Cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề Hội nghị APEC 2025 tại Busan, Hàn Quốc, được xem là một trong những sự kiện ngoại giao trọng điểm của năm. Không chỉ vì vai trò kinh tế – chính trị của hai cường quốc, mà còn bởi những tác động lan tỏa sâu rộng đến khu vực và toàn cầu. Đồng thời, sự kiện cũng phản ánh xu hướng ngoại giao đa tầng, nơi các quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản và ASEAN phải điều chỉnh chính sách để thích ứng với tương lai của cục diện khu vực trong một trật tự thế giới đang chuyển dịch nhanh chóng.
Bối cảnh
Trong khuôn khổ tuần lễ cấp cao APEC 2025, tổ chức tại Hàn Quốc, sáng 30/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có cuộc hội đàm song phương kéo dài 1 giờ 40 phút. Cuộc gặp được xem là tâm điểm chính trị toàn cầu vào thời điểm cuối năm, đánh dấu lần đầu tiên sau hơn sáu năm kể từ Hội nghị Thượng đỉnh G20 tại Osaka năm 2019, hai nhà lãnh đạo của hai cường quốc trực tiếp đối thoại trở lại[1].
Sự diễn ra trong khuôn khổ chuyến công du châu Á kéo dài năm ngày của Tổng thống Trump, trong đó ông tham dự Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 tại Jakarta trước khi bay sang Nhật Bản và Hàn Quốc[2]. Chuỗi hoạt động này thể hiện nỗ lực khôi phục vai trò chủ đạo của Mỹ ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, đồng thời tạo nền tảng cho việc tái thiết quan hệ với Trung Quốc sau gần một thập niên cạnh tranh căng thẳng.
Bối cảnh quốc tế bao trùm lên cuộc gặp là một thế giới đầy biến động. Về kinh tế, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo tăng trưởng toàn cầu năm 2025 chỉ đạt 3,1%, trong khi thương mại hàng hóa suy giảm gần 1,2% so với năm trước do làn sóng chủ nghĩa bảo hộ lan rộng và chuỗi cung ứng toàn cầu tiếp tục đứt gãy[3]. Việc hai nền kinh tế lớn nhất thế giới áp đặt mức thuế cao lẫn nhau khiến chi phí sản xuất tăng mạnh. Cho đến thời điểm hai nhà lãnh đạo gặp gỡ mức thuế trung bình của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc duy trì ở khoảng 60%, trong khi Bắc Kinh áp thuế trả đũa từ 20–30% đối với các mặt hàng nhập khẩu từ Mỹ[4].
Tình hình chính trị – an ninh toàn cầu cũng phủ bóng lên bầu không khí của hội nghị. Cuộc chiến tại Ukraine vẫn bế tắc sau hơn ba năm, chưa xuất hiện triển vọng cho một giải pháp hòa bình. Tại Trung Đông, chiến sự ở Gaza dù đã đạt được một số bước tiến nhưng tiến trình đi đến ngừng bắn hoàn toàn vẫn rất mong manh. Ở châu Á, căng thẳng tại eo biển Đài Loan và Biển Đông tiếp tục leo thang với những động thái quân sự mang tính răn đe từ cả Mỹ và Trung Quốc. Trong khi đó, tại châu Âu, Liên minh châu Âu (EU) đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng năng lượng kéo dài và những chia rẽ sâu sắc trong nội bộ liên quan đến cách tiếp cận đối với Nga cũng như phản ứng trước chính sách đối ngoại khó đoán của chính quyền Trump 2.0.
Hàn Quốc, nước chủ nhà của Hội nghị lần này vừa có sự thay đổi chính phủ mới sau cuộc bầu cử đầu năm 2025. Chính quyền Tổng thống Lee Jea Myung với xu hướng tìm cách cân bằng quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc với mục tiêu giảm căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên[5]. Ở Nhật Bản, tình hình chính trị cũng có bước chuyển đáng chú ý khi bà Sanae Takaichi trở thành Thủ tướng mới. Là một chính trị gia bảo thủ, bà Takaichi chủ trương tăng cường hơn nữa quan hệ đồng minh với Mỹ và đẩy nhanh tiến trình tái vũ trang nhằm đối phó các thách thức an ninh khu vực[6]. Trong khi đó, tình hình Triều Tiên tiếp tục có diễn biến mới. Đầu tháng 10, Bình Nhưỡng tiến hành cuộc duyệt binh quy mô lớn, phô diễn thế hệ tên lửa chiến lược mới, gửi đi thông điệp răn đe mạnh mẽ tới cả Mỹ và Hàn Quốc. Và mới đây, Tổng thống Trump tuyên bố Mỹ sẽ nối lại các hoạt động thử nghiệm hạt nhân và ủng hộ Hàn Quốc sở hữu tàu ngầm hạt nhân, động thái khiến nguy cơ leo thang quân sự tại Đông Bắc Á càng trở nên đáng lo ngại[7].
Tại Đông Nam Á, tình hình không kém phần phức tạp. Xung đột biên giới Thái Lan – Campuchia tuy đã được hòa giải nhưng vẫn căng thẳng âm ỉ, trong khi Biển Đông chứng kiến các vụ va chạm giữa tàu hải cảnh Trung Quốc và Philippines tại bãi Cỏ Mây, làm gia tăng lo ngại về nguy cơ xung đột bùng phát. ASEAN vẫn nỗ lực duy trì cân bằng chiến lược, mở rộng quan hệ với cả Mỹ và Trung Quốc trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn leo thang. Việc Tổng thống Trump ưu tiên công du ASEAN trước khi đến Đông Bắc Á, thể hiện bước đi nhằm trấn an khu vực rằng Mỹ vẫn coi Đông Nam Á là trọng tâm trong chính sách Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ dưới thời Trump 2.0.
Trong khi đó, quan hệ song phương Mỹ–Trung vẫn chìm trong vòng xoáy cạnh tranh chiến lược. Mỹ tiếp tục duy trì các biện pháp kiểm soát xuất khẩu nghiêm ngặt đối với chip bán dẫn, thiết bị quang khắc, trong khi Trung Quốc đáp trả bằng việc tăng tốc chiến lược tự cường công nghệ và áp đặt hạn chế xuất khẩu đối với các nguyên liệu quan trọng như đất hiếm. Báo cáo của OECD cho thấy kim ngạch thương mại song phương giảm gần 12% trong nửa đầu năm 2025, trong khi đầu tư trực tiếp của Mỹ vào Trung Quốc giảm hơn 40% so với cùng kỳ năm trước. Các doanh nghiệp Mỹ tiếp tục rút dây chuyền khỏi Trung Quốc[8].
Trong bối cảnh đó, cuộc gặp Trump – Tập bên lề APEC 2025 được giới quan sát quốc tế xem như cơ hội hiếm hoi để định hình lại quan hệ song phương giữa hai siêu cường, hoặc ít nhất là thiết lập một cơ chế quản lý cạnh tranh mang tính ổn định hơn.
Tính toán chiến lược của các bên
Tính toán của Mỹ
Sau gần một năm nắm quyền, Tổng thống Donald Trump đang hoàn thiện học thuyết “America First 2.0” phiên bản cứng rắn hơn, kết hợp giữa chủ nghĩa bảo hộ kinh tế và chủ nghĩa hiện thực chính trị. Cuộc gặp với Chủ tịch Tập Cận Bình vì vậy không chỉ mang ý nghĩa biểu tượng, mà còn là một công cụ trong chiến lược tái lập hệ thống toàn cầu do Mỹ dẫn dắt.
Thứ nhất, Washington tìm cách tái khẳng định vị thế cường quốc trung tâm. Các gói thuế quan mới được Trump ban hành từ tháng 4/2025 với mức trung bình khoảng 60% áp lên hàng hóa Trung Quốc đã tạo ra cú sốc lan tỏa khắp thị trường Âu đến Á. Song, khi nhận thấy sức ép phản hồi từ lạm phát và chi phí sản xuất trong nước, Nhà Trắng buộc phải tìm kiếm một điểm cân bằng sao cho vừa duy trì rào cản bảo hộ, vừa ngăn kinh tế Mỹ tổn thương trước thềm cuộc bầu cử Quốc hội giữa nhiệm kỳ năm 2026 cùng hàng loạt lễ hội cuối năm. Vì vậy, cuộc gặp tại Busan trở thành cơ hội để Trump thương lượng giảm một phần thuế đối với các mặt hàng chiến lược như đất hiếm, pin và vật liệu bán dẫn nhằm hạ nhiệt giá công nghiệp mà vẫn giữ được hình ảnh “người bảo vệ lợi ích nước Mỹ”.
Thứ hai, chính quyền Trump muốn tái định hình luật chơi khu vực theo hướng “Mỹ là trung tâm – đồng minh là công cụ”. Việc dự Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 và chứng kiến lễ ký kết thỏa thuận hòa bình Thái Lan – Campuchia ngay trước thềm APEC cho phép Trump chuẩn bị hình ảnh ngoại giao như người kiến tạo hòa bình, nhà thương thuyết, tạo ấn tượng rằng Mỹ có sự ủng hộ khu vực khi bước vào đối thoại với Trung Quốc. Chiến thuật này tương tự cách ông Trump từng sử dụng với cuộc gặp ông Kim Jong-un hồi năm 2018. Mục tiêu không chỉ là cô lập Trung Quốc về mặt hình ảnh, mà còn ép Trung Quốc chấp nhận vai trò trung gian của Mỹ trong các vấn đề thương mại và hàng hải khu vực.
Thứ ba, Mỹ đang chuyển hướng từ đối đầu ý thức hệ sang đối đầu thực dụng. Trump không coi dân chủ hay nhân quyền là “lá bài” ưu tiên, mà xem quan hệ Mỹ – Trung như một cuộc thương lượng kéo dài, nơi Mỹ cần giành lợi ích lớn nhất có thể. Trước khi đến Hàn Quốc, Trump đã ghé thăm Nhật Bản, ký kết một loạt thỏa thuận quốc phòng mở rộng, đồng thời tuyên bố khôi phục chương trình thử hạt nhân chiến lược gửi tín hiệu răn đe trực tiếp tới Trung Quốc rằng Mỹ vẫn là cường quốc quân sự không thể bị thách thức[9]. Trump đang chuyển từ chiến lược ngoại giao “Deal Maker” sang chiến lược thương lượng cưỡng bức. Nói cách khác, Trump đang sử dụng “sức mạnh cứng” như công cụ phụ trợ cho “ngoại giao thương lượng”, buộc đối thủ phải tính toán trong thế bất lợi.
Thứ tư, Mỹ muốn tận dụng chiến tranh Nga – Ukraine và khủng hoảng Trung Đông để đẩy Trung Quốc về thế bị động. Khi Trung Quốc phải duy trì cân bằng giữa ủng hộ Nga và tránh bị phương Tây cô lập. Washington nhận thấy đây là khoảng trống nơi Mỹ có thể làm suy yếu năng lực liên kết của trục “chống Mỹ”, đồng thời kiềm chế ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc tại Nam bán cầu.
Tổng thể, chiến lược của Mỹ là thiết lập thương lượng có lợi cho Mỹ trong đó, đối thoại chỉ là công cụ để phục vụ mục tiêu tái khẳng định sức mạnh và định hình lại trật tự khu vực.
Tính toán của Trung Quốc
Đối diện với áp lực từ Mỹ và đồng minh, Trung Quốc bước vào bàn đàm phán với một tư thế thận trọng nhưng không bị động. Tính toán của Trung Quốc có thể được khái quát qua 3 mục tiêu: (i) ổn định môi trường đối ngoại; (ii) tái cân bằng kinh tế, và (iii) bảo vệ vị thế trong cấu trúc quyền lực khu vực.
Thứ nhất, ổn định môi trường đối ngoại là yêu cầu cấp bách. Trong chiến lược dài hạn, Bắc Kinh hiểu rằng đối đầu toàn diện với Mỹ sẽ làm chậm tiến trình hoàn thành các mục tiêu trăm năm, vì vậy việc lựa chọn hòa hoãn tạm thời vô cùng cần thiết. Mục tiêu thực chất của Trung Quốc là mua thêm thời gian, giảm bớt sức ép bên ngoài để tái cơ cấu mô hình kinh tế hướng nội và tăng cường tự chủ công nghệ, tương tự cách Trung Quốc đã làm sau giai đoạn chiến tranh thương mại 1.0 (2018–2019).
Thứ hai, Trung Quốc coi cuộc gặp với Trump như cơ hội để hạ nhiệt căng thẳng thương mại đang tác động trực tiếp đến nền kinh tế trong nước. Xuất khẩu giảm 3,5% trong quý III/2025, dòng vốn đầu tư nước ngoài tiếp tục rút ròng, thị trường bất động sản chưa phục hồi[10]. Trong bối cảnh ấy, giảm căng thẳng với Mỹ trở thành điều kiện để ổn định tâm lý thị trường duy trì niềm tin của các nhà đầu tư và khơi thông dòng vốn ngoại. Chủ tịch Tập Cận Bình buộc phải lựa chọn một “quãng nghỉ chiến lược” nhằm tránh khủng hoảng lan rộng.
Thứ ba, Trung Quốc muốn chứng minh với cộng đồng quốc tế rằng họ vẫn là một tác nhân ổn định, có trách nhiệm. Bắc Kinh tiến hành đàm phán có chọn lọc, chỉ nhượng bộ ở những lĩnh vực không ảnh hưởng tới lợi ích cốt lõi như thương mại hàng hóa và đầu tư, trong khi vẫn duy trì lập trường cứng rắn về Đài Loan. Về bản chất, đây là một chiến thuật ngoại giao nhằm tạo hình ảnh Trung Quốc đang nắm lợi thế “cửa trên”. Bắc Kinh gửi đi thông điệp rằng Trung Quốc vẫn là đối tác không thể bỏ qua, buộc Mỹ phải tìm đến để đàm phán. Việc ngồi ngang hàng với Trump là cơ hội để khẳng định vị thế lãnh đạo toàn cầu, đồng thời chứng minh rằng Trung Quốc vẫn giữ được quyền định hình trật tự khu vực.
Từ góc độ cấu trúc quyền lực, tính toán chiến lược của hai bên đều xoay quanh việc tránh xung đột mà không mất quyền chủ động. Mỹ muốn duy trì thế thượng phong, trong khi, Trung Quốc cần ổn định để phát triển. Hai bên đều ngầm hiểu rằng va chạm trực tiếp sẽ gây thiệt hại lẫn nhau, nhưng nếu biết giữ căng thẳng ở mức có lợi, họ có thể tận dụng nó để vừa phục vụ mục tiêu đối nội, vừa định hình lại cục diện quốc tế. Theo đánh giá của tờ The Diplomat:
“Đây không phải là cuộc gặp để hòa giải, mà là cuộc gặp để thử nghiệm xem liệu Mỹ và Trung Quốc có thể cùng tồn tại trong cạnh tranh mà không rơi vào xung đột hay không”[11].
Tác động
Trước mắt, phản ứng của thị trường toàn cầu cho thấy sự hồi âm tích cực đối với cuộc gặp Trump – Tập. Ngay sau khi hai bên tuyên bố đạt được một số thỏa thuận mang tính biểu tượng như Mỹ và Trung Quốc vận động nối lại đối thoại thương mại, Trung Quốc cam kết tăng mua nông sản Mỹ và Mỹ sẵn sàng giảm một phần thuế với hàng hóa Trung Quốc, lập tức các chỉ số chứng khoán chủ chốt tại Thượng Hải và Hồng Kông đều ghi nhận xu hướng ổn định trở lại[12]. Theo Reuters, cuộc gặp Mỹ – Trung đã làm dịu thị trường tài chính, với việc các nhà đầu tư nhận thấy khả năng hợp tác trong tương lai vẫn còn mở”. Mặc dù sự kiện này chưa dẫn đến tăng trưởng đột phá, nhưng tâm lý đầu tư tạm thời chuyển từ e ngại sang lạc quan[13].
Tác động của cuộc gặp ở trung hạn khó tạo ra bước đột phá trong việc tháo gỡ những bất đồng sâu sắc giữa hai nền kinh tế. Các rào cản chính bao gồm thuế quan, kiểm soát xuất khẩu công nghệ, các biện pháp bảo hộ thương mại vẫn chưa được gỡ bỏ. Vì vậy, Hệ quả là quan hệ thương mại Mỹ – Trung tiếp tục vận hành trong trạng thái phân “tách rời có chọn lọc” (selective decoupling) thay vì đối đầu toàn diện[14]. Hai bên hiện đang tái cấu trúc chuỗi cung ứng với lợi thế sản xuất riêng. Theo chiến lược gia Tobin Marcus của công ty Wolfe Research, Trung Quốc đã thành công trong việc sử dụng “con bài” hạn chế xuất khẩu đất hiếm để gây sức ép buộc Mỹ phải giảm thuế quan[15].
Ở tầm nhìn dài hạn hơn, khó có thể làm thay đổi bản chất của cạnh tranh mang tính hệ thống giữa Mỹ và Trung Quốc. Mặc dù hai bên có thể điều chỉnh chiến thuật tạm ngừng leo thang như việc phía Mỹ sẽ hạ mức thuế suất trung bình áp lên hàng Trung Quốc từ 57% xuống khoảng 47%[16]. Tuy nhiên, những vấn mang tầm chiến lược như công nghệ chiến lược, an ninh quốc gia, ảnh hưởng khu vực vẫn giữ nguyên trạng. Nói cách khác, cuộc gặp này chỉ mang tính điều phối nhịp độ cạnh tranh, chứ chưa đủ để tái định hình sân chơi quyền lực giữa hai cường quốc.
Kết quả từ cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo góp phần củng cố vai trò của APEC như một không gian đối thoại đa phương quan trọng trong quản lý cạnh tranh và duy trì ổn định khu vực. Tuy nhiên, nếu diễn đàn này chỉ dừng ở tuyên bố chính trị mà thiếu hành động cụ thể, vai trò thực tiễn của APEC sẽ suy giảm. Nói cách khác, APEC đang ở ngã rẽ hoặc trở thành cơ chế định hình trật tự kinh tế mới, hoặc chỉ là biểu tượng hợp tác thiếu sức ảnh hưởng thực chất.
Chủ tịch nước Lương Cường (thứ ba từ phải sang) cùng các nhà lãnh đạo APEC dự tiệc chiêu đãi do Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung chủ trì. Ảnh: TTXVN
Với những tác động đến khu vực, trước hết tại Đông Bắc Á. Đối với Hàn Quốc, việc tổ chức thành công hội nghị APEC 2025 giúp Seoul khẳng định vai trò trung gian chiến lược giữa hai siêu cường Mỹ – Trung. Tuy nhiên, vị thế này đồng thời đặt Hàn Quốc vào tình thế tiến thoái lưỡng nan bởi vừa là đồng minh của Mỹ, vừa là đối tác kinh tế của Trung Quốc.
Điều này làm dấy lên lo ngại rằng các đồng minh truyền thống của Mỹ có thể bị lôi vào trao đổi lợi ích giữa Washington và Bắc Kinh mà không có quyền quyết định. Trong bối cảnh đó, Tokyo và Seoul buộc phải tăng cường tự chủ về an ninh, đồng thời mở rộng hợp tác khu vực, nhằm bù đắp cho khoảng trống trong cam kết do sự điều chỉnh chiến thuật của Mỹ tạo ra
Đối với khu vực Đông Nam Á, tác động mang đến những lợi ích gián tiếp. Khi căng thẳng Mỹ – Trung tạm lắng, nhiều quốc gia ASEAN có cơ hội để thu hút nguồn vốn đầu tư. Nhưng điều này cũng mở ra cơ hội cho các quốc gia như Việt Nam, Indonesia thu hút dòng vốn dịch chuyển khỏi Trung Quốc hoặc Mỹ.
Một khía cạnh khác dù trọng tâm là quan hệ Mỹ – Trung, song hệ quả sâu xa hơn của cuộc gặp lại thể hiện rõ trong quan hệ Trung – Nga. Tổng thống Putin không tham dự APEC năm nay do đó không có trao đổi trực tiếp với Chủ tịch Tập Cận Bình.
Điều này khiến chiến thuật ngoại giao cá nhân của Tổng thống Trump lại được thể hiện ra ngoài. Qua hai hội nghị thượng đỉnh Nga – Mỹ tại Alaska và Mỹ – Trung tại Busan. Washington dường như đang tận dụng các kênh tiếp xúc cấp cao để thử thách và khoét sâu vào mối quan hệ Nga – Trung. Tuy nhiên, theo phân tích của hãng tin TASS, cuộc gặp Trump – Tập khó có thể tạo ra bất kỳ thay đổi địa chính trị nào[17].
Việc đạt được hòa hoãn tương đối với Mỹ cũng đặt vấn đề về việc phối hợp với Trung Quốc để chấm dứt chiến tranh Ukraine. Mỹ dường như đang thử thách Trung Quốc nếu Trung Quốc thực sự muốn khẳng định mình là cường quốc có trách nhiệm, họ cần thể hiện sự chủ động trong việc sử dụng quan hệ “đối tác không giới hạn” với Nga để tác động nhằm hạ nhiệt chiến sự tại Ukraine. Đây là phép thử ngoại giao tinh vi, nói cách khác, đó là bước đi mà Trump “lợi cả đôi đường”.
Tổng thể những tác động của cuộc gặp Trump – Tập mang tính đa chiều và phức tạp. Thị trường toàn cầu sẽ có chuyển biến tích cực tạm thời, song về bản chất, cạnh tranh chiến lược giữa hai siêu cường vẫn không thay đổi. Đông Bắc Á và Đông Nam Á là hai khu vực chịu tác động mạnh mẽ. Các quốc gia tại đây buộc phải định vị lại ranh giới giữa “đối thủ” và “đối tác”, đồng thời thúc đẩy mức độ tự chủ chiến lược cao hơn. Với Trung Quốc, nếu muốn khẳng định vai trò của một cường quốc toàn cầu có trách nhiệm, thì cách quản lý quan hệ với Mỹ sẽ là thước đo quan trọng.
Dự báo
Sau cuộc hội ngộ giữa hai nhà lãnh đạo, quan hệ Mỹ – Trung bước vào một giai đoạn được nhiều học giả mô tả là “cạnh tranh có kiểm soát”. Giai đoạn này không mang ý nghĩa “ngưng chiến” hoàn toàn, mà phản ánh nỗ lực của hai bên trong việc quản trị mâu thuẫn để tránh rơi vào xung đột nóng[18]. Dựa trên diễn biến hiện tại, có thể đưa ra ba kịch bản chính cho quỹ đạo quan hệ song phương trong những năm tới.
Kịch bản đầu tiên, ổn định mang tính chiến thuật, được xem là khả năng cao nhất. Trong trường hợp này, Washington và Bắc Kinh duy trì cơ chế đối thoại cấp cao nhằm tránh leo thang xung đột quân sự hoặc đối đầu toàn diện, song vẫn tiếp tục cạnh tranh khốc liệt trong các lĩnh vực chiến lược như công nghệ, tài chính và chuỗi cung ứng. Báo cáo của Euromonitor International nhận định rằng giai đoạn hòa ước thương mại mở rộng ký kết vào mùa thu 2025 chỉ mang tính tạm thời, mức thuế trung bình vẫn duy trì quanh ngưỡng 30%, và các tập đoàn toàn cầu buộc phải chuẩn bị cho một trật tự thương mại đang phân tách rõ rệt[19]. Nói cách khác, đối với cả Mỹ lẫn Trung Quốc, đây là phép thử sức chịu đựng của đối thủ hơn là một tiến trình hòa giải thực sự.
Kịch bản thứ hai, tình huống Mỹ và Trung Quốc trở lại đối đầu căng thẳng như giai đoạn 2018–2020. Ví dụ, nếu Trump mở rộng thuế lên mức 100% đối với hàng hóa Trung Quốc hoặc nếu Trung Quốc triển khai thêm các hoạt động quân sự tại khu vực như ở Biển Đông hoặc quanh Đài Loan, căng thẳng có thể bùng phát trở lại. Khi đó, quan hệ Mỹ – Trung sẽ bước vào vòng xoáy đối đầu mới, gây ra hậu quả kinh tế toàn cầu: tăng trưởng chậm lại, giá hàng hóa leo thang, và thị trường tài chính biến động mạnh. Các hãng phân tích cảnh báo rằng trong trường hợp này, tăng đột biến thuế quan có thể khiến GDP Trung Quốc sụt xuống khoảng 4,1% vào năm 2026, và 3,2% vào năm 2027. Đồng thời, lạm phát tăng vọt lên 5,8% vào năm 2026 (mức cơ sở: 2,8%). Nền kinh tế Mỹ cũng sẽ chứng kiến tốc độ tăng trưởng dưới 1,0% trong giai đoạn 2026-2027[20].
Kịch bản thứ ba, phân tách có kiểm soát (managed decoupling) nghĩa là chọn lọc những lĩnh vực muốn tách rời, và giữ lại những lĩnh vực cần hợp tác. Đó phản ánh xu hướng hai nước thừa nhận rằng mô hình toàn cầu hóa truyền thống đã không còn phù hợp. Một mặt, Mỹ và Trung Quốc tách riêng trong các ngành công nghệ cao như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, đất hiếm, những lĩnh vực gắn với an ninh quốc gia. Mặt khác, hai bên vẫn duy trì thương mại về hàng tiêu dùng, nông sản, hoặc đầu tư tài chính, để tránh gây thiệt hại quá lớn cho kinh tế toàn cầu. Nghiên cứu của Amundi Research Center khẳng định hai nền kinh tế không muốn để quan hệ rơi tự do, nhưng cũng không sẵn sàng quay lại toàn cầu hóa như thập niên 2000[21]. Thực tế, chiến lược “China + 1” đang được nhiều tập đoàn đa quốc gia áp dụng, với việc dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc sang ASEAN hoặc Ấn Độ nhằm giảm thiểu rủi ro chính trị và thuế quan.
Một diễn biến đáng chú ý cần được theo dõi sát là tuyên bố của Tổng thống Donald Trump vào cuối tháng 10/2025 về việc khôi phục chương trình thử nghiệm vũ khí hạt nhân của Mỹ[22]. Quyết định này được đưa ra trong bối cảnh xuất hiện nhiều đồn đoán rằng Trung Quốc có thể tiến hành thống nhất Đài Loan vào năm 2027. Đối với Trung Quốc, động thái này cho thấy sự tái khẳng định chính sách răn đe hạt nhân của Mỹ[23]. Điều này làm dấy lên câu hỏi lớn rằng liệu Trump đang chuyển từ mặt trận kinh tế sang mặt trận quân sự trong cạnh tranh chiến lược với Bắc Kinh? Quyết định này còn cho thấy logic Chiến tranh Lạnh dường như đang được phục hồi với chu kỳ “căng thẳng và hòa hoãn”.
Thực tế trên đặt Việt Nam vào vị thế vừa có cơ hội vừa đối mặt thách thức lớn. Về mặt cơ hội, sự giảm nhiệt tạm thời trong căng thẳng Mỹ – Trung giúp Việt Nam có thêm không gian đối thoại để củng cố quan hệ chiến lược với cả hai bên. Ngoài ra, Việt Nam và các quốc gia ASEAN khác có thể tận dụng để thu hút đầu tư quốc tế, đẩy nhanh chuyển dịch chuỗi cung ứng, tăng hợp tác công nghệ, tạo điều kiện để Việt Nam tiến gần hơn mục tiêu trở thành trung tâm sản xuất – logistics khu vực.
Tuy nhiên, song song với cơ hội là nguy cơ bị cuốn vào vòng xoáy cạnh tranh nước lớn. Sự phụ thuộc chuỗi cung ứng kép vừa với Mỹ vừa với Trung Quốc cũng khiến nền kinh tế Việt Nam dễ tổn thương trước biến động thuế quan. Bài toán duy trì độc lập tự chủ trở nên khó khăn và nhạy cảm hơn.
Do đó, chính sách đối ngoại cần linh hoạt, chủ động và không bị mắc vào thế phải “chọn phe”. Với Việt Nam, chiến lược phù hợp tiếp tục đẩy mạnh đa phương hóa và đa dạng hóa, không chỉ gắn với Mỹ mà còn với Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU, đồng thời tăng cường liên kết trong chuỗi cung ứng khu vực, đầu tư đổi mới sáng tạo và chính sách hướng tới tự chủ công nghệ./.
Tác giả: Phạm Quang Hiền
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của Nghiên cứu Chiến lược. Mọi trao đổi học thuật và các vấn đề khác, quý độc giả có thể liên hệ với ban biên tập qua địa chỉ mail: [email protected]
Tài liệu tham khảo:
[1] VNA Net (2025), “APEC 2025: Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ – Trung”, https://vnanet.vn/vi/anh/anh-thoi-su-quoc-te-1049/apec-2025-hoi-nghi-thuong-dinh-my-trung-8375020.html
[2] Trương Hùng (2025), “Xung quanh chuyến công du châu Á của Tổng thống Mỹ Donald Trump”, Công an Nhân dân, https://amp.cand.com.vn/Su-kien-Binh-luan-antg/xung-quanh-chuyen-cong-du-chau-a-cua-tong-thong-my-donald-trump-i786220/
[3] IMF (2025), World Economic Outlook, October 2025, https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2025/10/14/world-economic-outlook-october-2025
[4] Bown, C. (2019), “US–China Trade War Tariffs: Date Chart”, Peterson Institute for International Economics, https://www.piie.com/research/piie-charts/2019/us-china-trade-war-tariffs-date-chart
[5] Tuấn Nhật (2025), “Hàn Quốc cân bằng mối quan hệ với Nhật Bản – Mỹ – Trung Quốc”, VOV, https://vov.vn/the-gioi/quan-sat/han-quoc-can-bang-moi-quan-he-voi-nhat-ban-my-trung-quoc-post1224784.vov
[6] Báo Chính phủ (2025), “Thông điệp và điểm đến ngoại giao đầu tiên của tân Thủ tướng Nhật Bản”, https://baochinhphu.vn/thong-diep-va-diem-den-ngoai-giao-dau-tien-cua-tan-thu-tuong-nhat-ban-102251022062844431.htm
[7] Al Jazeera (2025), “Trump says US to resume nuclear weapons tests, backs S. Korean nuclear sub”, https://www.aljazeera.com/news/2025/10/30/trump-says-us-to-resume-nuclear-weapons-tests-backs-s-korean-nuclear-sub
[8] OECD (2025), OECD Economic Outlook, Volume 2025 Issue 1, https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2025/06/oecd-economic-outlook-volume-2025-issue-1_1fd979a8/83363382-en.pdf
[9] Jon Shelton (2025), “Japan’s Takaichi, US President Trump sign rare earths and missiles deals”, Deutsche Welle, https://www.dw.com/en/japans-takaichi-us-president-trump-sign-rare-earths-and-missiles-deals/a-74518796
[10] The Guardian (2025), “China economic growth: Trump tariff war impacts property, GDP”, https://www.theguardian.com/business/2025/oct/20/china-economic-growth-trump-tariff-war-property-gdp
[11] Shannon Teizzi (2025), “Trump, Xi tackle trade war in ‘truly great meeting’”, thediplomat, https://buthediplomat.com/2025/10/trump-xi-tackle-trade-war-in-truly-great-meeting/
[12] Lim Hui Jie (2025), “Asia markets live: Trump-Xi meeting, Fed cut”, CNBC, https://www.cnbc.com/2025/10/30/asia-markets-live-trump-xi-meeting-fed-cut.html
[13] Reuters (2025), “View: Market analysts react to Trump-Xi meeting”, https://www.reuters.com/world/china/view-market-analysts-react-trump-xi-meeting-2025-10-30/
[14] Rare Earth Exchanges (2025), “From globalization to fragmentation: US–China strategic decoupling reshapes supply chains”, https://rareearthexchanges.com/news/from-globalization-to-fragmentation-us-china-strategic-decoupling-reshapes-supply-chains/
[15] An Huy (2025), “Những kết quả chính của Thượng đỉnh Mỹ – Trung”, VnEconomy, https://vneconomy.vn/nhung-ket-qua-chinh-cua-thuong-dinh-my-trung.htm
[16] Phương Linh (2025), “Ông Trump giảm 10% thuế với hàng hóa Trung Quốc”, Znews, https://znews.vn/ong-trump-giam-10-thue-voi-hang-hoa-trung-quoc-post1598381.html
[17] TASS (2025), “Trump-Xi meeting”, TASS, https://tass.com/world/2037797
[18] Max Yoeli & Laurel Rapp (2025), “Trump and Xi won’t reset China–US rivalry, so other nations must prepare”, Chatham House, https://www.chathamhouse.org/2025/10/trump-and-xi-wont-reset-china-us-rivalry-so-other-nations-must-prepare
[19] [20] Euromonitor International (2025), “US–China trade tensions 2025: Three likely outcomes amid shifting dynamics”, https://www.euromonitor.com/article/us-china-trade-tensions-2025-three-likely-outcomes-amid-shifting-dynamics#:~:text=Escalation%20scenario%20results%20in%20major%20economic%20damage,economic%20costs%20for%20both%20countries%20beyond%202026
[21] Amundi Research Center (2025), “US and China: Balancing decoupling”, https://research-center.amundi.com/article/us-and-china-balancing-decoupling
[22] David E. Sanger & William J. Broad (2025), “Trump nuclear testing, Cold War implications”, The New York Times, https://www.nytimes.com/2025/10/30/us/politics/trump-nuclear-testing-cold-war.html
[23] Micah Mccartney (2025), “China reacts to Trump’s nuclear weapons tests order”, Newsweek, https://www.newsweek.com/china-reacts-to-trumps-nuclear-weapons-tests-order-10963843
