểm này, chính sách cân bằng Mỹ – Trung sẽ tiếp tục giữ vị trí trọng tâm trong cách Hà Nội ứng xử với nước lớn. Dù vậy, để triển vọng chính sách này tiếp tục duy trì tính hiệu quả, Việt Nam cần đáp ứng một số điều kiện tiên quyết mang tính hệ thống sau.
Trước hết, trụ cột quan trọng nhất chính là việc Việt Nam cần tăng cường sức mạnh nội sinh, đặc biệt trong ba lĩnh vực then chốt gồm: kinh tế, thể chế và khoa học – công nghệ. Một nền kinh tế có khả năng tự chủ cao, kiểm soát được các mắt xích cung ứng đi cùng năng lực chủ động chuyển đổi số sẽ không chỉ giúp Việt Nam tránh được lệ thuộc vào bất kỳ bên nào, mà còn nâng cao sức chống chịu trong bối cảnh cạnh tranh địa kinh tế khốc liệt. Tuy nhiên, sức mạnh kinh tế khó có thể phát huy tối đa nếu không đi đôi với công cuộc cải cách thể chế hướng tới một mô hình quản trị minh bạch, hiệu quả, đổi mới tư duy nhằm tạo lập môi trường thuận lợi cho sáng tạo, đầu tư và phát triển bền vững. Mấu chốt còn lại để Việt Nam có thể phát triển một cách toàn diện nằm ở năng lực phát triển khoa học – công nghệ thành động lực nền tảng để thoát khỏi tình trạng phụ thuộc công nghệ, cùng với đó, nắm bắt các cơ hội do làn sóng chuyển dịch sản xuất toàn cầu mang lại.
Thứ hai, để tránh bị kẹt giữa các cực quyền lực, Việt Nam cần chủ động mở rộng, làm sâu sắc hơn các mối quan hệ với những đối tác có tiềm lực trên tinh thần chia sẻ lợi ích tương đồng. Bên cạnh đó cũng cần tích cực tham gia sâu hơn vào các sáng kiến, cơ chế, tổ chức khu vực và toàn cầu nhằm mở rộng kênh hợp tác đa phương. Các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia và một số thành viên chủ chốt của EU một mặt là những đối tác kinh tế quan trọng, đồng thời mở rộng không gian hợp tác bên thứ ba giúp Việt Nam tránh bị cuốn vào vòng xoáy đối đầu trực tiếp giữa Mỹ và Trung Quốc. Việc đẩy mạnh hợp tác với các đối tác này không chỉ làm phong phú thêm mạng lưới liên kết song phương, mà còn gia cố thế “đa trụ cột” trong chính sách đối ngoại.
Thứ ba, là đòi hỏi phải kiến tạo một tư duy chiến lược dài hạn, vượt ra khỏi khuôn khổ ứng phó tình huống nhằm đảm bảo tính nhất quán và chủ động trong hoạch định chính sách đối ngoại. Để thực hiện điều đó, Việt Nam cần phát triển năng lực dự báo chiến lược, tức không chỉ dừng ở phản ứng thụ động trước các chuyển biến chính sách từ các cường quốc, mà còn phải chủ động nhận diện sớm các xu thế nổi lên, dự báo chính xác các dịch chuyển địa chính trị trong trật tự khu vực và toàn cầu, từ đó từng bước tham gia vào quá trình định hình luật chơi. Thế cân bằng sẽ không thể bền vững nếu chỉ mãi ở việc duy trì vị trí trung gian. Đây cũng là bước chuyển từ ngoại giao thích ứng sang ngoại giao chủ động, từ thế bị động sang thế kiến tạo.
Trước tình hình cạnh tranh nước lớn ngày càng trở nên gay gắt, chính sách cân bằng thực hiện giai đoạn vừa qua tiếp tục là minh chứng cho sự lựa chọn đúng đắn, thể hiện sự trưởng thành của đối ngoại Việt Nam và bản sắc ngoại giao cây tre trong thế kỷ XXI: Chắc ở gốc, vững ở thân, uyển chuyển như lá cành.
Trong dòng xoáy chuyển động của một trật tự thế giới đang bước vào giai đoạn tái cấu trúc sâu sắc, nơi cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc không ngừng gia tăng về cường độ. Chính sách cân bằng của Việt Nam đã định hình như một bản lĩnh ngoại giao đặc sắc của một quốc gia đang vươn mình trỗi dậy. Giai đoạn nửa đầu năm 2025 cho thấy Việt Nam không chỉ duy trì được thế đứng độc lập giữa các trung tâm quyền lực mà còn khéo léo tận dụng khoảng đệm chiến lược vừa giữ vững nguyên tắc độc lập – tự chủ, vừa linh hoạt tận dụng dư địa hợp tác với cả hai cường quốc để phục vụ lợi ích quốc gia – dân tộc./.
____
*: “Đối tác Chiến lược Toàn diện Việt Nam – Mỹ” vào tháng 9/2023 và “Cộng đồng Chia sẻ Tương lai Việt Nam – Trung Quốc có ý nghĩa chiến lược” vào tháng 12/2023.
Tác giả: Phạm Quang Hiền
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] Hà Thu (2025), “Trung Quốc áp thuế trả đũa 125% lên hàng Mỹ”, VnExpress, https://vnexpress.net/trung-quoc-ap-thue-tra-dua-125-len-hang-my-4872839.html
[2] MERICS (2025), “National Security White Paper: China, Latin America & US-China Relations”, https://merics.org/en/merics-briefs/national-security-white-paper-china-latin-america-us-china-relations
[3] VOV (2025), “Lãnh đạo Đảng, Nhà nước gửi thư chúc mừng Tổng thống Mỹ Donald Trump”, https://vov.vn/chinh-tri/lanh-dao-dang-nha-nuoc-gui-thu-chuc-mung-tong-thong-hoa-ky-donald-trump-post1150054.vov
[4] Báo Chính phủ (2025), “Tổng Bí thư Tô Lâm điện đàm với Tổng thống Mỹ Donald J. Trump”, https://baochinhphu.vn/tong-bi-thu-to-lam-dien-dam-voi-tong-thong-hoa-ky-donald-j-trump-102250404231610635.htm
[5] Phạm Huân (2025), “Tọa đàm 30 năm quan hệ Việt – Mỹ: Vai trò của hợp tác công – tư”, VOV, https://vov.vn/chinh-tri/toa-dam-30-nam-quan-he-viet-my-vai-tro-cua-hop-tac-cong-tu-post1208946.vov
[6] Hà Văn (2025), “Thủ tướng tới Thiên Tân, bắt đầu chuyến công tác dự Hội nghị WEF và làm việc tại Trung Quốc”, Báo Chính phủ, https://baochinhphu.vn/thu-tuong-toi-thien-tan-bat-dau-chuyen-cong-tac-du-hoi-nghi-wef-va-lam-viec-tai-trung-quoc-102250624111956745.htm
[7] Tổng cục Thống kê (2025), “Báo cáo tình hình kinh tế – xã hội quý II và 6 tháng đầu năm 2025”, https://www.nso.gov.vn/bai-top/2025/07/bao-cao-tinh-hinh-kinh-te-xa-hoi-quy-ii-va-6-thang-dau-nam-2025/
[8] Tradeimex (2025), “Vietnam Import Export Trade Data 2025: Analysis”, Tradeimex, https://www.tradeimex.in/blogs/vietnam-import-export-trade-data-2025-analysis
[9] Al Jazeera (2025), “Trump announces deal to impose 20% tariff on trade with Vietnam”, https://www.aljazeera.com/economy/2025/7/2/trump-announces-deal-to-impose-20-tariff-on-trade-with-vietnam
[10] Anh Tú (2025), “Tập đoàn Trump khởi công dự án 1,5 tỷ USD tại Hưng Yên”, VnExpress, https://vnexpress.net/tap-doan-trump-khoi-cong-du-an-1-5-ty-usd-tai-hung-yen-4888851.html
[11] Tổng cục Hải quan (2025), “Báo cáo nhập khẩu – xuất khẩu Việt Nam 6 tháng đầu năm 2025”, https://www.customs.gov.vn/index.jsp?pageId=3244&aid=211624&cid=5278
[12] Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (2025), “Tình hình hợp tác kinh tế giữa Việt Nam – Trung Quốc hiện nay”, VIOIT, https://vioit.org.vn/vn/chien-luoc-chinh-sach/tinh-hinh-hop-tac-kinh-te-giua-viet-nam—trung-quoc-hien-nay-5877.4050.html
[13] An Linh (2025), “Trung Quốc trở thành nhà đầu tư lớn, đối tác thương mại hàng đầu ở Việt Nam”, Dân Việt, https://danviet.vn/trung-quoc-tro-thanh-nha-dau-tu-lon-doi-tac-thuong-mai-hang-dau-o-viet-nam-d1324459.html
[14] Báo Chính phủ (2025), “Tăng cường thúc đẩy hợp tác thương mại Việt Nam – Trung Quốc”, https://baochinhphu.vn/tang-cuong-thuc-day-hop-tac-thuong-mai-viet-nam-trung-quoc-102250409111611444
[15] Anh Vũ (2025), “Đối thoại Chính sách Quốc phòng Việt Nam – Mỹ lần thứ 13”, Quốc đội Nhân dân, https://www.qdnd.vn/quoc-te/doi-ngoai-quoc-phong/doi-thoai-chinh-sach-quoc-phong-viet-nam-hoa-ky-lan-thu-13-827459
[16] Đậu Tiến Đạt (2025), “Mỹ chuyển giao tàu Cảnh sát biển thứ 3 cho Việt Nam”, Thanh Niên, https://thanhnien.vn/my-chuyen-giao-tau-canh-sat-bien-thu-3-cho-viet-nam-18525061820223303.htm
[17] Quốc phòng Nhân dân (2025), “Giao lưu hữu nghị Quốc phòng Biên giới Việt Nam – Trung Quốc lần thứ 9 chính thức bắt đầu”, Quốc phòng Nhân dân, https://www.qdnd.vn/quoc-te/doi-ngoai-quoc-phong/giao-luu-huu-nghi-quoc-phong-bien-gioi-viet-nam-trung-quoc-lan-thu-9-chinh-thuc-bat-dau-824138
[18] Quốc đội Nhân dân (2025), “Phát biểu của Đại tướng Phan Văn Giang tại Đối thoại Shangri-La lần thứ 22”, https://www.qdnd.vn/quoc-te/doi-ngoai-quoc-phong/phat-bieu-cua-dai-tuong-phan-van-giang-tai-doi-thoai-shangri-la-lan-thu-22-830721
[19] Thái Bình (2025), “Chi 380 tỷ USD nhập khẩu hàng hóa, Trung Quốc chiếm hơn 13%”, Hải quan Online, https://haiquanonline.com.vn/chi-380-ty-usd-nhap-khau-hang-hoa-trung-quoc-chiem-hon-13-193528.html
[20] Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII. Tập I. NXB Chính trị quốc gia.
